DIAGNOZA STANU BEZPIECZEŃSTWA WEWNĘTRZNEGO I ZEWNĘTRZNEGO SPOŁECZNOŚCI MIELECKICH SZKÓŁ GIMNAZJALNYCH WERSJA SKRÓCONA. Wykonawca:

DIAGNOZA STANU BEZPIECZEŃSTWA WEWNĘTRZNEGO I ZEWNĘTRZNEGO SPOŁECZNOŚCI MIELECKICH SZKÓŁ GIMNAZJALNYCH WERSJA SKRÓCONA Wykonawca: Centrum Edukacji MERITUS ul. Metalowców 42, 39-300 Mielec tel./fax (17) 788 63 58 www.meritus.edu.pl Mielec 2015 Poprawa bezpieczeństwa młodzieży szkół gimnazjalnych w Mielcu Projekt Gminy Miejskiej Mielec realizowany w ramach Programu Ograniczania Przestępczości i Zachowań Aspołecznych pn. Razem Bezpieczniej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych

Autorzy: mgr Katarzyna Łysoń mgr Arkadiusz Łysoń 1

Spis treści: 1. Wstęp... 3 2. Forma, cel i zakres badania... 3 3. Grupa badawcza... 4 4. Wyniki ankiety... 5 4.1 Uczniowie... 6 4.1.1 Alkohol w środowisku lokalnym... 6 4.1.2 Środki psychoaktywne w środowisku lokalnym... 15 4.1.3 Zjawisko agresji i przemocy oraz poczucie bezpieczeństwa w szkole i poza nią... 24 4.1.4 Zagrożenia związane z Internetem... 33 4.1.5 Użytkowanie telefonu komórkowego... 40 4.2 Rodzice... 46 4.2.1 Poczucie bezpieczeństwa w szkole i poza nią... 46 4.2.2 Zetknięcie się ze zjawiskiem przemocy i agresji... 49 4.2.3 Reakcje nauczycieli na nieodpowiednie zachowanie uczniów. Tematyka spotkań z rodzicami.... 54 4.2.4 Kontakty dziecka z alkoholem... 57 4.2.5 Kontakty dziecka ze środkami psychoaktywnymi... 60 4.2.6 Wiedza na temat nowoczesnych środków psychoaktywnych.... 64 4.2.7 Kontakty z dzieckiem... 66 4.2.8 Problemy związane z korzystaniem przez dziecko z Internetu... 67 4.2.9 Nadużywanie telefonu komórkowego... 74 4.3 Nauczyciele... 75 4.3.1 Bezpieczeństwo uczniów w szkole i poza nią... 75 4.3.2 Występowanie zjawiska przemocy i agresji w szkole i poza nią... 76 4.3.3 Kontakty nauczycieli z uczniami... 84 4.3.4 Znajomość procedur postępowania w sytuacjach kryzysowych... 85 4.3.5 Działania profilaktyczne nastawione na zwiększenie bezpieczeństwa w szkole.... 87 4.3.6 Współpraca z rodzicami w zakresie podnoszenia poziomu bezpieczeństwa.... 94 4.3.7 Zagrożenia wśród uczniów... 95 4.3.8 Nadużywanie telefonu komórkowego wśród uczniów... 101 4.3.9 Stan wiedzy nauczycieli na tematy związane z bezpieczeństwem... 102 5. Wnioski... 105 2

1. Wstęp Mielec jest miastem powiatowym położonym w północno-zachodniej części województwa podkarpackiego, w dolinie Wisłoki, w Kotlinie Sandomierskiej. Mielec jest siedzibą powiatu, w którego skład wchodzi 10 gmin: 1 gmina miejska Mielec, 2 gminy miejsko-wiejskie Radomyśl Wielki i Przecław oraz 7 gmin wiejskich: Borowa, Czermin, Gawłuszowice, Mielec, Padew Narodowa, Tuszów Narodowy oraz Wadowice Górne. Miasto Mielec zajmuje obszar 46,89 km 2, liczba ludności Mielca wynosi 60 827 (według danych na rok 2014, źródło: strona Urzędu Miasta w Mielcu). 2. Forma, cel i zakres badania Od września do listopada 2015 roku w mieleckich szkołach gimnazjalnych została przeprowadzona diagnoza poziomu bezpieczeństwa. W diagnozie wzięli udział uczniowie, ich rodzice oraz nauczyciele uczący w mieleckich gimnazjach. Badania zostały przeprowadzone za pomocą kwestionariuszy ankiet powstałych w konsultacji z Pedagogami pracującymi w badanych szkołach. Celem badania była analiza stanu oddziaływania wielu spośród współczesnych zagrożeń (w niżej wymienionych obszarach) na uczniów wszystkich mieleckich publicznych gimnazjów oraz ustalenie poziomu wiedzy rodziców oraz nauczycieli na temat niebezpieczeństw, na jakie narażona jest młodzież. W badaniu, polegającym na wypełnieniu przez uczniów, nauczycieli i rodziców ankiet, uwzględniono szeroki wachlarz zagadnień. Zbadany został dostęp młodzieży do najbardziej niebezpiecznych używek - alkoholu, narkotyków i dopalaczy oraz wiedza na temat tych środków i skutków ich używania. Uwzględniliśmy takie zagadnienia, jak picie alkoholu, zażywanie narkotyków i dopalaczy, dostępność tych substancji w środowisku lokalnym, wiedza na temat szkodliwości picia alkoholu i zażywania substancji odurzających. W badaniu zwrócono również uwagę na kontakty z rówieśnikami pijącymi alkohol bądź używającymi substancji psychoaktywnych. Analizie poddano również zjawisko występowania przejawów przemocy i agresji wśród mieleckiej młodzieży gimnazjalnej. Zakres badania dotyczył wyżej wymienionych zjawisk w szkole, a także poza nią (w drodze do i ze szkoły oraz w bliskiej okolicy miejsca zamieszkania). Wiele uwagi poświęcono również nowoczesnym zagrożeniom, takim jak uzależnienie od komputera, Internetu i gier komputerowych, cyberprzemocy i fonoholizmowi. Uczniowie 3

odpowiadali na pytania dotyczące ilości czasu spędzanego w sieci oraz rodzaju zajęć związanych z korzystaniem z komputera bądź telefonu komórkowego. Zbadano także stan bezpieczeństwa w sieci internetowej i zetknięcie się z takimi zjawiskami jak pogróżki, nękanie, straszenie, hejtowanie, kradzież tożsamości oraz innymi, mieszczącymi się w definicji tzw. cyberprzemocy. W ankiecie została również uwzględnioną jakość relacji młodych ludzi z rodzicami, jako jeden z czynników mających wpływ na poczucie bezpieczeństwa i angażowanie się w niebezpieczne sytuacje. Rodzice uczniów mieleckich szkół gimnazjalnych wypowiedzieli się w takich obszarach, jak poczucie bezpieczeństwa uczniów w szkole i poza nią, zetknięcie się ze zjawiskiem przemocy i agresji, reakcje nauczycieli na nieodpowiednie zachowanie uczniów, kontakty dziecka z alkoholem, kontakty dziecka ze środkami psychoaktywnymi, wiedza na temat nowoczesnych środków psychoaktywnych, relacje z dzieckiem, problemy młodzieży związane z korzystaniem z Internetu oraz nadużywaniem telefonu komórkowego. Nauczyciele uczący w mieleckich gimnazjach odpowiadali na pytania dotyczące następujących zagadnień: bezpieczeństwo uczniów w szkole i poza nią, występowanie zjawiska przemocy i agresji w szkole i poza nią, znajomość procedur postępowania w sytuacjach kryzysowych, działania profilaktyczne nastawione na zwiększenie bezpieczeństwa w szkole, kontakty nauczycieli z uczniami, współpraca z rodzicami w zakresie podnoszenia poziomu bezpieczeństwa, dostęp do alkoholu i środków psychoaktywnych wśród uczniów, zagrożenia związane z dostępem do Internetu oraz nadużywanie telefonu komórkowego wśród uczniów. Pokrywające się obszary badań dały możliwość porównania stanu wiedzy rodziców i nauczycieli na temat bezpieczeństwa uczniów ze stanem rzeczy wskazywanym przez nich samych, a tym samym stały się podstawą do wysnucia wniosków. Formułując wnioski, oparliśmy się także na danych, przekazanych przez Komendę Powiatową Policji w Mielcu i Straż Miejską w Mielcu. Dane te potwierdzają, że w roku 2015 zanotowano 6 przypadków handlu i posiadania dopalaczy przez nieletnich, 8 przypadków bójek i pobić oraz 12 przypadków zatrzymania osób będących pod wpływem alkoholu bądź w stanie nietrzeźwości wśród nieletnich. 3. Grupa badawcza W Mielcu istnieją obecnie cztery publiczne gimnazja: a) Gimnazjum nr 1 przy ulicy Biernackiego 6, liczące 125 uczniów, zatrudniające 22 nauczycieli. 4

b) Gimnazjum nr 2 przy ulicy Grunwaldzkiej 7, liczące 671 uczniów, zatrudniające 60 nauczycieli. c) Gimnazjum nr 3 przy ulicy Tańskiego 3, liczące 388 uczniów, zatrudniające 62 nauczycieli. d) Gimnazjum nr 4 przy ulicy Łąkowej 6, liczące 333 uczniów, zatrudniające 43 nauczycieli. Do wszystkich czterech gimnazjów publicznych w Mielcu uczęszcza w sumie 1517 uczniów. Liczba nauczycieli zatrudnionych we wszystkich gimnazjach wynosi w sumie 187. Ze względu na brak danych liczby rodziców bądź opiekunów, która zwykle jest mniejsza od liczby uczniów (ze względu na rodzeństwo uczęszczające do gimnazjum) oraz na fakt, iż na wywiadówkę (podczas których prowadzone były badania ankietowe) przychodzi zwykle jedno z rodziców/opiekunów, do badań i analizy przyjęliśmy, że na 1 ucznia przypada 1 rodzic/opiekun. Tak więc zakładana liczba rodziców jest taka sama, jak liczba uczniów a więc 1517. Badanie przeprowadzono: a) Wśród młodzieży na grupie 725 osób, co stanowi 47,8 populacji uczniów mieleckich gimnazjów, w tym 233 uczniów klas pierwszych, 240 uczniów klas drugich i 252 uczniów klas trzecich. W badanej grupie znalazło się 351 kobiet i 374 mężczyzn. b) Wśród nauczycieli na grupie 148 osób, co stanowi 79,1 mieleckich nauczycieli gimnazjalnych. c) Wśród rodziców na grupie 635 osób, co stanowi 41,9 liczby rodziców ogółem, w tym 195 rodziców uczniów klas pierwszych, 233 rodziców uczniów klas drugich i 207 rodziców uczniów klas trzecich. 4. Wyniki ankiet Wyniki przeprowadzonych badań zostały przedstawione poniżej w następujących formach: a) Tabeli, w której uzyskane dane zostały wyrażone w postaci liczby konkretnych odpowiedzi oraz w procentach, uwzględniającej także brak odpowiedzi b) Wykresu, w którym dane wyrażone są w procentach, nie uwzględniającego braków odpowiedzi c) Wniosków wynikających z przeprowadzonych analiz. Odpowiedź na poszczególne pytania w większości przypadków polegała na zaznaczeniu jednej wybranej odpowiedzi. W niektórych pytaniach istniała możliwość wielokrotnego wyboru odpowiedzi w takich przypadkach dane wyrażone w procentach nie sumują się do 100. Zadano też kilka pytań tzw. otwartych, w których ankietowani mieli za zadanie sami sformułować odpowiedź. 5

4.1. Uczniowie. 4.1.1. Alkohol w środowisku lokalnym. Na pytanie dotyczące częstotliwości picia alkoholu wśród znajomych rówieśników padły następujące odpowiedzi: 1. Czy znasz kogoś spośród Twoich rówieśników, kto: a) pije alkohol średnio raz na miesiąc tak, 1 2 osoby 152 21,0 tak, więcej niż 2 osoby 248 34,2 nie 325 44,8 Razem 725 100,0 b) pije alkohol średnio raz na tydzień tak, 1 2 osoby 145 20,0 tak, więcej niż 2 osoby 124 17,1 nie 453 62,5 brak odpowiedzi 3 0,4 Razem 725 100,0 c) pije alkohol częściej niż raz na tydzień tak, 1 2 osoby 71 9,8 tak, więcej niż 2 osoby 75 10,3 nie 575 79,3 brak odpowiedzi 4 0,6 Razem 725 100,0 d) pije alkohol codziennie tak, 1 2 osoby 36 5,0 tak, więcej niż 2 osoby 15 2,1 nie 667 92,0 brak odpowiedzi 7 1,0 Razem 725 100,0 21 ankietowanych uczniów odpowiedziało, że 1 2 osoby spośród ich znajomych rówieśników piją alkohol średnio raz na miesiąc. 34,2 odpowiedziało, że robi to więcej niż 2 osoby, zaś 44,8 ankietowanych stwierdziło, że nikt spośród ich rówieśników nie pije alkoholu średnio raz na miesiąc. 20 ankietowanych uczniów odpowiedziało, że 1 2 osoby spośród ich znajomych rówieśników piją alkohol średnio raz na tydzień. 17,1 odpowiedziało, że robi to więcej niż 6

tak, 1 2 osoby tak, więcej niż 2 osoby nie tak, 1 2 osoby tak, więcej niż 2 osoby nie tak, 1 2 osoby tak, więcej niż 2 osoby nie tak, 1 2 osoby tak, więcej niż 2 osoby nie 2 osoby, zaś 62,5 ankietowanych stwierdziło, że nikt spośród ich rówieśników nie pije alkoholu średnio raz na tydzień. 9,8 ankietowanych uczniów odpowiedziało, że 1 2 osoby spośród ich znajomych rówieśników piją alkohol częściej niż raz na tydzień. 10,3 odpowiedziało, że robi to więcej niż 2 osoby, zaś 79,3 ankietowanych stwierdziło, że nikt spośród ich rówieśników nie pije alkoholu częściej niż raz na tydzień. 5 ankietowanych uczniów odpowiedziało, że 1 2 osoby spośród ich znajomych rówieśników piją alkohol codziennie. 2,1 odpowiedziało, że robi to więcej niż 2 osoby, zaś 92 ankietowanych stwierdziło, że nikt spośród ich rówieśników nie pije alkoholu codziennie. 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 21,0 34,2 44,8 1. Czy znasz kogoś spośród Twoich rówieśników, kto: 20,0 17,1 62,5 9,8 10,3 79,3 5,0 2,1 92,0 a) pije alkohol średnio raz na miesiąc b) pije alkohol średnio raz na tydzień c) pije alkohol częściej niż raz na tydzień d) pije alkohol codziennie Wynika z tego, że znaczna część mieleckiej młodzieży gimnazjalnej ma wśród swoich rówieśników osobę bądź osoby pijące alkohol. Sumując powyższe odpowiedzi, ponad połowa gimnazjalistów styka się z osobą lub osobami w swoim wieku, pijącymi alkohol średnio raz na miesiąc, więcej niż jedna trzecia pijącymi średnio raz na tydzień, blisko jedna piąta częściej niż raz na tydzień. Wysoce niepokojącym jest fakt, że w sumie 7,1 gimnazjalistów, czyli ponad 50 osób, ma w swoim otoczeniu rówieśników pijących alkohol codziennie. Na pytanie dotyczące częstotliwości upijania się alkoholem wśród znajomych rówieśników padły następujące odpowiedzi: 7

2. Czy znasz kogoś spośród Twoich rówieśników, kto: a) upija się alkoholem średnio raz na miesiąc tak, 1 2 osoby 145 20,0 tak, więcej niż 2 osoby 110 15,2 nie 468 64,6 brak odpowiedzi 2 0,3 Razem 725 100,0 b) upija się alkoholem średnio raz na tydzień tak, 1 2 osoby 80 11,0 tak, więcej niż 2 osoby 46 6,3 nie 596 82,2 brak odpowiedzi 3 0,4 Razem 725 100,0 c) upija się alkoholem częściej niż raz na tydzień tak, 1 2 osoby 24 3,3 tak, więcej niż 2 osoby 21 2,9 nie 677 93,4 brak odpowiedzi 3 0,4 Razem 725 100,0 d) upija się alkoholem codziennie tak, 1 2 osoby 13 1,8 tak, więcej niż 2 osoby 8 1,1 nie 701 96,7 brak odpowiedzi 3 0,4 Razem 725 100 20 ankietowanych uczniów odpowiedziało, że 1 2 osoby spośród ich znajomych rówieśników upijają się alkoholem średnio raz na miesiąc. 15,2 odpowiedziało, że robi to więcej niż 2 osoby, zaś 64,6 ankietowanych stwierdziło, że nikt spośród ich rówieśników nie upija się alkoholem średnio raz na miesiąc 11 ankietowanych uczniów odpowiedziało, że 1 2 osoby spośród ich znajomych rówieśników upijają się alkoholem średnio raz na tydzień. 6,3 odpowiedziało, że robi to więcej niż 2 osoby, zaś 82,2 ankietowanych stwierdziło, że nikt spośród ich rówieśników nie upija się alkoholem średnio raz na tydzień. 3,3 ankietowanych uczniów odpowiedziało, że 1 2 osoby spośród ich znajomych rówieśników upijają się alkoholem częściej niż raz na tydzień. 2,9 odpowiedziało, że robi to więcej niż 2 osoby, zaś 93,4 ankietowanych stwierdziło, że nikt spośród ich rówieśników nie upija się alkoholem częściej niż raz na tydzień. 1,8 ankietowanych uczniów odpowiedziało, że 1 2 osoby spośród ich znajomych rówieśników upijają się alkoholem codziennie. 1,1 odpowiedziało, że robi to więcej niż 2 osoby, zaś 96,7 ankietowanych stwierdziło, że nikt spośród ich rówieśników nie upija się alkoholem codziennie. 8

tak, 1 2 osoby tak, więcej niż 2 osoby nie tak, 1 2 osoby tak, więcej niż 2 osoby nie tak, 1 2 osoby tak, więcej niż 2 osoby nie tak, 1 2 osoby tak, więcej niż 2 osoby nie 100,0 80,0 60,0 2. Czy znasz kogoś spośród Twoich rówieśników, kto: 93,4 82,2 64,6 96,7 40,0 20,0 0,0 20,0 15,2 11,0 6,3 3,3 2,9 1,8 1,1 a) upija się alkoholem średnio raz na miesiąc b) upija się alkoholem średnio raz na tydzień c) upija się alkoholem częściej niż raz na tydzień d) upija się alkoholem codziennie Nieco mniejsze są liczby dotyczące osób upijających się alkoholem, jakkolwiek i w tym przypadku ponad jedna trzecia mieleckich gimnazjalistów styka się z rówieśnikami upijającymi się alkoholem średnio raz na miesiąc, a blisko jedna piąta raz na tydzień. Na pytanie dotyczące częstotliwości picia alkoholu i upijania się nim przez samych ankietowanych uczniów padły następujące odpowiedzi: 3. Czy Tobie zdarza się: 9 a) pić alkohol tak, zdarzyło się to najwyżej kilka razy w życiu 171 23,6 tak, średnio raz w miesiącu 35 4,8 tak, średnio raz na tydzień 7 1,0 tak, częściej niż raz na tydzień 3 0,4 tak, codziennie 0 0,0 nie 505 69,7 brak odpowiedzi 4 0,6 Razem 725 100,0 b) upijać się alkoholem tak, zdarzyło się to najwyżej kilka razy w życiu 47 6,5 tak, średnio raz w miesiącu 7 1,0 tak, średnio raz na tydzień 5 0,7 tak, częściej niż raz na tydzień 1 0,1 tak, codziennie 0 0,0 nie 663 91,4 brak odpowiedzi 2 0,3 Razem 725 100,0

tak, zdarzyło się to najwyżej kilka razy w życiu tak, średnio raz w miesiącu tak, średnio raz na tydzień tak, częściej niż raz na tydzień tak, codziennie nie tak, zdarzyło się to najwyżej kilka razy w życiu tak, średnio raz w miesiącu tak, średnio raz na tydzień tak, częściej niż raz na tydzień tak, codziennie nie 23,6 ankietowanych stwierdziło, że zdarzyło im się pić alkohol najwyżej kilka razy w życiu. 4,8 odpowiedziało, że pije alkohol średnio raz w miesiącu, a 1 robi to średnio raz na tydzień. 0,4 spośród ankietowanych pije alkohol częściej niż raz na tydzień. Nikt nie deklaruje, że pije alkohol codziennie. 69,7 twierdzi, że nigdy nie zdarzyło im się pić alkoholu. 6,5 ankietowanych stwierdziło, że zdarzyło im się upić alkoholem najwyżej kilka razy w życiu. 1 odpowiedziało, że upija się alkoholem średnio raz w miesiącu, a 0,7 robi to średnio raz na tydzień. 0,1 spośród ankietowanych upija się alkoholem częściej niż raz na tydzień, nikt natomiast nie robi tego codziennie. 91,4 twierdzi, że nie zdarzyło im się upić alkoholem. 3. Czy Tobie zdarza się: 100,0 90,0 91,4 80,0 70,0 69,7 60,0 50,0 40,0 30,0 23,6 20,0 10,0 0,0 4,8 1,0 0,4 0,0 6,5 1,0 0,7 0,1 0,0 a) pić alkohol b) upijać się alkoholem 10

Z powyższych danych wynika, że kontakty samych ankietowanych z alkoholem są raczej ograniczone, aczkolwiek blisko jednej czwartej z nich, czyli 171 osobom, zdarzyło się pić alkohol. Niewielki odsetek przyznaje się też do częstszego spożywania alkoholu. Pytanie o rodzaj spożywanego przez uczniów alkoholu uwzględniało możliwość wielokrotnego wyboru odpowiedzi, wobec czego nie sumują się one do 100. Na to pytanie padły następujące odpowiedzi: 4. Jaki rodzaj alkoholu pijesz? żaden 542 74,8 piwo 125 17,2 wino 26 3,6 wódka 60 8,3 drinki 31 4,3 inne 37 5,1 brak odpowiedzi 10 1,4 74,8 ankietowanych stwierdziło, że nie pije żadnego rodzaju alkoholu. 17,2 odpowiedziało, że jest to piwo, 3,6 - wino, 8,3 - wódka, 4,3 - drinki, a 5,1 - inne rodzaje. 4. Jaki rodzaj alkoholu pijesz? 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 74,8 17,2 3,6 8,3 4,3 5,1 żaden piwo wino wódka drinki inne Odpowiedzi na to pytanie potwierdzają, że znacznej większości gimnazjalistów w Mielcu problem picia alkoholu nie dotyczy. Natomiast wśród osób, które miały kontakt z alkoholem najwięcej było pijących piwo, nieco mniej wódkę i inne rodzaje alkoholu. Wynika z tego, że piwo jest napojem alkoholowym, po który najczęściej sięga młodzież. 11

odpowiedzi: Na pytanie o trudności związane z zakupem alkoholu przez uczniów padły następujące 5. Czy masz trudności z kupnem alkoholu? tak 17 2,3 nie 110 15,2 nie próbowałem 594 81,9 brak odpowiedzi 4 0,6 Razem 725 100,0 2,3 ankietowanych zadeklarowało, że ma trudności z zakupieniem alkoholu, 15,2 odpowiedziało, że takich trudności nie ma, a 81,9 nie próbowało kupować alkoholu. 5. Czy masz trudności z kupnem alkoholu? 100,0 80,0 60,0 40,0 81,9 20,0 0,0 2,3 15,2 tak nie nie próbowałem Wynika z tego, że blisko jedna piąta gimnazjalistów próbowała kupować alkohol i w większości przypadków nie miała z tym żadnych trudności. Warto więc w tym miejscu zwrócić uwagę na to, iż sprzedawcy nie przestrzegają prawa, zakazującego sprzedaży alkoholu osobom nieletnim. Odpowiedzi na pytanie dotyczące czasu potrzebnego na uzależnienie się nastolatka od alkoholu przedstawiają się w następujący sposób: 6. Jak sądzisz, ile czasu potrzebuje osoba w Twoim wieku, aby uzależnić od alkoholu około 6 miesięcy 559 77,1 1 rok 118 16,3 5 lat 19 2,6 10 lat 20 2,8 brak odpowiedzi 9 1,2 Razem 725 100,0 12

77,1 ankietowanych twierdzi, że jest to około 6 miesięcy, 16,3-1 rok, 2,6-5 lat, 2,8-10 lat. 100,0 80,0 6. Jak sądzisz, ile czasu potrzebuje osoba w Twoim wieku, aby uzależnić od alkoholu 77,1 60,0 40,0 20,0 0,0 16,3 2,6 2,8 około 6 miesięcy 1 rok 5 lat 10 lat Kolejne pytanie - o skutki picia alkoholu było pytaniem otwartym. Z tego powodu padały bardzo zróżnicowane odpowiedzi, a ich liczba nie sumuje się do 100: 7. Jakie znasz skutki picia alkoholu? 13 uzależnienie 194 26,8 utrata świadomości 16 2,2 bóle głowy 25 3,4 agresja 79 10,9 kac 26 3,6 utrata zdrowia 214 29,5 wypadki drogowe 15 2,1 gwałty 3 0,4 śmierć 61 8,4 problemy z prawem 10 1,4 problemy z koncentracją 10 1,4 zerwanie kontaktów z rodziną 10 1,4 problemy w szkole, domu 18 2,5 wymioty 18 2,5 brak panowania nad sobą 29 4,0 zaniedbywanie obowiązków 4 0,6 brak skutków ubocznych 4 0,6 bieda 6 0,8 zatrzymanie się w rozwoju 5 0,7 ciąża 3 0,4 zaniki pamięci 8 1,1 nie znam 24 3,3 brak odpowiedzi 103 14,2

uzależnienie utrata świadomości bóle głowy Agresja kac utrata zdrowia wypadki drogowe gwałty śmierć problemy z prawem problemy z koncentracją zerwanie kontaktów z rodziną problemy w szkole, domu wymioty brak panowania nad sobą zaniedbywanie obowiązków brak skutków ubocznych bieda zatrzymanie się w rozwoju ciąża zaniki pamięci nie znam Wśród najczęściej wskazywanych skutków 26,8 ankietowanych wskazało uzależnienie, 10,9 - agresję, 29,5 - utratę zdrowia, 8,4 - śmierć. 35,0 30,0 25,0 20,0 26,8 29,5 7. Jakie znasz skutki picia alkoholu 15,0 10,0 10,9 8,4 5,0 2,2 3,4 3,6 2,1 0,4 1,4 1,4 1,4 2,5 2,5 4,0 0,6 0,6 0,8 0,7 0,4 1,1 3,3 0,0 Celem pytań 5 i 6 było sprawdzenie świadomości młodzieży w kwestii uzależnienia się od alkoholu i skutków jego spożywania. Większość odpowiedzi jest zgodna z rzeczywistością i wskazuje, że młodzi ludzie są świadomi niebezpieczeństwa związanego z uzależnieniem oraz skutków picia. Ale około jedna czwarta gimnazjalistów jednak źle ocenia czas potrzebny na uzależnienie się młodego człowieka od alkoholu. Odpowiedzi dotyczące skutków picia alkoholu jest wprawdzie dużo i są one zróżnicowane, jednak w poszczególnych ankietach niemal nie pojawiały się naprawdę wyczerpujące odpowiedzi, które wskazywałyby, że ich autor zna w pełni te skutki. Były to informacje fragmentaryczne, często uczniowie skupiali się tylko i wyłącznie na skutkach doraźnych (kac, bóle głowy, wymioty itp.). Padły też odpowiedzi nie znam (3,3) oraz brak skutków ubocznych (0,6) a także pojawiła się duża liczba (14,2, czyli 103) braków jakiekolwiek odpowiedzi. Te ostatnie również można interpretować jako brak wiedzy gimnazjalistów na temat skutków picia alkoholu. 14

4.1.2. Środki psychoaktywne w środowisku lokalnym. Na pytanie dotyczące częstotliwości sięgania po narkotyki wśród znajomych rówieśników padły następujące odpowiedzi: 8. Czy znasz kogoś spośród Twoich rówieśników, kto: a) sięga po narkotyki średnio raz na miesiąc tak, 1 2 osoby 121 16,7 tak, więcej niż 2 osoby 64 8,8 nie 538 74,2 brak odpowiedzi 2 0,3 Razem 725 100,0 b) sięga po narkotyki średnio raz na tydzień tak, 1 2 osoby 71 9,8 tak, więcej niż 2 osoby 31 4,3 nie 619 85,4 brak odpowiedzi 4 0,6 Razem 725 100,0 c) sięga po narkotyki częściej niż raz na tydzień tak, 1 2 osoby 34 4,7 tak, więcej niż 2 osoby 20 2,8 nie 667 92,0 brak odpowiedzi 4 0,6 Razem 725 100,0 d) sięga po narkotyki codziennie tak, 1 2 osoby 21 2,9 tak, więcej niż 2 osoby 8 1,1 nie 691 95,3 brak odpowiedzi 5 0,7 Razem 725 100,0 16,7 ankietowanych uczniów odpowiedziało, że 1 2 osoby spośród ich znajomych rówieśników sięgają po narkotyki średnio raz na miesiąc. 8,8 odpowiedziało, że robi to więcej niż 2 osoby, zaś 74,2 ankietowanych stwierdziło, że nikt spośród ich rówieśników nie sięga po narkotyki średnio raz na miesiąc. 9,8 ankietowanych uczniów odpowiedziało, że 1 2 osoby spośród ich znajomych rówieśników sięgają po narkotyki średnio raz na tydzień. 4,3 odpowiedziało, że robi to więcej niż 2 osoby, zaś 85,4 ankietowanych stwierdziło, że nikt spośród ich rówieśników nie sięga po narkotyki średnio raz na tydzień. 15

tak, 1 2 osoby tak, więcej niż 2 osoby nie tak, 1 2 osoby tak, więcej niż 2 osoby nie tak, 1 2 osoby tak, więcej niż 2 osoby nie tak, 1 2 osoby tak, więcej niż 2 osoby nie 4,7 ankietowanych uczniów odpowiedziało, że 1 2 osoby spośród ich znajomych rówieśników sięgają po narkotyki częściej niż raz na tydzień. 2,8 odpowiedziało, że robi to więcej niż 2 osoby, zaś 92 ankietowanych stwierdziło, że nikt spośród ich rówieśników nie sięga po narkotyki częściej niż raz na tydzień. 2,9 ankietowanych uczniów odpowiedziało, że 1 2 osoby spośród ich znajomych rówieśników sięgają po narkotyki codziennie. 1,1 odpowiedziało, że robi to więcej niż 2 osoby, zaś 95,3 ankietowanych stwierdziło, że nikt spośród ich rówieśników nie sięga po narkotyki codziennie. 8. Czy znasz kogoś spośród Twoich rówieśników, kto: 100,0 90,0 85,4 92,0 95,3 80,0 74,2 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 16,7 8,8 9,8 4,3 4,7 2,8 2,9 1,1 a) sięga po narkotyki średnio raz na miesiąc b) sięga po narkotyki średnio raz na tydzień c) sięga po narkotyki częściej niż raz na tydzień d) sięga po narkotyki codziennie Niepokojąco przedstawiają się wyniki pytania dotyczącego sięgania po narkotyki wśród znajomych rówieśników. Z analizy odpowiedzi wynika, że około jedna czwarta mieleckich gimnazjalistów ma wśród swoich znajomych rówieśników osobę lub osoby sięgające po narkotyki. Wiele z tych osób (prawie 15 ) sięga po nie średnio raz na tydzień. 16

Na pytanie dotyczące częstotliwości sięgania po dopalacze wśród znajomych rówieśników padły następujące odpowiedzi: 9. Czy znasz kogoś spośród Twoich rówieśników, kto: a) sięga po dopalacze średnio raz na miesiąc tak, 1 2 osoby 71 9,8 tak, więcej niż 2 osoby 15 2,1 nie 634 87,4 brak odpowiedzi 5 0,7 Razem 725 100,0 b) sięga po dopalacze średnio raz na tydzień tak, 1 2 osoby 24 3,3 tak, więcej niż 2 osoby 9 1,2 nie 688 94,9 brak odpowiedzi 4 0,6 Razem 725 100,0 c) sięga po dopalacze częściej niż raz na tydzień tak, 1 2 osoby 10 1,4 tak, więcej niż 2 osoby 5 0,7 nie 705 97,2 brak odpowiedzi 5 0,7 Razem 725 100,0 d) sięga po dopalacze codziennie tak, 1 2 osoby 5 0,7 tak, więcej niż 2 osoby 3 0,4 nie 712 98,2 brak odpowiedzi 5 0,7 Razem 725 100,0 9,8 ankietowanych uczniów odpowiedziało, że 1 2 osoby spośród ich znajomych rówieśników sięgają po dopalacze średnio raz na miesiąc. 2,1 odpowiedziało, że robi to więcej niż 2 osoby, zaś 87,4 ankietowanych stwierdziło, że nikt spośród ich rówieśników nie sięga po dopalacze średnio raz na miesiąc. 3,3 ankietowanych uczniów odpowiedziało, że 1 2 osoby spośród ich znajomych rówieśników sięgają po dopalacze średnio raz na tydzień. 1,2 odpowiedziało, że robi to więcej niż 2 osoby, zaś 94,9 ankietowanych stwierdziło, że nikt spośród ich rówieśników nie sięga po dopalacze średnio raz na tydzień. 1,4 ankietowanych uczniów odpowiedziało, że 1 2 osoby spośród ich znajomych rówieśników sięgają po dopalacze częściej niż raz na tydzień. 0,7 odpowiedziało, że robi to 17

tak, 1 2 osoby tak, więcej niż 2 osoby nie tak, 1 2 osoby tak, więcej niż 2 osoby nie tak, 1 2 osoby tak, więcej niż 2 osoby nie tak, 1 2 osoby tak, więcej niż 2 osoby nie więcej niż 2 osoby, zaś 97,2 ankietowanych stwierdziło, że nikt spośród ich rówieśników nie sięga po dopalacze częściej niż raz na tydzień. 0,7 ankietowanych uczniów odpowiedziało, że 1 2 osoby spośród ich znajomych rówieśników sięgają po dopalacze codziennie. 0,4 odpowiedziało, że robi to więcej niż 2 osoby, zaś 98,2 ankietowanych stwierdziło, że nikt spośród ich rówieśników nie sięga po dopalacze codziennie. 9. Czy znasz kogoś spośród Twoich rówieśników, kto: 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 9,8 2,1 87,4 94,9 3,3 1,2 1,4 0,7 97,2 0,7 0,4 98,2 a) sięga po dopalacze średnio raz na miesiąc b) sięga po dopalacze średnio raz na tydzień c) sięga po dopalacze częściej niż raz na tydzień d) sięga po dopalacze codziennie Nieco lepiej niż zagadnienie narkotyków przedstawia się kwestia sięgania po tak zwane dopalacze. Jednak i w tym przypadku ponad jedna dziesiąta młodych ludzi zna osobę lub osoby w swoim wieku, sięgające po te środki. Jakkolwiek dane te wyrażone w procentach nie są wysokie, to biorąc pod uwagę wielkość grupy badawczej, dotyczą jednak w sumie dość dużej liczby osób. Na pytanie dotyczące używania narkotyków przez samych ankietowanych uczniów padły następujące odpowiedzi: 18

10. Czy sam kiedykolwiek używałeś narkotyków? nigdy 674 93,0 1 raz 22 3,0 kilka razy 17 2,3 wiele razy 5 0,7 brak odpowiedzi 7 1,0 Razem 725 100,0 93 ankietowanych stwierdziło, że nigdy nie zdarzyło się im używać narkotyków, 3 odpowiedziało, że zdarzyło się to jeden raz, a 2,3 - kilka razy. 0,7 spośród ankietowanych deklaruje, że używali narkotyków wiele razy. 10. Czy sam kiedykolwiek używałeś narkotyków? 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 93,0 3,0 2,3 0,7 nigdy 1 raz kilka razy wiele razy Na pytanie dotyczące używania dopalaczy przez samych ankietowanych uczniów padły następujące odpowiedzi: 11. Czy sam kiedykolwiek używałeś dopalaczy? nigdy 704 97,1 1 raz 13 1,8 kilka razy 5 0,7 wiele razy 0 0,0 brak odpowiedzi 3 0,4 Razem 725 100,0 97,1 ankietowanych stwierdziło, że nigdy nie zdarzyło się im używać dopalaczy, 1,8 odpowiedziało, że zdarzyło się to jeden raz, a 0,7 - kilka razy. 19

100,0 80,0 60,0 40,0 97,1 11. Czy sam kiedykolwiek używałeś dopalaczy? 20,0 0,0 1,8 0,7 0,0 nigdy 1 raz kilka razy wiele razy Analizując odpowiedzi na pytania 10 i 11, jedynie niewielki odsetek ankietowanych przyznaje się do używania narkotyków lub dopalaczy. Więcej młodych ludzi sięga jednak po narkotyki, niż po środki zwane dopalaczami. Warto jednak zwrócić uwagę, że nawet niewielki odsetek osób, które co najmniej kilka razy sięgnęły po narkotyki (22 osoby) czy dopalacze (5 osób) stanowi potencjalny problem, gdyż są to osoby bardzo narażone na uzależnienie, utratę zdrowia i inne negatywne skutki używania substancji psychoaktywnych. Pytanie o miejsce, gdzie można nabyć środki psychoaktywne, uwzględniało możliwość wielokrotnego wyboru odpowiedzi, wobec czego nie sumują się one do 100. Na pytanie, gdzie najłatwiej można nabyć narkotyki lub dopalacze, uczniowie odpowiadali w następujący sposób: 12. Gdzie najłatwiej można nabyć narkotyki/dopalacze? na terenie szkoły 32 4,4 w okolicach szkoły 64 8,8 w miejscu zamieszkania 19 2,6 na dyskotekach 100 13,8 na imprezach szkolnych 22 3,0 w innych miejscach 129 17,8 nie wiem 482 66,5 brak odpowiedzi 2 0,3 4,4 stwierdziło, że można je nabyć na terenie szkoły, 8,8 - w okolicach szkoły, 2,6 - w miejscu zamieszkania, 13,8 - na dyskotekach, 3 - na imprezach szkolnych, 17,8 - w innych miejscach. 66,5 nie wie, gdzie można kupić środki psychoaktywne. 20

na terenie szkoły w okolicach szkoły w miejscu zamieszkania na dyskotekach na imprezach szkolnych w innych miejscach nie wiem 12. Gdzie najłatwiej można nabyć narkotyki/dopalacze? 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 4,4 8,8 13,8 2,6 3,0 17,8 66,5 Z analizy odpowiedzi wynika, że blisko połowa uczniów wie, gdzie można nabyć środki psychoaktywne. Jest to znacznie więcej niż liczba osób przyznających się do używania tych środków, a więc nawet osoby, którym nie zdarzyło się sięgać po narkotyki czy dopalacze, wiedza doskonale, gdzie mogliby te środki zakupić. Co więcej, dostęp do środków odurzających można mieć także na terenie szkoły. Pytanie o przyczynę zażywania środków psychoaktywnych również uwzględniało możliwość wielokrotnego wyboru odpowiedzi, wobec czego nie sumują się one do 100. Na pytanie o przyczynę zażywania środków psychoaktywnych uczniowie odpowiadali następująco: 13. Dlaczego zażywałeś narkotyki/dopalacze? nie zażywałem 665 91,7 z ciekawości 28 3,9 aby poprawić wyniki w nauce 0 0,0 aby się zrelaksować 19 2,6 za namową innych 8 1,1 inny powód, jaki? 3 0,4 brak odpowiedzi 2 0,3 Razem 725 100,0 21

nie zażywałem z ciekawości aby poprawić wyniki w nauce aby się zrelaksować za namową innych inny powód, jaki? 91,5 stwierdziło, że nie zażywało takich środków, 3,9 - zrobiło to z ciekawości, 2,6 - aby się zrelaksować, 1,1 - za namową innych. 0,4 podaje inny powód. 13. Dlaczego zażywałeś narkotyki/dopalacze? 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 91,7 3,9 0,0 2,6 1,1 0,4 Z powyższych odpowiedzi wynika, że najważniejszym powodem sięgania po środki psychoaktywne wśród mieleckich gimnazjalistów jest ciekawość. następująco: Na pytanie o to, czy według ankietowanych dopalacze uzależniają, uczniowie odpowiadali 14. Czy według Ciebie dopalacze uzależniają? tak 672 92,7 nie 46 6,3 brak odpowiedzi 7 1,0 Razem 725 100,0 92,7 twierdzi, że tak, 6,3 twierdzi, że nie. Kolejne pytanie było pytaniem otwartym, stąd wielkie zróżnicowanie padających na nie odpowiedzi. Z tego samego powodu nie sumują się one do 100. Na pytanie o skutki zażywania środków psychoaktywnych uczniowie odpowiadali następująco: 22

uzależnienie dziwne zachowanie halucynacje Agresja śmierć utrata zdrowia ból głowy wymioty zaburzenia psychoruchowe schizofrenia problemy psychiczne brak kontaktu z samobójstwo problemy z koncentracją złe wyniki w nauce problemy z pamięcią utrata pieniędzy problemy w rodzinie, szkole nie znam 15. Jakie znasz skutki zażywania narkotyków/dopalaczy uzależnienie 175 24,1 dziwne zachowanie 8 1,1 halucynacje 15 2,1 Agresja 56 7,7 śmierć 184 25,4 utrata zdrowia 203 28,0 ból głowy 8 1,1 wymioty 5 0,7 zaburzenia psychoruchowe 4 0,6 schizofrenia 2 0,3 problemy psychiczne 14 1,9 brak kontaktu z rzeczywistością 5 0,7 samobójstwo 3 0,4 problemy z koncentracją 6 0,8 złe wyniki w nauce 4 0,6 problemy z pamięcią 7 1,0 utrata pieniędzy 3 0,4 problemy w rodzinie, szkole 6 0,8 nie znam 42 5,8 brak odpowiedzi 151 20,8 Wśród najczęściej wskazywanych skutków zażywania narkotyków/dopalaczy 24,1 wskazało uzależnienie, 25,4 - śmierć, 28 - utratę zdrowia. 30,0 25,0 20,0 15,0 24,1 15. Jakie znasz skutki zażywania narkotyków/dopalaczy 28,0 25,4 10,0 5,0 0,0 1,1 2,1 7,7 1,1 0,7 0,6 0,3 1,9 0,7 0,4 0,8 0,6 1,0 0,4 0,8 5,8 23

Odpowiedzi na pytania 14 i 15 wskazują na dość dobrą świadomość zagrożeń związanych z narkotykami i dopalaczami wśród mieleckiej młodzieży gimnazjalnej, aczkolwiek (podobnie jak w przypadku zagrożeń związanych z piciem alkoholu) najczęściej wiedza ta jest fragmentaryczna i niepełna. W wielu przypadkach jeden ankietowany podaje tylko 1 lub 2 przykłady, brakuje odpowiedzi wyczerpujących. Niektórzy spośród odpowiadających dotykają problemu tylko powierzchownie, wspominając jedynie o skutkach doraźnych. Niepokoi natomiast fakt, że 5,8 nie zna żadnych skutków zażywania substancji psychoaktywnych, a aż 20,8 nie udzieliła na to pytanie żadnej odpowiedzi, co także można interpretować jako brak wiedzy. Razem daje to blisko 200 osób, najprawdopodobniej nieświadomych zagrożenia. Nie wszyscy także wiedzą, że dopalacze uzależniają (46 osób twierdzi, że nie). 4.1.3. Zjawisko agresji i przemocy oraz poczucie bezpieczeństwa w szkole i poza nią. Na pytanie o częstotliwość występowania zjawiska agresji i przemocy w szkole padły następujące odpowiedzi: 16. Czy w Twojej szkole zdarza się zjawisko agresji i przemocy? często 84 11,6 czasami 247 34,1 rzadko 284 39,2 nigdy 108 14,9 brak odpowiedzi 2 0,3 Razem 725 100,0 11,6 pytanych uczniów twierdzi, że takie zjawiska zdarzają się w ich szkole często, 34,1 - czasami, 39,2 - rzadko, 14,9 - nigdy. 16. Czy w Twojej szkole zdarza się zjawisko agresji i przemocy? 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 34,1 39,2 11,6 14,9 często czasami rzadko nigdy 24

Więcej niż jedna dziesiąta uczniów zauważa takie zjawiska często, ponad jedna trzecia czasami. Tylko niecałe 15 nie zauważyło takich zjawisk w swojej szkole. Wynika z tego, że problem przemocy i agresji jest obecny w mieleckich gimnazjach i znaczna większość uczniów ma z nimi w mniejszym lub większym stopniu styczność. Odpowiedzi na pytanie nr 20 (patrz niżej) pokazują jednak, że w większości przypadków chodzi o agresję, zwłaszcza słowną. Na pytanie o zachowanie agresywne w stosunku do rówieśników bądź młodszych kolegów padły następujące odpowiedzi: 17. Czy zdarza się, że zachowujesz się agresywnie w stosunku do swoich rówieśników/młodszych kolegów? często 16 2,2 czasami 75 10,3 rzadko 230 31,7 nigdy 402 55,4 brak odpowiedzi 2 0,3 Razem 725 100,0 Tylko 2,2 ankietowanych odpowiedziało, że często zdarza im się tak zachowywać, 10,3 stwierdziło, że robią to czasami, 31,7 - rzadko, a 55,4 - nigdy. 17. Czy zdarza się, że zachowujesz się agresywnie w stosunku do swoich rówieśników/młodszych kolegów? 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 55,4 31,7 10,3 2,2 często czasami rzadko nigdy Tylko nieco więcej niż połowa ankietowanych nigdy nie zachowuje się agresywnie w stosunku do innych uczniów. Blisko połowa z różną częstotliwością, ale jednak stosuje agresję w relacjach z kolegami. Uczniowie zapytani o to, czy sami doznają podobnych zachowań, odpowiedzieli następująco: 25

18. Czy wobec Ciebie ktoś zachowuje się agresywnie? często 39 5,4 czasami 126 17,4 rzadko 238 32,8 nigdy 319 44,0 brak odpowiedzi 3 0,4 Razem 725 100,0 W przypadku 5,4 zdarza się to często, 17,4 - czasami, 32,8 - rzadko, 44 - nigdy. 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 18. Czy wobec Ciebie ktoś zachowuje się agresywnie? 44,0 32,8 17,4 5,4 często czasami rzadko nigdy Tym razem ponad połowa ankietowanych uczniów deklaruje, że z różną częstotliwością doświadcza agresywnych zachowań. Odpowiedzi te potwierdzają, że agresja stanowi ciągle duży problem w mieleckich szkołach gimnazjalnych. Pytanie o osoby budzące w ankietowanych obawy uwzględniało możliwość wielokrotnego wyboru odpowiedzi, wobec czego nie sumują się one do 100. Zapytani, kogo najbardziej się obawiają, uczniowie odpowiadali: 19. Kogo najbardziej się obawiasz? nikogo 388 53,5 kolegów/koleżanek z klasy 50 6,9 kolegów/koleżanek ze szkoły (innych klas) 95 13,1 rówieśników spoza szkoły 44 6,1 starszych spoza szkoły 157 21,7 dorosłych 92 12,7 innych osób, jakich? 52 7,2 brak odpowiedzi 7 1,0 26

nikogo kolegów/koleżanek z klasy kolegów/koleżanek ze szkoły (innych klas) rówieśników spoza szkoły starszych spoza szkoły dorosłych innych osób, jakich? 53,5 nie obawia się nikogo, 6,9 - kolegów lub koleżanek z klasy, 13,1 -kolegów lub koleżanek z innych klas, 6,1 - rówieśników spoza swojej szkoły, 31,7 - starszych spoza szkoły, 12,7 - dorosłych, 7,2 - innych osób (pijanych, agresywnych, bezdomnych) 19.Kogo najbardziej się obawiasz? 60,0 53,5 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 6,9 13,1 6,1 21,7 12,7 7,2 0,0 Znów blisko połowa uczniów wyraża obawę przed agresywnym zachowaniem ze strony innych osób. Warto zwrócić uwagę, że jest to głownie obawa przed osobami starszymi od nich, choć wiele spośród budzących lęk osób (w sumie 20 ) to szkolni koledzy. Pytanie o negatywne zjawiska zdarzające się w szkole uwzględniało możliwość wielokrotnego wyboru odpowiedzi, wobec czego nie sumują się one do 100. Wśród niżej wymienionych zjawisk zdarzających się w szkole uczniowie wymieniają: 20. Jakie zjawiska zdarzają się w twojej szkole najczęściej bójki 190 26,2 wymuszenia 31 4,3 kradzieże 65 9,0 dręczenie i straszenie 120 16,6 stosowanie obraźliwych słów/wulgaryzmów 530 73,1 wyśmiewanie 468 64,6 inne, jakie 10 1,4 brak odpowiedzi 24 3,3 26,2 wymienia bójki, 4,3 - wymuszenia, 9 - kradzieże, 16,6 - dręczenie i straszenie, 73,1 - stosowanie obraźliwych słów i wulgaryzmów, 64,6 - wyśmiewanie, 1,4 - inne. 27

bójki Wymuszenia kradzieże dręczenie i straszenie stosowanie obraźliwych słów/wulgaryzmów wyśmiewanie inne, jakie 20. Jakie zjawiska zdarzają się w twojej szkole najczęściej 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 26,2 4,3 9,0 16,6 73,1 64,6 1,4 Z odpowiedzi jasno wynika, że zdecydowanie najczęściej zdarzającym się zjawiskiem w mieleckich gimnazjach jest agresja słowna. Stosowanie obraźliwych słów oraz wulgaryzmów oraz wyśmiewanie dotyczy około dwóch trzecich uczniów. Problemem są także bójki, zdarzające się jednak znacznie rzadziej niż agresja słowna. Pytanie o własne doświadczenia negatywnych zachowań ze strony innych uwzględniało możliwość wielokrotnego wyboru odpowiedzi, wobec czego nie sumują się one do 100. Na pytanie, czy sami doświadczyli któregoś z wymienionych zjawisk, uczniowie odpowiadali: 21. Czy ty sam doświadczyłeś kiedyś któregoś z poniższych zachowań? bójki 147 20,3 wymuszenia 23 3,2 kradzieże 27 3,7 dręczenie i straszenie 86 11,9 stosowanie obraźliwych słów/wulgaryzmów 295 40,7 wyśmiewanie 273 37,7 inne, jakie? 7 1,0 nie doświadczyłem żadnego z powyższych 276 38,1 brak odpowiedzi 5 0,7 20,3 odpowiedziało, że doświadczyło bójek, 3,2 - wymuszenia, 3,7 - kradzieży, 11,9 - dręczenia i straszenia, 40,7 - stosowania obraźliwych słów i wulgaryzmów, 37,7 - wyśmiewania, 1 - innych. 28

bójki Wymuszenia kradzieże dręczenie i straszenie stosowanie obraźliwych słów/wulgaryzmów wyśmiewanie inne, jakie nie doświadczyłem żadnego z powyższych 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 21. Czy ty sam doświadczyłeś kiedyś któregoś z poniższych zachowań? 40,7 37,7 20,3 11,9 3,2 3,7 1,0 38,1 Znów najwięcej osób doświadczyło agresji słownej, na kolejnym miejscu natomiast znajduje się agresja fizyczna, której doświadczyło ponad 20 badanych. Przypadki innych przejawów agresji zdarzają się sporadycznie. Zapytani, czy czują się bezpiecznie w swojej szkole, uczniowie odpowiedzieli: 22. Czy w swojej szkole czujesz się bezpiecznie? tak 556 76,7 nie 40 5,5 czasami 124 17,1 brak odpowiedzi 5 0,7 Razem 725 100,0 76,7 czuje się bezpiecznie w swojej szkole, 5,5 - nie, 17,1 - czasami. 100,0 80,0 22. Czy w swojej szkole czujesz się bezpiecznie? 76,7 60,0 40,0 20,0 0,0 5,5 17,1 tak nie czasami 29

Zdecydowana większość uczniów twierdzi, że w swojej szkole czuje się bezpiecznie. Przypadki załamania tego poczucia bezpieczeństwa to jednak łącznie 22,6. Wynika z tego, że ponad 160 osób spośród ankietowanych albo w ogóle nie czuje się w szkole bezpiecznie, albo czuje się bezpiecznie tylko czasami. Pytanie o niebezpieczne miejsca na terenie szkoły uwzględniało możliwość wielokrotnego wyboru odpowiedzi, wobec czego nie sumują się one do 100. Poproszeni o wskazanie niebezpiecznych miejsc w szkole, uczniowie odpowiadali: 23. Które miejsca w szkole są niebezpieczne? toaleta 217 29,9 wejście do szkoły 24 3,3 szatnia 156 21,5 stołówka 24 3,3 korytarz 105 14,5 klasy 50 6,9 inne miejsca 93 12,8 żadne 354 48,8 brak odpowiedzi 4 0,6 29,9 - wskazało toaletę, 3,3 - wejście do szkoły, 21,5 - szatnię, 3,3 - stołówkę, 14,5 - korytarz, 6,9 - klasy, 12,8 - inne miejsca, natomiast 48,8 stwierdziło, że takich niebezpiecznych miejsc w szkole nie ma. 23. Które miejsca w szkole są niebezpieczne? 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 29,9 toaleta 3,3 wejście do szkoły 21,5 3,3 14,5 6,9 12,8 szatnia stołówka korytarz klasy inne miejsca 48,8 żadne 30

boisko szkolne miejsca i zaułki na terenie szkoły (garaże, wiaty, budynki najbliższe okolice szkoły przystanek autobusowy inne miejsce żadne Z analizy odpowiedzi wynika wniosek, że ponad połowa uczniów uważa, iż niektóre miejsca w szkole są niebezpieczne. Wyraźnie widać, że chodzi głównie o te miejsca, w których zazwyczaj najrzadziej dyżurują nauczyciele (toaleta i szatnia). Pytanie o niebezpieczne miejsca poza terenem szkoły uwzględniało możliwość wielokrotnego wyboru odpowiedzi, wobec czego nie sumują się one do 100. Poproszeni o wskazanie niebezpiecznych miejsc poza szkołą, uczniowie odpowiedzieli, że jest to: 24. Które miejsca poza szkołą są niebezpieczne? boisko szkolne 48 6,6 miejsca i zaułki na terenie szkoły (garaże, wiaty, budynki gospodarcze, itp.) 221 30,5 najbliższe okolice szkoły 77 10,6 przystanek autobusowy 30 4,1 inne miejsce 192 26,5 żadne 306 42,2 brak odpowiedzi 9 1,2 6,6 - wskazało boisko szkolne, 30,5 - miejsca i zaułki na terenie szkoły (garaże, wiaty, budynki gospodarcze itp.), 10,6 - najbliższe okolice szkoły, 4,1 - przystanek autobusowy, 26,5 - inne miejsce. 42,2 stwierdziło, że takich niebezpiecznych miejsc poza szkołą nie ma. 24. Które miejsca poza szkołą są niebezpieczne? 50,0 42,2 40,0 30,0 30,5 26,5 20,0 10,0 6,6 10,6 4,1 0,0 31

Jak widać, poczucie bezpieczeństwa poza szkołą zmniejsza się w stosunku do poczucia bezpieczeństwa w szkole. Wskazuje na to fakt, że 48,8 uczniów stwierdza, że w szkole nie ma niebezpiecznych miejsc, ale już 42,2 tak samo ocenia miejsca poza szkołą. Największą obawę budzą wśród uczniów miejsca i zaułki na terenie szkoły, które wskazała prawie jedna trzecia ankietowanych. Uczniowie zapytani, czy w rozmowach z rodzicami poruszają temat swoich problemów, odpowiedzieli następująco: 25. Czy w rozmowach z rodzicami poruszasz temat swoich problemów? często 97 13,4 czasami 176 24,3 rzadko 239 33,0 nigdy 205 28,3 brak odpowiedzi 8 1,1 Razem 725 100,0 13,4 robi to często, 24,3 - czasami, 33 - rzadko, 28,3 - nigdy. 25. Czy w rozmowach z rodzicami poruszasz temat swoich problemów? 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 33,0 28,3 24,3 13,4 często czasami rzadko nigdy Pytanie to dotyczy wzajemnych relacji pomiędzy rodzicami a dziećmi. Warto przypomnieć, że dobre relacje z rodzicami i wzajemne zaufanie w rodzinie to nieodłączny element budowania poczucia bezpieczeństwa dzieci i młodzieży. Analiza odpowiedzi na nie nasuwa jednak bardzo niepokojące wnioski ponad 60 młodych ludzi albo w ogóle nie rozmawia z rodzicami na temat swoich problemów, albo robi 32

to rzadko. Blisko jedna czwarta czasami rozmawia z rodzicami na temat swoich problemów, natomiast w stosunkowo niewielu rodzinach takie rozmowy odbywają się często. Na pytanie, czy nauczyciele wspierają uczniów, wobec których koledzy lub koleżanki zachowują się niewłaściwie, uczniowi odpowiadali: 26. Czy nauczyciele w Twojej szkole wspierają uczniów, wobec których koledzy/koleżanki zachowują się niewłaściwie? tak 524 72,3 nie 180 24,8 brak odpowiedzi 21 2,9 Razem 725 100,0 72,3 ankietowanych odpowiedziało, że tak, natomiast 24,8 - nie. 26. Czy nauczyciele w Twojej szkole wspierają uczniów, wobec których koledzy/koleżanki zachowują się niewłaściwie? 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 72,3 30,0 24,8 20,0 10,0 0,0 tak nie Większość uczniów ma więc poczucie wsparcia ze strony nauczycieli i obserwują takie wsparcie udzielane innym osobom. Ale jedna czwarta jest przeciwnego zdania. 4.1.4. Zagrożenia związane z Internetem. Poproszeni o określenie ilości czasu spędzanego dziennie przy komputerze, uczniowie odpowiedzieli: 33

27. Ile czasu dziennie (średnio) spędzasz przy komputerze? mniej niż 1 godzinę 190 26,2 1 2 godziny 203 28,0 2 3 godziny 138 19,0 3 4 godziny 88 12,1 więcej niż 4 godziny 99 13,7 brak odpowiedzi 7 1,0 Razem 725 100,0 26,2 spędza przy komputerze średnio mniej niż godzinę dziennie, 28-1 do 2 godzin, 19-2 do 3 godzin, 12,1-3 do 4 godzin, natomiast 13,7 - więcej niż 4 godziny. 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 27. Ile czasu dziennie (średnio) spędzasz przy komputerze? 26,2 28,0 19,0 12,1 13,7 0,0 mniej niż 1 godzinę 1 2 godziny 2 3 godziny 3 4 godziny więcej niż 4 godziny Wynika z tego, że młodzież mieleckich gimnazjów spędza przy komputerze sporo czasu. Najbardziej niepokoić mogą odpowiedzi określające ten czas na 3 i więcej godzin dziennie tak odpowiedziało ponad 25 ankietowanych. Zważywszy, że czas ten został określony średnio, można wnioskować, że w niektóre dni te osoby spędzają przed komputerem co najmniej kilka godzin. Warto przypomnieć, że tak duża ilość czasu spędzanego przed komputerem zwiększa ryzyko wystąpienia wielu związanych z tym problemów, dotyczących zdrowia fizycznego i psychicznego (wymieniając chociażby wady postawy, choroby oczu, uzależnienie). Pytanie o cele korzystania z Internetu uwzględniało możliwość wielokrotnego wyboru odpowiedzi, wobec czego nie sumują się one do 100. Wskazując najczęstsze przyczyny i cele korzystania z Internetu, młodzież odpowiadała: 34

odrabianie lekcji, przygotowanie do sprawdzianów rozwijanie swoich zainteresowań gra w gry komunikowanie się ze znajomymi ściąganie filmów, muzyki poznawanie nowych ludzi inne 28. W jakim celu najczęściej korzystasz z Internetu? odrabianie lekcji, przygotowanie do sprawdzianów, szukanie informacji potrzebnych w szkole 287 39,6 rozwijanie swoich zainteresowań 178 24,6 gra w gry 268 37,0 komunikowanie się ze znajomymi 329 45,4 ściąganie filmów, muzyki 188 25,9 poznawanie nowych ludzi 53 7,3 inne 54 7,4 brak odpowiedzi 3 0,4 39,6 odpowiedziało, że jest to odrabianie lekcji i przygotowanie do sprawdzianów, 24,6 - rozwijanie swoich zainteresowań, 37 - gra w gry, 45,4 - komunikowanie się ze znajomymi, 25,8 - ściąganie filmów, muzyki, 7,3 - poznawanie nowych ludzi, 7,4 wskazało inne powody. 50,0 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 39,6 28. W jakim celu najczęściej korzystasz z Internetu? 45,4 37,0 24,6 25,9 7,3 7,4 W tym wypadku zwraca uwagę fakt, że blisko połowa młodzieży za pośrednictwem Internetu komunikuje się ze znajomymi, co w zestawieniu z czasem spędzanym przy komputerze wpisuje się w ogólnoświatową tendencję do zanikania więzi i relacji międzyludzkich w realnym życiu i przenoszenia tych relacji do Internetu. Niepokój może również budzić fakt, że blisko 40 ankietowanych poświęca swój czas przy komputerze głownie grom. Tymczasem, jak wynika z doświadczeń wielu rodziców i nauczycieli w Polsce, młodzież ma (chociażby poprzez Internet) łatwy dostęp do gier nie dostosowanych do ich wieku, zawierających drastyczne sceny przemocy. 35

Na pytanie, czy korzystają z portali społecznościowych, uczniowie odpowiadali: 29. Czy korzystasz z portali społecznościowych? tak 657 90,6 nie 61 8,4 brak odpowiedzi 7 1,0 Razem 725 100,0 90,6 uczniów odpowiedziało, że tak, a tylko 8,4 - że nie. 100,0 29. Czy korzystasz z portali społecznościowych? 90,6 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 tak 8,4 nie Odpowiedź na to pytanie potwierdza wnioski płynące z odpowiedzi na pytanie poprzednie znaczna większość młodych ludzi korzysta z tak zwanych portali społecznościowych, a więc komunikuje się ze swoimi znajomymi za pośrednictwem Internetu. Tylko bardzo niewielki odsetek młodzieży gimnazjalnej nie korzysta z tych portali w ogóle. Zapytani, czy kiedykolwiek otrzymywali przez Internet pogróżki, uczniowie odpowiedzieli: 30. Czy kiedykolwiek otrzymywałeś przez Internet pogróżki tak 106 14,6 nie 612 84,4 brak odpowiedzi 7 1,0 Razem 725 100,0 14,6 - stwierdziło, że takie przypadki miały miejsce, 84,4 - stwierdziło, że nie. 36

30. Czy kiedykolwiek otrzymywałeś przez internet pogróżki 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 14,6 tak 84,4 nie Kolejne pytanie dotyczyło propozycji spotkania z osobą znaną tylko z sieci: 31. Czy kiedykolwiek otrzymywałeś przez Internet propozycje spotkania z osobą, którą znasz tylko z sieci? tak 193 26,6 nie 526 72,6 brak odpowiedzi 6 0,8 Razem 725 100,0 26,6 uczniów otrzymało przez Internet propozycję spotkania z osobą znaną tylko z sieci. 72,6 nie spotkało się z taką propozycją. 31. Czy kiedykolwiek otrzymywałeś przez Internet propozycje spotkania z osobą, którą znasz tylko z sieci? 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 26,6 tak 72,6 nie Zapytani o to, czy spotkali się z taką osobą, uczniowie odpowiedzieli: 37

32. Czy kiedykolwiek spotkałeś się z osobą poznaną przez Internet? tak 147 20,3 nie 571 78,8 brak odpowiedzi 7 1,0 Razem 725 100,0 20,3 osób spotkało się z taką osobą, natomiast 78,8 nie zrobiło tego. 100,0 80,0 32. Czy kiedykolwiek spotkałeś się z osobą poznaną przez Internet? 78,8 60,0 40,0 20,0 20,3 0,0 tak nie Z odpowiedzi na trzy powyższe pytania można wysunąć wnioski, że Internet nie jest dla mieleckich gimnazjalistów miejscem wolnym od zagrożeń. część osób spotyka się pogróżkami w sieci, co jest przejawem tak zwanej cyberprzemocy. Innym niepokojącym faktem jest otrzymywanie propozycji spotkania z osobą znaną jedynie za pośrednictwem Internetu, co dotyczy ponad jednej czwartej ankietowanych. Jeszcze bardziej niepokojący jest fakt, że 26,6 osób deklaruje otrzymanie takiej propozycji, a 20,3 - skorzystanie z niej. Z bezpieczeństwem w sieci łączy się także szereg innych zjawisk zaliczanych do kategorii cyberprzemocy. W tym przypadku odpowiedzi uczniów były następujące: 33. Czy kiedykolwiek doświadczyłeś jednego z niżej wymienionych zjawisk: a) publikowanie Twoich zdjęć bądź filmów bez pozwolenia w celu ośmieszenia Ciebie: tak 106 14,6 nie 615 84,8 brak odpowiedzi 4 0,6 Razem 725 100,0 38

b) nękanie, straszenie, szantażowanie Twojej osoby w Internecie: tak 53 7,3 nie 666 91,9 brak odpowiedzi 6 0,8 Razem 725 100,0 c) podszywanie się pod Ciebie i działanie na Twoją niekorzyść (np. dokonywanie wpisów za kogoś, wysyłanie SMS/MMS za kogoś, korzystanie z nie swoich kont na portalach społecznościowych, włamywanie się na bloga bądź do skrzynki e-mailowej): tak 96 13,2 nie 620 85,5 brak odpowiedzi 9 1,2 Razem 725 100,0 d) hejtowanie, czyli otrzymywanie przez Ciebie obraźliwych wiadomości, wpisów na chatach, forach, portalach społecznościowych tak 186 25,7 nie 527 72,7 brak odpowiedzi 12 1,7 Razem 725 100,0 14,6 twierdzi, że doświadczyło publikowania zdjęć lub filmów z ich udziałem wbrew ich woli i w celu ośmieszenia, 84,8 nie dotknęło to zjawisko. 7,3 doświadczyło nękania, straszenia, szantażowania w Internecie, 91,9 nie zetknęło się z tym. 13,2 doświadczyło podszywania się pod nich i działania na ich niekorzyść, 85,5 nie miało takiego problemu. 25,7 doświadczyło hejtowania, 72,7 nie dotyczy ten problem. 39

tak tak tak tak nie nie nie nie 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 33. Czy kiedykolwiek doświadczyłeś jednego z niżej wymienionych zjawisk: 91,9 84,8 85,5 25,7 14,6 13,2 7,3 72,7 a) publikowanie Twoich zdjęć bądź filmów bez pozwolenia w celu ośmieszenia Ciebie: b) nękanie, straszenie, szantażowanie Twojej osoby w Internecie: c) podszywanie się pod Ciebie i działanie na Twoją niekorzyść d) hejtowanie, czyli otrzymywanie przez Ciebie obraźliwych wiadomości, wpisów na chatach, forach, portalach społecznościowych Z analizy odpowiedzi wynika, że spora część mieleckiej młodzieży gimnazjalnej miała do czynienia także z innymi zjawiskami zaliczanymi do kategorii cyberprzemocy. 106 osób doświadczyło publikowania ośmieszających zdjęć lub filmów z ich udziałem bez ich woli, 53 osoby były nękane lub straszone, 96 osób doświadczyło podszywania się pod ich osobę. Stosunkowo największy problem dotyczy tak zwanego hejtowania, czyli otrzymywania obraźliwych wiadomości i wpisów, czego doświadczyło 186 ankietowanych. Wszystko razem stanowi niemałą liczbę osób, które dotknęła cyberprzemoc. 4.1.5. Użytkowanie telefonu komórkowego. Kolejne pytanie dotyczyło użytkowania telefonu komórkowego: 34. Czy nosisz ze sobą telefon komórkowy? tak 614 84,7 nie 23 3,2 czasami 82 11,3 brak odpowiedzi 6 0,8 Razem 725 100,0 84,7 ankietowanych uczniów nosi ze sobą telefon komórkowy, 3,2 nie robi tego. 11,3 nosi telefon jedynie czasami. 40

100,0 80,0 34. Czy nosisz ze sobą telefon komórkowy? 84,7 60,0 40,0 20,0 0,0 3,2 11,3 tak nie czasami Wynika z tego, że większość uczniów to użytkownicy telefonów komórkowych, które stale noszą przy sobie. Zapytani o to, co czują, gdy zapomną zabrać ze sobą telefon komórkowy, uczniowie odpowiadali w następujący sposób: 35. Co czujesz, gdy zapomnisz zabrać ze sobą telefonu komórkowego? niepokój 176 24,3 strach 80 11,0 niepewność 185 25,5 brak poczucia bezpieczeństwa 115 15,9 brak kontaktu z innymi 315 43,4 nie ma to znaczenia 288 39,7 brak odpowiedzi 7 1,0 24,3 czuje niepokój, 11 - strach, 25,5 - niepewność, 15,9 - brak poczucia bezpieczeństwa, 43,4 - brak kontaktu z ludźmi, 39,7 natomiast deklaruje, że nie ma to dla nich znaczenia. 50,0 40,0 35. Co czujesz, gdy zapomnisz zabrać ze sobą telefonu komórkowego? 43,4 39,7 30,0 24,3 25,5 20,0 10,0 11,0 15,9 0,0 niepokój strach niepewność brak poczucia bezpieczeństwa brak kontaktu z innymi nie ma to dla mnie znaczernia 41

Dane te są w pewnym stopniu niepokojące. Negatywne odczucia związane z brakiem telefonu komórkowego, takie jak strach czy brak poczucia bezpieczeństwa (a warto zauważyć, że we współczesnym świecie raczej nie ma trudności związanych z brakiem kontaktu telefonicznego telefon nosi ze sobą większość osób, a młodzież przebywająca w szkole w ważnych sprawach zazwyczaj może poprosić o skontaktowanie się z rodzicami za pośrednictwem telefonu szkolnego) mogą wskazywać na pewne problemy i ryzyko wystąpienia uzależnienia od tych urządzeń. Na pytanie o to, co robią, gdy zapomną zabrać ze sobą telefonu komórkowego, ankietowani odpowiadają: 36. Co robisz, gdy zapomnisz zabrać ze sobą telefon komórkowy? wracam po niego 226 31,2 ciągle myślę, że go nie mam 131 18,1 nic 359 49,5 brak odpowiedzi 9 1,2 Razem 725 100,0 31,2 odpowiada, że wracają po niego, 18,1 - że ciągle myślą o jego braku, 49,5 nie robi nic. 36. Co robisz, gdy zapomnisz zabrać ze sobą telefon komórkowy? 60,0 50,0 49,5 40,0 30,0 20,0 10,0 31,2 18,1 0,0 wracam po niego ciągle myślę, że go nie mam nic Również i w tym przypadku reakcje ankietowanych wpisują się w ogólną tendencję do przywiązywania wielkiej wagi do elektronicznych komunikatorów. Dla ponad połowy uczniów chwilowy brak telefonu stanowi problem, sprawiający, że albo po niego wracają, albo nieustannie towarzyszy im myśl o telefonie. 42

rozmowa pisanie wiadomości SMS/MMS korzystanie z Internetu granie wykonywanie zdjęć nagrywanie filmów robienie notatek słuchanie muzyki sprawdzanie godziny Pytanie o najczęściej wykorzystywane funkcje telefonu komórkowego uwzględniało możliwość wielokrotnego wyboru odpowiedzi, wobec czego nie sumują się one do 100. Do najczęściej wykorzystywanych przez młodzież funkcji telefonu komórkowego należą: 37. Z których funkcji telefonu komórkowego najczęściej korzystasz? rozmowa 426 58,8 pisanie wiadomości SMS/MMS 445 61,4 korzystanie z Internetu 536 73,9 granie 281 38,8 wykonywanie zdjęć 354 48,8 nagrywanie filmów 149 20,6 robienie notatek 113 15,6 słuchanie muzyki 545 75,2 sprawdzanie godziny 520 71,7 brak odpowiedzi 5 0,7 rozmowa tak odpowiedziało 58,8 osób, pisanie wiadomości SMS/MMS 61,4, korzystanie z Internetu 73,9, gry 38,8, wykonywanie zdjęć 48,8, nagrywanie filmów 20,6, notatki 15,6, słuchanie muzyki 75,2, sprawdzanie godziny 71,7. 37. Z których funkcji telefonu komórkowego najczęściej korzystasz? 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 58,8 61,4 73,9 48,8 38,8 20,6 15,6 75,2 71,7 Widać wyraźnie, że dla wielu gimnazjalistów telefon komórkowy jest tak naprawdę mobilnym komputerem, wykorzystywanym w taki sam sposób, jak komputer domowy, a wiele z wykorzystywanych funkcji ma związek z dostępem do Internetu. 43

Poproszeni o określenie ilości czasu, spędzanego w ciągu dnia na korzystaniu z telefonu komórkowego, uczniowie odpowiadali następująco: 38. Ile czasu dziennie spędzasz korzystając z telefonu komórkowego? mniej niż pół godziny 131 18,1 0,5 godz.-1 godz. 140 19,3 1 godz.-2 godz. 144 19,9 powyżej 2 godz. 300 41,4 brak odpowiedzi 10 1,4 Razem 725 100,0 18,1 deklaruje, że spędza na korzystaniu z telefonu komórkowego mniej niż pół godziny dziennie, 19,3 - od pół do jednej godziny, 19,9 - jedną do dwóch godzin, 41,4 przeznacza na to powyżej dwóch godzin. 38. Ile czasu dziennie spędzasz korzystając z telefonu komórkowego? 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 41,4 18,1 19,3 19,9 mniej niż pół godziny 0,5 godz.-1 godz. 1 godz.-2 godz. powyżej 2 godz. Z powyższych odpowiedzi wynika, że młodzież bardzo dużo czasu poświęca na korzystanie z rozmaitych funkcji telefonu komórkowego. Sumując ten czas z czasem spędzanym przy komputerze, otrzymujemy w niektórych przypadkach naprawdę niepokojące wyniki. Tak długi czas spędzony na korzystaniu z telefonu jest kolejnym czynnikiem zwiększającym ryzyko uzależnienia. Potwierdza to odpowiedź na kolejne, ostatnie już pytanie: 44

39. Czy wyobrażasz sobie jeden dzień bez telefonu komórkowego? tak 541 74,6 nie 175 24,1 brak odpowiedzi 9 1,2 Razem 725 100,0 24,1 ankietowanych nie wyobraża sobie dnia bez telefonu komórkowego. Dla 74,6 nie stanowi to problemu. 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 39. Czy wyobrażasz sobie jeden dzień bez telefonu komórkowego? 74,6 tak 24,1 nie Blisko jedna czwarta gimnazjalistów nie wyobraża sobie ani jednego dnia bez telefonu komórkowego. Podsumowując, można dopatrywać się zagrożeń związanych z nadmiernym korzystaniem z elektronicznych urządzeń przez mielecką młodzież. 45

4.2. Rodzice 4.2.1. Poczucie bezpieczeństwa w szkole i poza nią. Pierwsze pytanie zadane rodzicom dotyczyło poczucia bezpieczeństwa ich dzieci w szkole: 1. Czy Twoim zdaniem dziecko czuje się w szkole bezpiecznie? tak 521 82,0 nie 15 2,4 nie wiem 96 15,1 brak odpowiedzi 3 0,5 Razem 635 100,0 82 spośród ankietowanych rodziców jest zdania, że ich dziecko czuje się w szkole bezpiecznie. Tylko 2,4 rodziców jest zdania przeciwnego, natomiast 15,1 pytanych nie zna odpowiedzi na to pytanie. 1. Czy Twoim zdaniem dziecko czuje się w szkole bezpiecznie? 100,0 80,0 82,0 60,0 40,0 20,0 0,0 2,4 15,1 tak nie nie wiem Zdecydowana większość rodziców jest zdania, że ich dzieci czują się w szkole bezpieczne. Odpowiedzi rodziców nie odbiegają zasadniczo od odpowiedzi uczniów, udzielonych na to samo pytanie, co potwierdza stan rzeczy. następujące: Kolejne pytanie dotyczyło poczucia bezpieczeństwa poza szkołą. Odpowiedzi były 46

2. Czy Twoje dziecko czuje się bezpiecznie w drodze do i ze szkoły? tak 560 88,2 nie 13 2,0 nie wiem 60 9,4 brak odpowiedzi 2 0,3 Razem 635 100,0 Podobnie jak w pytaniu poprzednim, bo 88,2 rodziców uważa, że ich dziecko czuje się bezpieczne w drodze do i ze szkoły. 2 jest przeciwnego zdania, natomiast 9,4 nie wie. 2. Czy Twoje dziecko czuje się bezpiecznie w drodze do i ze szkoły? 100,0 88,2 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 2,0 9,4 tak nie nie wiem ze szkoły. Według zdecydowanej większości rodziców ich dzieci czują się bezpiecznie w drodze do i Podobnie kształtują się wyniki dotyczące okolic domu/osiedla: 3. Czy Twoje dziecko czuje się bezpiecznie w okolicach domu, na osiedlu? tak 556 87,6 nie 15 2,4 nie wiem 56 8,8 brak odpowiedzi 8 1,3 Razem 635 100,0 87,6 rodziców uważa, że są to miejsca w których dziecko czuje się bezpieczne. 2,4 uważa przeciwnie, natomiast 8,8 nie wie. 47

niczego przemocy fizycznej wymuszania kradzieży dręczenia i straszenia stosowania obraźliwych słów/wulgaryz wyśmiewania innych jakich? nie wiem 100,0 80,0 3. Czy Twoje dziecko czuje się bezpiecznie w okolicach domu, na osiedlu? 87,6 60,0 40,0 20,0 0,0 2,4 8,8 tak nie nie wiem następująco: Rodzice zapytani o to, czego ich dziecko najbardziej boi się w szkole, odpowiadali 4. Czego Twoje dziecko najbardziej boi się w szkole? niczego 142 22,4 przemocy fizycznej 100 15,7 wymuszania 33 5,2 kradzieży 35 5,5 dręczenia i straszenia 129 20,3 stosowania obraźliwych słów/wulgaryzmów 104 16,4 wyśmiewania 258 40,6 innych jakich? 7 1,1 nie wiem 95 15,0 brak odpowiedzi 10 1,6 22,4 twierdzi, że dziecko nie boi się niczego, 15,7 - przemocy fizycznej, 5,2 - wymuszania, 5,5 - kradzieży, 20,3 - dręczenia i straszenia, 16,4 - stosowania obraźliwych słów i wulgaryzmów, 40,6 - wyśmiewania, 1,1 - innych, 15 nie wie, czego obawia się dziecko. 50,0 40,0 4. Czego Twoje dziecko najbardziej boi się w szkole? 40,6 30,0 20,0 22,4 15,7 20,3 16,4 15,0 10,0 0,0 5,2 5,5 1,1 48

Powyższe wyniki w zestawieniu z odpowiedziami uczniów na porównywalne pytania (pytania nr 20 i 21, rozdział Uczniowie ) świadczą o dość dobrej wiedzy rodziców na temat rodzajów negatywnych zjawisk występujących w szkole i obaw uczniów związanych z nimi. 4.2.2. Zetknięcie się ze zjawiskiem przemocy i agresji. Na pytanie, czy dziecko doświadczyło bądź nadal doświadcza przemocy lub agresji ze strony innych uczniów padły następujące odpowiedzi: 5. Czy Twoje dziecko doświadczyło/doświadcza przemocy lub agresji ze strony innych uczniów? często 6 0,9 czasami 70 11,0 rzadko 113 17,8 nigdy 262 41,3 nie wiem 174 27,4 brak odpowiedzi 10 1,6 Razem 635 100,0 Tylko 0,9 rodziców odpowiedziało, że zdarza się to często. 11 stwierdziło, że zdarza się to czasami, 17,8 - rzadko, 41,3 twierdzi, że nie zdarzyło się to nigdy, natomiast 27,4 nie zna odpowiedzi na to pytanie. 50,0 40,0 5. Czy Twoje dziecko doświadczyło/doświadcza przemocy lub agresji ze strony innych uczniów? 41,3 30,0 20,0 10,0 0,0 27,4 17,8 11,0 0,9 często czasami rzadko nigdy nie wiem 41,3 rodziców twierdzi, że dziecko nie doświadczyło przemocy ze strony innych uczniów, co zgadza się z odpowiedziami uczniów na podobne pytanie 38,1 deklaruje, ze nie doświadczyła żadnego z wymienianych rodzajów przemocy. Zastanawiający jest natomiast fakt, że ponad jedna czwarta rodziców (174 osoby) nie wie nic na ten temat. 49

przemocy fizycznej wymuszania kradzieży dręczenia i straszenia stosowania obraźliwych słów/wulgaryzmów wyśmiewania innych jakich? Pytanie o rodzaj doświadczanych przez dziecko negatywnych zachowań uwzględniało możliwość wielokrotnego wyboru odpowiedzi, wobec czego nie sumują się one do 100. Zapytani o rodzaj doświadczanych przez ich dziecko negatywnych zachowań, rodzice odpowiadali: 6. Jaki był to rodzaj zachowania? przemoc fizyczna 36 5,7 wymuszenia 8 1,3 kradzież 8 1,3 dręczenie i straszenie 25 3,9 stosowanie obraźliwych słów/wulgaryzmów 107 16,9 wyśmiewanie 148 23,3 inne 6 0,9 brak odpowiedzi 414 65,2 5,7 deklaruje, że była to przemoc fizyczna, 1,3 - wymuszenie, 1,3 - kradzież, 3,9 - dręczenie i straszenie, 16,9 - stosowanie obraźliwych słów i wulgaryzmów, 23,3 - wyśmiewanie, 0,9 - inne rodzaje. 6. Jaki był to rodzaj zachowania? 25,0 23,3 20,0 15,0 16,9 10,0 5,0 0,0 5,7 1,3 1,3 3,9 0,9 Na pytanie to odpowiadali tylko ci rodzice, którzy w poprzednim pytaniu zadeklarowali, że ich dziecko doświadczyło negatywnych zachowań ze strony rówieśników. W zestawieniu z odpowiedziami uczniów na identyczne pytanie, zwraca uwagę fakt, że w przypadku rodziców liczby są zdecydowanie niższe: 20,3 uczniów deklaruje, że doświadczyło bójki, tego samego 50

zdania jest tylko 5,7 rodziców; wymuszenia doświadczyło 3,2 ankietowanych, natomiast taka samą odpowiedź daje tylko 1,3 rodziców; 3,7 uczniów twierdzi, że spotkało się z kradzieżą, natomiast wśród rodziców liczba ta wynosi tylko 1,3; 11,9 uczniów doświadczyło dręczenia i straszenia, tego samego zdania jest jedynie 3,9 rodziców; 40,7 uczniów spotkało się ze stosowaniem wobec nich obraźliwych słów i wulgaryzmów, tego samego zdania jest tylko 16,9 rodziców; 37,7 uczniów doświadczyło wyśmiewania, natomiast według odpowiedzi rodziców doświadczyło tego 23,3 uczniów. Te niemałe różnice skłaniają do wniosku, że o wielu przypadkach złych zachowań rówieśników wobec dziecka rodzice nie wiedzą. Pytanie o sprawców wyżej wymienionych zachowań uwzględniało możliwość wielokrotnego wyboru odpowiedzi, wobec czego nie sumują się one do 100. Na pytanie, kto był sprawcą wyżej wymienionych zachowań, odpowiedzi przedstawiają się następująco: 7. Kto był sprawcą nieodpowiednich zachowań wobec Twojego dziecka? uczeń ze starszej klasy 48 7,6 rówieśnik 186 29,3 osoba spoza szkoły 6 0,9 ktoś inny, kto? 1 0,2 brak odpowiedzi 406 63,9 7,6 rodziców odpowiedziało, że był to uczeń ze starszej klasy, 29,3 - rówieśnik, 0,9 - osoba spoza szkoły, 0,2 - ktoś inny. 7. Kto był sprawcą nieodpowiednich zachowań wobec Twojego dziecka? 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 7,6 uczeń ze starszej klasy 29,3 0,9 0,2 rówieśnik osoba spoza szkoły ktoś inny, kto? 51

Na to pytanie także opowiadali wyłącznie ci rodzice, którzy zadeklarowali, że ich dziecko doświadczyło złych zachowań ze strony innych uczniów. W tym przypadku rodzice koncentrują się głownie na zachowaniu młodzieży ze szkoły swojego dziecka, tymczasem uczniowie wskazują, że niejednokrotnie bardziej obawiają się osób spoza szkoły, w tym dorosłych. Rodzice zapytani, czy ich dziecko stosowało bądź stosuje przemoc w stosunku do rówieśników czy młodszych kolegów, odpowiadali: 8. Czy Twoje dziecko stosowało lub stosuje przemoc w stosunku do swoich rówieśników/młodszych kolegów? często 1 0,2 sporadycznie 10 1,6 rzadko 30 4,7 nigdy 401 63,1 nie wiem 181 28,5 brak odpowiedzi 12 1,9 Razem 635 100,0 W 0,2przypadków odpowiedzieli, że zdarza się to często, 1,6 - sporadycznie, 4,7 - rzadko, 63,1 - nigdy. 28,5 rodziców nie posiada na ten temat informacji. 8. Czy Twoje dziecko stosowało lub stosuje przemoc w stosunku do swoich rówieśników/młodszych kolegów? 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 63,1 28,5 0,2 1,6 4,7 często sporadycznie rzadko nigdy nie wiem Z analizy powyższych odpowiedzi wynika, że większość rodziców jest przekonani, iż ich dziecko nigdy nie stosuje przemocy. Zwraca jednak uwagę znaczny odsetek rodziców (co odpowiada liczbie blisko 200 osób), którzy nic nie wiedzą na temat ewentualnych złych zachowań swoich dzieci. 52

nikogo kolegów/koleżanek z klasy kolegów/koleżanek ze szkoły (innych klas) rówieśników spoza szkoły starszych spoza szkoły dorosłych innych osób, jakich? nie wiem Pytanie o osoby, których obawia się dziecko uwzględniało możliwość wielokrotnego wyboru odpowiedzi, wobec czego nie sumują się one do 100. Na pytanie, kogo najbardziej obawia się dziecko, rodzice odpowiadali następująco: 9. Kogo najbardziej obawia się Twoje dziecko? nikogo 144 22,7 kolegów/koleżanek z klasy 62 9,8 kolegów/koleżanek ze szkoły (innych klas) 98 15,4 rówieśników spoza szkoły 54 8,5 starszych spoza szkoły 127 20,0 dorosłych 51 8,0 innych osób, jakich? 6 0,9 nie wiem 160 25,2 brak odpowiedzi 29 4,6 22,7 odpowiedziało, że dziecko nie obawia się nikogo, 9,8 - kolegów lub koleżanek z tej samej klasy, 15,4 - kolegów lub koleżanek z tej samej szkoły (a więc z innych klas), 8,5 - rówieśników spoza swojej szkoły, 20 - starszych spoza szkoły, 8 - dorosłych, 0,9 - innych osób (pijanych), 25,2 rodziców nie wie, kogo obawia się dziecko. 9. Kogo najbardziej obawia się Twoje dziecko? 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 22,7 9,8 15,4 8,5 20,0 8,0 25,2 5,0 0,0 0,9 W tym przypadku również zwraca uwagę znaczna grupa rodziców, liczebnie porównywalna z poprzednimi pytaniami, która nie wie, kogo obawiają się ich dzieci. 53

4.2.3. Reakcje nauczycieli na nieodpowiednie zachowanie uczniów. Tematyka spotkań z rodzicami. W kwestii kontaktów z nauczycielami i wychowawcami odpowiedzi rodziców przedstawiają się następująco: 10. Czy Twoim zdaniem wychowawcy i nauczyciele chętnie pomagają uczniom w rozwiązywaniu ich problemów? tak 368 58,0 nie 53 8,3 nie wiem 204 32,1 brak odpowiedzi 10 1,6 Razem 635 100,0 Według 58 rodziców wychowawcy i nauczyciele w szkole chętnie pomagają uczniom w rozwiązywaniu ich problemów. Przeciwnego zdania jest jedynie 8,3 rodziców, natomiast 32,1 nie ma na ten temat zdania. 10. Czy Twoim zdaniem wychowawcy i nauczyciele chętnie pomagają uczniom w rozwiązywaniu ich problemów? 70,0 60,0 58,0 50,0 40,0 30,0 32,1 20,0 10,0 0,0 8,3 tak nie nie wiem Ponownie bardzo liczna jest grupa rodziców, którzy nie wiedzą nic o odczuciach swoich dzieci, co świadczy o braku dobrego kontaktu z dzieckiem, a także jego wychowawcami i nauczycielami. 54

Kolejne pytanie dotyczyło reakcji nauczycieli na zauważone przez nich niewłaściwe zachowania uczniów: 11. Czy nauczyciele w szkole Twojego dziecka odpowiednio reagują na zauważone przez nich niewłaściwe zachowanie uczniów? tak 362 57,0 nie 40 6,3 nie wiem 224 35,3 brak odpowiedzi 9 1,4 Razem 635 100,0 Podobnie jak w przypadku poprzedniego pytania, bo 57 rodziców uważa, że nauczyciele w szkole, do której chodzi ich dziecko odpowiednio reagują na zauważone przez nich niewłaściwe zachowanie uczniów. 6,3 rodziców uważa przeciwnie, natomiast 35,3 nie ma zdania. 11. Czy nauczyciele w szkole Twojego dziecka odpowiednio reagują na zauważone przez nich niewłaściwe zachowanie uczniów? 60,0 50,0 57,0 40,0 35,3 30,0 20,0 10,0 0,0 6,3 tak nie nie wiem Odpowiedzi rodziców na kolejne pytania wykazują konsekwentnie istnienie znacznej grupy, która wykazuje brak zaangażowania w szkolne życie swoich dzieci i świadczy o braku kontaktu pomiędzy dwoma ważnymi środowiskami wychowawczymi domem rodzinnym i szkołą. Pytanie o tematykę spotkań ze specjalistami uwzględniało możliwość wielokrotnego wyboru odpowiedzi, wobec czego nie sumują się one do 100. 55

Rodzice, zapytani o to, jaka tematyka interesowałaby ich na spotkaniach ze specjalistami podczas wywiadówek, wskazywali: 12. Jaka tematyka interesowałaby Cię na spotkaniach ze specjalistami podczas wywiadówek? agresja i przemoc 157 24,7 zagrożenia w Internecie i cyberprzemoc 181 28,5 uzależnienia 190 29,9 budowanie właściwych relacji i komunikacja z dzieckiem 205 32,3 motywacja do nauki 326 51,3 problemy wieku dojrzewania 244 38,4 inne, jakie? 7 1,1 brak odpowiedzi 31 4,9 24,7 rodziców wskazało temat agresji i przemocy, 28,5 - zagrożenia w Internecie i cyberprzemoc, 29,9 - uzależnienia, 32,3 - budowanie właściwych relacji i komunikacja z dzieckiem, 51,3 - motywację do nauki, 38,4 - problemy wieku dojrzewania. 12. Jaka tematyka interesowałaby Cię na spotkaniach ze specjalistami podczas wywiadówek? 60,0 50,0 40,0 30,0 24,7 28,5 29,9 32,3 51,3 38,4 20,0 10,0 0,0 agresja i przemoc zagrożenia w Internecie i cyberprzemoc uzależnienia budowanie motywacja do właściwych nauki relacji i komunikacja z dzieckiem problemy wieku dojrzewania 1,1 inne, jakie? Jak wynika z powyższych odpowiedzi, rodzice gimnazjalistów chętnie podnieśliby swoją wiedzę na wyżej wymienione tematy. Najwięcej wskazuje temat motywacji do nauki, ale wiele osób chciałoby dowiedzieć się więcej na temat problemów wieku dojrzewania, budowania właściwych relacji z dzieckiem oraz poznać szereg zagadnień związanych ze współczesnymi zagrożeniami. Rodzice chętnie uczestniczyliby w spotkaniach ze specjalistami, organizowanymi przy okazji wywiadówek szkolnych. 56

tak, 1 2 osoby tak, więcej niż 2 osoby nie nie wiem tak, 1 2 osoby tak, więcej niż 2 osoby nie nie wiem 4.2.4. Kontakty dziecka z alkoholem. Badając wiedzę rodziców na temat kontaktów dziecka z alkoholem, zadaliśmy pytanie, czy ktoś spośród znajomych dziecka pije alkohol i upija się nim. 13. Czy ktoś spośród znajomych Twojego dziecka: a) pije alkohol tak, 1 2 osoby 68 10,7 tak, więcej niż 2 osoby 27 4,3 nie 301 47,4 nie wiem 227 35,7 brak odpowiedzi 12 1,9 Razem 635 100,0 b) upija się alkoholem tak, 1 2 osoby 17 2,7 tak, więcej niż 2 osoby 7 1,1 nie 326 51,3 nie wiem 233 36,7 brak odpowiedzi 52 8,2 Razem 635 100,0 10,7 rodziców stwierdziło, że 1-2 osoby spośród znajomych dziecka piją alkohol, 4,3 - że robi to więcej niż 2 osoby, 47,4 stwierdziło, że nikt spośród znajomych dziecka nie pije alkoholu. 35,7 rodziców nie wie nic na ten temat. 2,7 rodziców stwierdziło, że 1-2 osoby spośród znajomych dziecka upijają się alkoholem, 1,1 - że robi to więcej niż 2 osoby, 51,3 rodziców uważa, że nikt spośród znajomych dziecka nie upija się alkoholem. 36,7 rodziców nie wie nic na temat takich przypadków. 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 13. Czy ktoś spośród znajomych Twojego dziecka: 51,3 47,4 35,7 10,7 4,3 2,7 1,1 36,7 a) pije alkohol b) upija się alkoholem 57

Stan wiedzy rodziców na ten temat odbiega nieco od odpowiedzi uczniów. 34,2 uczniów zna więcej niż 2 osoby, które piją alkohol średnio raz w miesiącu, 17,1 uczniów zna więcej niż 2 osoby, które piją alkohol średnio raz na tydzień. Natomiast tylko 4,3 rodziców twierdzi, że więcej niż 2 osoby wśród znajomych dziecka piją alkohol. Podobnie jest w przypadku upijania się alkoholem wśród znajomych dziecka: 15,2 uczniów zna więcej niż 2 osoby, które upijają się alkoholem średnio raz w miesiącu, 6,3 uczniów zna więcej niż 2 osoby upijające się alkoholem średnio raz w tygodniu. Według rodziców tylko 1,1 uczniów ma wśród swoich znajomych rówieśników więcej niż 2 osoby upijające się alkoholem. Znaczna część rodziców nie wie nic na temat picia alkoholu i upijania się nim wśród znajomych dziecka. 35,7 rodziców (a więc 227 osób) nie wie, czy wśród znajomych dziecka jest ktoś, kto pije alkohol, a 36,7 (czyli 233 osoby) nie wie, czy jest wśród nich ktoś, kto się alkoholem upija. Świadczy to o nieznajomości środowiska, w jakim obracają się dzieci. Na skierowane do rodziców pytanie, czy ich dziecko pije alkohol lub upija się nim, odpowiedzi przedstawiają się następująco: 14. Czy Twojemu dziecku zdarzyło się: a) pić alkohol nigdy 537 84,6 1 raz 30 4,7 kilka razy 8 1,3 wiele razy 2 0,3 nie wiem 47 7,4 brak odpowiedzi 11 1,7 Razem 635 100,0 b) upijać się alkoholem nigdy 554 87,2 1 raz 3 0,5 kilka razy 0 0,0 wiele razy 1 0,2 nie wiem 22 3,5 brak odpowiedzi 55 8,7 Razem 635 100,0 84,6 rodziców odpowiedziało, że nie zdarzyło się to nigdy, a 4,7 - że zdarzyło się to jeden raz. 1,3 odpowiedziało, że zdarzyło się to kilka razy, 0,3 - wiele razy. 7,4 rodziców nie wie, czy dziecko pije alkohol. 58

nigdy 1 raz kilka razy wiele razy nie wiem nigdy 1 raz kilka razy wiele razy nie wiem Podobnie, bo 87,2 rodziców stwierdziło, że ich dziecko nigdy nie upija się alkoholem. 0,5 rodziców odpowiedziało, że zdarzyło się to jeden raz, nikt nie stwierdził, że zdarzyło się to kilka razy, 0,2 - wiele razy. 3,5 rodziców nie wie, czy dziecko upija się alkoholem. 14. Czy Twojemu dziecku zdarzyło się: 100,0 90,0 84,6 87,2 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 4,7 1,3 0,3 7,4 0,5 0,0 0,2 3,5 a) pić alkohol b) upijać się alkoholem Zwracają uwagę różnice w odpowiedziach uczniów i ich rodziców. 84,6 rodziców twierdzi, że ich dziecko nigdy nie piło alkoholu. Tymczasem jedynie 69,7 uczniów twierdzi, ze nigdy nie piło alkoholu. Jest to różnica wynikająca zapewne z faktu, że o wielu przypadkach picia alkoholu przez młodzież dorośli nie wiedzą. Analizując kwestię trudności związanych z zakupem alkoholu, zdanie rodziców przedstawia się w następujący sposób: 15. Jak sądzisz, czy Twoje dziecko miałoby trudności z zakupieniem alkoholu? tak 333 52,4 nie 122 19,2 nie wiem 172 27,1 brak odpowiedzi 8 1,3 Razem 635 100,0 59

52 rodziców sądzi, że ich dziecko miałoby trudności z zakupieniem alkoholu. 19,2 jest przeciwnego zdania, natomiast 27,1 nie wie. 15. Jak sądzisz, czy Twoje dziecko miałoby trudności z zakupieniem alkoholu? 60,0 50,0 52,4 40,0 30,0 20,0 10,0 19,2 27,1 0,0 tak nie nie wiem Tylko niewiele ponad połowa rodziców jest przekonana, że zakup alkoholu przez młodzież wiąże się z trudnościami. Blisko jedna piąta uważa, że takich trudności nie ma, zresztą słusznie, jak wskazują odpowiedzi uczniów (znacznej większości próbujących kupić alkohol udało się to bez problemu por. pytanie 5 w rozdziale Uczniowie ). Znów jednak niepokoi fakt dużej liczby (27,1 odpowiada liczbie 172 osób) odpowiedzi nie wiem. 4.2.5. Kontakty dziecka ze środkami psychoaktywnymi. Badając stan wiedzy rodziców na temat ewentualnych kontaktów ich dzieci ze środkami psychoaktywnymi, zadaliśmy pytanie o używanie narkotyków w gronie znajomych dziecka. 16. Czy ktoś spośród znajomych Twojego dziecka używa narkotyków? tak, 1 2 osoby 9 1,4 tak, więcej niż 2 osoby 3 0,5 nie 372 58,6 nie wiem 244 38,4 brak odpowiedzi 7 1,1 Razem 635 100,0 60

1,4 rodziców stwierdziło, że 1-2 osoby spośród znajomych dziecka używają narkotyków, 0,5 - że robi to więcej niż 2 osoby. 58,6 rodziców uważa, że nikt spośród znajomych dziecka nie używa narkotyków. Natomiast 38,4 rodziców nic na ten temat nie wie. 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 16. Czy ktoś spośród znajomych Twojego dziecka używa narkotyków? 1,4 0,5 tak, 1 2 osoby tak, więcej niż 2 osoby 58,6 nie 38,4 nie wiem Podobne pytanie dotyczyło używania dopalaczy wśród znajomych dziecka. W tym przypadku odpowiedzi kształtują się porównywalnie: 17. Czy ktoś spośród znajomych Twojego dziecka używa dopalaczy? tak, 1 2 osoby 15 2,4 tak, więcej niż 2 osoby 1 0,2 nie 337 53,1 nie wiem 270 42,5 brak odpowiedzi 12 1,9 Razem 635 100,0 2,4 rodziców uważa, że używa ich 1-2 osoby spośród znajomych dziecka, 0,2 - więcej niż 2 osoby, 53,1 - nikt. 42,5 rodziców nie posiada informacji na ten temat. 61

60,0 50,0 40,0 17. Czy ktoś spośród znajomych Twojego dziecka używa dopalaczy? 53,1 42,5 30,0 20,0 10,0 0,0 2,4 0,2 tak, 1 2 osoby tak, więcej niż 2 osoby nie nie wiem Znów zwraca uwagę niewiedza rodziców i nieznajomość środowiska znajomych swoich dzieci. Duża część otwarcie się do tej niewiedzy przyznaje (zarówno w kwestii narkotyków, jak i dopalaczy jest to około 40), wynika ona jednak także z różnic pomiędzy odpowiedziami rodziców i uczniów. Dla przykładu: według 1,4 rodziców 1-2 osoby wśród znajomych dziecka używają narkotyków. Wśród uczniów natomiast 16,7 deklaruje, że zna 1-2 osoby, używające narkotyków średnio raz w miesiącu, a 9,8 - średnio raz w tygodniu. Podobnie rzecz się ma w przypadku dopalaczy: według 2,4 rodziców 1-2 osoby wśród znajomych dziecka używają dopalaczy. Wśród uczniów natomiast 9,8 deklaruje, że zna 1-2 osoby, używające dopalaczy średnio raz w miesiącu, a 3,3 - średnio raz w tygodniu. Odpowiadając na pytanie dotyczące używania narkotyków przez ich dzieci, rodzice stwierdzili: 18. Czy Twoje dziecko kiedykolwiek używało narkotyków? nigdy 587 92,4 1 raz 2 0,3 kilka razy 0 0,0 wiele razy 0 0,0 nie wiem 41 6,5 brak odpowiedzi 5 0,8 Razem 635 100,0 Aż 92,4 rodziców stwierdziło, że ich dziecko nigdy nie używało narkotyków. Tylko 0,3 - że zdarzyło się to jeden raz. 6,5 rodziców nie wie, czy taka sytuacja miała miejsce. 62

100,0 18. Czy Twoje dziecko kiedykolwiek używało narkotyków? 92,4 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 0,3 0,0 0,0 6,5 nigdy 1 raz kilka razy wiele razy nie wiem W tym przypadku odpowiedzi rodziców zgadzają się z tym, co deklarują uczniowie 93 z nich twierdzi, że nigdy nie używało narkotyków. Odpowiadając na pytanie dotyczące używania dopalaczy przez ich dzieci, rodzice stwierdzili: 19. Czy Twoje dziecko kiedykolwiek używało dopalaczy? nigdy 591 93,1 1 raz 4 0,6 kilka razy 0 0,0 wiele razy 0 0,0 nie wiem 35 5,5 brak odpowiedzi 5 0,8 Razem 635 100,0 93,1 rodziców uważa, że ich dziecko nigdy nie używało dopalaczy, 0,6 - że używało ich jeden raz, nikt natomiast nie stwierdził, że dziecko używało dopalaczy kilka lub wiele razy. 5,5 rodziców nie wie, czy ich dziecko używało dopalaczy. 19. Czy Twoje dziecko kiedykolwiek używało dopalaczy? 100,0 93,1 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 0,6 0,0 0,0 5,5 nigdy 1 raz kilka razy wiele razy nie wiem 63

W tym przypadku stan wiedzy rodziców na temat używania przez ich dzieci dopalaczy nie odbiega od obrazu sytuacji wynikającego z odpowiedzi uczniów. Kolejne pytanie dotyczyło dostępu do środków psychoaktywnych: 20. Jak sądzisz, czy Twoje dziecko miałoby trudności z zakupieniem dopalaczy/narkotyków? tak 221 34,8 nie 112 17,6 nie wiem 295 46,5 brak odpowiedzi 7 1,1 Razem 635 100,0 34,8 rodziców uważa, że ich dziecko miałoby trudności z zakupieniem narkotyków lub dopalaczy. 17,6 uważa, że dziecko nie miałoby z tym trudności, natomiast 46,5 nie wie. 20. Jak sądzisz, czy Twoje dziecko miałoby trudności z zakupieniem dopalaczy/narkotyków? 50,0 46,5 40,0 34,8 30,0 20,0 17,6 10,0 0,0 tak nie nie wiem 43,5 uczniów wymienia miejsca, w których można nabyć substancje psychoaktywne, tymczasem tylko 34,8 rodziców uważa, że uczniowie mieliby trudności z ich zakupem. Znów natomiast bardzo liczna jest grupa rodziców, którzy nie wiedzą nic o problemie dostępności narkotyków i dopalaczy. 4.2.6. Wiedza na temat nowoczesnych środków psychoaktywnych. Badaniu poddana została wiedza rodziców na temat nowoczesnych środków psychoaktywnych. Na pytanie dotyczące działania dopalaczy rodzice odpowiadali: 64

21. Twoim zdaniem dopalacze to: środki działające podobnie jak narkotyki 559 88,0 środki o działaniu łagodniejszym niż narkotyki 28 4,4 środki bezpieczniejsze niż narkotyki 11 1,7 nie wiem 26 4,1 brak odpowiedzi 11 1,7 Razem 635 100,0 Według 88 rodziców dopalacze to środki działające podobnie jak narkotyki. 4,4 twierdzi, że są to środki o działaniu łagodniejszym niż narkotyki, 1,7 uważa, że są one bezpieczniejsze niż narkotyki. 4,1 nie posiada na ten temat informacji. 100,0 88,0 21. Twoim zdaniem dopalacze to: 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 środki działające podobnie jak narkotyki 4,4 1,7 4,1 środki o działaniu łagodniejszym niż narkotyki środki bezpieczniejsze niż narkotyki nie wiem Większość rodziców zdaje sobie sprawę, czym są w istocie środki nazywane dopalaczami, jednak pewna ich liczba (w sumie 39 osób) uważa, że są one łagodniejsze lub bezpieczniejsze niż narkotyki. Pewna grupa (26 osób) przyznaje się też do niewiedzy w tym temacie. Na pytanie dotyczące uzależniającego działania dopalaczy rodzice odpowiadali: 22. Czy według Ciebie dopalacze uzależniają? tak 622 98,0 nie 4 0,6 brak odpowiedzi 9 1,4 Razem 635 100,0 98 rodziców jest zdania, że dopalacze uzależniają, a tylko 0,6 uważa, że nie. 1,4 nie ma na ten temat zdania. 65

100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 22. Czy według Ciebie dopalacze uzależniają? 98,0 tak 0,6 nie Z analizy powyższych odpowiedzi wynika, że większość rodziców zdaje sobie doskonale sprawę z niebezpieczeństwa uzależnienia od dopalaczy. 4.2.7. Kontakty z dzieckiem. Zadaliśmy rodzicom identyczne jak uczniom pytanie o ich kontakty i rozmowy z dziećmi na temat ich problemów. Rodzice odpowiadali w następujący sposób: 23. Czy rozmawiasz z dzieckiem na temat jego problemów? często 388 61,1 sporadycznie 206 32,4 rzadko 27 4,3 nigdy 3 0,5 brak odpowiedzi 11 1,7 Razem 635 100,0 61,1 rodziców stwierdziło, że często rozmawia z dzieckiem na temat jego problemów. 32,4 robi to czasami, a 4,3 - rzadko. Tylko 0,5 rodziców deklaruje, że nigdy nie rozmawia z dzieckiem na temat jego problemów. 23. Czy rozmawiasz z dzieckiem na temat jego problemów? 80,0 61,1 60,0 40,0 20,0 0,0 32,4 4,3 0,5 często sporadycznie rzadko nigdy 66

W tym przypadku zestawienie odpowiedzi rodziców z odpowiedziami uczniów przedstawia się bardzo zaskakująco, gdyż o ile 61,1 rodziców twierdzi, że często rozmawia ze swoim dzieckiem na temat jego problemów, o tyle podobnego zdania jest już tylko 13,4 uczniów. Tylko 4,3 rodziców uważa, że rzadko rozmawia ze swoim dzieckiem, a zaledwie 0,5 - że nigdy tego nie robi. Tymczasem według uczniów 33 z nich rzadko rozmawia ze swoimi rodzicami na wymieniony temat, a 28,3 nigdy tego nie robi. Prawdopodobnym wyjaśnieniem tej ogromnej różnicy może być samo zrozumienie rozmowy. Być może to, co wielu rodzicom wydaje się nią być, w rzeczywistości nie zaspokaja potrzeb dzieci i nie stwarza im warunków do budowania szczerej i otwartej relacji. 4.2.8. Problemy związane z korzystaniem przez dziecko z Internetu. Rodzice zostali poproszeni o określenie czasu, spędzanego przez ich dziecko przy komputerze: 24. Ile czasu dziennie (średnio) spędza Twoje dziecko przy komputerze? mniej niż 1 godzinę 110 17,3 1 2 godziny 249 39,2 2 3 godziny 157 24,7 3 4 godziny 71 11,2 więcej niż 4 godziny 31 4,9 nie wiem 2 0,3 brak odpowiedzi 15 2,4 Razem 635 100,0 17,3 rodziców stwierdziło, że jest to mniej niż jedna godzina w ciągu dnia, 39,2-1-2 godziny, 24,7-2-3 godziny, 11,2-3-4 godziny, 4,9 - więcej niż 4 godziny. 0,3 rodziców nie wie, ile czasu dziecko spędza przy komputerze. 50,0 40,0 24. Ile czasu dziennie (średnio) spędza Twoje dziecko przy komputerze? 39,2 30,0 24,7 20,0 10,0 0,0 17,3 mniej niż 1 godzinę 1 2 godziny 2 3 godziny 11,2 3 4 godziny 4,9 więcej niż 4 godziny 0,3 nie wiem 67

odrabianie lekcji, przygotowanie do sprawdzianów, szukanie informacji potrzebnych rozwijanie swoich zainteresowań gra w gry komunikowanie się ze znajomymi ściąganie filmów, muzyki poznawanie nowych ludzi inne nie wiem W kwestii ilości czasu spędzanego przez dzieci przed komputerem odpowiedzi rodziców nie pokrywają się z odpowiedziami uczniów. Szczególnie dużą różnicę można zaobserwować w przypadku najwyższego przedziału czasowego aż 13,7 uczniów deklaruje, że spędza przed komputerem średnio więcej niż cztery godziny dziennie, natomiast tego samego zdania jest tylko niecałe 5 rodziców. Wskazuje to na niewiedzę rodziców odnośnie czasu spędzanego rzez ich dzieci przed komputerem. Na pytanie, w jakim celu dziecko najczęściej korzysta z komputera, rodzice odpowiadali w następujący sposób: 25. W jakim celu najczęściej Twoje dziecko korzysta z Internetu: odrabianie lekcji, przygotowanie do sprawdzianów, szukanie informacji potrzebnych w szkole 408 64,3 rozwijanie swoich zainteresowań 175 27,6 gra w gry 255 40,2 komunikowanie się ze znajomymi 357 56,2 ściąganie filmów, muzyki 94 14,8 poznawanie nowych ludzi 28 4,4 inne 12 1,9 nie wiem 5 0,8 brak odpowiedzi 10 1,6 64,3 rodziców uważa, że jest to odrabianie lekcji, 27,6 - rozwijanie swoich zainteresowań, 40,2 - gra w gry, 56,2 - komunikowanie się ze znajomymi, 14,8 - ściąganie filmów, muzyki itp., 4,4 - poznawanie nowych ludzi, 1,9 - inne. 0,8 nie wie nic na ten temat. 25. W jakim celu najczęściej Twoje dziecko korzysta z Internetu: 70,0 64,3 60,0 50,0 40,2 40,0 27,6 30,0 20,0 10,0 0,0 56,2 14,8 4,4 1,9 0,8 68

Z tym zagadnieniem wiąże się również kwestia korzystania przez dzieci z portali społecznościowych: 26. Czy Twoje dziecko korzysta z portali społecznościowych? (np. Facebook, Nasza klasa, Twitter, inne) tak 556 87,6 nie 53 8,3 nie wiem 18 2,8 brak odpowiedzi 8 1,3 Razem 635 100,0 87,6 rodziców uważa, że ich dziecko korzysta z portali społecznościowych. 8,3 twierdzi, że dziecko z takich portali nie korzysta, a 2,8 tego nie wie. 26. Czy Twoje dziecko korzysta z portali społecznościowych? (np. Facebook, Nasza klasa, Twitter, inne) 100,0 87,6 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 8,3 2,8 tak nie nie wiem W tym przypadku wiedza rodziców również odbiega nieco od odpowiedzi uczniów. Rodzice są najbardziej świadomi czasu poświęcanego przez dzieci grom komputerowym i własnym zainteresowaniom, a także faktu korzystania przez dzieci z portali społecznościowych. Nieco gorzej natomiast przedstawia się ta świadomość chociażby w kwestii wykorzystywania komputera w celu zdobywania wiedzy (tu różnice są największe). Także nie wszyscy rodzice zdają sobie sprawę z faktu korzystania przez ich dzieci z portali społecznościowych. 69

Stan wiedzy rodziców na temat zagrożeń w sieci internetowej przedstawia się następująco: 27. Czy Twoje dziecko kiedykolwiek otrzymywało przez Internet pogróżki? tak 31 4,9 nie 426 67,1 nie wiem 162 25,5 brak odpowiedzi 16 2,5 Razem 635 100,0 4,9 rodziców wie o otrzymywanych przez dziecko za pośrednictwem Internetu pogróżkach. 67,1 twierdzi, że dziecko takich pogróżek nie otrzymywało. 25,5 nie wie nic na ten temat. 27. Czy Twoje dziecko kiedykolwiek otrzymywało przez Internet pogróżki? 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 67,1 25,5 4,9 tak nie nie wiem Kolejne pytanie dotyczyło propozycji spotkań z osobą znaną tylko z sieci internetowej: 28. Czy Twoje dziecko kiedykolwiek otrzymywało przez Internet propozycje spotkania z osobą, którą znało tylko z sieci? tak 27 4,3 nie 424 66,8 nie wiem 169 26,6 brak odpowiedzi 15 2,4 Razem 635 100,0 70

Według 4,3 rodziców dziecko otrzymywało przez Internet propozycje spotkania z osobą znaną tylko z sieci. 66,8 uważa, że dziecko takich propozycji nie otrzymywało, a 26,6 tego nie wie. 28. Czy Twoje dziecko kiedykolwiek otrzymywało przez Internet propozycje spotkania z osobą, którą znało tylko z sieci? 80,0 70,0 66,8 60,0 50,0 40,0 30,0 26,6 20,0 10,0 0,0 4,3 tak nie nie wiem Z analizy odpowiedzi na dwa powyższe pytania wyłania się częściowy brak świadomości rodziców w zakresie zagrożeń Internetu. Tylko niecałe 5 rodziców wie o otrzymywanych przez dziecko za pośrednictwem sieci pogróżkach, podczas gdy otrzymało je prawie 15 ankietowanych uczniów. Podobnie rzecz się ma z propozycjami spotkań z osobami poznanymi przez Internet. Tylko 4,3 rodziców wie o przypadkach otrzymywania takich propozycji przez ich dzieci, natomiast w rzeczywistości otrzymywało je ponad 25 uczniów. Wiedza rodziców na temat doświadczeń dziecka związanych z cyberprzemocą przedstawia się następująco: 71

29. Czy Twoje dziecko kiedykolwiek doświadczyło jednego z niżej wymienionych zjawisk: a) publikowanie zdjęć bądź filmów bez pozwolenia w celu ośmieszenia: tak 26 4,1 nie 488 76,9 nie wiem 101 15,9 brak odpowiedzi 20 3,1 Razem 635 100,0 b) nękanie, straszenie, szantażowanie w Internecie: tak 17 2,7 nie 490 77,2 nie wiem 101 15,9 brak odpowiedzi 27 4,3 Razem 635 100,0 c) podszywanie się i działanie na niekorzyść (np. dokonywanie wpisów za kogoś, wysyłanie SMS/MMS za kogoś, korzystanie z nie swoich kont na portalach społecznościowych, włamywanie się na bloga bądź do skrzynki e-mailowej): tak 30 4,7 nie 450 70,9 nie wiem 125 19,7 brak odpowiedzi 30 4,7 Razem 635 100,0 d) hejtowanie, czyli otrzymywanie obraźliwych wiadomości, wpisów na chatach, forach, portalach społecznościowych tak 57 9,0 nie 390 61,4 nie wiem 160 25,2 brak odpowiedzi 28 4,4 Razem 635 100,0 4,1 rodziców twierdzi, że dziecko doświadczyło publikowania bez pozwolenia zdjęć lub filmów, mających na celu ośmieszenie. 76,9 uważa, że nigdy się to nie zdarzyło, a 15,9 nie wie. 2,7 rodziców twierdzi, że dziecko doświadczyło nękania, straszenia bądź szantażowania w Internecie. 77,2 uważa, że nigdy się to nie zdarzyło, a 15,9 nie wie. 4,7 rodziców twierdzi, że dziecko doświadczyło podszywania się pod jego osobę i działania na niekorzyść w sieci internetowej. 70,9 uważa, że nigdy się to nie zdarzyło, a 19,7 nie wie. 9 rodziców twierdzi, że dziecko doświadczyło hejtowania, czyli otrzymywania obraźliwych wiadomości i wpisów. 61,4 uważa, że nigdy się to nie zdarzyło, a 25,2 nie wie. 72

tak nie nie wiem tak nie nie wiem tak nie nie wiem tak nie nie wiem 29. Czy Twoje dziecko kiedykolwiek doświadczyło jednego z niżej wymienionych zjawisk: 90,0 80,0 70,0 60,0 76,9 77,2 70,9 61,4 50,0 40,0 30,0 20,0 15,9 15,9 19,7 25,2 10,0 4,1 2,7 4,7 9,0 0,0 a) publikowanie zdjęć bądź filmów bez pozwolenia w celu ośmieszenia: b) nękanie, straszenie, szantażowanie w Internecie: c) podszywanie się i d) hejtowanie, czyli działanie na niekorzyść (np. otrzymywanie obraźliwych dokonywanie wpisów za wiadomości, wpisów na kogoś, wysyłanie chatach, forach, portalach SMS/MMS za kogoś, społecznościowych korzystanie z nie swoich kont na portalach społecznościowych, włamywanie się na bloga bądź do skrzynki e- mailowej): I tu także można wnioskować o niewiedzy rodziców na temat problemów, z jakimi stykają się ich dzieci w wirtualnym świecie. Tylko 4,1 rodziców uważa, że ich dziecko doświadczyło publikowania ośmieszających zdjęć lub filmów bez jego zgody, natomiast według odpowiedzi uczniów spotkało to 14,6. Zaledwie 2,7 rodziców uważa, że dziecko było nękane lub straszone w Internecie, natomiast uczniowie przyznają się do tego w 7,3 przypadków. Jedynie 4,7 rodziców jest zdania, że ich dziecko doświadczyło podszywania się pod jego osobę, tymczasem według uczniów doświadczyło tego 13,2. I wreszcie 9 rodziców uważa, że ich dziecko było ofiarą hejtowania, podczas gdy aż 25,7 uczniów przyznaje się do tego. Także i w tym przypadku zwraca uwagę liczna grupa rodziców nie wykazujących wiedzy o sprawach dzieci. 73

4.2.9. Nadużywanie telefonu komórkowego. Rodzice zostali poproszeni o ocenę, czy według nich dziecko nadużywa telefonu komórkowego: 30. Czy uważasz, że Twoje dziecko nadużywa telefonu komórkowego? tak 310 48,8 nie 288 45,4 nie wiem 26 4,1 brak odpowiedzi 11 1,7 Razem 635 100,0 48,8 rodziców twierdzi, że ich dziecko nadużywa telefonu komórkowego. 45,4 jest przeciwnego zdania, natomiast 4,1 nie wie. 60,0 30. Czy uważasz, że Twoje dziecko nadużywa telefonu komórkowego? 50,0 40,0 48,8 45,4 30,0 20,0 10,0 0,0 4,1 tak nie nie wiem Z odpowiedzi rodziców na to pytanie wynika, że prawie połowa z nich dostrzega problem, który znajduje potwierdzenie w odpowiedziach uczniów - że duża liczba gimnazjalistów nadużywa telefonu komórkowego, co wiąże się z licznymi zagrożeniami. 74

4.3. Nauczyciele. 4.3.1. Bezpieczeństwo uczniów w szkole i poza nią. Nauczyciele mieleckich gimnazjów zostali poproszeni o ocenę poczucia bezpieczeństwa uczniów w szkole. Odpowiedzi przedstawiają się następująco: 1. Czy uczniowie czują się bezpiecznie w szkole? tak 122 82,4 nie 1 0,7 nie wiem 21 14,2 brak odpowiedzi 4 2,7 Razem 148 100,0 82,4 spośród ankietowanych nauczycieli jest zdania, że uczniowie czują się w szkole bezpiecznie. Tylko 0,7 jest zdania przeciwnego, natomiast 14,2 pytanych nie zna odpowiedzi na to pytanie. 1. Czy uczniowie czują się bezpiecznie w szkole? 100,0 80,0 60,0 40,0 82,4 20,0 0,0 0,7 14,2 tak nie nie wiem Z powyższych odpowiedzi wynika, że zdaniem większości nauczycieli uczniowie czują się bezpiecznie w szkole. Pewna liczba nauczycieli (14,2) nie ma na ten temat zdania, lecz zasadniczo odpowiedzi nauczycieli kształtują się podobnie jak odpowiedzi uczniów na to samo pytanie. Kolejne pytanie dotyczyło oceny poczucia bezpieczeństwa uczniów w drodze do i ze szkoły: 75

2. Czy uczniowie czują się bezpiecznie w drodze do i ze szkoły? tak 70 47,3 nie 4 2,7 nie wiem 67 45,3 brak odpowiedzi 7 4,7 Razem 148 100,0 47,3 nauczycieli uważa, że uczniowie czują się bezpieczne w drodze do i ze szkoły. 2,7 jest przeciwnego zdania, natomiast 45,3 nie wie. 2. Czy uczniowie czują się bezpiecznie w drodze do i ze szkoły? 50,0 47,3 45,3 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 2,7 tak nie nie wiem Zdanie nauczycieli odnośnie bezpieczeństwa w szkole zasadniczo pokrywa się ze zdaniem uczniów, wielu natomiast nauczycieli (blisko połowa) nie wie nic na temat poczucia bezpieczeństwa uczniów w drodze do i ze szkoły. 4.3.2. Występowanie zjawiska przemocy i agresji w szkole i poza nią. Na pytanie o występowanie zjawiska przemocy i agresji w szkole odpowiedzi przestawiają się następująco: 3. Czy w Państwa szkole występuje zjawisko przemocy i agresji? często 3 2,0 czasami 47 31,8 rzadko 94 63,5 nigdy 4 2,7 brak odpowiedzi 0 0,0 Razem 148 100,0 76

Tylko 2 nauczycieli odpowiedziało, że takie zjawiska zdarzają się w ich szkole często. 31,8 stwierdziło, że zdarzają się one czasami, a 63,5 - rzadko. 2,7 stwierdziło, że takie zjawiska w ich szkole się nie zdarzają. 3. Czy w Państwa szkole występuje zjawisko przemocy i agresji? 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 63,5 31,8 2,0 2,7 często czasami rzadko nigdy W zestawieniu z odpowiedziami uczniów na to samo pytanie widoczne są pewne różnice, zwłaszcza dotyczące odpowiedzi często tylko według 2 nauczycieli zjawisko przemocy i agresji zdarza się w ich szkole często, natomiast tego samego zdania jest 11,6 uczniów. Z drugiej jednak strony dużo większy odsetek uczniów (14,9) niż nauczycieli (2,7) ocenia, że takie zjawiska nie występują nigdy. Odpowiedzi na to pytanie ukazują, że nauczyciele zauważają negatywne zjawiska wśród uczniów. Pytanie o osoby stosujące w szkole przemoc lub agresję uwzględniało możliwość wielokrotnego wyboru odpowiedzi, wobec czego nie sumują się one do 100. Oto opinie nauczycieli co do osób stosujących w szkole agresję lub przemoc: 4. Kto najczęściej stosuje przemoc lub agresję? uczeń ze starszej klasy 52 35,1 rówieśnik 98 66,2 osoba spoza szkoły 6 4,1 ktoś inny 4 2,7 brak odpowiedzi 7 4,7 77

Według 35,1 nauczycieli osoby najczęściej stosujące w szkole agresję lub przemoc to uczniowie starszych klas, 66,2 stwierdziło, że sprawcami tego rodzaju zachowań wobec kolegów najczęściej są ich rówieśnicy. 4,1 odpowiedziało, że są to osoby spoza szkoły, a 2,7 - ktoś inny. 4. Kto najczęściej stosuje przemoc lub agresję? 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 35,1 uczeń ze starszej klasy 66,2 4,1 2,7 rówieśnik osoba spoza szkoły ktoś inny W opinii nauczycieli najczęstszymi sprawcami negatywnych zachowań wobec uczniów są ich rówieśnicy lub starsi koledzy z tej samej szkoły. Jednak zestawienie tych odpowiedzi z odpowiedziami uczniów na pytanie o osoby budzące w nich obawę (pytanie 19, rozdział Uczniowie ) wskazuje, że wielu uczniów upatruje zagrożenia raczej poza szkołą (blisko 22 obawia się starszych spoza szkoły, a blisko 13 - dorosłych). Pytanie o rodzaj negatywnych zjawisk w szkole uwzględniało możliwość wielokrotnego wyboru odpowiedzi, wobec czego nie sumują się one do 100. wskazywali: Zapytani o rodzaj doświadczanych przez uczniów negatywnych zachowań, nauczyciele 5. Jakie zjawiska zdarzają się w Twojej szkole najczęściej? przemoc fizyczna 24 16,2 wymuszenia 9 6,1 kradzież 15 10,1 dręczenie i straszenie 23 15,5 stosowania obraźliwych słów/wulgaryzmów 129 87,2 wyśmiewanie 123 83,1 inne, jakie? 0 0,0 brak odpowiedzi 2 1,4 78

przemoc fizyczna wymuszenia kradzież dręczenie i straszenie stosowania obraźliwych słów/wulgaryzmów wyśmiewanie inne, jakie? 16,2 wskazało przemoc fizyczną, 6,1 - wymuszenie, 10,1 - kradzież, 15,5 - dręczenie i straszenie, 87,2 - stosowanie obraźliwych słów i wulgaryzmów, 83,1 - wyśmiewanie. 100,0 80,0 5. Jakie zjawiska zdarzają się w Twojej szkole najczęściej? 87,2 83,1 60,0 40,0 20,0 0,0 16,2 6,1 10,1 15,5 0,0 Pewne różnice w odpowiedziach nauczycieli i uczniów wskazują, że o niektórych zdarzeniach w szkole nauczyciele nie wiedzą. Ogólnie zestawienie odpowiedzi nauczycieli i uczniów na to pytanie świadczy o bardzo dobrej orientacji nauczycieli w tym, co dzieje się w szkole. Pytanie o niebezpieczne miejsca w szkole uwzględniało możliwość wielokrotnego wyboru odpowiedzi, wobec czego nie sumują się one do 100. Wśród najbardziej niebezpiecznych miejsc w szkole nauczyciele wymieniali: 6. Które miejsca w szkole są najbardziej niebezpieczne? toaleta 74 50,0 wejście do szkoły 1 0,7 szatnia 58 39,2 stołówka 6 4,1 korytarz 47 31,8 klasy 1 0,7 inne miejsca 15 10,1 żadne 14 9,5 brak odpowiedzi 9 6,1 79

50 wskazało toaletę, 0,7 - wejście do szkoły, 39,2 - szatnię, 4,1 - stołówkę, 31,8 - korytarz, 0,7 - klasy, 10,1 - inne miejsca. 9,5 nauczycieli stwierdziło, że w szkole miejsc niebezpiecznych nie ma. 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 6. Które miejsca w szkole są najbardziej niebezpieczne? 50,0 toaleta 0,7 wejście do szkoły 39,2 4,1 31,8 0,7 szatnia stołówka korytarz klasy inne miejsca 10,1 9,5 żadne Podobnie jak wśród uczniów, opinię najbardziej niebezpiecznych miejsc w szkole posiadają te, w których zazwyczaj rzadko przebywają nauczyciele (toaleta, szatnia). Nieco dziwnym wydaje się fakt, ze za jedno z bardziej niebezpiecznych miejsc w szkole uważany jest korytarz (także wśród uczniów, gdyż taką opinię wyraziło ponad 14), na którym zazwyczaj dyżurują nauczyciele. Jednak uczniowie lepiej niż nauczyciele oceniają bezpieczeństwo w szkole blisko 50 uczniów uważa, że w szkole nie ma miejsc niebezpiecznych, podczas gdy tego samego zdania jest tylko 9,5 nauczycieli. Pytanie o niebezpieczne miejsca poza szkołą uwzględniało możliwość wielokrotnego wyboru odpowiedzi, wobec czego nie sumują się one do 100. Wśród najbardziej niebezpiecznych miejsc poza szkołą nauczyciele wymieniali: 7. Które miejsca poza szkołą są najbardziej niebezpieczne? 80 boisko szkolne 5 3,4 miejsca i zaułki na terenie szkoły (garaże, wiaty, budynki gospodarcze, itp.) 45 30,4 najbliższe okolice szkoły 39 26,4 przystanek autobusowy 5 3,4 inne miejsce 43 29,1 żadne 12 8,1 brak odpowiedzi 14 9,5

boisko szkolne miejsca i zaułki na terenie szkoły (garaże, wiaty, budynki najbliższe okolice szkoły przystanek autobusowy inne miejsce żadne 3,4 wskazało boisko szkolne, 30,4 - miejsca i zaułki na terenie szkoły, 26,4 - najbliższe okolice szkoły, 3,4 - przystanek autobusowy, 29,1 - inne miejsca. 8,1 nauczycieli stwierdziło, że poza szkołą miejsc niebezpiecznych nie ma. 7. Które miejsca poza szkołą są najbardziej niebezpieczne? 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 3,4 30,4 26,4 3,4 29,1 8,1 Najwięcej nauczycieli, podobnie jak to było w przypadku uczniów, zwraca uwagę na miejsca i zaułki na terenie szkoły. W tym przypadku także uczniowie lepiej oceniają bezpieczeństwo poza szkołą niż nauczyciele blisko 35 uczniów uważa, że poza szkołą nie ma niebezpiecznych miejsc, podczas gdy tak samo sądzi tylko 8,1 nauczycieli. Kolejne pytanie dotyczyło opieki nauczycieli nad uczniami w czasie przerw międzylekcyjnych: 8. Czy Pana/i zdaniem opieka nad uczniami czasie przerw międzylekcyjnych jest wystarczająca? tak 144 97,3 nie 4 2,7 brak odpowiedzi 0 0,0 Razem 148 100,0 Aż 97,3 nauczycieli uważa, że opieka nad uczniami w czasie przerw międzylekcyjnych jest wystarczająca. Tylko 2,7 jest przeciwnego zdania. 81

100,0 8. Czy Pana/i zdaniem opieka nad uczniami czasie przerw międzylekcyjnych jest wystarczająca? 97,3 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 tak 2,7 nie Wynika z powyższego, że nauczyciele uważają opiekę nad uczniami w czasie przerw za wystarczającą. Jednak odpowiedzi nauczycieli na pytanie o niebezpieczne miejsca w szkole (szatnia, korytarz, toalety) zdaje się temu do pewnego stopnia zaprzeczać. Na pytanie o reakcję w przypadku zauważenia przez nich niewłaściwego zachowania uczniów nauczyciele odpowiedzieli: 9. Co najczęściej robią nauczyciele w przypadku zauważenia niewłaściwego zachowania uczniów (np. bójka, agresja słowna, itp.)? interweniują osobiście, a gdy wymaga tego sytuacja, zgłaszają sprawę wychowawcy lub pedagogowi 145 98,0 tylko zgłaszają sprawę wychowawcy lub pedagogowi 2 1,4 nie reagują 0 0,0 brak odpowiedzi 1 0,7 Razem 148 100,0 98 nauczycieli deklaruje, że w przypadku zauważenia przez nich niewłaściwego zachowania uczniów interweniują osobiście, a gdy wymaga tego sytuacja, zgłaszają sprawę wychowawcy lub pedagogowi. Tylko 1,4 pytanych stwierdziło, że w takim przypadku jedynie zgłasza sprawę wychowawcy lub pedagogowi. Nikt natomiast nie pozostawia sprawy bez reakcji. 82

9. Co najczęściej robią nauczyciele w przypadku zauważenia niewłaściwego zachowania uczniów (np. bójka, agresja słowna, itp.)? 100,0 80,0 60,0 40,0 98,0 20,0 0,0 interweniują osobiście, a gdy wymaga tego sytuacja, zgłaszają sprawę wychowawcy lub pedagogowi 1,4 0,0 tylko zgłaszają sprawę wychowawcy lub pedagogowi nie reagują W tym wypadku pozytywnym jest fakt, że żaden nauczyciel nie pozostawia bez reakcji sytuacji, w której zauważy negatywne zachowanie uczniów. Przeważająca większość nauczycieli interweniuje w takiej sytuacji osobiście, w razie potrzeby zwracając się o pomoc do odpowiednich osób. Takie zachowanie jest dla uczniów komunikatem, że nie ma zgody na negatywne zachowania w szkole. Pytanie o przyczyny agresywnych zachowań uczniów uwzględniało możliwość wielokrotnego wyboru odpowiedzi, wobec czego nie sumują się one do 100. Nauczyciele zostali poproszeni o wskazanie najważniejszych ich zdaniem przyczyn agresywnych zachowań uczniów: 10. Jaka Pana/i zdaniem jest najważniejsza przyczyna agresywnych zachowań uczniów? wychowanie w domu rodzinnym 105 70,9 zachowanie rówieśników 59 39,9 agresja w filmach i grach komputerowych 82 55,4 temperament samego dziecka 26 17,6 inna, jaka? 3 2,0 brak odpowiedzi 0 0,0 Zdaniem 70,9 nauczycieli najważniejsza przyczyna agresywnych zachowań uczniów tkwi w wychowaniu w domu rodzinnym, 39,9 - w zachowaniu rówieśników, 55,4 - w agresji w filmach i grach komputerowych, 17,6 - w temperamencie dziecka, a 2 - w innych czynnikach. 83

80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10. Jaka Pana/i zdaniem jest najważniejsza przyczyna agresywnych zachowań uczniów? 70,9 39,9 55,4 17,6 10,0 0,0 wychowanie w domu rodzinnym zachowanie rówieśników agresja w filmach i grach komputerowych temperament samego dziecka 2,0 inna, jaka? W tym miejscu nasuwają się wnioski wynikające z analizy ankiet dla rodziców i uczniów, z których wynika, że wielu rodziców (zdaniem uczniów 33) rzadko rozmawia ze swoimi dziećmi na temat ich problemów, a podobna liczba (zdaniem uczniów 28,3) w ogóle tego nie robi. Trudno się wobec tego dziwić, że obserwujący zachowanie uczniów nauczyciele postrzegają wychowanie w domu rodzinnym jako najważniejszy czynnik, mający wpływ na jego zachowanie brak dobrych relacji rodzinnych zazwyczaj skutkuje negatywnym zachowaniem. Nie bez znaczenia jest też deklarowany przez uczniów czas spędzany przy komputerze (ponad 25 spędza przy nim ponad 3 godziny dziennie), zwłaszcza na grach (37 uczniów wskazuje gry jako główne zajęcie przy komputerze). Jak widać, nauczyciele obserwują związek takiego sposobu spędzania czasu z agresywnym zachowaniem w szkole. 4.3.3. Kontakty nauczycieli z uczniami. Nauczyciele stykają się niejednokrotnie z sytuacją, w której uczniowie proszą ich o pomoc: 11. Czy zdarzyło się, że zgłosił się do Pana/i uczeń z prośbą o pomoc czy interwencję w trudnej sytuacji? tak, uczeń uzyskał pomoc 108 73,0 tak, ale pomoc była niewystarczająca 2 1,4 tak, ale uczeń nie uzyskał pomocy 0 0,0 nie zgłosił się 36 24,3 brak odpowiedzi 2 1,4 Razem 148 100,0 84

73 nauczycieli stwierdziło, że zgłosił się do nich uczeń z prośbą o pomoc lub interwencję w trudnej sytuacji i taką pomoc uzyskał. 1,4 nauczycieli stwierdziło, że takie zgłoszenie miało miejsce, lecz pomoc była niewystarczająca. Nie było natomiast przypadku, aby proszący o pomoc uczeń w ogóle jej nie uzyskał. 24,3 nauczycieli stwierdziło, że nigdy nie zgłosił się do nich uczeń z prośbą o pomoc. 11. Czy zdarzyło się, że zgłosił się do Pana/i uczeń z prośbą o pomoc czy interwencję w trudnej sytuacji? 80,0 73,0 60,0 40,0 24,3 20,0 0,0 tak, uczeń uzyskał pomoc 1,4 0,0 tak, ale pomoc była niewystarczająca tak, ale uczeń nie uzyskał pomocy nie zgłosił się Większość nauczycieli spotkała się w trakcie swojej pracy w szkole z prośbą o pomoc ze strony ucznia. Jak wynika z analizy powyższych odpowiedzi, w większości przypadków udzielona pomoc była skuteczna. 4.3.4. Znajomość procedur postępowania w sytuacjach kryzysowych. kryzysowych: Kolejne pytania dotyczyło istnienia w szkole procedur postępowania w sytuacjach 12. Czy w szkole istnieją procedury postępowania w sytuacjach kryzysowych? tak 141 95,3 nie 1 0,7 nie wiem 3 2,0 brak odpowiedzi 3 2,0 Razem 148 100,0 95,3 nauczycieli wie o istnieniu w szkole procedur postępowania w sytuacjach kryzysowych. Tylko 0,7 twierdzi, że takich procedur w szkole nie ma, natomiast 2 nie wie. 85

12. Czy w szkole istnieją procedury postępowania w sytuacjach kryzysowych? 100,0 80,0 60,0 40,0 95,3 20,0 0,0 0,7 2,0 tak nie nie wiem Kolejne pytanie dotyczyło znajomości wyżej wymienionych procedur wśród nauczycieli: 13. Czy zna Pan/i te procedury? tak 140 94,6 nie 4 2,7 brak odpowiedzi 4 2,7 Razem 148 100,0 94,6 twierdzi, że zna te procedury, 2,7 nie zna ich. 13. Czy zna Pan/i te procedury? 100,0 94,6 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 tak 2,7 nie Z powyższych odpowiedzi wynika, że przeważająca większość nauczycieli wie o istnieniu w szkole procedur postępowania w sytuacjach kryzysowych i wykazuje się ich znajomością. 86

4.3.5. Działania profilaktyczne nastawione na zwiększenie bezpieczeństwa w szkole. Nauczyciele zostali zapytani o działania profilaktyczne, mające na celu zwiększenie bezpieczeństwa w szkole: 14. Czy szkoła prowadzi działania profilaktyczne nastawione na zwiększenie bezpieczeństwa uczniów? tak 148 100,0 nie 0 0,0 brak odpowiedzi 0 0,0 Razem 148 100,0 100 nauczycieli stwierdziło, że w ich szkole prowadzi się działania profilaktyczne nastawione na zwiększenie bezpieczeństwa wśród uczniów. 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 14. Czy szkoła prowadzi działania profilaktyczne nastawione na zwiększenie bezpieczeństwa uczniów? 100,0 20,0 0,0 tak 0,0 nie Pytanie o rodzaj prowadzonych w szkole działań profilaktycznych uwzględniało możliwość wielokrotnego wyboru odpowiedzi, wobec czego nie sumują się one do 100. Zapytani o rodzaj tych działań, nauczyciele odpowiadali następująco: 15. Jeśli tak, to jakie? pogadanki na godzinach wychowawczych 134 90,5 spotkania z pedagogiem szkolnym 125 84,5 spotkania ze specjalistami 113 76,4 spotkania z policją 133 89,9 pedagogizacja rodziców zakresie bezpieczeństwa 87 58,8 inne, jakie? 5 3,4 brak odpowiedzi 0 0,0 87

pogadanki na godzinach wychowawczych spotkania z pedagogiem szkolnym spotkania ze specjalistami spotkania z policją pedagogizacja rodziców zakresie bezpieczeństwa inne, jakie? 90,5 wskazało pogadanki na godzinach wychowawczych, 84,5 - spotkania z pedagogiem szkolnym, 76,4 - spotkania ze specjalistami, 89,9 - spotkania z Policją, 58,8 - pedagogizację rodziców w wymienionym zakresie, 3,4 - inne działania (programy profilaktyczne, projekty ministerialne, projekty EFS, udział w akcjach i kampaniach lokalnych i ogólnopolskich) 15. Jeśli tak, to jakie? 100,0 80,0 60,0 90,5 84,5 76,4 89,9 58,8 40,0 20,0 0,0 3,4 Z odpowiedzi na dwa powyższe pytania wynika, że mieleckie gimnazja prowadzą różnorodne działania profilaktyczne, mające na celu zapobieganie zagrożeniom. Działania te obejmują zarówno uczniów jak i rodziców, prowadzone są przez wychowawców, pedagogów szkolnych oraz specjalistów i przedstawicieli Policji. Zapytani o skuteczność tych działań, nauczyciele odpowiadali następująco: 16. Działania profilaktyczne podejmowane w Pana/i szkole są: skuteczne 74 50,0 częściowo skuteczne 71 48,0 nieskuteczne 0 0,0 brak odpowiedzi 3 2,0 Razem 148 100,0 50 ankietowanych nauczycieli ocenia te działania jako skuteczne, 48 - jako częściowo skuteczne. Nikt nie uważa, że są one nieskuteczne. 88

16. Działania profilaktyczne podejmowane w Pana/i szkole są : 60,0 50,0 50,0 48,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 0,0 skuteczne częściowo skuteczne nieskuteczne Odpowiedzi nauczycieli wskazują, że wszystkie działania profilaktyczne prowadzone przez szkoły odnoszą skutek. następująco: Na pytanie o pomoc udzieloną uczniom w trudnej sytuacji nauczyciele odpowiadali 17. Czy wychowawcy i nauczyciele chętnie pomagają uczniom w rozwiązywaniu ich problemów? tak 144 97,3 nie 1 0,7 brak odpowiedzi 3 2,0 Razem 148 100,0 Według 97,3 ankietowanych wychowawcy i nauczyciele w szkole chętnie pomagają uczniom w rozwiązywaniu ich problemów. Przeciwnego zdania jest jedynie 0,7. 100,0 17. Czy wychowawcy i nauczyciele chętnie pomagają uczniom w rozwiązywaniu ich problemów? 97,3 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 tak 0,7 nie 89

Według znacznej większości nauczycieli chętnie pomagają oni uczniom w rozwiązywaniu ich problemów. Zestawienie z odpowiedziami uczniów i ich rodziców wskazuje jednak, że pewna ich część jest odmiennego zdania (wśród uczniów 24,8 uważa, że nauczyciele nie wspierają uczniów, wobec których koledzy zachowują się negatywnie, wśród rodziców tego zdania jest 8,3). Pytanie o sposoby zapewnienia bezpieczeństwa uczniom uwzględniało możliwość wielokrotnego wyboru odpowiedzi, wobec czego nie sumują się one do 100. Wśród sposobów zapewnienia bezpieczeństwa w szkole najskuteczniejszym zdaniem nauczycieli są: 18. Jaki sposób zapewniania bezpieczeństwa w szkole uważasz za najskuteczniejszy? monitoring 95 64,2 dyżury nauczycieli 115 77,7 obowiązek noszenia identyfikatorów 12 8,1 zwiększona kontrola szczególnie niebezpiecznych miejsc 38 25,7 brak odpowiedzi 5 3,4 Dyżury tak odpowiedziało 77,7 i monitoring 64,2. 8,1 wskazuje obowiązek noszenia identyfikatorów, a 25,7 - zwiększoną kontrolę szczególnie niebezpiecznych miejsc. 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 18. Jaki sposób zapewniania bezpieczeństwa w szkole uważasz za najskuteczniejszy? 64,2 77,7 8,1 monitoring dyżury nauczycieli obowiązek noszenia identyfikatorów 25,7 zwiększona kontrola szczególnie niebezpiecznych miejsc Nauczyciele za najskuteczniejszy sposób zapewnienia bezpieczeństwa uczniom uważają dyżury oraz korzystanie z monitoringu. Ponad jedna czwarta wskazuje też zwiększoną kontrolę szczególnie niebezpiecznych miejsc (a za takie, według uczniów i nauczycieli, uważane są przede wszystkim szatnie, toalety i korytarze). Niewielka liczba nauczycieli uważa, że obowiązek noszenia identyfikatorów ma znaczący wpływ na zwiększenie bezpieczeństwa w szkole. 90

Pytanie o inne sposoby poprawienia bezpieczeństwa w szkole było pytaniem otwartym, stąd duża liczba zróżnicowanych odpowiedzi. Uwzględniało ono ponadto możliwość wielokrotnego udzielania odpowiedzi, wobec czego nie sumują się one do 100. Na pytanie o to, co jeszcze poprawiłoby bezpieczeństwo w szkole odpowiedzi przedstawiają się następująco: 19. Co jeszcze według Pana/i najbardziej poprawiłoby bezpieczeństwo w szkole? mało liczne klasy 6 4,1 zorganizowanie przerw uczniom 1 0,7 osobne dyżury w toaletach i przy monitoringu 1 0,7 ochrona przy wejściu 3 2,0 konsekwentne przestrzeganie regulaminu i procedur, 3 2,0 identyfikatory 4 2,7 większe uprawnienia nauczyciela 1 0,7 warsztaty dla uczniów 2 1,4 zakaz opuszczania szkoły 2 1,4 więcej dyżurujących 1 0,7 możliwość wyrzucenia ze szkoły 1 0,7 świadomość konsekwencji przemocy 1 0,7 wzrost zainteresowania rodziców 1 0,7 dobre wychowanie w domu 1 0,7 5 godz. wychowawczych w tygodniu 1 0,7 Możliwość zawieszenia w prawach ucznia 1 0,7 monitoring - zwiększenie liczby kamer 1 0,7 przeznaczenie dodatkowych godzin na wychowanie 1 0,7 nie wiem 1 0,7 brak odpowiedzi 115 77,7 Razem 148 100,0 77,7 nauczycieli nie odpowiedziało na to pytanie. Wśród pozostałych ankietowanych 4,7 wskazało mało liczne klasy. 91

Mało liczne klasy Zorganizowanie przerw osobne dyżury w ochrona przy wejściu konsekw. przestrzeg. identyfikatory większe uprawnienia warsztaty dla uczniów Zakaz opuszczania szkoły więcej dyżurujących Możliwość wyrzucenia świadomość Wzrost zainteresowania Dobre wychowanie w 5 godz.wychowawczych zawieszenie ucznia w Monitoring - przeznaczenie godzin nie wiem 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 4,1 19. Co jeszcze według Pana/i najbardziej poprawiłoby bezpieczeństwo w szkole? 0,7 0,7 2,0 2,0 2,7 0,7 1,4 1,4 0,7 0,7 0,7 0,7 0,7 0,7 0,7 0,7 0,7 0,7 Na powyższe pytanie większość nauczycieli nie udzieliła żadnej odpowiedzi, co można interpretować jako brak dodatkowych pomysłów na poprawę bezpieczeństwa w szkole. Wśród udzielonych odpowiedzi wiodące miejsce zajmują mało liczne klasy, które pozwoliłyby na zwiększenie kontroli nad uczniami. Nauczyciele zapytani o poruszanie tematu bezpieczeństwa podczas spotkań z rodzicami, odpowiadali: 20. Czy temat bezpieczeństwa poruszany jest na spotkaniach z rodzicami? tak 143 96,6 nie 1 0,7 brak odpowiedzi 4 2,7 Razem 148 100,0 96,6 nauczycieli stwierdziło, że temat bezpieczeństwa jest poruszany podczas spotkań z rodzicami. Zaledwie 0,7 jest innego zdania. 92

20. Czy temat bezpieczeństwa poruszany jest na spotkaniach z rodzicami? 100,0 80,0 60,0 40,0 96,6 20,0 0,0 tak 0,7 nie Podobnie jest w przypadku godzin wychowawczych: 21. Czy temat bezpieczeństwa poruszany jest na godzinach wychowawczych? tak 145 98,0 nie 0 0,0 brak odpowiedzi 3 2,0 Razem 148 100,0 98 nauczycieli twierdzi, że temat bezpieczeństwa jest na tych lekcjach poruszany. 21. Czy temat bezpieczeństwa poruszany jest na godzinach wychowawczych? 120,0 100,0 98,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 tak 0,0 nie Z powyższych odpowiedzi wynika, że nauczyciele uwzględniają temat różnego rodzaju zagrożeń w procesie dydaktycznym i starają się im przeciwdziałać, podejmując wiele działań w zakresie wychowania uczniów i pedagogizacji rodziców. 93

4.3.6. Współpraca z rodzicami w zakresie podnoszenia poziomu bezpieczeństwa. Nauczyciele zostali poproszeni o ocenę współpracy z rodzicami w zakresie podnoszenia poziomu bezpieczeństwa w szkole: 22. Jak Pan/i ocenia współpracę z rodzicami w zakresie podnoszenia bezpieczeństwa? bardzo dobrze 20 13,5 dobrze 81 54,7 średnio 45 30,4 źle 0 0,0 brak odpowiedzi 2 1,4 Razem 148 100,0 13,5 nauczycieli ocenia bardzo dobrze współpracę z rodzicami w zakresie podnoszenia poziomu bezpieczeństwa w szkole. 54,7 ocenia ją dobrze, natomiast 30,4 - średnio. 60,0 22. Jak Pan/i ocenia współpracę z rodzicami w zakresie podnoszenia bezpieczeństwa? 54,7 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 30,4 13,5 0,0 bardzo dobrze dobrze średnio źle Dość duża jest liczba odpowiedzi oceniających współpracę z rodzicami na średnim poziomie. Analizując ankietę dla rodziców, w której na pytania dotyczące samych uczniów i ich sytuacji w szkole dość często padała odpowiedź nie wiem, można wnioskować o braku współpracy części rodziców ze szkołą w zakresie podnoszenia poziomu bezpieczeństwa. 4.3.7. Zagrożenia wśród uczniów. Odpowiedzi na poniższe pytania ukazują stan wiedzy nauczycieli na temat zagrożeń, na jakie narażeni są ich uczniowie: 94

23. Czy wie Pan/i, kto spośród uczniów: 95 a) pije alkohol tak 42 28,4 nie 88 59,5 brak odpowiedzi 18 12,2 Razem 148 100,0 b) upija się alkoholem tak 14 9,5 nie 108 73,0 brak odpowiedzi 26 17,6 Razem 148 100 c) zażywa dopalacze tak 12 8,1 nie 110 74,3 brak odpowiedzi 26 17,6 Razem 148 100 d) zażywa narkotyki tak 6 4,1 nie 111 75,0 brak odpowiedzi 31 20,9 Razem 148 100 e) był ofiarą cyberprzemocy tak 34 23,0 nie 93 62,8 brak odpowiedzi 21 14,2 Razem 148 100 f) nadużywa Internetu tak 92 62,2 nie 41 27,7 brak odpowiedzi 15 10,1 Razem 148 100 g) nadużywa telefonu komórkowego tak 107 72,3 nie 30 20,3 brak odpowiedzi 11 7,4 Razem 148 100 h) był ofiarą przemocy i agresji tak 77 52,0 nie 55 37,2 brak odpowiedzi 16 10,8 Razem 148 100 28,4 nauczycieli uważa, że wie, kto spośród uczniów pije alkohol, 59,5 - nie wie. 9,5 deklaruje, że wie, kto spośród uczniów upija się alkoholem, 73 - nie wie. 8,1 nauczycieli wie, kto spośród uczniów zażywa dopalacze, 74,3 tego nie wie. 4,1 wie, kto zażywa narkotyki, 75 deklaruje, że nie wie.

23 nauczycieli wie, kto spośród uczniów był ofiarą cyberprzemocy, 62,8 tego nie wie. 62,2 nauczycieli wie, kto spośród uczniów nadużywa Internetu, 27,7 nie wie. 72,3 nauczycieli wie, kto spośród uczniów nadużywa telefonu komórkowego, 20,3 tego nie wie. 52 nauczycieli wie, kto spośród uczniów był ofiarą przemocy i agresji, 37,2 tego nie wie. Z analizy powyższych odpowiedzi wynika, że nauczyciele zauważają więcej zagrożeń płynących z nadużywania przez uczniów Internetu i telefonu komórkowego oraz agresywnych zachowań, niż ze stosowania przez uczniów używek. Zapewne jest to spowodowane tym, że nie wszystkie zjawiska są w jednakowym stopniu dostrzegalne na terenie szkoły. Na pytanie o trudności w zakupie alkoholu przez uczniów nauczyciele odpowiadali: 24. Jak Pan/i sądzi, czy uczniowie mieliby trudności z zakupieniem alkoholu? tak 19 12,8 nie 85 57,4 nie wiem 41 27,7 brak odpowiedzi 3 2,0 Razem 148 100,0 96