dr hab. Adam A. Ambroziak, prof. SGH WSPÓLNA POLITYKA ROLNA RELACJE MIĘDZY CENAMI RYNKU EWG A CENAMI RYNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH (WEDŁUG M. CIEPIELEWSKIEJ; CENY ŚWIATOWE = 100,0) Pszenica - 195 Jęczmień - 197 Kukurydza - 178 Cukier - 255 Żywiec wołowy - 169 Żywiec wieprzowy - 134 Masło - 504 Mleko w proszku - 365 Oliwa z oliwek - 173 SAMOWYSTARCZALNOŚĆ ŻYWNOŚCIOWA EWG (6) W LATACH 1962/64 (W %) (WEDŁUG M. CIEPIELEWSKIEJ) CELE WSPÓLNEJ POLITYKI ROLNEJ Pszenica - 99,5 Kukurydza - 77,1 Cukier - 98,7 Warzywa - 102,4 Owoce (bez cytrusowych) 91,3 Masło - 99,5 Wołowina - 90,3 Wieprzowina - 99,2 Baranina - 92,3 Mięso drobiu - 91,4 Jaja - 94,4 podnoszenie produktywności rolnictwa w drodze wprowadzania postępu technicznego, racjonalizacji produkcji i optymalizacji zastosowania czynników produkcji, zwłaszcza siły roboczej, zapewnienie ludności rolniczej godziwych warunków życia, stabilizacja rynków, zapewnienie zaopatrzenia w produkty rolne, umożliwienie konsumentom kupna produktów rolnych po rozsądnych cenach. ZASADY WSPÓLNEJ POLITYKI ROLNEJ zasada jednolitości rynku - swobodny przepływ produktów rolnych między państwami członkowskimi, zasada preferencji Wspólnoty - pierwszeństwo zbytu na jej rynkach własnych produktów rolnych, zasada finansowej solidarności - finansowanie kosztów wpr solidarnie przez wszystkie państwa członkowskie WSPÓLNA ORGANIZACJA RYNKÓW ROLNYCH FORMY wspólne reguły konkurencji, wiążąca koordynacja narodowych organizacji rynku lub europejska organizacja rynku.
WSPÓLNA ORGANIZACJA RYNKÓW ROLNYCH MECHANIZMY STABILIZACJI interwencje prowadzone na rynku wewnętrznym (zboża, cukier, oliwa, masło, mleko chude w proszku, wołowina, wieprzowina, świeże owoce i warzywa), ochrona zewnętrzna (cła) (rzepak, jaja, drób, przetworzone owoce i warzywa, wino gruntowe, chmiel, materiał siewny, kwiaty), zwroty eksportowych subsydiów (zboża, cukier, produkty mleczne, wołowina, wieprzowina, świeże owoce i warzywa), zwroty produkcyjne (subsydia dla przemysłu wykorzystującego wspólnotowe surowce rolne) ŚRODKI OCHRONY PRZED KONKURENCJĄ ZAGRANICY: Bariery taryfowe - cła (kwiaty, rośliny włókniste, nasiona i sadzonki, chmiel, jedwabniki), Zmienne opłaty wyrównawcze (ceny śluzu: wieprzowina, mięso drobiowe, jaja; ceny progu: zboża i ryż, cukier, oliwa z oliwek, mleko i przetwory mleczne,), System kombinowany (wołowina), Fakultatywne cła (opłaty) dodatkowe (owoce i warzywa), Słaba ochrona celna (rośliny oleiste, tytoń), GŁÓWNY INSTRUMENT ORGANIZACJI RYNKÓW ROLNYCH - CENA tworzenie preferencyjnych warunków zbytu dla producentów z obszaru WE, niwelowanie różnic w dochodach rolników w porównaniu z innymi działami gospodarki, PLAN MANSHOLTA 68 środki polityki strukturalnej -środki kształtujące strukturę produkcji (redukcja zatrudnienia w rolnictwie), dopasowanie podaży do popytu (redukcja areału ziemi uprawnej, dobra informacja o rynku, dobra infrastruktura - transport, skup, stosowanie ostrożnej polityki cenowej), pomoc dla najbiedniejszych rolników (pomoc nie związana z wielkością produkcji), EWOLUCJA INTEGRACJI NA RYNKU WEWNĘTRZNYM WE SYTUACJA SEKTORA ROLNEGO W UE W LATACH 80. ograniczanie deficytów produkcji w latach 60., osiągnięcie samowystarczalności i rozwój eksportu podstawowych produktów w latach 70., strukturalnie uwarunkowanych i szybko zwiększające się nadwyżki głównych produktów rolnych w latach 80. i 90.. intraregionalny efekt redystrybucji dochodu przez ceny gwarantowane - koncentracja subwencji w dużych gospodarstwach, interregionalny efekt - pogłębienie rozziewu między regionami lepiej rozwiniętymi pod względem struktury agrarnej i pozostałymi, wprowadzenie progu gwarancji - po przekroczeniu którego producenci nie mogli liczyć na pełną gwarancję ceny.
POLITYKA DROBNYCH KROCZKÓW PRZYCZYNY PROWADZENIA REFORMY WSPÓLNEJ POLITYKI ROLNEJ 1977 - opłaty współodpowiedzialności (mleko), 1984 - indywidualne i narodowe kwoty produkcyjne (mleko), 1988-1992 - pułap finansowania WPR (27 mld ECU, wzrost <=75% PKB) 1988/1989 - opłaty współodpowiedzialności (zboża) wzrost produkcji rolnej 2%średniorocznie, spadek popytu na produkty żywnościowe, nasycenie spożycia na jednego mieszkańca, średnioroczny przyrost ludności w latach 80. 0,2%, mimo wzrostu dochodów spożycie artykułów rolniczych wzrasta od 0,5% do 1% rocznie, 1988 - PROJEKT STABILIZACJI W ROLNICTWIE (1) określenie górnej granicy wydatków rynkowych budżetu rolnego, rozwinięcie stabilizującego rynki rolne mechanizmu gwarantowanych wielkości produkcji (progi gwarancji) dla nadwyżkowych produktów, zobowiązanie państw członkowskich do wspierania w drodze rekompensat dochodowych czasowego wyłączania gruntów z uprawy, ekstensyfikacji produkcji oraz jej konwersji na produkty nienadwyżkowe, 1988 - PROJEKT STABILIZACJI W ROLNICTWIE (2) wprowadzenie bezpośrednich subwencji dochodowych dla rolników w celu złagodzenia ujemnych dochodowych efektów realizacji mechanizmów stabilizujących rynki, wprowadzenie w krajach członkowskich fakultatywnych regulacji, umożliwiających wcześniejsze rezygnowanie przez właścicieli gospodarstw rolnych oraz w nich zatrudnionych osób, z dalszego uprawiania rolniczej działalności zarobkowej. PROGRAM MACSHARRY EGO REFORMA WSPÓLNEJ POLITYKI ROLNEJ Zmniejszenie tempa wzrostu produkcji lub stabilizacja w gałęziach o nadwyżkach produkcyjnych (zboża, oleiste, strączkowe i wołowina), zmiany systemu ochrony dochodów rolniczych (zbliżenie cen wewnętrznych do międzynarodowych), konsument - rynek - rolnik podatnik - budżet - rolnik PROGRAM MACSHARRY EGO REFORMA WSPÓLNEJ POLITYKI ROLNEJ urynkowienie rolnictwa przy większej trosce o sprawy socjalne i ekologiczne wsi, kształtowanie się cen produktów rolnych pod wpływem popytu rynkowego, likwidacja lub zmiana orientacji słabszych gospodarstw położonych w niekorzystnych warunkach dla rozwoju rolnictwa.
PRIORYTETOWE KIERUNKI DALSZEGO ROZWOJU WSPÓLNEJ POLITYKI ROLNEJ wzmocnienie konkurencyjności produktów rolnictwa i przemysłu spożywczego Wspólnoty w handlu światowym, bardziej zintegrowany rozwój obszaru wiejskiego, oparty na lepszej koordynacji środków polityki rynkowej i strukturalnej, generalne uproszczenie sposobu funkcjonowania wspólnej polityki rolnej, w szczególności procedur decyzyjnych i obowiązujących regulacji oraz przesunięcie określonych kompetencji wykonawczych na szczebel narodowy i regionalny ELEMENTY REFORMY ROLNEJ (1) obniżka ceny interwencyjnej zbóż w trzech etapach w latach 1993/94-1995/96, bezpośrednie subwencje wyrównawcze dla producentów zbóż, ziarna roślin oleistych i białkowych oraz lnu oleistego, regionalne (ew. indywidualne) powierzchnie podstawowe uprawy roślin objętych subwencjami wyrównawczymi oraz sankcje wynikające z ich przekroczenia, wyłączanie gruntów z upraw jako warunek uzyskania (roślinnych) subwencji wyrównawczych ELEMENTY REFORMY ROLNEJ (2) obniżka ceny interwencyjnej żywca wołowego w trzech etapach, w latach 1993-95, obniżka wolumenu skupu interwencyjnego żywca wołowego w latach 1993-97, premia specjalna (premia ubojowa) za bydło męskie i premia za krowy mamki, premia specjalna i premia za krowy mamki dla dopuszczalnego pogłowia zwierząt w gospod., premia specjalna i premia za krowy mamki dla dopuszczalnej gęstości obsady zwierząt na hektarze powierzchni paszowej (największa gęstość obsady), premia specjalna dla regionalnego pogłowia referencyjnego oraz sankcje wynikające z jego przekroczenia. OCHRONA ŚRODOWISKA (1) WARUNKI UZYSKANIA SUBWENCJI WSPÓŁFINANSOWANEJ W 50-75% PRZEZ FEOGA ograniczenie zużycia nawozów sztucznych i/lub środków chemicznej ochrony roślin lub wprowadzenie biologicznych metod upraw, ekstensyfikacja produkcji roślinnej lub przekształcenia gruntów ornych w użytki zielone, zmniejszenie obsady bydła i owiec na jednostkę powierzchni pastwiska OCHRONA ŚRODOWISKA (2) WARUNKI UZYSKANIA SUBWENCJI WSPÓŁFINANSOWANEJ W 50-75% PRZEZ FEOGA ZALESIANIE GRUNTÓW ROLNYCH RODZAJE SUBWENCJI wprowadzenie nowych metod produkcji, zgodnych z ochroną środowiska, zasobów naturalnych, naturalnej przestrzeni życiowej oraz krajobrazu lub do zapobiegania wyginięciu zagrożonych lokalnych ras zwierząt lub gatunków roślin; zapobiegania degradacji opuszczonych gruntów rolniczych i leśnych; wyłączenie z uprawy gruntów ornych na 20 lat. subwencja z tytułu kosztów zalesienia, subwencja z tytułu kosztów utrzymania zalesienia, premia hektarowa dla wyrównania zmniejszenia dochodu rolnika w wyniku zalesienia gruntów, subwencja inwestycyjna dla poprawy stanu powierzchni leśnych.
WCZEŚNIEJSZA REZYGNACJA Z ROLNICZEJ DZIAŁALNOŚCI ZAROBKOWEJ - RODZAJE SUBWENCJI premia odejścia, wyrównanie roczne - niezależnie od wielkości zwolnionej powierzchni, premia roczna - za każdy hektar zwolnionej powierzchni, renta dodatkowa - dla wzmocnienia zachęt finansowych ze środków narodowych WPŁYW USTALEŃ RUNDY URUGWAJSKIEJ GATT NA WSPÓLNĄ POLITYKĘ ROLNĄ (1) redukcja wewnętrznego subwencjonowania produkcji rolnej w WE o 20% do 2000/2001 r. zmiana środków pozataryfowych stosowanych w imporcie rolnym (opłaty wyrównawcze, ceny minimalne, ograniczenia ilościowe) na cła (tzw. taryfikacja), redukcja ceł do 2000/2001 r. o 36%, wprowadzenie specjalnej klauzuli ochronnej - możliwość wprowadzenia dodatkowego cła, WPŁYW USTALEŃ RUNDY URUGWAJSKIEJ GATT NA WSPÓLNĄ POLITYKĘ ROLNĄ (2) STRUKTURA FILAROWA WSPÓLNEJ POLITYKI ROLNEJ UE otwarcie rynku WE w ramach kwot minimalnych po obniżonych stawkach celnych, Common Agricultural Policy redukcja subwencji eksportowych o 36% do 2000/2001 r. 1st pillar 2nd pillar redukcja wolumenu subwencjonowanego eksportu o 21% do 2000/2001 r. Market policy Direct payments Źródło: CAP, European Commission, Brussels, 22 February, 2007. Rural development EWOLUCJA INSTRUMENTÓW WSPÓLNEJ POLITYKI ROLNEJ UE ROLA PŁATNOŚCI BEZPOŚREDNICH WE WSPÓLNEJ POLITYKI ROLNEJ UE 45 40 35 30 Mrd Wprowadzone do WPR wraz z reformą z 1992r. 25 20 15 10 Stanowiły rekompensatę za obniżenie wsparcia cen na rynkach rolnych. 5 0 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 Export subsidies Market instr. Direct payments Rural development Miały być instrumentem przejściowym, obecnie stanowią najważniejszy instrument WPR.
SYSTEM PŁATNOŚCI BEZPOŚREDNICH W UE-15 System płatności jednolitej (single payment scheme - SPS)- połączenie w jedną płatność istniejących dotychczas płatności na zboże, oleiste, wołowinę, mleko, itd. Rodzaje do wyboru dla państw członkowskich: jednolita płatność na gospodarstwo (historyczna), jednolita płatność regionalna, system mieszany. WPR OD 2005 ROKU REFORMA PŁATNOŚCI BEZPOŚREDNICH C.D. Możliwość wypłacania JP w jednej wysokości niezależnie od sposobu użytkowania lub w zróżnicowanej (podział na grunty orne i użytki zielone); Gospodarstwa otrzymujące do 5000 EUR dopłat będą je otrzymywać w niezmienionej wysokości; Stopniowe ograniczanie JP (2005-3%, 2006-4%, 2007 i nast. 5%). 80% ograniczanej kwoty pozostaje w państwie członkowskim (w Niemczech 90%); Zaoszczędzone środki będą częściowo przeznaczone na rozwój regionów wiejskich (tzw. modulacja); WPR OD 2005 ROKU PŁATNOŚCI BEZPOŚREDNIE - C.D. WPR OD 2005 ROKU PŁATNOŚCI BEZPOŚREDNIE - POZOSTAŁE ZMIANY Gospodarstwa otrzymują JP w pełnej wysokości jeśli przestrzegają znajdujących się na specjalnej liście przepisów o ochronie środowiska, produkcji bezpiecznej żywności i warunkach chowu zwierząt (zasada wzajemnej zgodności cross compliance) Ponadto rośliny i zwierzęta muszą być są zdrowe a grunty utrzymywane w kulturze. JP są ograniczane lub cofane w razie nie przestrzegania przepisów. Możliwość stosowania 2 rodzajów płatności bezpośrednich JP na gospodarstwo i JP regionalna. W tym drugim przypadku możliwości transferu jedynie w granicach regionu, Transfer praw do płatności z transferem ziemi lub bez. Wyłącznie w granicach państwa członkowskiego, Krajowa rezerwa praw do płatności 3%, ewentualnie powiększone o obowiązek przekazywania części praw przy transferze. WPR PO 2005 ROKU INNE POSTANOWIENIA SYSTEM PŁATNOŚCI BEZPOŚREDNICH W UE-12 Kredyt dwutlenkowy - Subwencja w wysokości 45 EUR/ha w przypadku uprawy roślin energetycznych Maksymalna powierzchnia subwencjonowana 1,5 mln ha; Subwencje dla rolników i zespołów producentów, uczestniczących w programach poprawy jakości produktów; Subwencjowanie rolników, zobowiązujących się do zapewnienia przez co najmniej 5 lat zwierzętom warunków lepszych niż wynikające z dobrej praktyki chowu; Zwiększenie udziału budżetu UE w pokrywaniu kosztów programów agrośrodowiskowych do 85% w regionach objętych celem 1 oraz do 60% w pozostałych. System jednolitej płatności obszarowej (single area payment scheme SAPS): koperta narodowa liczba użytków płatność (wynegocjowana : rolnych w Polsce = w EURO pula środków w na 1 ha EURO) np. 2005 r. 823,166 mln euro : 14 337 000 ha = 57,42 euro/ha
SYSTEM PŁATNOŚCI BEZPOŚREDNICH W UE-12 Zobowiązania akcesyjne: w 2004r. wysokość płatności wynosi 25% stawki średniej płatno-ści w UE-15. 100% osiągniemy w 2013r. Wysokość stawki w EURO na ha w latach: rok podstawowa uzupełniająca 2005 57 (30% z UE) 72 2006 70 (35% z UE) 79 2007 79 (40% z UE) 78 2008 (50% z UE) 2009 (60% z UE) ELEMENTY DOPŁAT BEZPOŚREDNICH W POLSCE
SYSTEM PŁATNOŚCI BEZPOŚREDNICH W UE-12 - ZA 2008 R. W POLSCE