Warunki korzystne do zachowania szczątków organicznych Wieczna zmarźlina, wysuszenie, środowisko wilgotne, pochodne ropy naftowej, pokłady soli i miedzi
Szczątki zwierzęce
Budowa kości a. istota zbita (substantia compacta) c. istota gąbczasta (substantia spongiosa) l. szpik kostny
Szyk zębowy incisivi siekacze, canine kły, premolares zęby przedtrzonowe, molares zęby trzonowe
Schemat budowy kości długiej
Budowa osteonu a. kanał Haversa b. komórka kostna c. kanały odżywcze
Obserwacja mikroskopowa Badane parametry 1. Średnica mniejsza kanału Haversa 2. Liczba kanałów Haversa w polu widzenia 3. Wielkość powierzchni zajętej przez osteony 4. Wielkość powierzchni zajętej przez osteony w stosunku do powierzchni międzysystemowej (międzyosteonowej)
Metody badawcze: Rozkład gatunkowy Rozkład anatomiczny Struktura wieku Struktura płci Odtwarzanie morfologii Traseologia: ocena śladów pokonsumpcyjnych, rzemieślniczych, zmian chorobowych i patologii Tafonomia
Rozkład gatunkowy I. Podział na kręgowce i bezkręgowce 1. 2. Bezkęgowce (stwonogi, gr. skorupiaki, typ mięczaki gr.ślimaki, małże) Kręgowce gr. Ryby (Słodkowodne, słonowodne, dwuśrodowiskowe,! Ryby hodowlane) gr. Ptaki (dzikie i domowe) gr. Ssaki (dzikie i domowe/hodowlane) II. Podział na gatunki w obrębie w/w grup np. ssaki domowe bydło świnia owca-koza koń pies kot ssaki dzikie jeleń, łoś, sarna tur/żubr niedźwiedź wilk bóbr zając wydra foka, mors mikrossak: mysz, nornica, kret
Ilościowa ocena szczątków rozkład gatunkowy Globalna liczba szczątków Metoda wagowa Liczba osobników (minimalna liczba osobników)
Założenia: Liczba kości w szkieletach różnych zwierząt jest taka sama Stopień rozdrobnienia kości różnych zwierząt jest podobny podobne podejście konsumenta podobne właściwości kości To samo miejsce depozycji Taka sama odporność na czynniki depozycyjne Szansa pozyskania przy zastosowaniu konkretnych metod eksploracji
Metoda wagowa Liczba szczątków -> waga kości Waga kości-> waga zwierząt Waga szkieletu = 7% wagi zwierzęcia Waga zwierzęcia -> waga rzeźna tuszy Przeżuwacze: waga tuszy = 45% wagi zwierzęcia Świnia: waga tuszy = 75% wagi zwierzęcia Ustalanie proporcji wagi mięsa różnych gatunków
Liczba osobników Liczba najliczniejszych kości jednoimiennych (nasad kości jednoimiennych) Uwzględnienie danych dodatkowych - wieku osobników - płci osobników - cech morfologicznych
Udziały szczątków różnych grup zwierząt. Udziały szczątków różnych grup zwierząt Ssaki Ptaki Ryby Bezkręgowce-Małż
Udziały szczątków ssaków domowych 100,00% 90,00% 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% Bydło Owca-Koza Świnia Koń Pies
Udział szczątków ssaków dzikich 100,00% 90,00% 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% Tur/Żubr Dzik Jeleń Daniel Łoś Sarna Zając Bóbr Niedźwiedź Wilk Wiewiórka
100 90 80 70 60 % 50 40 30 20 10 0 bydło owca/koza świnia koń ssaki dzikie Rozkład gatunkowy szczątków ssaków domowych i udział procentowy szczątków ssaków dzikich
Ra szo wa tu sz ow 9 Ra a1 tu sz 0A o R a wa 1 tu sz 0B o Ra wa t 1 G. u szo 1 Na wa ru 1 to wi 2 c E. E. z a 3 G G ier ier 6 cz cz ak ak 30 7-3 4, 3 Ry 6-3 ne 7 k Ry 2A Ka n ek 2B te Ar dr m al ii n K ra a 1 1 jo we j6 i7 Ra tu bydło owca-koza % 20 10 świnia 100 90 80 70 60 50 40 30 t 0
a. b. % % 1 00 100 90 90 80 80 m ax 70 70 60 m in max min 60 50 50 40 40 30 m ax 20 30 m in 10 0 by dło o wca-ko za m ax 20 m in 10 m ax m in m ax m in 0 świnia bydło c. owca-koza świnia d. % % 100 100 90 90 80 80 70 70 60 60 50 m ax 40 m in 20 m in 40 m ax m in 30 m ax 50 m ax m in 10 30 m ax 20 m in m ax m in 10 0 0 by dło owca-k o za świn ia bydło Typy konsumpcji owca-koza świnia
2 połowa XIII w.
1 połowa XIV w.
2 połowa XIV w.
% 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 bydło owca-koza świnia 2 poł. XIII w. 1 poł. XIV w. 2 poł. XIV w. XV w.
bydło % 100 owca-koza świnia 90 80 70 60 50 40 30 20 10 G ni ew 0
Rozkład anatomiczny Mniej wartościowe konsumpcyjnie części tuszy i odpady rzeźne: - kości głowy- możdżenie, poroże, kości czaszki, żuchwa, zęby, kość gnykowa - dystalne odcinki kończyn: kości ręki i stopy kk. nadgarstka, śródręcza, kk. stępu, śródstopia - człony palcowe i trzeszczki Wartościowe konsumpcyjnie części tuszy - kości tułowia żebra i kręgi - proksymalne odcinki kończyn: piersiowej łopatka k. ramienna, k. promieniowa, k. łokciowa miedniczna miednica, k. udowa, rzepka, k. piszczelowa, k. strzałkowa
Struktura wieku ubijanych/upolowanych zwierząt 1. Ocena wieku na podstawie rozwoju szkieletu - Wyrzynanie się zębów mlecznych i stałych - Wymiana zębów mlecznych na stałe - Stopień zużycia zębów stałych - Stopień wykształcenia kości (zrost trzonów kości z nasadami) - Stopień obliteracji szwów czaszkowych - Stopień wykształcenia wyrostków czaszkowych
2. Porównanie struktury wieku populacji pradziejowej ze współczesnymi populacjami wolno żyjącymi 3. Wydzielanie klas wiekowych zabijanych zwierząt 4. Odtwarzanie zasad hodowli poszczególnych gatunków zwierząt i porównanie jej zmienności w czasie i przestrzeni
Badanie sezonowości Ustalenie sezonu ubijania/upolowania zwierząt - Ocena na podstawie przyrostu kamienia nazębnego - Ocena stopnia wykształcenia poroża - Badanie przyrostów muszli małży
Struktura płci Ocena płci na podstawie cech dymorfizmu płciowego widocznych w szkielecie - Wielkość i masywność kości - Budowa czaszki: obecność poroży, obecność i kształt możdżeni - Obecność lub kształt kłów - Obecność kości prąciowej - Kształt miednicy - Proporcje kości metapodialnych
Badanie morfologii zwierząt Odtwarzanie wysokości zwierząt w kłębie -WH Ocena proporcji kości skale punktowe Odtwarzanie typu morfologicznego
Ustalanie powiązań między zwierzętami udomowionymi i dziko żyjącymi (rodowód) Obserwacja przemian związanych z udomowieniem i zabiegami hodowanymi Badanie kształtowania się ras i odmian Ocena populacji pradziejowej np. preferencje hodowlane, handel zwierzętami, migracje ludności
Badania traseologiczne Ślady patologii i przebytych chorób (zoohigiena, rozwój weterynarii, warunki środowiskowe) Zmiany w szkielecie zachodzące od wpływem zabiegów hodowlanych lub innej działalności człowieka Ślady antropogeniczne - obróbka pokonsumpcyjna - obróbka rzemieślnicza Ślady działania czynników tafonomicznych