Wprowadzenie Język młodzieży w kontekście społeczno-kulturowym na przełomie XX i XXI wieku Część 1. Zachowania językowe dzieci i młodzieży

Transkrypt

1 Spis treści Słowo wstępne Wprowadzenie Język młodzieży w kontekście społeczno-kulturowym na przełomie XX i XXI wieku Część 1. Zachowania językowe dzieci i młodzieży Leksyka i semantyka Wyrazy częste w Słownictwie dzieci w wieku przedszkolnym Wyrazy nazywające rzadkie w Słownictwie dzieci w wieku przedszkolnym Słownictwo regionalne w języku młodego pokolenia bydgoszczan Sposoby definiowania regionalizmów przez młodych mieszkańców Bydgoszczy.. 70 Słownictwo polityczne w rozumieniu młodego pokolenia Polaków Ekspresywne określenia mężczyzn w języku młodzieży szkolnej Składnia Tematyka i forma dziecięcych tekstów mówionych O syntaktycznej segmentacji dziecięcych tekstów mówionych Struktura składniowa wypowiedzi dzieci sześcio-, siedmioletnich w ujęciu ilościowym Umiejętności zdaniotwórcze dzieci w wieku przedszkolnym Wypowiedzenia okolicznikowe czasu w języku mówionym dzieci sześcio-, siedmioletnich Środowiskowe uwarunkowania składni dzieci sześcio- i siedmioletnich Podmiot w mowie dzieci przedszkolnych Realizacja funkcji metatekstowej przez dzieci wstępujące do szkoły O perswazji w tekstach mówionych dzieci sześcioletnich i siedmioletnich Kilka uwag o poprawności dziecięcych tekstów mówionych Pragmatyka i świadomość językowa Pragmalingwistyczna charakterystyka wypowiedzi dziecięcych O świadomości fonetycznej młodzieży Jaki jest stan świadomości fonetycznej studentów filologii polskiej Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy? Gwara bydgoska w świadomości młodych bydgoszczan

2 6 Spis treści Część 2. Obraz świata w języku dzieci i młodzieży Dom w uczniowskich tekstach pisanych Szkoła i nauczyciel w języku dzieci i młodzieży Brda w językowym obrazie świata młodzieży bydgoskiej Strach w języku młodzieży studenckiej Potoczny obraz zazdrości Refleksje językoznawcze o przyjaźni i przyjacielu Część 3. O języku dla dzieci i młodzieży Rozważania o dialogu we współczesnej polskiej prozie dla młodzieży Kreatywne budowanie wypowiedzi potocznej w utworach literackich dla młodzieży Sposoby komentowania replik bohaterów powieści dla młodzieży Kreowanie językowych ról społecznych w dialogu powieściowym Wzorzec gatunkowy rozmowy w tekście utworu literackiego dla młodzieży Akty mowy w fikcyjnej komunikacji dydaktycznej Obraz matki w prozie obyczajowej dla młodzieży Stereotyp ojca w utworach literackich dla młodzieży O potoczności w języku czasopism dla dzieci i młodzieży Część 4. Refleksje onomastyczne Popularne imiona młodych mieszkańców Bydgoszczy i okolic Oryginalność imiennicza (na przykładzie imion młodych bydgoszczan)

3 Słowo wstępne N iniejsza książka jest związana z dwoma najważniejszymi w moim życiu naukowym osobami: moją mistrzynią śp. Profesor Moniką Gruchmanową oraz również moją mistrzynią Profesor Haliną Zgółkową. Na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku Profesor Monika Gruchmanowa zainspirowała mnie do prowadzenia badań w nurcie rozwijającej się wówczas w środowisku poznańskim socjolingwistyki do dziś jednego z głównych nurtów moich zainteresowań naukowych. Profesor Monice Gruchmanowej zawdzięczam także to, że znalazłam się pod opieką naukową Profesor Haliny Zgółkowej, dzięki której w kręgu moich zainteresowań badawczych znalazła się polszczyzna dzieci i młodzieży ważny i ciągle aktualny obszar moich zainteresowań naukowych. Wskazane inspiracje naukowe: metoda socjolingwistyczna z uwzględnieniem pokoleniowej odmiany polszczyzny oraz przez kolejne lata systematycznie wprowadzane do opisu języka dzieci i młodzieży nowsze jeszcze paradygmaty metodologiczne znalazły swój wyraz w moim dorobku publikacyjnym. W ciągu wielu lat pracy naukowej opublikowałam kilkadziesiąt artykułów, poświęconych właśnie różnorodnym aspektom funkcjonowania polszczyzny młodego pokolenia Polaków. Na początku twórczości naukowej za pomocą tradycyjnych narzędzi językoznawczych charakteryzowałam różne płaszczyzny sytemu językowego dzieci. W licznych artykułach zajmowała mnie m.in. tematyka składni mówionego tekstu dziecięcego wraz z problemem jego syntaktycznej segmentacji, pozajęzykowych uwarunkowań mowy dziecka, charakterystycznych typów wypowiedzeń czy funkcji składników syntaktycznych. Charakterystyką językową (z wykorzystaniem także metod językoznawstwa statystycznego) objęłam również słownictwo dzieci, tematykę i formę dziecięcych tekstów mówionych, a nieco później, w nurcie nowszych metod pragmalingwistyki, inne jeszcze sprawności komunikacyjne dzieci czy zagadnienia z zakresu normy językowej. Z czasem zainteresowania badawcze pokoleniową odmianą polszczyzny rozszerzyłam na język wybranych środowisk młodzieżowych, przez pryzmat leksyki, zabierając m.in. głos w kwestii socjolektalnej kategorii ekspresywności czy uwarunkowań społeczno-kulturowych języka młodzieży. Z kolei głosy m.in. literaturoznawców, podkreślające konieczność wykorzystania do analizy tekstu literackiego metod socjolingwistycznych, zainspirowały mnie do opisu w nurcie

4 8 Słowo wstępne stylistyki językoznawczej tekstów, reprezentujących styl artystyczny oraz publicystyczny, adresowanych do młodego czytelnika. Do opisu języka dzieci i młodzieży przydatne okazały się też koncepcje wyrosłe na bazie językowej kategoryzacji świata i semantyki kognitywnej, w których nurcie powstały szkice na temat konceptualizacji wybranych kategorii i pojęć, m.in. domu, szkoły i nauczyciela, polityki i polityków, przyjaźni i przyjaciela, strachu, zazdrości. Inspirowana myślą socjolingwistyczną uznałam nadto, że w badaniach nad polszczyzną dzieci i młodzieży należy uwzględniać ważną kategorię świadomości językowej młodych Polaków w różnych zakresach (faktów fonetycznych, gwary miejskiej itd.) oraz wybrane fakty socjoonomastyczne. Przybliżony pod względem podstawy materiałowej, problemów badawczych, metodologii itd. dorobek badawczy potwierdza określoną jego spójność i jednorodność, mimo co oczywiste różnorodności teoretyczno-metodologicznej. Za celowe uznałam więc powtórne jego wydanie w formie monografii. W strukturę książki włączyłam 38 szkiców w ich pierwotnym kształcie edytorskim wybranych spośród tych opublikowanych w latach , ułatwiając tym samym potencjalnym czytelnikom dostęp do rozproszonych i chronologicznie, i w różnych miejscach artykułów. Z odnotowanych ram chronologicznych druku szkiców wynika, że zawarty w nich materiał badawczy dokumentuje przede wszystkim zachowania językowe dzieci i młodzieży należące już do przeszłości, głównie ostatnich trzech dekad XX wieku. Jeśli chodzi o źródła literackie prozę dla młodzieży, to stanowią one dokument języka i świata młodzieży kreowanego przez pisarzy w czasach jeszcze wcześniejszych (książki ukazały się drukiem w latach ). Sądzę zatem, że prezentowany w tomie materiał językowy może stanowić dobry punkt wyjścia do prowadzenia badań porównawczych nad mową dzieci i młodzieży. Tak samo, jeśli chodzi o problemy badawcze, to wiele z nich zostaje jedynie zasygnalizowanych jako warte szczegółowych, odrębnych studiów. Mogą one stać się inspiracją mam taką nadzieję dla następnych pokoleń badaczy. Prezentowana monografia, choć oparta na przedrukach pierwodruków, jest w zakresie koncepcji, struktury oryginalnym pomysłem autorskim, obejmującym tak jak już zasygnalizowałam jednorodny tematycznie dorobek naukowy. Stanowi ona podsumowanie pewnego etapu rozważań nad pokoleniową odmianą polszczyzny, a jej głównym celem są lingwistyczno-kulturowe analizy mowy dzieci i młodzieży. Całość niniejszego zbioru otwiera Wprowadzenie, w którym ogląd społeczno-kulturowych uwarunkowań języka młodzieży na przełomie XX i XXI wieku, stanowi tło do kolejnych rozważań. Po nim następują cztery zasad-

5 Słowo wstępne 9 nicze części, odzwierciedlające główne obszary nakreślonych wyżej moich zainteresowań badawczych: Część 1: Zachowania językowe dzieci i młodzieży (leksyka i semantyka, składnia, pragmatyka i świadomość językowa); Część 2: Obraz świata w języku dzieci i młodzieży; Część 3: O języku dla dzieci i młodzieży; Część 4: Refleksje onomastyczne. Książka powstała z myślą o szerokim kręgu odbiorców. Jej czytelnikami mogą być przedstawiciele nauk humanistycznych i społecznych, zwłaszcza językoznawcy, literaturoznawcy oraz pedagodzy, w tym przede wszystkim środowisko logopedyczne. Ważnym adresatem książki są również nauczyciele, zarówno Ci pracujący z dziećmi i młodzieżą szkolną, jak i nauczyciele akademiccy. W praktyce może mieć ona znaczenie dla edukacji językowej i kulturowej kolejnych pokoleń młodych Polaków. Mam nadzieję, że zbiór zainteresuje również rodziców i inne jeszcze grupy czytelników, którym bliskie są zagadnienia mowy dzieci i młodzieży.