KWALIKACJA CZĘŚCI DO OBRÓBKI W OPARCIU O ICH ZŁOŻONOŚĆ TECHNOLOGICZNĄ

Antoni Świć 1 KWALIKACJA CZĘŚCI DO OBRÓBKI W OPARCIU O ICH ZŁOŻONOŚĆ TECHNOLOGICZNĄ Streszczenie. Opracowano nową metodę określania złożoności części stosowaną do ich kwalifikaci do obróbki w elastycznym systemie obróbkowych (ESP) bez konieczności opracowywania procesów technologicznych. Na podstawie złożoności części i złożoności graniczne systemu można określić w akim systemie elastycznym czy konwenconalnym części powinny być wytwarzane. Opracowaną metodę zweryfikowano na przykładzie kół zębatych wytwarzanych w Kombinacie Przmysłowym Huta Stalowa Wola. Słowa kluczowe: złożoność części, złożoność graniczna systemu produkcynego, kwalifikaca części, opłacalność wytwarzania WSTĘP Opracowano nową metodę określania złożoności części stosowaną do ich kwalifikaci do obróbki w elastycznym systemie obróbkowym (ESP) bez konieczności opracowywania procesów technologicznych. Znane są metody określania złożoności części, stosowane przy określaniu opłacalności ich obróbki na obrabiarkach sterowanych numerycznie, natomiast brak takich opracowań w odniesieniu do ESP. Przeprowadzona analiza wykazała, że metody te nie są w pełni miarodane i mogą prowadzić do podemowania błędnych decyzi, ponieważ każda z metod uwzględnia tylko określone cechy części obrabiane - brak est metody kompleksowe; natomiast w przypadku metod uwzględniaących ilość prześć narzędzia skrawaącego wymagana est znaomość technologii obróbki części. Opracowana metoda określania technologiczne złożoności części, w celu ich kwalifikaci do obróbki w ESP, nie posiada wad metod dotychczas stosowanych w odniesieniu do obrabiarek NC. OKREŚLENIE ZŁOŻONOŚCI TECHNOLOGICZNEJ CZĘŚCI Złożoność technologiczna części to stopień skomplikowania przy uzyskaniu wymaganego kształtu, wymiarów, chropowatości oraz wzaemnego położeniu powierzchni części zgodnie z przyętymi warunkami technicznymi e obróbki na posiadanych (bazowych) urządzeniach technologicznych. 1 Instytut Technologicznych Systemów Informacynych, Politechnika Lubelska. 13

Jako parametr określaący złożoność technologiczną części przyęto ednostkowy czas ich wykonania. Uwzględniono w ten sposób: kształt powierzchni obrabianych, wymiary, ilość, chropowatość i dokładność ich wzaemnego położenia oraz rodza materiału obrabianego. Kształt części est określony przez odpowiednio ukształtowane i usytuowane względem siebie powierzchne. Wytwarzanie części poprzez skrawanie to obróbka e poszczególnych powierzchni, w celu nadania im odpowiednich kształtów, wymiarów i wymagane chropowatości [2, 6, 7]. Czas wykonania części est sumą czasów wykonania powierzchni składowych. Każda część, niezależnie od klasy, do które należy, wymiarów oraz kształtów składa się z powierzchni elementarnych. Powierzchnie te mogą być identyczne u różnych części należących do innych klas. Mogą być one ednak uzyskiwane za pomocą inne technologii. W takim przypadku, pomimo że ich kształty, wymiary oraz dokładność są identyczne, to czas wykonania, będący miarą ich złożoności technologiczne, będzie różny. Opracowana metoda określania złożoności technologiczne części obrabianych est metodą uniwersalną. Tok postępowania est identyczny niezależnie od rodzau części. Różnorodność części wymaga ednak opracowania baz danych z technologiczną złożonością elementarnych powierzchni części różnych klas. Przeprowadzono analizę określania złożoności technologiczne w przypadku 20 kół zębatych walcowych wytwarzanych w przedsiębiorstwie przemysłowym (Kombinat Przemysłowy Huta Stalowa Wola) [3, 4]. Z typowymi powierzchniami obróbkowymi ściśle są związane zestawy typowych zabiegów technologicznych, niezbędnych do obróbki powierzchni o danym kształcie i wymagane chropowatości. Obliczony czas wykonania powierzchni est sumą czasów głównych i pomocniczych wszystkich operaci i zabiegów technologicznych koniecznych do uzyskania powierzchni z półfabrykatu (obróbka zgrubna, kształtuąca, wykańczaąca). Obliczenia przeprowadzono w przypadku różnych wartości chropowatości powierzchni obrobione (R a = 20 0,63 µm). Jako półfabrykat przyęto odkuwkę matrycową [2]. Czas wykonania elementarnych powierzchni części est miarą ich złożoności technologiczne: Z =, (1) i t wi gdzie: Z i złożoność technologiczna i-te elementarne powierzchni części, t wi czas wykonania i-te powierzchni części. Złożoność technologiczna całe części est sumą złożoności technologicznych elementarnych powierzchni: n Z i i= 1 Z =, (2) 14

gdzie: Z złożoność technologiczna części, Z i złożoność technologiczna i-te elementarne powierzchni części, i numer powierzchni, n ilość powierzchni. Przy zastosowaniu programu, opracowanego w oparciu o algorytm przedstawiony na rys. 1, i o dane o czasach wykonania powierzchni elementarnych z bazy danych o czasach wykonania powierzchni elementarnych, określano złożoność technologiczną elementarnych powierzchni części. START n = 1 Z = 0 n = n + 1 Rodza powierzchni i dane ą charakteryzuące (tab. 3.1) określenie t wi Baza danych o elementarnych powierzchniach części Z i = t wi Z = Z + Z i tak n < N nie Z STOP Rys. 1. Schemat blokowy algorytmu określania złożoności technologiczne części: n - numer analizowane elementarne powierzchnie części, N - ilość elementarnych powierzchni części Fig. 1. The block pattern of the algorithm of defining the technological complexity of machine piece: n- number of analysed elementary surface of machine part, N - quantity of elementary surfaces of part 15

Do programu wprowadzane są dane o rodzau powierzchni, e wymiarach oraz chropowatości. Na podstawie tych danych program, korzystaąc z bazy danych, określa złożoność technologiczną elementarne powierzchni części oraz sumue złożoności technologiczne elementarnych powierzchni, określaąc w ten sposób złożoność technologiczną całe części. OKREŚLENIE RACJONALNEGO ZAKRESU ZASTOSOWANIA SYSTEMU PRODUKCYJNEGO Decyza o kwalifikaci części do obróbki w systemie produkcynym naczęście est podemowana w oparciu o czas wykonania i koszt wykonania. Czas wykonania liczony est od rozpoczęcia prac nad technologicznym przygotowaniem produkci aż do dostarczenia ostatnie części do montażu (zbytu), a koszt wykonania est sumą kosztów powstałych podczas przygotowania produkci oraz kosztów realizaci procesu obróbki części. Naczęście stosowanym kryterium wyboru wariantu wykonania części est koszt e obróbki, zwłaszcza w odniesieniu do edne części (ednostkowy koszt wykonania części) [1, 3, 8]. Ograniczenie do ednego kryterium (kryterium kosztu) związane est z tym, że w praktyce w większości zakładów przemysłowych wszystkie koszty określane są w funkci czasu wykonania części. W związku z tym, ako kryterium kwalifikaci części do obróbki w ESP przyęto ednostkowy koszt wykonania części (K). Proces obróbki powinien być realizowany systemie, w którym ednostkowy koszt wykonania części będzie mnieszy. Koszt wykonania części est funkcą zmiennych weściowych: K = K(S, Z, P, L, 0) (3) gdzie: K koszt wykonania części, S system produkcyny, Z złożoność technologiczna obrabianych części, P program produkcyny, L liczebność partii produkcyne, O warunki organizacyne, ekonomiczne i techniczne. W przypadku konkretnego przedsiębiorstwa o znanych warunkach organizacynych (O) i rozpatrywania wytwarzania części w konkretnym systemie (S) koszt wykonania części (K) zależy od e technologiczne złożoności (Z) oraz od wielkości programu produkcynego (P) i liczebności partii produkcyne (L), a więc zależność (3) sprowadza się do: K = K(Z, P, L) (4) Parametry (Z, P, L) (spełniaące ww. zależność) określaą zakres raconalnego wytwarzania części w systemie produkcynym (S), w warunkach organizacynych, ekonomicznych i technicznych (O) rozpatrywanego przedsiębiorstwa. 16

Celowość obróbki części w danym systemie może być określona na podstawie złożoności technologiczne części obrabianych (Z), przy uwzględnieniu zależności pomiędzy kosztem wykonania części, a ich złożonością technologiczną, programem produkcynym i wielkością serii produkcyne. Części, których złożoność technologiczna est większa od złożoności technologiczne graniczne określone w przypadku analizowanego elastycznego systemu produkcynego kwalifikuą się, ze względów ekonomicznych, do obróbki w ESP (rys. 2). W przeciwnym razie należy e obrabiać w systemie opartym na obrabiarkach konwenconalnych. Technologiczna złożoność graniczna elastycznego systemu produkcynego określana est technologiczną złożonością części obrabianych, w przypadku których przy dane wielkości programu produkcynego i wielkości partii produkcyny koszt wykonania części w ESP est równy kosztowi ich wykonania w systemie bazowym. Aby określić technologiczną złożoność graniczną systemu produkcynego należy: wybrać kilka reprezentatywnych rodzaów części spośród przewidywanych do obróbki w systemie (wyboru dokonue technolog - ekspert zakładowy), określić koszty ednostkowe w przypadku rozpatrywanych rodzaów złożoności technologiczne części przy rożnych wielkościach program produkcynego i wielkości partii dla przezbraanego systemu obróbkowego oraz systemu bazowego, na podstawie uzyskanych danych określić zależność funkconalną opisuącą technologiczną złożoność graniczną systemu. W oparciu o algorytm kwalifikaci części do obróbki w ESP (rys. 2) opracowano program komputerowy do określania technologiczne złożoności obrabianych części; po e porównaniu z technologiczną złożonością graniczną systemu produkcynego podemowana est decyza o zakwalifikowaniu przedmiotu do obróbki w ESP. Określenie raconalnego zakresu zastosowania ESP znaczne ułatwia procesy decyzyne, związane z kwalifikacą części do wytwarzania w ESP. Znaomość tego zakresu w przypadku konkretnego systemu produkcynego umożliwia podęcie szybkie, a przede wszystkim właściwe decyzi o kwalifikaci części do obróbki w ESP. 17

START Baza danych o częściach obrabianych i ich elementach Dane o systemach obróbkowych Określenie technologiczne złożoności graniczne dla systemów obróbkowych (Z gr ): a) wybór reprezentatywne grupy części, b) określenie kosztu ednostkowego przy różnych wielkościach programu produkcynego i wielkości partii dla przezbraanego systemu obróbkowego i systemu bazowego Dane o czasach pomocniczych przy wykonywaniu poszczególnych elementów części i = 1 Określenie parametrów obróbki i czasu obróbki części (t g ) Określenie sumarycznego czasu pomocniczego dla obrabianych części (t p ) i = i + 1 Określenie czasu wykonania części t w = t g + t p Określenie złożoności technologiczne części Z = t w TAK Z > Z gr Części zakwalifikowane do obróbki w przezbraalnym systemie obróbkowym NIE Części zakwalifikowane do obróbki w przezbraalnym systemie bazowym i = i NIE TAK STOP i numer rodzau części ilość rodzaów części Rys. 2. Algorytm kwalifikaci części do obróbki w ESP Fig. 2. Algorithm of qualification the piece for machining in RMS 18

KWALIFIKACJI CZĘŚCI DO OBRÓBKI W ELASTYCZNYM SYSTEMIE PRODUKCYJNYM Kwalifikaca części do obróbki w istnieącym systemie W przypadku, gdy przedsiębiorstwo dysponue zarówno systemem (obrabiarkami) konwenconalnym, ak i elastycznym systemem produkcynym, wybór systemu, w którym będą obrabiane części nowo wdrażane do produkci lub przenoszone z ednego systemu do drugiego opiera się na analizie trzech kryteriów: technologicznego, ekonomicznego i organizacynego. Kryterium ekonomiczne zastąpiono analizą złożoności technologiczne klasyfikowanych części oraz e umiescowieniem w stosunku do technologiczne złożoności graniczne systemów produkcynych. Metodykę określania opłacalności obróbki części w istnieącym ESP przedstawia rys. 3. W pierwsze koleności następue sprawdzenie kryterium technologicznego, maące na celu określenie możliwości technologicznych maszyn i urządzeń wchodzących w skład systemu produkcynego. Analizuąc kryterium technologiczne należy sprawdzić, czy w ESP możliwe est wykonanie części o określone ilości powierzchni obrabianych, o określonych kształtach i położeniu, wymiarach, żądane dokładności i chropowatościach powierzchni obrobionych oraz ustalenie i pewne zamocowanie części. Jeżeli na obrabiarkach wchodzących w skład ESP można obrobić daną część, to następue określenie e technologiczne złożoności i porównanie e z technologiczną złożonością graniczną systemu produkcynego. W przypadku, gdy złożoność technologiczna część nie est mniesza od technologiczne złożoności graniczne następue sprawdzenie kryterium organizacynego. Określa ono realne możliwości produkcyne systemu z uwzględnieniem priorytetów obrabianych części. Następue tuta podział części obrabianych na grupy i wyodrębnienie tych, które będą obrabiane w pierwsze koleności (np. ze względu na terminy realizaci zamówień) oraz tych, które mogą być obrabiane późnie lub w ogóle nie mogą być obrabiane w systemie ze względu na zbyt małe możliwości produkcyne systemu. Część spełniaąca wszystkie ww. kryteria kierowana est do obróbki w ESP. Jeżeli część nie spełnia któregokolwiek kryterium, to powinna być obrabiana w systemie konwenconalnym. 19

START Dane o możliwościach obróbkowych ESP Dane o przedmiocie obrabianym : rodzae powierzchni, wymiary, chropowatości Dane o złożonościach technologicznych elementarnych powierzchni obrabianych Sprawdzenie kryterium technologicznego Kryterium technologiczne spełnione TAK Obliczenie złożoności technologiczne części Z NIE Dane o technologiczne złożoności graniczne ESP Porównanie technologiczne złożoności części Z z technologiczną złożonością graniczną Z gr NIE Z Z gr TAK Dane o możliwościach produkcynych ESP Sprawdzenie kryterium organizacynego Kryterium organizacyne spełnione NIE TAK Obróbka części w ESP Obróbka części w systemie konwenconalnym Rys. 3. Metodyka określania opłacalności obróbki części w ESP Fig. 3. Methodology of defining cost-effectiveness of machining the part in RMS W pierwsze koleności następue sprawdzenie kryterium technologicznego, maące na celu określenie możliwości technologicznych maszyn i urządzeń wchodzących w skład systemu produkcynego. Analizuąc kryterium technologiczne należy sprawdzić, czy w ESP możliwe est wykonanie części o określone ilości powierzchni obrabianych, o określonych kształtach i położeniu, wymiarach, żądane dokładności i chropowatościach powierzchni obrobionych oraz ustalenie i pewne zamocowanie części. Jeżeli na obrabiarkach STOP 20

wchodzących w skład ESP można obrobić daną część, to następue określenie e technologiczne złożoności i porównanie e z technologiczną złożonością graniczną systemu produkcynego. W przypadku, gdy złożoność technologiczna część nie est mniesza od technologiczne złożoności graniczne następue sprawdzenie kryterium organizacynego. Określa ono realne możliwości produkcyne systemu z uwzględnieniem priorytetów obrabianych części. Następue tuta podział części obrabianych na grupy i wyodrębnienie tych, które będą obrabiane w pierwsze koleności (np. ze względu na terminy realizaci zamówień) oraz tych, które mogą być obrabiane późnie lub w ogóle nie mogą być obrabiane w systemie ze względu na zbyt małe możliwości produkcyne systemu. Część spełniaąca wszystkie ww. kryteria kierowana est do obróbki w ESP. Jeżeli część nie spełnia któregokolwiek kryterium, to powinna być obrabiana w systemie konwenconalnym. Kwalifikaca części do proektowanego systemu Klasyfikaca części do proektowanego ESP est czynnością znacznie bardzie odpowiedzialną, niż klasyfikaca do obróbki w systemie uż istnieącym. Wiąże się ona z ogromnymi kosztami i konsekwencami. Wymaga, bowiem wykonania całego szeregu prac związanych z proektowaniem systemu, ego zakupem i uruchomieniem. Podęcie decyzi o budowie nowego ESP musi być poprzedzone bardzo staranną analizą planów rozwou przedsiębiorstwa oraz analizą rynku zbytu na produkowane wyroby (rys. 4). Następnie należy określić zbiór części planowanych do obróbki i ich złożoność technologiczną. Na podstawie technologiczne złożoności części należy dokonać wyboru reprezentatywne grupy części planowanych do obróbki. Dla te grupy części należy możliwie ak nadokładnie oszacować koszty ich wytworzenia w obu rozpatrywanych systemach produkcynych. Umożliwia to określenie technologiczne złożoności graniczne rozpatrywanych systemów produkcynych. Z kolei należy określić położenie części (o określone wcześnie technologiczne złożoności) na wykresie technologiczne złożoności graniczne oraz określić efekty wynikaące z zastosowania obróbki określonego zbioru części w ESP. 21

START Analiza planów dotyczących rozwou przedsiębiorstwa Analiza chłonności rynku na wyroby dane klasy Dane o częściach planowanych do obróbki Określenie zbioru części planowanych do obróbki Określenie złożoności technologiczne części Wygenerowanie warunków technologicznych, akim powinien odpowiadać proektowany ESP Dane o technologicznych złożonościach elementarnych powierzchni obrabianych Wybór reprezentatywne grupy części planowanych do obróbki Oszacowanie kosztów wytwarzania części w obu rozpatrywanych systemach Wygenerowanie typów urządzeń technologicznych ESP Baza danych o obrabiarkach i urządzeniach technologicznych Określenie złożoności technologiczne graniczne Analiza położenia części planowanych do obróbki w stosunku do technologiczne złożoności graniczne Określenie efektów wynikaących z zastosowania obróbki części w ESP STOP Rys. 4. Metodyka doboru części do proektowanego ESP Fig. 4. Methodology of selecting of the piece to designed RMS Określenie technologiczne złożoności graniczne systemu produkcynego Technologiczna złożoność graniczna systemu produkcynego est równa złożoności technologiczne części obrabianych w systemie, w przypadku których przy dane wielkości programu produkcynego i wielkości partii produkcyne ich wytwarzanie w systemie stae się opłacalne. Oznacza to, że przy złożoności technologiczne części równych technologiczne złożoności graniczne koszt wykonania części w ESP (K ESP ) est równy kosztowi ego wykonania na obrabiarkach konwenconalnych (K OK ) [3, 8]: 22

K ESP = K OK, (5) Wielkości partii produkcynych określaących technologiczną złożoność graniczną systemu określono w wyniku rozwiązania układu równań (6): ESP ESP ESP ESP t pz K = khw tw + L OK OK OK OK t pz K = khw tw +, (6) L ESP OK K = K gdzie: K ednostkowy koszt wykonania części, k hw koszt l godziny technologiczne, t w czas wykonania edne części, t pz czas przygotowawczo zakończeniowy, L liczebność partii produkcyne. Wielkości z indeksem ESP odnoszą się do systemu elastycznego, a z indeksem OK do obrabiarek konwenconalnych. W wyniku rozwiązania powyższego układu równań otrzymano dla poszczególnych części (o różnych złożonościach technologicznych) wielkość partii produkcyne, przy które koszty wykonania części na obrabiarkach konwenconalnych są równe kosztom ich wykonania w systemie. Układ równań umożliwia także określenie wielkości tych kosztów. Technologiczna złożoność graniczna określona w przypadku systemu elastycznego est funkcą liczebności partii produkcyne. Ze wzrostem liczebności partii produkcyne wartość technologiczne złożoności graniczne dla systemu malee rys. 5. Aproksymaca wyników badań doświadczalnych umożliwiła otrzymanie równania funkci opisuące krzywą technologiczne złożoności graniczne dla każdego z rozpatrywanych rodzaów kół zębatych: Z -0,038 L gr = 2,935 e, (7) gdzie: L liczebność partii produkcyne. Potwierdza to, że istniee zależność pomiędzy efektywnością obróbki części w danym systemie produkcynym, a technologiczną złożonością obrabianych części oraz liczebnością partii produkcynych. 23

3 Złożoność technologiczna Z [h] 2 1 Elastyczny System Produkcyny System konwenconalny 0 10 15 20 25 30 35 Liczebność partii produkcyne L [szt.] Rys. 5. Graficzna interpretaca złożoności graniczne systemu Fig. 5. Graphic interpretation of boundary complexity of the manufacturing system Jak wynika z rys. 5 obróbka części w analizowanym systemie elastycznym stae się opłacalna uż przy produkci rzędu kilkunastu - kilkudziesięciu sztuk. Określenie technologiczne złożoności graniczne proektowanego systemu produkcynego Technologiczna złożoność graniczną proektowanego systemu produkcynego określono w wyniku rozwiązania układu równań: ESP ESP ESP ESP ESP ESP ESP ESP khpz t pz kht tt i K = khw tw + + L P NC NC NC NC NC NC NC NC khpz t pz kht tt i K = khw tw + + L P ESP NC K = K P = L A gdzie: K ednostkowy koszt wykonania części, k hw koszt l godziny obróbki części, t w czas wykonania ednego części, k hpz godzinowy koszt przezbraania, t pz czas przygotowawczo zakończeniowy, L liczebność partii produkcyne, k ht godzinowy koszt opracowania technologii, t t czas opracowywania technologii dla edne operaci, i ilość operaci, P wielkość programu produkcynego, A ilość partii produkcynych. 24

Wielkości ze wskaźnikiem ESP odnoszą się do proektowanego ESP, a ze wskaźnikiem NC do obrabiarek z obsługą operatorską. Rozwiązanie powyższego układu równań umożliwia określenie wielkości programu produkcynego i liczebności partii produkcynych, przy których koszty obróbki części w obu analizowanych systemach produkcynych będą sobie równe oraz wielkość tych kosztów. W przypadku obróbki części w systemie obrabiarek z obsługą operatorską, pracuących na edną lub dwie zmiany, koszt obróbki części w tym systemie est znacznie wyższy niż w systemie elastycznym. Wariant obróbki w systemie elastycznym est wariantem tańszym niezależnie od wielkości programu produkcynego, liczebności partii produkcyne ani też od technologiczne złożoności obrabianych w systemie części. Związane est to ze znacznie wyższymi kosztami budowy systemów produkcynych opartych na obrabiarkach z obsługą operatorską niż ESP. Koszty odpisów amortyzacynych systemów produkcynych decyduą w tym przypadku o opłacalności obróbki. System produkcyny zbudowany ako elastyczny charakteryzue się znacznie lepie wykorzystanym funduszem czasu pracy, a więc trzeba mniesze ilości obrabiarek potrzebnych do realizaci programu produkcynego, a w związku z tym są mniesze koszty odpisu amortyzacynego oraz mniesze koszty godzinowe obróbki w systemie. 3 Złożoność technologiczna Z [h] 2 1 Elastyczny System Produkcyny Obrabiarki sterowane numerycznie z obsługą operatorską 0 14 16 18 20 22 24 Program produkcyny P [szt.] Rys. 6. Krzywa złożoności graniczne obróbki części w ESP i w systemie obrabiarek sterowanych numerycznie z obsługą operatorską pracuących na trzy zmiany Fig. 6. The curve of boundary complexity of the manufacturing machine part in RMS and in the system of numerically controlled machines with servicing staff working in threeshift system 25

W przypadku obróbki części w systemie obrabiarek sterowanych numerycznie z obsługą operatorską pracuącym na trzy zmiany, rozwiązanie układu równań (8) pozwala na określenie złożoności graniczne. Krzywą złożoności graniczne określaącą granicę pomiędzy opłacalnością obróbki części w ESP, a opłacalnością ich obróbki w systemie obrabiarek z obsługą operatorską pracuącym na trzy zmiany przedstawia rys. 6. Technologiczna złożoność graniczna określona dla proektowanych systemów produkcynych zbudowanych z obrabiarek sterowanych numerycznie i pracuących z obsługą operatorską (na trzy zmiany) lub ako system elastyczny est funkcą wielkości programu produkcynego. Ze wzrostem wielkości programu produkcynego wzrasta wartość technologiczne złożoności graniczne. Aproksymaca wyników badań pozwoliła na otrzymanie funkci opisuące krzywą technologiczne złożoności graniczne: Z gr = 0,268 e -0,082 P (9) gdzie: P wielkość programu produkcynego. W przypadku obróbki części w systemie z obsługą operatorską pracuącym na trzy zmiany w pewnych warunkach stae się on bardzie opłacalny niż ESP. Ma to miesce przy produkci ednostkowe, przy programie produkcynym rzędu 15-23 sztuk, realizowanym w partiach produkcynych wynoszących edną sztukę. O opłacalności obróbki w systemie z obsługą operatorską decyduą koszty związane z przezbroeniem systemu. Wynoszą one przy produkci poedynczych sztuk ponad 90% kosztu wykonania części. Czas przezbroenia ESP est o około 50% dłuższy od czasu przezbraania systemu obrabiarek pracuących niezależnie. Przy produkci ednostkowe system obrabiarek pracuących z obsługą operatorską dzięki niższym kosztom ego przezbroenia, pomimo wysokich kosztów obróbki stae się systemem ekonomicznie bardzie opłacalnym. PODSUMOWANIE W związku z wymaganiami rynku przeawiaącymi się w tendenci do zmnieszania się serii prodyukcynych oraz skracania cykli produkcynych wyrobów w produkci coraz szerze będą stosowane elastyczne systemy produkcyune i systemy rekonfiugurowalne. Zastosowanie ich powinno być uzasadnione ekonomicznie. Powinny byuc one stosowane w zasadzie do ekonomicznego wytwarzania elementów maszyn. Opracowany sposób okreslania opłacalnosci ekonomiczne ich wytwarzania w takich systemach bez konieczności proektowania procesu technologicznego umożliwi bardzie raconalne, efektywnie ekonomicznie ich zastosowanie. Opracowaną metodykę sprawdzono na przykładzie kół zębatych wytwarzanych w Kombinacie Przmysłowym Huta 26

Stalowa Wola, określaąc kiedy obróbka tych części est opłacalna w elastycznym systemie produkcyunym a kiedy na w systemie (obrabiarkach konwenconalnym. BIBLIOGRAFIA 1. Brzeziński M.: Organizaca i sterowanie produkcą. Proektowanie systemów produkcynych i procesów sterowania produkcą. Agenca Wydawnicza Placet, Warszawa 2002. 2. Feld M.: Podstawy proektowania procesów technologicznych typowych części maszyn. WNT, Warszawa 2003. 3. Świć A.: Elastyczne systemy produkcyne. Technologiczno organizacyne aspekty proektowania i eksploataci. Wydawnictwo Politechniki Lubelskie, Lublin 1998. 4. Świć A, Madalawi S. Dobór przedmiotów do wytwarzania w ESP. W monografii Informacyne aspekty zarządzania i sterowania produkcą. Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Lubelskie, Lublin 2005, 7-12. 5. Świć A., Madalawi S.:Analiz ekonomicziesko cielesoobraznostti obrabotki die talie w gibkom awtomatiozirowannom proizwodstwie(gap) Problemy Nauki i Techniki. Nauczno-wiroboczny żurnal. Nr 2, 2004, 56-60. 6. Świć A., Taranenko W.: Proektowanie technologiczne elastycznych systemów produkcynych. Wydawnictwo Politechniki Lubelskie, Lublin 2003. 7. Wąs A., Izdebski R., Kopczyński L.: Automatyzaca proektowania procesów technologicznych w przemyśle maszynowym. WNT, Warszawa 1978. 8. Więckowski J.: Metody analizy ekonomiczne w przemyśle. PWE, Warszawa 1970. QUALIFICATION OF PARTS FOR MACHINING BASING ON THEIR TECHNOLOGICAL COMPLEXITY Summary The new method for defining the complexity of machine parts which can be applied for their qualification for machining in Reconfigurable Manufacturing System (RMS) without necessity of designing the technological processes. Basing on the complexity of part and boundary complexity of the manufacturing system it can help defining which system (reconfigurable or conventional) should be used for manufacturing. The developed method was verified using toothed wheels manufacturing in Huta Stalowa Wola Steel Mill. Keywords: machine part complexity, the boundary complexity of manufacturing system, the qualification of machine part, production cost-effectiveness. 27