Tadeusz Lewaszkiewicz Język powojennych przesiedleńców z Nowogródka i okolicy

Podobne dokumenty
Tadeusz Lewaszkiewicz, Język powojennych przesiedleńców z Nowogródka i okolicy, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2017, ss. 512

Socjologiczne i psychologiczne uwarunkowania dwujęzyczności staroobrzędowców regionu suwalsko-augustowskiego

EFEKTY UCZENIA SIĘ JĘZYKOZNAWSTWO. Filologia włoska - I stopień PODSTAWY JĘZYKOZNAWSTWA

EFEKTY UCZENIA SIĘ - JĘZYKOZNAWSTWO FILOLOGIA RUMUŃSKA STUDIA I STOPNIA. WSTĘP DO NAUKI O JĘZYKU (I r.)

Streszczenie pracy doktorskiej. Biografie językowe przesiedleńców ze wschodnich województw II Rzeczypospolitej mieszkających w regionie lubuskim

Efekty uczenia się filologia francuska I stopień

EFEKTY UCZENIA SIĘ JĘZYKOZNAWSTWO

EFEKTY UCZENIA SIĘ JĘZYKOZNAWSTWO

historia języka niemieckiego

SPIS TREŚCI WSTĘP... 11

Językowe komunikowanie uczuć w pieśniach ludowych z Warmii i Mazur

Recenzja opracowania M. Bryxa. pt: Rynek nieruchomości. System i funkcjonowanie.

Acta Universitatis Nicolai Copernici Pedagogika XXXI/2015 Nauki Humanistyczno-Społeczne Zeszyt 426. DOI:

FP, studia 1. stopnia I C MODUŁ PRZEDMIOTÓW KIERUNKOWYCH: IC3 MODUŁ JĘZYKOZNAWCZY

OPIS MODUŁU (PRZEDMIOTU) ogólnoakademicki. stacjonarne. zaliczenie z oceną. specjalizacyjny. polski

SYLLABUS. specjalność: dziennikarska i nauczycielska. poziom kształcenia: studia pierwszego stopnia. profil kształcenia: praktyczny

Prof. zw. dr hab. Ewa Komorowska Instytut Filologii Słowiańskiej Uniwersytet Szczeciński

Spis treści. Przedmowa Wstęp... 9

Kryteria oceny pracy doktoranta przez opiekuna naukowego

2. Temat i teza rozprawy

Wstęp do pisania i redagowania tekstów naukowych

PRÓBNY EGZAMIN GIMNAZJALNY Z NOWĄ ERĄ 2015/2016 JĘZYK POLSKI

Justyna Kobus, Kierunki i dynamika zmian w języku mieszkańców wielkopolskich wsi na przełomie wieków XX i XXI

DOTACJA NA UTRZYMANIE POTENCJAŁU BADAWCZEGO DOTACJA Wykaz planowanych do realizacji zadań badawczych, ujętych w planie zadaniowym jednostki

Wprowadzenie Język młodzieży w kontekście społeczno-kulturowym na przełomie XX i XXI wieku Część 1. Zachowania językowe dzieci i młodzieży

Gramatyka kontrastywna polsko-angielska. III rok filologii angielskiej studia niestacjonarne I stopnia, semestr II. Profil ogólnoakademicki

Europejski system opisu kształcenia językowego

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA HISZPAŃSKIEGO. Podręcznik :Aula Internacional 1,2,3

oznaczenie stosownym symbolem z jakiego obszaru jest efekt kształcenia 1 Symbol efektów kształcenia dla programu kształcenia Efekty kształcenia

Recenzja rozprawy doktorskiej mgr Bartosza Rymkiewicza pt. Społeczna odpowiedzialność biznesu a dokonania przedsiębiorstwa

Kod KEK Status Kategoria Profil Kompetencja Kody OEK

PODSTAWOWE WIADOMOŚCI Z GRAMATYKI POLSKIEJ I WŁOSKIEJ SZKIC PORÓWNAWCZY

II MODUŁY KSZTAŁCENIA WSKAŹNIKI ILOŚCIOWE - Punkty ECTS w ramach zajęć: Efekty kształcenia. Wiedza Umiejętności Kompetencje społeczne (symbole)

Program studiów I stopnia

Program studiów. Kierunek: studia nad słowiańszczyzną wschodnią Specjalność: filologia białoruska z językiem rosyjskim i angielskim

Bogdan Walczak (emerytowany profesor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu)

KARTA PRZEDMIOTU. 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Nauka o języku i komunikacji. 2. KIERUNEK: Nauczanie języka angielskiego na poziomie wczesnoszkolnym

Kierunkowe efekty kształcenia Po ukończeniu studiów absolwent:

Uchwała nr 50/V/2012 Senatu Uniwersytetu Jagiellońskiego z dnia 23 maja 2012 r.

ZAKŁADANE EFEKTY KSZTAŁCENIA. 1. Odniesienie efektów obszarowych do efektów kierunkowych

Opracowanie wyników badań ewaluacyjnych. Kursu Aktywnego poszukiwania pracy

Program Ogólnopolskiej Olimpiady Historycznej Gimnazjalistów na lata 2016/2017

Prof. dr hab. Stanisław Swadźba Katedra Ekonomii Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

EFEKTY KSZTAŁCENIA. kierunek filologia polska poziom kształcenia studia pierwszego stopnia. profil ogólnoakademicki

Recenzja rozprawy doktorskiej mgr Wiesławy Chyżyńskiej

ODPOWIEDZI I PUNKTACJA ZADAŃ DO ARKUSZA Od księgi do książki

Cele kształcenia wymagania ogólne

Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej, 45. Michał Głuszkowski

II MODUŁY KSZTAŁCENIA WSKAŹNIKI ILOŚCIOWE - Punkty ECTS w ramach zajęć: Efekty kształcenia. Wiedza Umiejętności Kompetencje społeczne (symbole)

Prof. dr hab. Tadeusz Pilch emerytowany profesor Uniwersytetu Warszawskiego

Słowa jako zwierciadło świata

MODUŁ KSZTAŁCENIA: Praktyczna nauka języka angielskiego: moduł 2

Przedmiot społeczny: Socjolingwistyka. Typ przedmiotu. Informacje ogólne. Kod przedmiotu 09.3-WH-FiPlP-STP- 16. Wydział. Wydział Humanistyczny

PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA W GŁOGOWIE SYLABUS PRZEDMIOTU. Seminarium. Instytut Humanistyczny. kierunek stopień tryb język status przedmiotu

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA JĘZYK FRANCUSKI

I.2 Matryca efektów kształcenia: filolo drugiego stopnia WIEDZA. MODUŁ 21 Nau społeczne - przedmiot doo wyboru. MODUŁ 20 Seminarium magisterskie

Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach. Kieleckie Towarzystwo Naukowe

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA POLSKIEGO W KLASIE IV w Szkole Podstawowej nr 42 z Oddziałami Integracyjnymi w roku szkolnym 2018/2019

Program studiów. Wykaz modułów kształcenia

II MODUŁY KSZTAŁCENIA WSKAŹNIKI ILOŚCIOWE - Punkty ECTS w ramach zajęć: Przedmioty/moduły. Historia filozofii 2 1,2. suma

Współpraca międzynarodowa miast województwa łódzkiego

OPIS MODUŁU (PRZEDMIOTU) filologia polska. prof. dr hab. Andrzej S. Dyszak

ZAGADNIENIA SYSTEMOWE PRAWA OCHRONY ŚRODOWISKA. pod redakcją Piotra Korzeniowskiego

mgr Jarosław Hermaszewski (koncepcja pracy-tezy)

MODUŁ KSZTAŁCENIA: Praktyczna nauka języka angielskiego: moduł 2

Rozprawy doktorskiej mgr Anny Marii Urbaniak-Brekke. pt.: Aktywność społeczności lokalnych w Polsce i Norwegii

Ewelina Kwapień Kształtowanie się zasobu leksykalnego polszczyzny XIX wieku rzeczowniki (na podstawie danych leksykograficznych)

Ewa Szadzińska "Metodologia. Badania. Praktyka pedagogiczna. Z serii szkice, rozprawy, studia", Stanisław Palka, Gdańsk 2006 : [recenzja]

WIEDZA. Odniesien ie efektów do obszaru wiedzy. Efekty kształcenia na kierunku. Opis kierunkowych efektów kształcenia

Zarządzanie kapitałem ludzkim. Procesy narzędzia aplikacje

Spis treści Wstęp 1. Językoznawstwo sądowe

WYMAGANIA EDUKACYJNE

Kierunkowe efekty kształcenia Po ukończeniu studiów absolwent:

Kryteria oceny zaproszenia

OCENA CELUJĄCA. Słuchanie: Uczeń:

WYMAGANIA WSTĘPNE W ZAKRESIE WIEDZY, UMIEJĘTNOŚCI I INNYCH KOMPETENCJI

EGZAMIN W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2016/2017

Wymagania edukacyjne z języka polskiego III klasa poziom rozszerzony

Człowiek wobec problemów istnienia

Matura z języka polskiego 2015 Jak przygotować ucznia do nowej formuły egzaminu ustnego? karty pracy

OPIS MODUŁU (PRZEDMIOTU)

ROZPRAWKA MATURALNA PORADNIK

Copyright by Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2007

Dlaczego logopedzi boją się jąkania? Analiza lingwistyczno-terapeutyczna zjawiska. dr Anna Walencik-Topiłko

OPIS MODUŁU (PRZEDMIOTU), PROGRAMU NAUCZANIA ORAZ SPOSOBÓW WERYFIKACJI EFEKTÓW KSZTAŁCENIA CZEŚĆ A

K (przed podkreślnikiem) kierunkowe efekty kształcenia W - kategoria wiedzy U - kategoria umiejętności

PROGRAM STUDIÓW. II MODUŁY KSZTAŁCENIA WSKAŹNIKI ILOŚCIOWE - Punkty ECTS w ramach zajęć: Efekty kształcenia

OPIS MODUŁU (PRZEDMIOTU)

6 Bóg w myśli Schelera

Nazwa kierunku studiów i kod programu według USOS Filologia WH-F-FW-1 WH-F-FK-1. Poziom kształcenia. Studia pierwszego stopnia. Profil kształcenia

W obrębie polskiego języka narodowego należy wydzielić dwa systemy:

EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW EUROPEISTYKA STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI

II. Kontrola i ocena pracy ucznia.

Rekrutacja Referencje

EGZAMIN W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2017/2018

OPIS PRZEDMIOTU, PROGRAMU NAUCZANIA ORAZ SPOSOBÓW WERYFIKACJI EFEKTÓW KSZTAŁCENIA. CZEŚĆ A * (opis przedmiotu i programu nauczania)

EGZAMIN W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2015/2016

Dobór tekstów do Elektronicznego korpusu tekstów polskich z XVII i XVIII w. (do 1772 r.) możliwości i ograniczenia budowanego warsztatu badawczego

Opis wymaganych umiejętności na poszczególnych poziomach egzaminów DELF & DALF

Transkrypt:

DOI: 10.15290/baj.2017.17.30 Tadeusz Lewaszkiewicz Język powojennych przesiedleńców z Nowogródka i okolicy Poznań 2017, ss. 512 Już wstępny, nawet pobieżny kontakt z książką Tadeusza Lewaszkiewicza wzbudza w czytelniku szczery podziw i uznanie dla ogromu prezentowanego materiału i niezwykłej umiejętności Autora łączenia wątków osobistych z rzetelnym, naukowym oglądem języka powojennych przesiedleńców z Nowogródka i okolicy. Tylko sama lektura spisu treści przywodzi na myśl skojarzenia z benedyktyńską pracowitością i filologiczną drobiazgowością. A że nie jest to pogląd odosobniony, wystarczy przytoczyć fragment recenzji dr hab. prof. UWr Marii Peisert, zamieszczonej na okładce: Monografia Język powojennych przesiedleńców z Nowogródka i okolicy jest bardzo obszernym i wnoszącym wiele nowych ustaleń studium badawczym. Autor włożył w jego przygotowanie iście benedyktyński trud, który zaowocował bardzo potrzebnym i unikatowym opracowaniem, rejestrującym zjawiska językowe możliwe do opisania tylko w badaniach prowadzonych w długiej perspektywie czasowej i bliskiej relacji z respondentami. Głębsza lektura książki jedynie utwierdza w przekonaniu, że mamy do czynienia z rozprawą o wysokim poziomie merytorycznym i wartości naukowej, której przecenić nie sposób. Badacz wyposażony w gruntowne narzędzia językoznawcze wyrusza w podróż sentymentalną do własnych etnicznych korzeni i w tę niezwykłą podróż krok po kroku wiedzie swego odbiorcę, dając mu dzieło niepowtarzalne i unikatowe pod względem koncepcyjnym. Uwagę zwraca bogaty materiał egzemplifikacyjny zaczerpnięty od 57 informatorów, co ważne osób w jakiś sposób

410 URSZULA SOKÓLSKA bliskich Autorowi: rodziców, dziadków, wujostwa, bliższego i dalszego kuzynostwa oraz przyjaciół i sąsiadów rodziny. Tadeusz Lewaszkiewicz pisze w tej kwestii tak: Przedmiotem pracy są wybrane zagadnienia fonetyki, fleksji i składni języka powojennych przesiedleńców z okolic Nowogródka, ich dzieci urodzonych już na ziemiach zachodnich, znajomych moich rodziców oraz dwóch osób, które pozostały po wojnie w Nowogródku. Do przesiedleńców zaliczyłem również niewielką grupę emigrantów kilka osób z rodziny nowogródzkiej w USA i Wielkiej Brytanii. [...] Większość moich informatorów pochodzi z Grabnik, wsi znajdującej się przed drugą wojną światową dwa kilometry od Nowogródka. W latach 60. Grabniki zostały włączone do zespołu miejskiego. Niektórzy przesiedleńcy urodzili się w Nowogródku, inni we wsiach pod Nowogródkiem w Milkiewiczach i w Bajkach (s. 11). Książka składa się ze wstępu, pięciu rozdziałów zasadniczych, podsumowania i spisu bibliograficznego. W części wstępnej zgodnie z praktyką stosowaną w rozprawach naukowych zostają przedstawione przedmiot, cel i układ pracy, są omówione podstawy teoretyczno-metodologiczne rozprawy i metody badawcze, stan oraz geneza badań nad polszczyzną kresową, a także stan badań nad przeniesioną polszczyzną północnokresową i jej integracją z językiem ogólnopolskim, wreszcie istota polszczyzny kresowej dawnej i obecnej. Rozdział I poświęcony jest w całości powojennym przesiedleńcom z Nowogródka i okolicy, a w tym: sytuacji językowej i świadomości narodowej mieszkańców Nowogródka i okolicy w XIX i XX wieku, źródłom materiału językowego i metodom jego zbierania. Znajdziemy tu również wykaz informatorów wraz z życiorysami oraz pieczołowite omówienie zasad prezentowania materiału językowego, który ze względu na swoje zróżnicowanie i chronologiczne, i formalne może pociągać za sobą spore trudności interpretacyjno- -transkrypcyjne: Przyznaję, że miałem wątpliwości zwłaszcza z odróżnianiem ł przedniojęzykowo-zębowego od ł zredukowanego i spółgłoski bliskiej u niezgłoskotwórczemu, h dźwięcznego od półdźwięcznego oraz półdźwięcznego od bezdźwięcznego, l miękkiego od półmiękkiego 1 oraz półmiękkiego 1 T. Lewaszkiewicz podaje, że autorzy publikacji dialektologicznych zwykle nie widzą potrzeby odróżniania w transkrypcji l miękkiego od półmiękkiego, ponieważ takie odróżnianie często nie jest przekonujące. Stosowane oznaczenia ( lub `) dotyczą zatem zarówno l miękkiego, jak i l półmiękkiego (s. 71).

RECENZJA KSIĄŻKI P.T. JĘZYK POWOJENNYCH PRZESIEDLEŃCÓW Z NOWOGRÓDKA... 411 od l twardego, N tylnojęzykowego przed spółgłoskami tylnojęzykowymi od n przedniojęzykowego przed spółgłoskami tylnojęzykowymi itd. (s. 71). Wszelkie ujawniane wprost przez uczonego wątpliwości trzeba jednak poczytywać za tak charakterystyczne przecież dla dojrzałych, odpowiedzialnych badawczy solidność i rzetelność w sposobie prezentacji gromadzonego w ciągu wielu lat materiału oraz rozwagę i dobrze pojętą ostrożność w formułowaniu ostatecznych wniosków. Bez najmniejszych zastrzeżeń przyjęte przez Tadeusza Lewaszkiewicza niekonsekwentne z pozoru (ale tylko z pozoru) rozwiązania techniczne wobec jasno wyłożonych racjonalnych argumentów należy uznać za słuszne, logicznie i merytorycznie uzasadnione, jak choćby: W takich sytuacjach stosowałem w transkrypcji ł, l` oraz oznaczenie l (jeśli dźwięk ten był trochę podobny do twardego l), N. Wprowadzałem oznaczenie spółgłosek przedniojęzykowo-dziąsłowych ṭ, ḍ (np. ṭˇseba, ḍˇzevo). [...] Pewne niekonsekwencje transkrypcji wynikają również z tego, że moje zapiski pochodzą z okresu 1973 2015, a zatem te same osoby mogły różnie wymawiać te same dźwięki. [...] Trudności w transkrypcji są związane z licznymi wahaniami wymowy przesiedleńców, spowodowanymi przez kontakty z innymi grupami regionalnymi i wymową ogólnopolską (s. 71). Kolejne rozdziały (II, III, IV i V) poświęcone są zagadnieniom fonetycznym (tu: wokalizmowi, konsonantyzmowi, fonetyce międzywyrazowej i akcentowi), fleksyjnym, składniowym i leksykalnym. Prezentacji materiału zawsze towarzyszy dogłębna charakterystyka zjawiska wraz z komentarzem odautorskim, odwołującym się do szerokiego tła chronologiczno-kulturowego i konfrontatywnego. To niewątpliwy walor tej pracy, monumentalnej pod względem materiałowym i poznawczym. Wieńczące pracę, dobrze skonstruowane wnioski są kolejnym już pokazem erudycyjnych, tym razem syntetyzujących umiejętności Autora. W opisie zgromadzonego materiału dominuje metoda synchroniczna. Nierzadko jednak ma zastosowanie diachroniczne ujęcie zjawiska, a dzieje się tak wówczas, gdy konkretne zagadnienie podsystemu fonologiczno-fonetycznego, morfologicznego czy składniowego przesiedleńców z Nowogródka i członków ich rodzin jest ujmowane na tle historii języka polskiego. Jeśli chodzi o ogólne metody opisu językowego, to w rozprawie można wyróżnić metodę opisu języka mówionego oraz metodę filologiczną, polegającą na charakterystyce języka pisanego (listów,

412 URSZULA SOKÓLSKA zeszytów szkolnych, wspomnień, podań, luźnych notatek, dokumentów). Wiele do niezaprzeczalnej wartości prezentowanej rozprawy wnosi też metoda konfrontacji językowej, polegająca na porównywaniu elementów językowych z poszczególnych podsystemów językowych w obrębie tego samego idiolektu (w różnych okresach jego istnienia/rozwoju). Chodzi też o konfrontację międzyidiolektalną, oraz o: porównania języka/elementów języka mikrowspólnot językowych wywowdzących się z Nowogródka i okolicy, porównania języka informatorów ze stanem językowym polszczyzny północnokresowej (na podstawie literatury przedmiotu) oraz z polszczyzną ogólną (standardową) od XX w., wszelkie porównania językowe stanu XX-wiecznej polszczyzny północnokresowej (w tym języka moich informatorów) z wcześniejszymi okresami polszczyzny kresowej i języka ogólnopolskiego, porównania z językiem białoruskim, rzadko rosyjskim, wyjątkowo litewskim (s. 14). Konfrontacyjnymi ramami odniesienia są w recenzowanej rozprawie polszczyzna północnokresowa, współczesna polszczyzna standardowa, język białoruski (zwłaszcza mowa dialektalna), rzadko język rosyjski, a wyjątkowo język litewski. Dopełnienie analizy stanowią metody socjolingwistyczne, rozumiane przez Badacza szeroko. Tadeusz Lewaszkiewicz wykorzystuje bowiem narzędzia lingwistyczne służące do opisu kontaktów językowych (tj. bilingwizmu i wielojęzyczności, dyglosji, interferencji, konwergencji i dywergencji, przełączania kodów) oraz metody badania istoty idiolektów, socjolektów, wariantywności języka, kompetencji socjolingwistycznej, prestiżu językowego, zależności między kompetencją językową a wykształceniem oraz doświadczeniem społecznym, także powiązania między poczuciem narodowym a używanym na co dzień językiem. Rozważania stricte językoznawcze wsparte są egzemplifikacją fotograficzną począwszy już od lat 20. ubiegłego wieku, fotokopiami epistolarnymi, fotokopiami dokumentów, zeszytów szkolnych, odręcznych okazjonalnych tekstów czy zapisków na odwrocie fotografii, dzięki czemu zza komentarza naukowego wyłania się żywy człowiek z ujawnioną twarzą, ujawnionym ogólnym wyglądem zewnętrznym czy ewoluującym z wiekiem charakterem pisma. Jestem w pełni przekonana, że opracowanie to nie pozostanie, bo nie może pozostać bez echa. Stanowi ono bardzo cenny element w studiach nad polszczyzną kresową, ze szczególnym uwzględnieniem polszczyzny nowogródzkiej, dotąd w zasadzie niezbadanej i nieopisanej. Pewne jest

RECENZJA KSIĄŻKI P.T. JĘZYK POWOJENNYCH PRZESIEDLEŃCÓW Z NOWOGRÓDKA... 413 również i to, że od tej chwili nie będzie już można wyobrazić sobie badacza, który podejmując się analizy polszczyzny opartej na substracie wschodniosłowiańskim czy litewskim, byłby zdolny pominąć w swojej bibliografii rozprawę Tadeusza Lewaszkiewicza. Urszula Sokólska Uniwersytet w Białymstoku