Scenariusz 12 autor: Krzysztof Kus Szkoła podstawowa klasy 4-6 temat: Bobrze łapy i ogony. Cele ogólne: poznanie zwierząt wodno-lądowych, zachęcenie do obserwacji i analizy świata przyrody, kształtowanie pojęć związanych z przystosowaniem zwierząt do życia w środowisku ziemno-wodnym, uświadomienie mechanizmów przystosowawczych u zwierząt. Cele operacyjne: Uczeń potrafi: wyjaśnić pojęcie: zwierzę wodno-lądowe, wymienić przykłady zwierząt wodno-lądowych, opisać przystosowania zwierząt do życia w środowisku wodnym i środowisku lądowym, wymienić przykłady pokarmu zwierząt wodno-lądowych, wyjaśnić pojęcia: larwa oraz przeobrażenie. Miejsce: sala. Formy pracy: indywidualna, grupowa, zbiorowa. Metody pracy: pogadanka, film, metody aktywizujące. Wiek uczestników: IV - VI klasa. Optymalna liczba uczestników: 20 osób. Czas przewidywany na realizację planowanych zajęć: 2 godziny lekcyjne (90 minut). Materiały i środki dydaktyczne: rzutnik multimedialny, komputer (odtwarzacz DVD), karty pracy, materiały dydaktyczne. Czynności przygotowawcze nauczyciela: 1. Przygotuj rzutnik multimedialny lub odtwarzacz DVD do projekcji filmu. 2. Wybierz z filmu o bobrze i wydrze fragmenty dokumentujące ich przystosowanie do życia w środowisku wodno- -lądowym. 3. Przygotuj dla każdego ucznia egzemplarz materiałów dydaktycznych. 4. Przygotuj dla każdego z uczestników egzemplarz kart pracy nr 1, 2 i 3.
Szkoła podstawowa Przebieg zajęć: A. Faza wstępna zajęć: 1. Przedstaw uczestnikom cel zajęć, którym jest poznanie zwierząt wodno-lądowych na przykładzie bobra. 2. Zaprezentuj klasie fragmenty filmu dotyczącego życia bobra i wydry dołączonego do pakietu. 3. Zapytaj, jakie wspólne cechy łączą te dwa gatunki? (Życie w wodzie i na lądzie, zewnętrzna budowa ciała). 4. Rozdaj uczniom kartę pracy nr 1 i poproś o wykonanie ćwiczenia. Po jego zakończeniu wskaż uczniów, którzy na głos przeczytają nazwy zwierząt. 5. Opowiedz o zwierzętach wodno-lądowych. Potrafią one funkcjonować zarówno na lądzie, jak i w wodzie. Bobry na lądzie poszukują pożywienia (roślin zielnych i nadwodnych oraz pędów, liści i kory drzew), woda jest ich schronieniem i tam poruszają się bardzo sprawnie. Wydry są zwierzętami odżywiającymi się przede wszystkim rybami. Ich opływowy kształt umożliwia szybkie pływanie w pogoni za zdobyczą. Zarówno bobry, jak i wydry wydają potomstwo w norach na lądzie. Żaby oraz traszki często traktowane są jako zwierzęta wodne, jednak większą część życia spędzają poza wodą i tam zdobywają pokarm, którym najczęściej są owady i inne bezkręgowce. Do zbiorników wodnych spieszą na wiosnę, aby złożyć tam jaja. Wylęgłe z nich larwy pierwszy etap rozwoju spędzają w wodzie, by po przeobrażeniu wyjść na ląd. 6. Rozdaj każdemu uczniowi po jednym egzemplarzu materiałów dydaktycznych nr 1 dotyczących przystosowania zwierząt wodno-lądowych do bytowania w wodzie. 7. Zwróć uwagę uczniów na pewne podobieństwa w wyglądzie zewnętrznym u różnych zwierząt zasiedlających podobne środowiska. Ogony bobra, wydry i traszki grzebieniastej są nieco spłaszczone, tak, aby stawiały wodzie jak najmniejszy opór. Służą one pod wodą do sterowania ciałem. Palce kończyn zwierząt pływających są połączone błoną (fałdem skórnym), dzięki czemu stają się doskonałym napędem pozwalającym przemieszczać się w toni. Oczy oraz nozdrza są umieszczone wysoko na głowie, dzięki czemu zwierzęta wodno-lądowe mogą obserwować otoczenie, a także pobierać powietrze właściwie bez konieczności wynurzania całego ciała. Oczy bobra posiadają dodatkową, trzecią powiekę, która umożliwia widzenie pod wodą. Istotną rolę pełni również futro (podobnie u wydr), które będąc wyjątkowo gęstym i dzięki temu utrzymującym między sierścią powietrze, doskonale izoluje przed utratą ciepła. Specyficznym przystosowaniem bobrów jest odpowiednia budowa języka, który może zamknąć ujście jamy gębowej do gardła. Jest to niezbędne w momencie transportowania gałęzi lub kłód drewna, kiedy bobry pływają i nurkują z otwartym pyskiem. Wówczas pobieranie powietrza odbywa się za pomocą nosa. 8. Zapytaj uczniów o inne przykłady zwierząt wodno-lądowych, na przykład egzotycznych (żółw, krokodyl, hipopotam, itp). B. Ćwiczenia: 1. Znajdź właściciela. 1. Każdy z uczniów otrzymuje kartę pracy nr 2. Poproś, aby uczestnicy zajęć przeczytali uważnie polecenie i rozwiązali diagram. 2. Prawidłowym rozwiązaniem jest słowo: piżmak. To wodno-lądowe zwierzę oznaczone jest na rysunku literą A. N U T R W P I Ż M A K E A A E A R B W C K A A Z O Z Y D R K A 2 12. Bobrze łapy i ogony
Szkoła podstawowa 3. Krótko opowiedz o piżmakach. Zwierzęta te pochodzą z kontynentu amerykańskiego. Pojawiły się w Europie wskutek ucieczki z czeskiej fermy hodowlanej w roku 1905. Prowadzą tryb życia nieco podobny do bobrów. Nie ścinają drzew, lecz odżywiają się roślinnością wodną i nadwodną, a także mięczakami. Przygotowując się do okresu zimowego, gromadzą sterty roślinności będącej spiżarnią pokarmu i zarazem miejscem ukrycia. Doskonale pływają i nurkują. 4. Poproś, aby dzieci podały różnice w wyglądzie piżmaka i bobra. W jaki sposób piżmak przystosowany jest do życia ziemno-wodnego? 2. Pokarm zwierząt wodno-lądowych. 1. Rozdaj uczniom karty pracy nr 3. Poproś, aby prawidłowo połączyli rodzaje pokarmu ze zwierzętami, które się nim odżywiają (wydra - płotka, bóbr - drzewo, żaba - owad). 2. Zapytaj uczniów, które z przedstawionych rodzajów pokarmu są dostępne na lądzie, a które w wodzie? Wśród pokarmów poszukiwanych przez zwierzęta wodno-lądowe znajdują się zarówno rośliny, jak i zwierzęta występujące w obu penetrowanych przez nie środowiskach. 3. Oprócz przystosowania do przemieszczania się w wodzie i na stałym gruncie, zwierzęta wodno-lądowe przystosowały się także do zdobywania określonego pokarmu. Wydra dzięki ostrym pazurom i zębom potrafi schwytać zwinne i śliskie ryby. Bobry posiadają twarde siekacze, których ciągły wzrost wręcz wymusza ścinanie twardych drzew i gałęzi. Żaby polujące na owady posługują się długim i lepkim językiem, a dodatkowo barwy ich ciała pozwalają doskonale zlewać się z otoczeniem i dzięki temu być niewidocznymi zarówno dla zdobyczy, jak i wrogów. Zakończenie: W ramach zadania domowego poproś uczniów o przygotowanie, w postaci tabeli, spisu cech charakterystycznych przystosowania do życia na lądzie i w wodzie dowolnego zwierzęcia wodno-lądowego. Wybrane pozycje z literatury: 1. W. A. Chmielewski, Tropy i ślady zwierząt, wyd. PTTK Kraj, Warszawa 1983. 2. http://www.bobry.org 3. http://www.wigry.win.pl/bobry/biol_pl.htm 12. Bobrze łapy i ogony 3
Bobrze łapy i ogony - karta pracy nr 1 Zwierzęta wodno-lądowe. Z rozsypanych sylab ułóż prawidłowo nazwy zwierząt i podpisz je. ba ża bóbr tra szka dra wy
Bobrze łapy i ogony - karta pracy nr 2 Znajdź właściciela. Na poniższych rysunkach, oznaczonych numerami od 1 do 6, przedstawiono zwierzęta. Rozpoznaj je i właściwie dopasuj do każdego z nich brakującą część ciała, umieszczoną w diagramie. Strzałką wskazano miejsce, w którym wpiszesz nazwę rozpoznanego przez Ciebie zwierzęcia. Po rozwiązaniu diagramu dowiesz się, jak nazywa się zwierzę przedstawione na rysunku A, należące do grupy zwierząt wodno-lądowych, żyjących w Polsce. 4 1 5 2 3 6 A
Bobrze łapy i ogony - karta pracy nr 3 Pokarm zwierząt wodno-lądowych. Połącz zwierzę z organizmem, który jest jego pokarmem.
Bobrze łapy i ogony - materiały dydaktyczne nr 1 1. Przystosowanie zwierząt wodno-lądowych do bytowania w wodzie i na lądzie. Przykłady przystosowań w budowie zewnętrznej zwierząt wodno-lądowych do życia w środowisku wodno-lądowym. płynący bóbr płynąca wydra płynąca żaba ogon bobra ogon wydry ogon traszki tylna noga bobra noga kaczki tylna noga żaby