Luki w europejskim międzynarodowym prawie prywatnym i perspektywy na przyszłość: dążenie do stworzenia kodeksu międzynarodowego prawa prywatnego

Transkrypt

1 DYREKCJA GENERALNA DS. POLITYK WEWNĘTRZNYCH DEPARTAMENT TEMATYCZNY C: PRAWA OBYWATELSKIE I SPRAWY KONSTYTUCYJNE KWESTIE PRAWNE Luki w europejskim międzynarodowym prawie prywatnym i perspektywy na przyszłość: dążenie do stworzenia kodeksu międzynarodowego prawa prywatnego NOTATKA Streszczenie Międzynarodowe prawo prywatne w dużej mierze regulują przepisy UE. Jednak niektóre dziedziny tego prawa wciąż podlegają prawu krajowemu. W niniejszym artykule wskazano na luki w unijnych ramach regulacyjnych oraz opisano perspektywy na przyszłość. W krótkiej i średniej perspektywie czasowej powinno się położyć nacisk na eliminowanie tych luk za pomocą odrębnych instrumentów, przy jednoczesnym zachowaniu spójności. Rozwiązaniem na dłuższą metę byłoby stworzenie europejskiego kodeksu międzynarodowego prawa prywatnego. PE PL

2 Niniejszy dokument przygotowano na wniosek Komisji Prawnej Parlamentu Europejskiego. AUTORZY prof. dr Xandra KRAMER Uniwersytet Erazma w Rotterdamie Wydział Prawa P.O. Box 1738 NL-3000 DR Rotterdam Adres poczty elektronicznej: kramer@law.eur.nl WŁAŚCIWY ADMINISTRATOR Vesna NAGLIČ Departament Tematyczny C Prawa Obywatelskie i Sprawy Konstytucyjne Parlament Europejski B-1047 Bruksela Adres poczty elektronicznej: vesna.naglic@europarl.europa.eu WERSJE JĘZYKOWE Oryginał: EN Tłumaczenie: O WYDAWCY W celu skontaktowania się z departamentem tematycznym lub zaprenumerowania jego comiesięcznego biuletynu prosimy pisać na adres: poldep-citizens@europarl.europa.eu Parlament Europejski, dokument ukończono w październiku 2012 r. Bruksela, Unia Europejska, 2012 r. Niniejszy dokument jest dostępny w internecie na stronie: SPROSTOWANIE Opinie wyrażone w niniejszym dokumencie są jedynie opiniami autorów i niekoniecznie odzwierciedlają oficjalne stanowisko Parlamentu Europejskiego. Powielanie i tłumaczenie do celów niehandlowych jest dozwolone pod warunkiem wskazania źródła oraz wcześniejszego poinformowania wydawcy i wysłania mu egzemplarza.

3 Luki w europejskim międzynarodowym prawie prywatnym i perspektywy na przyszłość: dążenie do stworzenia kodeksu międzynarodowego prawa prywatnego STRESZCZENIE Kontekst Międzynarodowe prawo prywatne było zawsze objęte prawem krajowym. Europa interesuje się tą kwestią od chwili wejścia w życie traktatu z 1957 roku. Jednak z uwagi na brak uprawnień do końca XX wieku obowiązywały dwie konwencje dotyczące międzynarodowego prawa prywatnego. W 1997 r. Traktat z Amsterdamu nadał Unii kompetencje w zakresie współpracy sądowej w sprawach cywilnych. Trzy główne elementy prywatnego prawa międzynarodowego, tj. międzynarodowa jurysdykcja sądów, prawo właściwe oraz uznawanie i egzekwowanie wyroków zagranicznych są obecnie włączone do art. 81 ust. 2 lit. a) i c) TFUE. Uprawnienia w zakresie międzynarodowego prawa prywatnego obejmują cały wachlarz zagadnień prawa prywatnego, jednak należy zwrócić uwagę, że przyjęcie środków w dziedzinie prawa rodzinnego wymaga w zasadzie jednomyślności (art. 81 ust. 3 TFUE). Od 2000 r. tworzy się w UE kompleksowe ramy. Jednak w ramach tych nadal istnieją luki i należy sobie zadać pytanie, czy konieczna jest dalsza regulacja, a jeżeli tak, to co należy zrobić. Niniejszy dokument opiera się w głównej mierze na studium zamówionym przez Parlament Europejski (IP/C/JURI/IC/ ) zatytułowanym A European Framework for private international law: Current gaps and future perspectives. ( Europejskie ramy międzynarodowego prawa prywatnego, luki prawne i perspektywy na przyszłość ). Studium to sporządzili eksperci holenderscy z T.M.C. Asser Institute (wykonawca), z Instytutu Prawa Międzynarodowego oraz Uniwersytetu Erazma w Rotterdamie w porozumieniu z grupą ekspertów z całej UE. Zostało ono przygotowane pod nadzorem naukowym autorki niniejszej publikacji. Cele Celami niniejszego dokumentu oraz wyżej wymienionego studium są: wskazanie luk w obecnych ramach międzynarodowego prawa prywatnego UE, omówienie, gdzie należy uzupełnić te ramy, zastanowienie się nad kwestią, czy potrzebne są bardziej kompleksowe ramy lub ewentualnie europejski kodeks międzynarodowego prawa prywatnego, a jeżeli tak, to w jaki sposób należałoby to zrealizować. Znaczenie dla polityki i obywateli UE Unijne instrumenty prywatnego prawa międzynarodowego są ważne, aby wspierać prawidłowe funkcjonowanie rynku wewnętrznego, swobodny przepływ w obrębie UE, a także w celu wzmocnienia prawdziwego obszaru sprawiedliwości. Mają one ogromne znaczenie dla obywateli UE we wszystkich sytuacjach obejmujących elementy transgraniczne. Oto kilka przykładów: konsumenci, którzy dokonują zakupu towarów lub korzystają z usług przedsiębiorstw w innych państwach członkowskich; przedsiębiorstwa, które prowadzą transgraniczną działalność przemysłową; naruszanie prawa do ochrony prywatności lub inne rodzaje zachowania prowadzące do powstania szkód (np. wypadki drogowe) obejmujące elementy transgraniczne; małżeństwa i rozwody osób pochodzących z różnych państw członkowskich lub zamieszkujących je, a także odnośne kwestie dotyczące odpowiedzialności rodzicielskiej, utrzymania oraz własności małżeńskiej. W takich przypadkach instrumenty międzynarodowego prawa prywatnego rozdzielają jurysdykcję pomiędzy państwa członkowskie, gwarantują pewność co do właściwego prawa 3

4 Departament Tematyczny C: Prawa Obywatelskie i Sprawy Konstytucyjne oraz ułatwiają uznawanie oryginalnych dokumentów oraz wyroków sądów zagranicznych, a także egzekwowanie tych ostatnich. Nie tylko obywatele UE, ale także prawnicy i sądy korzystają ze spójnych i dostępnych unijnych ram prywatnego prawa międzynarodowego. W chwili obecnej jest w mocy trzynaście rozporządzeń i dwie dyrektywy dotyczące współpracy sądowej w sprawach cywilnych, zaś na zatwierdzenie oczekuje siedem wniosków w tej sprawie. Niektóre dyrektywy sektorowe również zawierają powiązane przepisy międzynarodowego prawa prywatnego. Łącznie instrumenty te obejmują cały szereg zagadnień. Niemniej jednak nadal istnieje wiele luk prawnych, zaś niektóre dziedziny w ogóle nie podlegają regulacji. Ponadto współistnienie tych instrumentów prowadzi niekiedy do powtarzania się przepisów, co skutkuje rozszerzeniem objętości ustawodawstwa UE i potencjalnie ogranicza jego dostępność. Ustalenia Luki prawne w istniejących aktualnie ramach wynikają z: 1) celowego ograniczenia terytorialnego ustawodawstwa UE (np. rozporządzenie Bruksela I), 2) celowego wykluczenia niektórych zagadnień z różnych powodów (np. prawo do ochrony prywatności w rozporządzeniu Rzym II), 3) braku ustawodawstwa dotyczącego konkretnych kwestii. Prawdziwe luki w ramach prawnych są lukami systematycznymi, kwestiami, które w chwili obecnej nie są w tych ramach w ogóle uregulowane. W dziedzinie prawa zobowiązań najważniejsze luki prawne dotyczą: nieruchomości, powiernictwa, agencji, korporacji. W dziedzinie prawa rodzinnego luki te dotyczą: małżeństwa, zarejestrowanych związków partnerskich oraz podobnych instytucji, nazwisk osób fizycznych, adopcji, rodzicielstwa, ochrony osób dorosłych, statusu oraz ogólnych zdolności osób fizycznych. Luki te dotyczą w głównej mierze prawa właściwego, choć w niektórych dziedzinach brak jest również zasad dotyczących jurysdykcji międzynarodowej, uznawania oraz egzekwowania. Jeżeli chodzi o dziedziny objęte już konwencjami Haskiej Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego (np. adopcja) w przypadku części lub większości państw członkowskich byłaby wskazana bliska współpraca z konferencją haską. W krótkiej i średniej perspektywie czasowej zaleca się kontynuowanie stopniowego przyjmowania instrumentów prawnych, nie zaś jednoczesne przyjmowanie ich. Oznacza to wypełnianie luk za pomocą odrębnych instrumentów z zachowaniem spójności pomiędzy poszczególnymi elementami. Choć pomysł kodeksu europejskiego międzynarodowego prawa prywatnego jest atrakcyjny z wielu powodów, rzeczywistość polityczna jest taka, że trudno będzie uzyskać odpowiednie wsparcie dla tego pomysłu w najbliższej przyszłości. Rozbieżne poglądy na ogólne koncepcje międzynarodowego prawa prywatnego (np. rola przepisów wymuszających swe zastosowanie i stosowanie prawa zagranicznego), a także różnice w prawie materialnym (np. w dziedzinie zarejestrowanych związków partnerskich, 4

5 Luki w europejskim międzynarodowym prawie prywatnym i perspektywy na przyszłość: dążenie do stworzenia kodeksu międzynarodowego prawa prywatnego małżeństw osób tej samej płci, rozwodów oraz imion i nazwisk) mogą być przyczyną dużych przeszkód. W tym względzie należy zwrócić uwagę, że specjalny status Wielkiej Brytanii, Irlandii i Danii jest już przyczyna fragmentaryzacji terytorialnej i należy się spodziewać, że w chwili obecnej wnioski w sprawie stworzenia kodeksu nie przyniosą poprawy sytuacji. Ze względów wykonalności w procesie tworzenia ram można by nadać priorytetowe znaczenie kwestiom niezwiązanym z rodziną, a następnie prawu rodzinnemu. Uważa się, że w kwestiach niezwiązanych z rodziną dalszej kodyfikacji można by poddać rozporządzenia Rzym I i II polegające na zastąpieniu ich pojedynczym aktem. Mając na uwadze specjalną procedurę ustawodawczą dla środków w dziedzinie prawa rodzinnego, w przypadku braku jednomyślności możliwe będzie zastosowanie procedury wzmocnionej współpracy (art. 392 ust. 2 TFUE). Rozporządzenie Rzym III w sprawie prawa właściwego dla rozwodów, które stosuje aktualnie piętnaście państw członkowskich, jest pierwszym aktem prawnym, do którego zastosowano tę procedurę. Zaletą takiego stanu rzeczy jest to, że możliwe będzie zrealizowanie celów politycznych w celu stworzenia instrumentu. Oczywistą wadą jest to, że prowadzi to do powstania tzw. Europy dwóch prędkości, co podkreśla różne poglądy w państwach członkowskich. W dłuższej perspektywie czasowej, po wypełnieniu luk oraz dalszym rozwoju ogólnych koncepcji międzynarodowego prawa prywatnego w kontekście europejskim, możliwe będzie zastanowienie się nad stworzeniem kompleksowych ram lub kodeksu międzynarodowego prawa prywatnego. 5