Konwencja haska z dnia 13 stycznia 2000 r. o międzynarodowej ochronie osób pełnoletnich

Transkrypt

1 DYREKCJA GENERALNA DS. POLITYK WEWNĘTRZNYCH DEPARTAMENT TEMATYCZNY C: PRAWA OBYWATELSKIE I SPRAWY KONSTYTUCYJNE KWESTIE PRAWNE Konwencja haska z dnia 13 stycznia 2000 r. o międzynarodowej ochronie osób pełnoletnich NOTATKA PE PL

2 Niniejszy dokument został zamówiony przez Komisję Prawną Parlamentu Europejskiego. AUTOR Philippe Lortie Haska Konferencja Prawa Prywatnego Międzynarodowego 6, Scheveningseweg 2517 KT Haga Holandia WŁAŚCIWY ADMINISTRATOR Vesna NAGLIC Departament Tematyczny C: Prawa Obywatelskie i Sprawy Konstytucyjne Parlament Europejski B-1047 Bruksela Adres poczty elektronicznej: vesna.naglic@europarl.europa.eu WERSJE JĘZYKOWE Oryginał: EN Tłumaczenie: BG/CS/DA/DE/EL/ES/ET/FR/IT/LV/LT/HU/MT/NL/PL/PT/RO/SK/SL/FI/SV O WYDAWCY Aby skontaktować się z departamentem tematycznym lub zaprenumerować jego comiesięczny biuletyn, proszę pisać na adres: poldep-citizens@europarl.europa.eu Parlament Europejski, dokument ukończono w listopadzie 2012 r. Unia Europejska, 2012 r. Niniejszy dokument jest dostępny w internecie na stronie: SPROSTOWANIE Opinie wyrażone w niniejszym dokumencie są jedynie opiniami autorów i niekoniecznie odzwierciedlają oficjalne stanowisko Parlamentu Europejskiego. Powielanie i tłumaczenie do celów niehandlowych jest dozwolone pod warunkiem wskazania źródła oraz wcześniejszego poinformowania wydawcy i wysłania mu egzemplarza. 2

3 Konwencja haska z dnia 13 stycznia 2000 r. o międzynarodowej ochronie osób pełnoletnich STRESZCZENIE Cel: Zaproszenie do przystąpienia do Konwencji haskiej z 2000 r. o ochronie osób pełnoletnich Państwa europejskie, które dotychczas nie przystąpiły do Konwencji haskiej z dnia 13 stycznia 2000 r. o międzynarodowej ochronie osób pełnoletnich, są zachęcane do podjęcia tego kroku. Do państw, które już podpisały konwencję z 2000 r. o ochronie osób pełnoletnich i/lub ją ratyfikowały, należą: Cypr, Republika Czeska, Estonia, Finlandia, Niemcy, Grecja, Irlandia, Włochy, Luksemburg, Holandia, Polska, Szwajcaria oraz Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii. Celem konwencji, którą negocjowano pod koniec ubiegłego wieku, jest zaspokojenie potrzeb mobilnej ludności XXI w. oraz odpowiedź na zmiany demograficzne zachodzące w Europie i w wielu krajach na całym świecie. Kontekst Wprowadzenie do konwencji Starzenie się ludności na całym świecie, połączone ze zwiększoną mobilnością międzynarodową, stworzyło potrzebę zwiększonej ochrony międzynarodowej osób pełnoletnich szczególnej troski w drodze regulacji prawnych i współpracy międzynarodowej. Coraz dłuższemu życiu w wielu krajach towarzyszy związany z tym wzrost występowania chorób powodowanych wiekiem. Ponieważ podróże międzynarodowe stają się coraz łatwiejsze, wielu ludzi osiągających wiek emerytalny postanawia spędzić ostatnią część swojego życia za granicą. Coraz częściej pojawiają się takie kwestie prawa prywatnego międzynarodowego, jak np. zarządzanie majątkiem osób dotkniętych upośledzeniem jakiejś funkcji życiowej lub sprzedaż takiego majątku. Jeżeli osoby pełnoletnie same pomyślały wcześniej o zapewnieniu sobie ochrony wyznaczając np. swojego pełnomocnika z myślą o czasie, kiedy nie będą w stanie dbać o swoje interesy, ważne jest, aby tego rodzaju ustalenia były przestrzeganie za granicą. I tu pojawia się kwestia, które prawo ma być obowiązujące, a także kto może reprezentować osobę pełnoletnią i jakie ma mieć uprawnienia. W tych okolicznościach ważne jest posiadanie jasnych przepisów dotyczących organów władzy właściwych do przyjmowania wszelkich środków koniecznych do ochrony osoby lub majątku osoby pełnoletniej. Konwencja haska z dnia 13 stycznia 2000 r. o międzynarodowej ochronie osób pełnoletnich zajmuje się wieloma z tych kwestii, dostarczając przepisów dotyczących jurysdykcji, prawa właściwego oraz międzynarodowego uznawania i egzekwowania środków ochrony. W konwencji określono także mechanizm służący współpracy organów umawiających się państw. Konwencja wspiera niektóre ważne cele zawarte w Konwencji ONZ z dnia 13 grudnia 2006 r. o prawach osób niepełnosprawnych (Nowy Jork), która weszła w życie z dniem 3 maja 2008 r., a zwłaszcza wymienione w art. 12 równe uznawanie przez prawo czy współpracę międzynarodową, o której mowa w art. 32. Konwencja z 2000 r. o ochronie osób pełnoletnich 3

4 Departament Tematyczny C: Prawa Obywatelskie i Sprawy Konstytucyjne Omawiana konwencja ma strukturę podobną do Konwencji z dnia 19 października 1996 r. w sprawie jurysdykcji, właściwego prawa, uznawania, wykonywania orzeczeń oraz współpracy w zakresie odpowiedzialności rodzicielskiej oraz środków ochrony dzieci 1, lecz przyjęto ją w celu zaspokojenia szczególnych potrzeb osób pełnoletnich szczególnej troski. Konwencja ma zastosowanie do ochrony w sytuacjach międzynarodowych osób pełnoletnich, które z uwagi na upośledzenie lub nie będąc w pełni władz umysłowych, nie są w stanie chronić własnych interesów 2. Za pełnoletnią uważana jest osoba, która ukończyła 18 rok życia; konwencja ma jednak również zastosowanie do środków ochrony przyjętych w odniesieniu do osoby pełnoletniej, która nie ukończyła 18 roku życia w chwili ich przyjmowania 3. W art. 3 wymienione są rodzaje środków ochrony zakładane przez konwencję, nie jest to jednak wykaz wyczerpujący. Do takich środków należą np. określenie upośledzenia, ustanowienie systemu ochronnego dla osoby pełnoletniej, wyznaczenie pełnomocnika odpowiedzialnego za majątek osoby pełnoletniej i określenie jego funkcji. W konwencji zawarte są jednolite zasady określające, które organy państwowe są właściwe do przyjmowania niezbędnych środków ochrony. Na mocy konwencji jurysdykcja należy przede wszystkim do organów kraju zamieszkania osoby pełnoletniej 4, ale uznawana jest także w sposób dodatkowy, jako równoległa właściwość organów państwa, którego obywatelstwo posiada dana osoba pełnoletnia 5. Uznaje się także właściwość organów państwa, w którym znajduje się majątek osoby pełnoletniej, w zakresie przyjmowania środków ochrony tego majątku 6, oraz organów państwa, na terytorium którego znajduje się osoba pełnoletnia 7 lub jej majątek 8, w zakresie przyjmowania środków pilnych 9 lub środków tymczasowych o ograniczonych skutkach terytorialnych w celu ochrony danej osoby 10. Większą elastyczność zapewnia umożliwienie organom posiadającym priorytetową właściwość wystąpienia do organów niektórych innych państw o przyjęcie środków ochrony, jeżeli leży to w interesie danej osoby pełnoletniej 11. Na ogół przy wykonywaniu swoich kompetencji na mocy konwencji organy umawiających się państw stosują swoje prawo krajowe 12. Wyjątek od ogólnych zasad dotyczących prawa właściwego stanowi przepis o pełnomocnictwie. Jeżeli osoba pełnoletnia wcześniej dokonała ustaleń co do opieki nad nią i/lub jej reprezentowania na wypadek niezdolności, kwestia ważności tych ustaleń w nowym państwie zamieszkania musi być rozwiązana. Na mocy konwencji osoba pełnoletnia może określić prawo właściwe dla istnienia, zakresu, zmiany i wygaśnięcia uprawnień osoby ją reprezentującej. Osoba pełnoletnia może wybrać prawo: a) państwa, którego jest obywatelem; b) poprzedniego państwa zamieszkania; lub c) państwa, w którym znajduje się majątek 13. W ten sposób konwencja umożliwia uznanie pełnomocnictwa lub podobnej funkcji w tych umawiających się państwach, które jej nie posiadają. Daje to osobie pełnoletniej gwarancję, że ustalenia dokonane wcześniej w celu zarządzania jej majątkiem będą przestrzegane w innym umawiającym się państwie. 1 Z dniem 1 stycznia 2013 r. konwencja z 1996 r. będzie obowiązywać we wszystkich państwach Unii Europejskiej z wyjątkiem Belgii i Włoch. 2 Art Art Art Patrz art. 7 oraz uzasadnienie P. Lagarde'a. 6 Art. 9 oraz uzasadnienie. 7 Art. 10 i 11 oraz uzasadnienie. 8 Art. 10 oraz uzasadnienie. 9 Ibidem 10 Art. 11 oraz uzasadnienie. 11 Art Art Ibidem. 4

5 Konwencja haska z dnia 13 stycznia 2000 r. o międzynarodowej ochronie osób pełnoletnich Zgodnie z konwencją środki ochrony osoby lub majątku osoby pełnoletniej przyjęte w jednym umawiającym się państwie są uznawane działaniem prawa we wszystkich innych umawiających się państwach. Podstawy odmowy uznania są bardzo ograniczone 14. W konwencji przewidziano także egzekwowanie tego rodzaju środków. Podobnie jak inne najnowsze konwencje haskie, również konwencja z 2000 r. o ochronie osób pełnoletnich zawiera przepisy dotyczące współpracy państw mającej na celu zwiększenie ochrony osób dotkniętych upośledzeniem. System współpracy, elastyczny i umożliwiający korzystanie z istniejących kanałów, obejmuje m.in. wymianę informacji, ułatwianie osiągania porozumień w kwestionowanych przypadkach, a także odnajdywanie osób zaginionych. Umawiające się państwa muszą wyznaczyć główny organ odpowiedzialny za wykonywanie obowiązków nałożonych na mocy konwencji, które polegają przede wszystkim na ułatwianiu efektywnej komunikacji między umawiającymi się państwami oraz na zapewnianiu pomocy. 14 Art