DYREKCJA GENERALNA DS. POLITYK WEWNĘTRZNYCH DEPARTAMENT TEMATYCZNY C: PRAWA OBYWATELSKIE I SPRAWY KONSTYTUCYJNE KWESTIE PRAWNE Dlaczego nie stosuje się częściej mediacji jako formy alternatywnego rozstrzygania sporów? STRESZCZENIE PE 462.490 PL
Niniejszy dokument przygotowano na wniosek Komisji Prawnej Parlamentu Europejskiego. AUTOR dr Stephan Prayer, notariusz, Wiedeń WŁAŚCIWY ADMINISTRATOR Vesna NAGLIC Departament Tematyczny C: Prawa Obywatelskie i Sprawy Konstytucyjne Parlament Europejski B-1047 Bruksela Adres poczty elektronicznej: vesna.naglic@europarl.europa.eu WERSJE JĘZYKOWE Oryginał: EN Tłumaczenie: BG/CS/DA/DE/EL/ES/ET/FR/IT/LV/LT/HU/MT/NL/PL/PT/RO/SK/SL/FI/SV O WYDAWCY W celu skontaktowania się z departamentem tematycznym lub zaprenumerowania jego comiesięcznego biuletynu prosimy pisać na adres: poldep-citizens@europarl.europa.eu Parlament Europejski, dokument ukończono w październiku 2012 r. Unia Europejska, 2012 r. Niniejszy dokument jest dostępny w internecie na stronie: http://www.europarl.europa.eu/studies SPROSTOWANIE Opinie wyrażone w niniejszym dokumencie są jedynie opiniami autorów i niekoniecznie odzwierciedlają oficjalne stanowisko Parlamentu Europejskiego. Powielanie i tłumaczenie do celów niehandlowych jest dozwolone pod warunkiem wskazania źródła oraz wcześniejszego poinformowania wydawcy i wysłania mu egzemplarza. 2
Why is mediation not used more often as a means of alternative dispute resolution? STRESZCZENIE 1. Cel opracowania Celem niniejszego opracowania jest analiza powodów, dla których nie stosuje się częściej mediacji, oraz zaproponowanie rozwiązań tego problemu. 2. Wyjaśnienie zagadnienia oraz przedstawienie perspektywy, z jakiej będzie analizowane 2.1. Na czym opiera się założenie, że mediację wykorzystuje się w sposób niewystarczający? Autor niniejszego artykułu nie orientuje się, na jakich informacjach opiera się założenie leżące u podstaw tego twierdzenia. 2.2. Krótki przegląd sytuacji prawnej w Austrii Około dziesięć lat temu wprowadzono w Austrii ustawę o mediacji w sprawach cywilnych (Zivilrechts-Mediationsgesetz). Na mocy tej ustawy wprowadzono tzw. zarejestrowanych mediatorów, określono profil ich kwalifikacji, a także prawa i obowiązki. 2.3. Z perspektywy codziennej praktyki Jako praktykujący notariusz w codziennej pracy stosuję wiedzę i umiejętności, które zdobyłem odbywając szkolenia z zakresu mediacji. 3. Co utrudnia częstsze stosowanie mediacji? 3.1. Wsparcie finansowe mediacji lub ich koszty 3.1.1. Wsparcie finansowe mediacji Wsparcie finansowe dla osób ubiegających się o mediację podnosi na nią zapotrzebowanie. 3.1.2. Koszty finansowe pisemnych umów o mediację Nakładanie opłat publicznych na pisemne umowy o mediację jako sposób pozasądowego rozstrzygania sporów w sposób nieuzasadniony podnosi koszty mediacji i prowadzi do braku pewności prawnej. 3.1.3. Niewystarczająca wiedza na temat mediacji 3.1.3.1. Popularyzacja mediacji Popularyzacja mediacji poprzez zwracanie uwagi na jej niskie koszty, szczególnie w porównaniu do wysokich kosztów postępowania sądowego, jest budzącym wątpliwości argumentem. Mediacja i doradztwo prawne powinny się wzajemnie uzupełniać i praca zarówno doradcy prawnego, jak i mediatora powinna być warta pobieranej za nią opłaty. 3.1.3.2. Informacje oferowane przez sąd 3
Departament Tematyczny C: Prawa Obywatelskie i Sprawy Konstytucyjne Sędziowie, którzy zaznajomieni są z możliwościami, jakie oferuje mediacja, z przekonaniem i w przekonywujący sposób poinformują spierające się strony o takiej drodze rozstrzygnięcia sporu. 3.2. Unikanie konfliktów w drodze przedmediacyjnego doradztwa prawnego 3.2.1. Notariusze 3.2.1.1. Sporządzanie umów Sporządzając umowę notariusze przeszkoleni z zakresu mediacji zwracają szczególną uwagę na możliwość zaistnienia stosunków prawnych i ekonomicznych pomiędzy stronami w przyszłości. 3.2.1.2. Notariusze jako przedstawiciele sądu w sprawach spadkowych Siedem lat temu w Austrii dokonano zmiany przepisów ustawowych dotyczących spadków i nałożono na notariuszy obowiązek rozstrzygania konfliktów pomiędzy spadkobiercami lub pomiędzy spadkobiercami a wierzycielami. Notariusze, którzy przeszli szkolenie w zakresie mediacji, znajdują się w lepszej pozycji, by doprowadzić do takiego rozstrzygnięcia. 3.2.2. Prawnicy Prawnicy pragnący zapobiegać sporom w celu ochrony swych klientów zarówno pod względem prawnym, jak i ekonomicznym, działają w ich interesie. Wymaga to jednak szerokich kompetencji w dziedzinie, jak i przeszkolenia z zakresu mediacji. 3.4.3. Obowiązkowe szkolenie minimum z zakresu mediacji Warunkiem wykonywania zawodu notariusza lub prawnika jest przejście podstawowego szkolenia z zakresu mediacji. 4. Język Język i myślenie są ze sobą wzajemnie powiązane. 4.1. Język instytucji UE w kontekście mediacji Językiem stosowanym w instytucjach UE w kontekście mediacji nie może być żargon prawny. Nie może być on przewidywalny, powinien natomiast wzbudzać zainteresowanie prowadzeniem mediacji. 4.2. Komunikacja pomiędzy spierającymi się osobami Prawdopodobieństwo rozwiązania konfliktu jest tym większe, im większy żywimy do siebie szacunek i im bardziej cenimy sobie wzajemną komunikację. Wymaga to właściwego podejścia ogólnego, które wypracowuje się na wczesnym etapie życia człowieka. Już na wczesnym etapie szkolnictwa podstawowego powinno się nauczać etyki i komunikacji. 5. Rządy prawa 5.1. Mediacja jako uzupełniający model rozwiązywania problemów, tam gdzie praworządność jest dobrze rozwinięta 4
Why is mediation not used more often as a means of alternative dispute resolution? Nieustanne odwoływanie się do uciążliwych i kosztownych spraw sądowych to złe świadectwo praworządności danego państwa. Wykorzystywanie mediacji, by tymczasowo wypełnić jakąś lukę, postrzegane jest za oznakę słabości. 5.2. Stworzenie określonego prawnie kontekstu referencyjnego Sądy powinny mieć możliwość korzystania z mediacji nie tylko prowadząc postępowania, ale także prowadząc konsultacje i wypracowując porozumienia ze stronami. Warunki skierowania sporu na drogę mediacji oraz sposób powołania mediatora muszą zostać określone prawnie. 5.2.1. Spory sąsiedzkie Zdaniem autora niniejszej publikacji aktualny model rozwiązywania sporów sąsiedzkich nie sprawdza się. 5.2.2. VMG - Stowarzyszenie ds. Mediacji Nierozstrzygniętych Postępowań Sądowych W ramach projektu pilotażowego w wiedeńskim sądzie gospodarczym powołano zespół mediatorów, którzy muszą przedstawić dowody posiadania specjalnych kwalifikacji i do których można kierować sprawy wymagające mediacji. 5.2.3. Zmiana ustawy o prawach dziecka Zmiana ustawy o prawach dziecka ma zapewnić sędziom możliwość zobowiązania stron do uczestnictwa w pierwszej sesji mediacyjnej w interesie dobra dziecka. Stowarzyszenia mediatorów zażądały obowiązkowego sporządzenia pierwszego sprawozdania z mediacji. 6. Kto nie ma (wystarczającego) interesu w prawidłowo funkcjonującej scenie mediacyjnej? 6.1. Notariusze Notariusze postrzegają się często jako urodzeni mediatorzy. Szkolenie w zakresie mediacji mogłoby zmienić to przekonanie i poprawiłoby jakość ich pracy. 6.2. Prawnicy Mediatorzy postrzegani są niekiedy jako naturalni wrogowie prawników. Powinno się osiągnąć porozumienie w sprawie dziedzin, w których istnieją konflikty interesów, oraz dziedzin, w których prawnicy i mediatorzy mogliby się uzupełniać. Wielu prawników jest również mediatorami. Prawnicy odgrywają kluczową rolę w powodzeniu projektu mediacyjnego. 7. Stworzenie osobnego (chronionego) zawodu 7.1. Mediator - odrębny zawód Nadal toczy się dyskusja na temat stworzenia odrębnego zawodu mediatora. 7.2. Zezwolenie na wykonywanie zawodu 5
Departament Tematyczny C: Prawa Obywatelskie i Sprawy Konstytucyjne W interesie gwarancji jakości i ochrony konsumenta rozważenia wymagają takie kwestie, jak obowiązek przejścia szkolenia i dalszego kształcenia się, a także certyfikacja mediatorów. 8. Społeczny wymiar mediacji: wizja Mediacja posiada wymiar społeczny. Może ona w dużej mierze przyczynić się do pokoju społecznego. Potrzebne są tylko określone ramy, które muszą powstać na szczeblu politycznym. 6