WSPÓLNY KOMUNIKAT DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

KOMISJA EUROPEJSKA WYSOKI PRZEDSTAWICIEL UNII EUROPEJSKIEJ DO SPRAW ZAGRANICZNYCH I POLITYKI BEZPIECZEŃSTWA Bruksela, dnia 20.3.2013 r. JOIN(2013) 4 final WSPÓLNY KOMUNIKAT DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW Europejska polityka sąsiedztwa: działania na rzecz wzmocnienia partnerstwa {SWD(2013) 79 final} {SWD(2013) 80 final} {SWD(2013) 81 final} {SWD(2013) 82 final} {SWD(2013) 83 final} {SWD(2013) 84 final} {SWD(2013) 85 final} {SWD(2013) 86 final} {SWD(2013) 87 final} {SWD(2013) 88 final} {SWD(2013) 89 final} {SWD(2013) 90 final} {SWD(2013) 91 final} {SWD(2013) 92 final} {SWD(2013) 93 final} PL PL

Europejska polityka sąsiedztwa: działania na rzecz wzmocnienia partnerstwa 1. Wprowadzenie 1. W 2011 r. w ramach przeglądu europejskiej polityki sąsiedztwa (EPS) 1 UE ustanowiła instrumenty, które umożliwiają udzielenie krajom partnerskim większego wsparcia przy tworzeniu głębokiej i trwałej demokracji oraz rozwoju gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu. Cechami charakterystycznymi nowej EPS jest polityczne stowarzyszenie i integracja gospodarcza, mobilność osób, większa pomoc finansowa UE, silniejsze partnerstwo ze społeczeństwem obywatelskim i lepsza współpraca w zakresie poszczególnych polityk sektorowych. W niniejszym wspólnym komunikacie oraz w towarzyszących mu zestawie wspólnych dokumentów roboczych służb 2 opisano, w jakim stopniu UE i kraje partnerskie poradziły sobie z realizacją wspólnie uzgodnionych celów reform. 2. Ubiegły rok obfitował w wydarzenia i wyzwania o dużym znaczeniu dla Unii Europejskiej i jej sąsiadów. UE kontynuowała prace ukierunkowane na przezwyciężenie kryzysu finansowego i związanego z nim pogorszenia koniunktury gospodarczej w niektórych państwach członkowskich. Niektóre z sąsiadujących krajów partnerskich nadal borykają się z konfliktami, niestabilnością polityczną i trudnymi warunkami społeczno-gospodarczymi. Kraje te zmagają się z trudnymi wyzwaniami w dziedzinie polityki, gospodarki i społeczeństwa, wymagającymi niekiedy natychmiastowej reakcji. Pozostawia to decydentom mało czasu na skoncentrowanie się na reformach średnio- i długoterminowych. 3. EPS nadal stanowi podstawę współpracy EU z jej sąsiadami w celu osiągnięcia możliwie najściślejszego stowarzyszenia politycznego i możliwie najwyższego stopnia integracji gospodarczej. Cel ten opiera się na wspólnych interesach i wartościach: demokracji, praworządności, poszanowaniu praw człowieka i spójności społecznej. 4. W wielu krajach partnerskich trwał proces demokratycznych przemian. Po raz pierwszy od ponad czterdziestu lat Libijczycy głosowali w wyborach do zgromadzenia konstytucyjnego. Choć nie bez trudności, w Egipcie i Tunezji realizowano dalej reformy konstytucyjne. 5. Armenia, Gruzja i Ukraina wybrały nowe parlamenty, a mołdawski parlament wybrał przewodniczącego. Choć demokratyczne struktury są coraz silniejsze, to nie wszystkie przeprowadzone wybory w pełni spełniały międzynarodowe standardy. Także Białorusini mieli wybrać swój parlament, jednak wybory te nie spełniły standardów międzynarodowych ani standardów OBWE. 1 COM(2011) 303 z 25.5.2011. 2 Do niniejszego wspólnego komunikatu dołączono: dwanaście sprawozdań z postępu oceniających realizację EPS w 2012 r. w poszczególnych krajach, z którymi uzgodniono plan działania w ramach EPS lub równoważny dokument; dwa sprawozdania z postępów regionalnych osiągniętych w 2012 r. w realizacji Partnerstwa Wschodniego oraz partnerstwa na rzecz demokracji i wspólnego dobrobytu; oraz załącznik zawierający dane statystyczne. 2

6. Wydarzenia w Egipcie, Tunezji i Libii wyraźnie ukazują złożoność procesu przemian. Potrzeba będzie czasu, aby nowa struktura i równowaga polityczna, wzrost gospodarczy i spójność społeczna ustabilizowały się w oparciu o konsensus co do podstawowych wartości i zasad. Reformy konstytucyjne przebiegają powoli, postępy nie zawsze są linearne, a w wielu przypadkach wynik pozostaje niewiadomy. W takich sytuacjach UE kontynuowała współpracę z partnerami i wspierała ich działania na rzecz trwałej demokracji. 7. Odnotowane w ubiegłym roku postępy państw sąsiadujących były bardzo nierówne. W wielu krajach partnerskich osobiste interesy polityczne i gospodarcze wstrzymywały lub spowalniały zakrojone niekiedy na szeroką skalę reformy. Odnotowano przypadki wycofywania reform. Wolniejsze tempo wzrostu gospodarczego, wyższe bezrobocie, utrzymujące się nierówności, zwiększające się wyzwania środowiskowe oraz często pogarszające się wskaźniki społecznogospodarcze sprawiają, iż - bardziej niż kiedykolwiek zagrożone są właśnie te reformy, które znajdują się w centrum uwagi EPS. 8. Zwiększone zaangażowanie innych podmiotów (państw trzecich, organizacji regionalnych itd.) w południowym i wschodnim sąsiedztwie oznacza, że UE musi z nimi ściślej współpracować nad rozwiązywaniem problemów występujących w regionie. 9. UE zwiększyła polityczne i finansowe wsparcie dla swoich partnerów, którzy rozpoczynają proces reform politycznych. Na podstawie analizy sytuacji oraz wyników reform w krajach partnerskich widać, że EPS przynosi efekty wtedy, kiedy trafia na gotowość do reform i kiedy społeczeństwo odgrywa w tym procesie aktywną rolę. Wartości, modele zarządzania czy reformy nie mogą być narzucone z zewnątrz. Mogą się one zakorzenić jedynie tam, gdzie reformy wspólnie uzgodnione przez UE i jej partnerów znajdują poparcie przywódców politycznych i obywateli. UE musi nadal wychodzić naprzeciw zwolennikom reform i partnerstwa z UE oraz podtrzymywać współpracę z nimi. UE musi jednocześnie lepiej informować o sposobach lepszego wykorzystania EPS i jej instrumentów do wspierania prawdziwych wysiłków reformatorskich. 10. Silniejsze partnerstwo ze społeczeństwem ma zasadnicze znaczenie dla EPS. Społeczeństwo obywatelskie, jako siła napędowa demokratyzacji i integracji społecznej, odgrywa kluczową rolę we wszystkich aspektach reform demokratycznych i społeczno-gospodarczych, kwestii większego poszanowania praw kobiet, wspieraniu wolności wypowiedzi i zrzeszania się, promowaniu ochrony środowiska oraz ogólnie w dążeniu do większej sprawiedliwości społecznej. UE nadal wywiązywała się ze swojego zobowiązania dotyczącego współpracy ze społeczeństwem obywatelskim, parlamentami krajowymi i innymi głównymi zainteresowanymi stronami, takimi jak partnerzy społeczni i przedsiębiorstwa, aby zapewnić, aby cele reform uzgodnione z krajami partnerskimi prawdziwie odzwierciedlały troski i dążenia ich społeczeństw. Także społeczeństwo obywatelskie ma do odegrania kluczową rolę w promowaniu tych reform i rozliczaniu rządów z ich realizacji. Ustanowienie Forum Społeczeństwa Obywatelskiego Partnerstwa Wschodniego obejmującego krajowe platformy w krajach partnerskich jest dobrym przykładem wzmocnienia roli społeczeństwa obywatelskiego w EPS. UE kontynuowała wspieranie społeczeństwa obywatelskiego poprzez szereg różnych instrumentów finansowania. 3

11. UE i jej sąsiedzi stoją także w obliczu wspólnych wyzwań w takich dziedzinach jak gospodarka, bezpieczeństwo, ochrona środowiska i migracja. Realizacja zobowiązań podjętych wobec południowych i wschodnich sąsiadów, wspieranie ich demokratycznych przemian i reform gospodarczych oraz ścisła współpraca z zainteresowanymi stronami w zakresie wszystkich aspektów reform i priorytetów politycznych leży w interesie samej UE, jeśli chodzi o jej bezpieczeństwo i dobrobyt. 2. Realizacja 12. Dwa lata po dokonaniu przeglądu EPS głównym zadaniem i wyzwaniem dla UE i jej partnerów jest jej realizacja. Od 2011 r. postępy we wdrażaniu reform przyjętych przez UE i jej partnerów są nierówne. Nie może to jednakże prowadzić do wycofania się. Wręcz przeciwnie, UE musi zwiększyć swoje zaangażowanie w ten proces, także w perspektywie długoterminowej. 13. Budowanie demokracji w krajach partnerskich leży w gestii ich obywateli i demokratycznie wybranych polityków. EPS może ten proces wspierać, ale nie zastąpić. Z analizy kluczowych zaleceń zawartych w sprawozdania z postępów realizacji EPS wynika, że proces ten znajduje się zaledwie w stadium początkowym. Sprawozdanie z postępów przedstawia również oczekujące wyzwania. W wielu krajach sąsiadujących osiągnięto postęp w zakresie kluczowych zaleceń dotyczących wyborów, często dzięki finansowemu i logistycznemu wsparciu ze strony UE. Natomiast postępy w sprawie kluczowych zaleceń dotyczących swobody zrzeszania się i zgromadzeń, wolności wypowiedzi, wolności prasy i mediów, praworządności i niezależnego sądownictwa oraz walki z korupcją są niewystarczające. Wiele z tych zaleceń pozostaje równie ważnych jak w 2012 r. Poniższa ramka obrazuje realizację głównych zaleceń zawartych w ubiegłorocznych sprawozdaniach z postępów realizacji EPS. Armenia podjęła działania w zakresie niektórych kluczowych zaleceń. Przygotowała plan działania na rzecz usprawnienia procesu wyborczego, przyjęła krajową strategię na rzecz ochrony praw człowieka i przyjęła pewne środki w celu zwalczania korupcji, reformy sądownictwa i administracji publicznej oraz dalszej realizacji reform sektorowych i zbliżenia ustawodawstwa do dorobku prawnego UE. Azerbejdżan pojął działania w zakresie niewielu kluczowych zaleceń. Rozpoczął realizację planu działania na rzecz ochrony praw człowieka, kontynuował reformę sądownictwa i podjął pewne kroki, by rozwiązać problem wyburzeń i przymusowych eksmisji. Nie współpracował ze sprawozdawcą Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy w sprawie więźniów politycznych. Gruzja podjęła działania w zakresie większości kluczowych zaleceń. Zagwarantowała zasadniczo wolne i uczciwe wybory parlamentarne, nadal współpracowała ze swoimi separatystycznymi regionami, aktywnie uczestniczyła w rozmowach genewskich i podjęła kroki w celu poprawy warunków życia osób wewnętrznie przesiedlonych (IDP). Wzmocniła także prawa w zakresie wolności wypowiedzi i opinii, reformy systemu sądownictwa i zaawansowanych reform sektorowych oraz zbliżenia ustawodawstwa do dorobku prawnego UE. Mołdawia podjęła działania w zakresie większości kluczowych zaleceń. Wzmożyła wysiłki w zakresie wdrażania reformy sądownictwa i egzekwowania prawa, podjęła 4

dialog z Tyraspolem, kontynuowała realizację reform w dziedzinie systemu pomocy społecznej, zdrowia i edukacji, energii, konkurencji, pomocy państwa i zbliżenia ustawodawstwa do dorobku prawnego UE. Zakończyła pozostałe etapy w ramach pierwszej fazy planu działania na rzecz liberalizacji reżimu wizowego oraz podjęła wzmożone działania w zakresie reformy instytucjonalnej sektora lotniczego. Ukraina: nadal istnieje potrzeba działań w zakresie większości kluczowych zaleceń. Ukraina podjęła jednak działania na rzecz reformy systemu prawnego i sądownictwa, w ramach których wszedł w życie nowy kodeks postępowania karnego i inne ważne przepisy. Przyjęła także ustawę o azylu i statusie uchodźcy, chociaż jej wdrożenie jest niewystarczające. Egipt podjął działania jedynie w zakresie niektórych kluczowych zaleceń. Władzę przekazano rządowi cywilnemu i zniesiono stan wyjątkowy. Przygotowano tekst konstytucji i przyjęto ją w referendum powszechnym. Proces ten był jednak kontrowersyjny i ostro krytykowany przez opozycję, co doprowadziło do podziału i kryzysu politycznego. Izrael: nadal istnieje potrzeba działań w zakresie większości kluczowych zaleceń. Nie odnotowano większych zmian w problematycznych dziedzinach. Palestyna 3 : większość kluczowych zaleceń nadal pozostaje aktualna i istnieje potrzeba działań w tym zakresie. Podjęto jednak działania co do niektórych zaleceń, w tym przeprowadzenia lokalnych wyborów, dalszej poprawy sposobu zarządzania finansami publicznymi i opracowania modeli kalkulacji kosztów w sektorze zabezpieczenia społecznego. Jednak trudności, wynikające głównie z okupacji i pogłębiającego się kryzysu finansowego, uniemożliwiają Autonomii Palestyńskiej przeprowadzenie reform. Jordania podjęła działania w zakresie niektórych kluczowych zaleceń, zwłaszcza zalecenia dotyczącego powołania komisji wyborczej i trybunału konstytucyjnego oraz przyjęcia ustawy o partiach politycznych i ordynacji wyborczej. Liban rozpoczął działania w zakresie niewielu kluczowych zaleceń poprzez opóźnione mianowanie pewnej liczby sędziów. W kontekście trwającego kryzysu w sąsiadującej Syrii postępy reform były powolne. Maroko podjęło kroki mające na celu rozpoczęcie wdrażania większości kluczowych zaleceń, ale - mimo wyrażenia zaangażowania na rzecz uzgodnionych celów reformy - nie ukończyło tych działań. Ustanowiono organ ds. krajowego dialogu w sprawie reformy sądownictwa, przygotowano ustawę o ustanowieniu organu antykorupcyjnego (ale nie przyjęto jej) i kontynuowano zbliżanie przepisów do dorobku prawnego UE. Tunezja, ze względu na trudny proces przemian, pojęła działania w zakresie niewielu kluczowych zaleceń. Zatwierdzono ustanowienie niezależnej komisji wyborczej, nie zakończono jednak prac nad nową ordynacją wyborczą. Tunezja podpisała regionalną konwencję w sprawie paneurośródziemnomorskich reguł pochodzenia. Odnotowano postęp w przygotowaniu do negocjacji w sprawie pogłębionej i kompleksowej strefy wolnego handlu (DCFTA). 3 Zgodnie z rezolucją nr 67/19 Zgromadzenia Ogólnego ONZ nazwa Palestyna będzie stosowana we wszystkich przypadkach, kiedy mowa jest o Narodowej Władzy Palestyńskiej lub okupowanych terytoriach palestyńskich. Zgodnie z konkluzjami Rady z grudnia 2009 r. nie wiąże się to z jakimkolwiek uznaniem Palestyny jako państwa. 5

14. UE kontynuowała współdziałanie z krajami partnerskimi w zakresie ich najpilniejszych priorytetów: przyczyniła się do zaprowadzenia praworządności i dobrych rządów, stworzenia warunków dla wzrostu gospodarczego oraz tworzenia miejsc pracy, a także społeczeństwa trwałego, opartego na wiedzy i zgodnego z zasadami sprawiedliwości społecznej. Po pierwszej grupie zadaniowej UE-Tunezja w 2011 r., utworzono kolejne dla Egiptu i Jordanii, które zgromadziły przedstawicieli instytucji UE, rządów, sektora prywatnego, międzynarodowych darczyńców i społeczeństwa obywatelskiego, i mają służyć jako katalizatory dla reform politycznych i gospodarczych. W szeregu przypadków wsparcie finansowe UE w ramach instrumentu EPS i innych instrumentów odegrało kluczową rolę. 15. Na spotkaniu ministrów spraw zagranicznych Partnerstwa Wschodniego w lipcu 2012 r. stwierdzono, że plan działania dla Partnerstwa Wschodniego 4 stanowi podstawę kierowania i monitorowania dalszej realizacji celów partnerstwa w okresie do następnego szczytu Partnerstwa Wschodniego. Poprzez określenie najważniejszych reform, jakie kraje partnerskie powinny wdrożyć i opisanie tego, co UE może zrobić i jakie środki wsparcia może zaproponować, plan działania przedstawia koncepcje sposobów wzajemnej rozliczalności i wspólnej odpowiedzialności, które są niezbędne do osiągnięcia stowarzyszenia politycznego i integracji gospodarczej. 16. Stopień zaawansowania prac nad zacieśnieniem stosunków w przypadku niektórych krajów jest wyższy w porównaniu z innymi. Odzwierciedla to zobowiązanie UE do posunięcia i przyspieszenia prac z krajami partnerskimi, które wyraziły chęć i są gotowe poczynić dalsze postępy w kierunku reform (zgodnie z zasadą więcej za więcej ). UE nadal negocjowała umowy o stowarzyszeniu obejmujące DCFTA z Republiką Mołdawii, Armenią i Gruzją, jak również o układ o stowarzyszeniu z Azerbejdżanem. Rozpoczęła również negocjacje w sprawie DCFTA z Marokiem i przygotowuje takie negocjacje z Tunezją i Jordanią. Parafowano układ o stowarzyszeniu UE-Ukraina, ale nie został on podpisany. 17. Osiągnięto znaczny postęp w opracowaniu nowej generacji wspólnych planów działania w ramach EPS lub równoważnych dokumentów. Plany działania odzwierciedlają konkretne potrzeby, możliwości i zobowiązania w zakresie reform z każdym z krajów partnerskich, co pozwoli na ustanowienie bardziej zróżnicowanych i dostosowanych do konkretnych potrzeb stosunków między UE a poszczególnymi krajami partnerskimi. UE zakończyła negocjacje w sprawie planu działania z Libanem, Marokiem i Autonomią Palestyńską oraz Tunezją w kontekście uprzywilejowanego partnerstwa. Plany działania będą musiały zostać zatwierdzone przez odpowiednie rady stowarzyszenia. W październiku wszedł w życie nowy plan działania dla Jordanii. Również w październiku UE i Algieria rozpoczęły negocjacje w sprawie wspólnego planu działania w ramach EPS. Ukraina i UE osiągnęły porozumienie co do rozpoczęcia aktualizacji obecnego programu stowarzyszeniowego, który przygotowuje do wdrożenia przyszłego układu o stowarzyszeniu. Trwały przygotowania w celu rozpoczęcia negocjacji 4 Wspólne oświadczenie spotkanie ministrów spraw zagranicznych Partnerstwa Wschodniego, Bruksela, 23 lipca 2012 r., Rada Unii Europejskiej, 12862/12, PRESSE 348. Wspólny komunikat do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, Partnerstwo Wschodnie: Plan Działania w okresie poprzedzającym szczyt jesienią 2013 r. (2012) 13 final, 15.5.2012. 6

dotyczących programów stowarzyszeniowych z Republiką Mołdawii, Armenią i Gruzją. 2.1. Głęboka i trwała demokracja 18. W krajach sąsiadujących odnotowano pewne postępy w zakresie reform na drodze ku głębokiej i trwałej demokracji. Nadal istnieją jednak pewne problemy, a niektóre zjawiska mogą spowodować regres. 19. Różnice między krajami sąsiadującymi pod względem stopnia zaawansowania ich reform demokratycznych są coraz większe. UE będzie zatem reagować w sposób bardziej zróżnicowany, zgodnie z zasadą więcej za więcej i w oparciu o rygorystyczny przegląd zobowiązań w zakresie reform. Aby zachować wiarygodność, UE musi stosować te same wysokie standardy i kontrolę do wszystkich reform demokratycznych, niezależnie od miejsca i sposobu ich realizacji. 20. W Tunezji, Egipcie i Libii reformy demokratyczne wszczęto w wyniku rewolucji, podczas gdy w Jordanii, Maroku i Algierii proces reform konstytucyjnych, wyborczych i prawnych zainicjowały organy sprawujące władzę. W Egipcie, Libii i Tunezji przeprowadzono demokratyczne wybory; w większości krajów partnerskich kwestie wolności zgromadzeń, zrzeszania się i wypowiedzi, w tym wolności mediów, są nadal problematyczne. UE zorganizowała misje obserwacji wyborów w Algierii i Libii. Na początku 2013 r. obserwowano po raz pierwszy wybory w Jordanii. Egipt przystał na to, aby misja obserwacyjna UE monitorowała zbliżające się wybory parlamentarne. 21. Obrane przez kraje Europy Wschodniej kierunki przemian również różnią się coraz bardziej od siebie. Mołdawia, Gruzja i Armenia kontynuowały realizację reform mających na celu poprawę przepisów wyborczych i przeprowadziły wybory, które zazwyczaj były zgodne z międzynarodowymi standardami, czyniąc wyraźny postęp na trudnej drodze przemian ku trwałej demokracji. Obraz sytuacji wyborów parlamentarnych na Ukrainie był bardziej zróżnicowany i wykazywał szereg niedociągnięć. W porównaniu do poprzednich wyborów sytuacja w kilku obszarach pogorszyła się. Wyborom na Białorusi towarzyszył klimat represji: była to dla Białorusi kolejna stracona okazja zorganizowania wyborów zgodnie ze standardami międzynarodowymi i OBWE. Ogólnie rzecz biorąc, UE jest bardzo zaniepokojona faktem, że w wielu krajach brak jest wolności zgromadzeń, zrzeszania się i wypowiedzi. Na Białorusi nie zanotowano poprawy w zakresie poszanowania praw człowieka, praworządności i zasad demokratycznych. 22. W niektórych krajach partnerskich, organizacje społeczeństwa obywatelskiego (OSO), a czasami także związki zawodowe, wciąż napotykają poważne ograniczenia (przeszkody w swobodzie przepływu, postępowania sądowe przeciwko czołowym działaczom organizacji pozarządowych, uciążliwe procedury administracyjne, konieczność uzyskania zezwolenia na przyjęcie wsparcia finansowego). Egipskie organizacje społeczeństwa obywatelskiego spotykają się z rosnącą presją ze strony władz. Powodem niepokoju jest również obecna forma ustaw o stowarzyszeniach w Egipcie, Maroku i Algierii. Również na Białorusi i w Azerbejdżanie nie ma swobody zrzeszania się. Swoboda zrzeszania się musi być 7

zagwarantowana, a nowe ustawy o stowarzyszeniach muszą być zgodne z międzynarodowymi standardami praw człowieka. 23. Nadal w kilku krajach sąsiadujących media borykają się z ingerencją polityczną i gospodarczą, brakiem zróżnicowania i autocenzurą. W Azerbejdżanie i Egipcie odnotowano wiele przypadków nękania i aresztowania dziennikarzy, z zadowoleniem przyjęto natomiast wdrożenie w Gruzji prawodawstwa w dziedzinie przejrzystości mediów. 24. W szeregu krajów partnerskich na południu, takich jak Egipt, Maroko, Tunezja i Algieria, oraz na wschodzie w szczególności w Azerbejdżanie i na Białorusi konieczne jest wzmocnienie w różnym stopniu niezależności sądownictwa. Na Ukrainie przedmiotem niepokoju jest wykorzystywanie systemu wymiaru sprawiedliwości do celów politycznych. Pomimo pewnych reform systemu wymiaru sprawiedliwości, sądownictwo we wschodnim i południowym sąsiedztwie postrzega się nadal jako silnie uzależnione od władzy wykonawczej. Wysoka liczba wyroków skazujących, nadmierne stosowanie zatrzymania administracyjnego i niesatysfakcjonujące stosowanie zasady równości stron spowodowały spadek zaufania do wymiaru sprawiedliwości. Podjęto wprawdzie starania zmierzające do poprawy infrastruktury więzień, warunki w więzieniach pozostają problemem nierozwiązanym, a dochodzenia w przypadkach tortur i złego traktowania w dalszym ciągu nie są prowadzone dostatecznie wnikliwie, co przyczynia się do podtrzymywania poczucia bezkarności wśród funkcjonariuszy organów ścigania. 25. W wielu krajach sąsiadujących wciąż poważnym problemem jest korupcja. W większości krajów nie podjęto żadnych działań na rzecz rozpoczęcia walki z korupcją lub podjęte działania były bardzo skromne. Problem korupcji jest w dalszym ciągu bardzo nasilony zwłaszcza na Ukrainie, w Libanie, Azerbejdżanie, Libii i na Białorusi 5. 26. Poprawiła się, w szczególności w Libii i Egipcie, demokratyczna kontrola nad siłami zbrojnymi i siłami bezpieczeństwa. Poważnym problemem w całym regionie Morza Śródziemnego pozostaje kwestia reformy sektora bezpieczeństwa, a w szczególności reforma policji, całkowite zniesienie stanów wyjątkowych oraz reforma kodeksu karnego i wojskowego, co pozwoliłoby uniknąć procesów osób cywilnych przed sądem wojskowym. Przedmiotem rozmów w ramach ustrukturyzowanego dialogu są nadal kwestie takie jak nadzór nad policją i odpowiedzialność policji za prowadzone działania, warunki w systemie penitencjarnym i traktowanie obywateli odbywających służbę wojskową. 27. Wiarygodne procesy rozliczania okresu zmian ustrojowych mają kluczowe znaczenie dla powodzenia procesu przemian, zwłaszcza w krajach, które pozbyły się reżimów autorytarnych, popełniających przestępstwa wobec własnych obywateli. Reformy wymiaru sprawiedliwości i organów ścigania mają status priorytetowy w ramach Partnerstwa Wschodniego, w powiązaniu z ogólnym celem utrzymania i wzmocnienia praworządności. 5 Transparency International, Indeks Percepcji Korupcji 2012. 8

28. W dalszym ciągu poważny problem w południowych krajach sąsiedzkich stanowi kulturowa i społeczna dyskryminacja kobiet. Kobiety odegrały czynną rolę w rewolucji. Obecnie ważne jest, by proces przemian i reforma konstytucyjna nie utrudniały postępów w zakresie równouprawnienia kobiet wobec prawa i w społeczeństwie ani nie podważały go. W państwach wschodnich pozostaje także jeszcze dużo do zrobienia jeśli chodzi o równość kobiet i mężczyzn. 29. Kompleksowe prawodawstwo antydyskryminacyjne nadal stanowi, z nielicznymi wyjątkami, problem w krajach sąsiadujących. Postawy dyskryminacyjne są bardzo rozpowszechnione, zwłaszcza wobec osób należących do grupy lesbijek, gejów, osób biseksualnych i transpłciowych (LGBT). 2.2. Trwały rozwój gospodarczy i społeczny 30. Tempo wzrostu gospodarczego zwiększyło się zaledwie u kilku partnerów EPS, jak Gruzja i Azerbejdżan, natomiast w większości innych krajów spadło. Ryzyko zewnętrzne związane z sytuacją gospodarczą na świecie oraz konflikty odbiły się negatywnie na perspektywie ożywienia gospodarczego. Południowi i wschodni partnerzy nadal borykają się z sytuacją ogólnego zakłócenia równowagi makroekonomicznej oraz wysokim, a czasami rosnącym bezrobociem. Wysoką stopę bezrobocia wśród młodzieży odnotowuje się w szczególności w południowych krajach partnerskich. Negatywny wpływ na wzrost gospodarczy ma także utrzymująca się lub powracająca niestabilność polityczna. Wysoki poziom bezrobocia wśród młodzieży będzie się utrzymywać, a nieformalny sektor gospodarki będzie nadal stanowił znaczny udział w gospodarce realnej, jeżeli nie zwiększy się wzrost gospodarczy i nie będzie skutecznej polityki w zakresie zatrudnienia (obejmującej inwestowanie w kapitał ludzki, propagowanie godnej pracy, badań naukowych i innowacji). W wielu sąsiadujących krajach wschodnich i południowych nadal istnieją duże różnice społeczno-gospodarcze. Jeśli kwestia ta nie zostanie rozwiązana, czynniki te będą w dalszym ciągu zagrażały przyszłej stabilności społecznej i przemianom demokratycznym. Pomoc finansowa UE pomogła stawić czoła tym problemom poprzez wsparcie kluczowych reform gospodarczych. 31. W kontekście trwającego kryzysu finansowego i gospodarczego w strefie euro oraz światowego spowolnienia gospodarczego, dialogi makroekonomiczne, które Komisja przeprowadziła w 2012 r. z przeważającą większością krajów sąsiadujących (wszystkimi krajami EPS z wyjątkiem Libii i Syrii), okazały się dla UE i jej krajów partnerskich przydatnym instrumentem współpracy gospodarczej. Dialogi te pozwoliły na otwartą wymianę poglądów na temat zmian gospodarczych i wyzwań politycznych, w tym także wpływu zawirowań w strefie euro na kraje sąsiadujące z UE. Stanowiły one również platformę przeglądu realizacji priorytetowych reform gospodarczych określonych w planach działań w ramach EPS i programach stowarzyszeniowych. 32. Poza regularnymi dialogami makroekonomicznymi prowadzonymi na mocy różnych umów i porozumień dwustronnych, Komisja prowadzi dyskusje na temat polityki gospodarczej z krajami partnerskimi, które korzystają z unijnej pomocy makrofinansowej. Jej celem jest pomóc krajom partnerskim w usunięciu zaburzeń równowagi makroekonomicznej i realizacji reform strukturalnych. W 2012 r., wraz z wypłaceniem rat końcowych, Komisja zakończyła realizację dwóch programów 9

pomocy makrofinansowej zatwierdzonych w 2009 r. (dla Armenii, 100 mln EUR w formie pożyczek i dotacji) i w 2010 r. (dla Mołdawii, 90 mln EUR w formie dotacji). Na początku 2013 r. podpisano protokół ustaleń i umowy pożyczki na realizację programu pomocy makrofinansowej dla Ukrainy na maksymalną kwotę 610 mln EUR. W 2012 r. UE prowadziła ścisłą współpracę z władzami Egiptu i Jordanii w sprawie ewentualnego uruchomienia na początku 2013 r. programów pomocy makrofinansowej. Zaproponowana przez Komisję na początku 2011 r. decyzja prawodawcza w sprawie programu dla Gruzji (46 mln EUR w pożyczkach i dotacjach) nadal oczekuje przyjęcia przez Parlament Europejski i Radę. 33. W 2012 r. współpracę dotyczącą polityki w zakresie przedsiębiorstw nadal koncentrowano na poprawie warunków dla rozwoju przedsiębiorczości oraz wsparciu finansowym dla MŚP. Kluczowym celem pozostaje wdrożenie programu Small Business Act europejskich przepisów ramowych na rzecz polityki w zakresie przedsiębiorstw sprzyjającej MŚP. Postępy odnotowane wśród partnerów różnią się znacznie między sobą. Mechanizm konsultacji, umożliwiający MŚP wypowiedzenie się w sprawach, które ich dotyczą, usprawniłby procesy decyzyjne w całym regionie. Wzmocnienie praworządności i udostępnienie na sprawiedliwych zasadach prostego dostępu do zamówień publicznych poprzez poprawę systemów udzielania zamówień, uproszczenie procedur administracyjnych, lepsze umiejętności, łatwiejszy dostęp do finansowania, więcej innowacji pobudziłoby rozwój przedsiębiorczości. Unijne wsparcie finansowe w wielu przypadkach pomaga MŚP rozwijać swój potencjał. 34. Zwalczanie ubóstwa i bezrobocia jest jednym z głównych priorytetów zwłaszcza na obszarach wiejskich. W maju UE zorganizowała seminarium wysokiego szczebla, aby zaprezentować i omówić inicjatywę, jaką jest program na rzecz rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich w ramach sąsiedztwa europejskiego (ENPARD). W południowych krajach partnerskich opracowywane są obecnie działania pilotażowe. Powołano również komitety techniczne z udziałem społeczeństwa obywatelskiego i sektora prywatnego. Działania w ramach ENPARD rozpoczęto w Egipcie, Algierii, Tunezji i Maroku, a na wschodzie - w Gruzji. Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) przeprowadziła ponadto ocenę sektora rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich w poszczególnych krajach w ramach partnerstwa wschodniego. Wskazała również szereg wspólnych problemów na poziomie regionalnym. Wyniki stanowią solidną podstawę dla nowo utworzonego panelu partnerstwa wschodniego ds. rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich i zostaną uwzględnione w trakcie przygotowywania ewentualnych nowych programów w tej dziedzinie. 2.3. Rynki 35. Dla prawie wszystkich krajów sąsiadujących UE pozostaje najważniejszym partnerem handlowym. Stąd też kontynuowano pogłębianie integracji gospodarczej i handlowej między UE a jej partnerami. UE i Ukraina parafowały układ o stowarzyszeniu obejmujący DCFTA. Po rozpoczęciu w marcu negocjacji w sprawie DCFTA osiągnięto znaczne postępy w negocjacjach z Mołdawią. Armenia i Gruzja poczyniły bardzo duże postępy w negocjacjach w sprawie układów o stowarzyszeniu, w tym także tych dotyczących DCFTA. Przyszłe włączenie 10

wschodnich partnerów DCFTA w paneurośródziemnomorski system diagonalnej kumulacji reguł pochodzenia towarów zacieśni integrację gospodarczą z UE oraz da im dodatkową motywację do ustanowienia strefy wolnego handlu z innymi partnerami w ramach EPS. 36. Na początku 2013 r., po fazie dogłębnych przygotowań, UE i Maroko otwarły negocjacje w sprawie DCFTA. Przygotowania do negocjacji w sprawie DCFTA z Tunezją również posuwają się do przodu. W przygotowaniach do negocjacji w sprawie DCFTA z Jordanią nastąpił impas, a przygotowania do negocjacji z Egiptem jeszcze nie zaczęły. Umowy o produktach rolnych i produktach rybołówstwa z Marokiem i Autonomią Palestyńską weszły w życie odpowiednio w październiku i styczniu. Negocjacje w sprawie podobnej umowy z Tunezją nie mogły zostać wznowione. W styczniu wszedł w życie układ z Izraelem o ocenie zgodności i akceptacji wyrobów przemysłowych w zakresie produktów farmaceutycznych. 2.4. Mobilność 37. UE i jej partnerzy podejmują dalsze wysiłki na rzecz zwiększenia mobilności obywateli. W 2012 r. poczyniono znaczące postępy w zakresie ruchu bezwizowego w ramach sąsiedztwa wschodniego, zgodnie ze zobowiązaniem ze szczytu Partnerstwa Wschodniego w 2011 r. Mołdawia poczyniła ważny krok naprzód w ramach planu działania w sprawie liberalizacji reżimu wizowego, przechodząc do oceny drugiej fazy i punktów odniesienia dotyczących wdrożenia odpowiednich aktów prawnych. Ukraina poczyniła znaczące postępy w odniesieniu do planów działania związanych z liberalizacją reżimu wizowego. W czerwcu 2012 r. rozpoczęto dialog z Gruzją w sprawie liberalizacji reżimu wizowego w celu zbadania warunków do bezwizowego wjazdu na terytorium UE dla obywateli Gruzji, natomiast Armenia przyznała obywatelom UE prawo do bezwizowego wjazdu od stycznia 2013 r. Po ustanowieniu partnerstwa na rzecz mobilności z Mołdawią, Gruzją i Armenią rozpoczęto dyskusje na temat ewentualnego partnerstwa na rzecz mobilności między UE a Azerbejdżanem. Pierwsza gruntowna ocena partnerstwa na rzecz mobilności UE i Mołdawii wykazała, jak bardzo jest ono przydatne jako kompleksowe ramy współpracy dwustronnej, ale wykazała również, że można by zwiększyć liczbę konkretnych działań (zwłaszcza w dziedzinie legalnej migracji). Propozycja UE podjęcia negocjacji w sprawie ułatwień wizowych i umów o readmisji wobec Białorusi pozostała bez odpowiedzi. Sytuacja ta podkreśla znaczenie faktu, że w stosunku do obywateli Białorusi państwa członkowskie powinny optymalnie wykorzystywać elastyczność, jaką oferuje kodeks wizowy UE. 38. Wykorzystując rozległe doświadczenie UE ze wschodnimi partnerami, nawiązano bliższe stosunki w kwestii mobilności i migracji z partnerami południowymi. Po rozpoczęciu w październiku 2011 r. dialogu na rzecz migracji, mobilności i bezpieczeństwa z Tunezją i Marokiem, w 2012 r. prowadzono z oboma krajami sprawne negocjacje w sprawie ich partnerstw na rzecz mobilności. Ostatnio UE i Maroko oznajmiły osiągnięcie porozumienia na szczeblu negocjatorów dotyczącego deklaracji politycznej w sprawie partnerstw na rzecz mobilności. Celem jest zakończenie negocjacji w pierwszej połowie 2013 r. W grudniu 2012 r. rozpoczęto dialog z Jordanią. Egipt do tej pory nie skorzystał z propozycji UE nawiązania dialogu na rzecz migracji, mobilności i bezpieczeństwa. 11

39. Programy takie jak Tempus, Erasmus Mundus, Marie Curie i Młodzież w działaniu, w których kraje sąsiadujące są szczególnie aktywne, odegrały zasadniczą rolę w promowaniu mobilności studentów, pracowników akademickich, naukowców i młodych ludzi z tych krajów i z UE, przyczyniając się tym samym do modernizacji i otwarcia systemów szkolnictwa wyższego. 2.5. Współpraca 40. UE nadal udzielała wsparcia finansowego na rzecz reform w krajach partnerskich. Całkowita kwota dostępna dla krajów partnerskich w latach 2011 2013 wynosi 6,5 mld EUR. Obejmuje ona dodatkowe środki finansowe (0,95 mld EUR) udostępnione po inauguracji inicjatywy Partnerstwa Wschodniego i przeglądzie europejskiej polityki sąsiedztwa. Większość dodatkowych środków finansowych udostępniana jest w oparciu o zasadę więcej za więcej, tj. postępów w budowaniu głębokiej i trwałej demokracji oraz wdrażaniu związanych z tym celów reform. Środki przekazywane są za pośrednictwem dwóch programów: SPRING 6 o budżecie 540 mln EUR dotyczący południowego regionu Morza Śródziemnego i EaPIC 7 o budżecie 130 mln EUR dotyczący sąsiedztwa wschodniego. Oba programy skupią się na promowaniu przemian demokratycznych i tworzeniu instytucji oraz na udzieleniu wsparcia na rzecz rozwoju gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu. Pozostała część tych funduszy została przeznaczona przede wszystkim na programy na rzecz mobilności (Tempus, Erasmus Mundus itd.) oraz wsparcie dla organizacji społeczeństwa obywatelskiego i podmioty niepaństwowe. Jeśli chodzi o przyszłe finansowanie w ramach Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa (ENI), który zostanie uruchomiony wkrotce, proponuje się, aby przy przydziale środków brano pod uwagę takie kryteria jak zaangażowanie kraju partnerskiego w proces reform oraz postępy w ich wdrażaniu, postępy w budowaniu głębokiej i trwałej demokracji oraz poziom ambicji danego partnerstwa z UE 8. 41. W oparciu o te struktury ustanowiono w 2011 r. Instrument na rzecz Społeczeństwa Obywatelskiego Krajów Sąsiedztwa o wstępnym budżecie opiewającym na kwotę 26,4 mln EUR. Jego celem jest wzmocnienie organizacji społeczeństwa obywatelskiego, w tym partnerów społecznych, tak aby mogły pełnić swoją funkcję w przemianach w regionie objętym EPS i odegrać rzeczywistą rolę w procesie demokratyzacji. Pierwszy etap działań w ramach Instrumentu na rzecz Społeczeństwa Obywatelskiego Krajów Sąsiedztwa przeprowadzony w 2012 r. skupił się na wzmocnieniu możliwości społeczeństwa obywatelskiego do tworzenia sieci kontaktów i poprawie jego zdolności do wspierania krajowych reform i zwiększenia odpowiedzialności publicznej. 42. W grudniu 2012 r. przyjęto drugi etap działań w ramach Instrumentu na rzecz Społeczeństwa Obywatelskiego Krajów Sąsiedztwa z nowym przydziałem budżetowym w wysokości 45,3 mln EUR na lata 2012 2013. Celem jest wspieranie zwiększania zaangażowania organizacji społeczeństwa obywatelskiego 6 Wsparcie dla partnerstwa i reform, na rzecz wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu (ang. Support for Partnership, Reform and Inclusive Growth). 7 Program integracji i współpracy z Partnerstwem Wschodnim (ang. Eastern Partnership Integration and Cooperation Programme). 8 COM(2011) 839 final. 12

w dialog polityczny z władzami krajów partnerskich oraz ich rosnącej roli w procesie reform krajowych i lokalnych programach na rzecz rozwoju. 43. W 2011 r. wysoka przedstawiciel i Komisja zaproponowały ustanowienie Europejskiego Funduszu na rzecz Demokracji w celu wspierania na scenie politycznej podmiotów, które dążą do przemian demokratycznych w swoim kraju. W 2012 r., przy udziale przedstawicieli państw członkowskich, Parlamentu Europejskiego, Komisji Europejskiej, Wysokiego Przedstawiciela i organizacji społeczeństwa obywatelskiego, podjęto istotne kroki w celu organizowania i uruchomienia wspomnianego funduszu jako niezależnej fundacji o charakterze niezarobkowym. Komisja i szereg państw członkowskich przeznaczyły już środki w wysokości 15 mln EUR (z czego 6 mln EUR pochodzi od Komisji), które powinny umożliwić pełną operacyjność funduszu w 2013 r. 44. Podjęta w październiku 2011 r. decyzja w sprawie śródokresowego przeglądu zewnętrznego mandatu Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI) umożliwiła udzielenie krajom partnerskim dodatkowych kredytów o wartości 1,15 mld EUR i przeznaczenie do końca 2013 r. kwoty w wysokości do 1 mld EUR w formie pożyczek związanych ze zmianami klimatu. W 2012 r. EBI podpisał nowe pożyczki w południowych krajach sąsiedzkich na blisko 1,7 mld oraz blisko 0,9 mld EUR w ramach sąsiedztwa wschodniego (w tym Rosji). 45. Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOR), którego obszar działalności rozszerzono w 2011 r. w celu włączenia krajów południowego i wschodniego wybrzeża Morza Śródziemnego, przeznaczył w maju 2012 r. kwotę 1 mld EUR na rozpoczęcie działalności w pierwszych czterech krajach: Egipcie, Jordanii, Maroku i Tunezji. Kwotę około 100 mln EUR, pochodzącą częściowo z budżetu UE, przydzielono na działania w zakresie pomocy technicznej w celu określenia i przygotowania projektów. 46. Pod koniec 2012 r. łączna kwota środków przydzielonych w ramach Sąsiedzkiego Funduszu Inwestycyjnego osiągnęła 594,9 mln EUR (z czego 259,8 mln EUR na wschodnie, a 335,1 mln EUR na południowe kraje sąsiadujące). Od czasu utworzenia sąsiedzkiego funduszu inwestycyjnego, z europejskich instytucji finansowych uzyskano łączną kwotę 8 mld EUR (która prawie równomiernie rozkłada się między wschodem i południem). 2.6. Współpraca sektorowa 47. Współpraca w zakresie polityki sektorowej jest częścią ważną, która rozszerza odnowioną EPS w stosunkach dwustronnych oraz w kontekście Partnerstwa Wschodniego i Unii dla Śródziemnomorza. Jest ona w coraz większym stopniu oparta na konwergencji z normami i standardami UE; wspiera proces przemian, reform, modernizacji prowadzących ostatecznie do integracji z rynkami UE. Obejmuje ona wiele dziedzin, do których należy polityka zatrudnienia i polityka społeczna, polityka przemysłowa, polityka konkurencji, rolnictwo i rozwój obszarów wiejskich, rybołówstwo, zmiany klimatu, ochrona środowiska, bezpieczeństwo energetyczne, transport, zintegrowana polityka morska, społeczeństwo informacyjne, badania naukowe i innowacje, edukacja, a w szczególności współpraca i mobilność w szkolnictwie wyższym (poprzez takie 13

programy jak Erasmus Mundus, Tempus, działanie Maria Skłodowska-Curie ), współpraca w zakresie młodzieży, zdrowie i kultura. 48. Niektórzy partnerzy uczestniczą w prawnie wiążących instrumentach sektorowych z UE, takich jak Wspólnota Energetyczna, dwustronna umowa lotnicza czy regionalna konwencja w sprawie paneurośródziemnomorskich reguł pochodzenia. Instrumenty te stanowią elementy regionalnej konstrukcji, która może oferować społeczne, gospodarcze, prawne lub regulacyjne i polityczne korzyści wykraczające poza podejście dwustronne, i mogą prowadzić do stopniowej integracji w poszczególnych sektorach. Tworzą one sieć więzi między UE a jej partnerami, poszerzając zasięg norm prawnych UE. UE powinna rozważyć sposób stopniowego rozszerzenia zasięgu geograficznego tych instrumentów w celu otwarcia ich na innych partnerów objętych EPS, lub nad rozwijaniem z zainteresowanymi partnerami porozumień sektorowych takich jak wspólnota transportowa z Bałkanami Zachodnimi. 49. W sektorze energetycznym wspólne wysiłki skoncentrowano na bezpieczeństwie energetycznym, reformie rynku i integracji, poprzez rozwijanie infrastruktury, zwiększanie efektywności energetycznej i wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii. Podjęto dalsze kroki w kierunku otwarcia strategicznego południowego korytarza gazowego. Mołdawia i Ukraina, partnerzy z Europy Wschodniej, poczyniły postępy w realizacji zobowiązań wynikających ze Wspólnoty Energetycznej. Także Gruzja wystąpiła niedawno z wnioskiem o członkostwo w tej wspólnocie. Natomiast postępy, jakie UE i jej śródziemnomorscy partnerzy osiągnęli w procesie tworzenia przyszłej wspólnoty energetycznej regionu Morza Śródziemnego, są ograniczone. 50. Partnerzy podjęli dalsze kroki w celu przygotowania i wdrożenia strategii i prawodawstwa w zakresie ochrony środowiska oraz poczynili pewne wysiłki na rzecz poprawy stanu środowiska naturalnego. UE pomógł krajom partnerskim tworzyć potencjał umożliwiający rozwiązanie problemu degradacji środowiska oraz promowanie zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych, w tym w obrębie następujących dziedzin: jakości powietrza, wody, zanieczyszczeń przemysłowych, niebezpiecznych pestycydów, gospodarowania odpadami, ochrony przyrody, gospodarki leśnej, a ponadto umacnianie systemów informacji o środowisku i zarządzania środowiskiem. Partnerzy muszą w pełni wdrożyć wielostronne umowy środowiskowe, których są stronami. 51. Dzięki sztandarowym programom w zakresie prewencji, przygotowania i reagowania na klęski żywiołowe i katastrofy spowodowane przez człowieka (na południu i wschodzie) możliwa była częściowa realizacji planu działania z Hyogo z 2005r. w zakresie zapobiegania i ograniczania skutków katastrof, co ułatwiło proces zbliżania z prawodawstwem i standardami UE. UE będzie wspierać rozwój strategii komunikacyjnych i podnoszących świadomość społeczeństwa, tworzenie zdolności i poprawę koordynacji. 52. Partnerzy podjęli pewne kroki w dziedzinie zmian klimatu, w szczególności poprzez pewne projekty w zakresie mechanizmu czystego rozwoju oraz wspólnych wdrożeń. Poprzez tworzenie zdolności i inwestycje UE pomogła im w przejściu na rozwój niskoemisyjny i zwiększenie odporności na zmiany klimatu. Jednakże opracowanie i wdrożenie ambitnej polityki w zakresie klimatu pozostaje 14

wyzwaniem, podobnie jak włączenie elementów dotyczących klimatu w inne powiązane obszary (tj. energia, transport czy rolnictwo). Zachęca się partnerów do opracowywania krajowych strategii poświęconych zmianom klimatu, czyli polityki rozwoju opartej na technologiach niskoemisyjnych i strategiach zwiększenia odporności na zmiany klimatu, które będą potrzebne również w kontekście międzynarodowych negocjacji i ich ukończenia w 2015 r. Tematyka zmian klimatu ma być włączana także w inne obszary polityki. 53. Partnerzy objęci EPS wdrażali reformy potrzebne do zbliżenia się do standardów UE w dziedzinie transportu. Wspólne działania w ramach panelu partnerstwa wschodniego ds. transportu koncentrowały się na ściślejszej integracji systemów transportowych, określeniu sieci transportu regionalnego połączonego z TEN-T oraz na określeniu priorytetowych projektów w zakresie połączeń międzysieciowych. Prace powinny zakończyć się w 2013 r.; na konferencji ministerialnej w sprawie transportu w listopadzie 2013 r. powinny zostać zatwierdzone podobne prace z partnerami z południa. Na początku tego roku UE i Mołdawia podpisały umowy o wspólnym obszarze lotniczym. W 2012 r parafowano już taką umowę z Izraelem. W 2013 r. rozpoczną się negocjacje w sprawie lotnictwa z Tunezją, planuje się też wznowienie negocjacji z Libanem. Podjęte na nowo w 2012 r. negocjacje w sprawie zawarcia umowy lotniczej z Ukrainą powinny się zakończyć w 2013 r.; w 2013 r. planuje się także rozpocząć negocjacje z Azerbejdżanem. W lutym 2013 r. odbyło się spotkanie w ramach nieformalnego dialogu w sprawie transportu na szczeblu ministerialnym w zakresie Partnerstwa Wschodniego w celu przygotowania w 2013 r. drugiego posiedzenia ministrów transportu UE i Partnerstwa Wschodniego. 54. W 2012 r. Międzynarodowa Organizacja Morska (IMO) WE-EBI współpracowała nad pakietem wspólnych wniosków w sprawie działań, które mają być podjęte w następstwie studium wykonalności współpracy morskiej na rzecz rozwoju na Morzu Śródziemnym w ramach funduszu powierniczego Instrumentu Eurośródziemnomorskiego Partnerstwa i Inwestycji (FEMIP). W 2013 r. IMO- WE-EBI wspólnie organizują 12. konferencję FEMIP celem poprawy współpracy w sektorze morza i żeglugi morskiej między krajami śródziemnomorskimi oraz wspierania wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy w regionie. 55. Wspólne prace w zakresie polityki dotyczącej społeczeństwa informacyjnego koncentrowały się na tworzeniu uczciwych, nowoczesnych, otwartych i przejrzystych rynków telekomunikacji, otwartej dla wszystkich możliwości korzystania z dynamicznego internetu i zróżnicowanego środowiska medialnego. W 2012 r. ustanowiono w ramach Partnerstwa Wschodniego sieć regulatorów łączności elektronicznej. Sieć regulatorów w ramach partnerstwa śródziemnomorskiego zostanie wzmocniona. 56. Poczyniono istotne kroki na rzecz rozwoju wspólnej przestrzeni wiedzy i innowacji. W 2012 r. wzrósł udział krajów objętych EPS w ramach siódmego programu ramowego (2007-2013) (7PR). Ogłoszone w lipcu 2012 r. zaproszenia do składania wniosków dotyczące współpracy międzynarodowej obejmowały działania ukierunkowane na kraje objęte EPS na szczeblu regionalnym i dwustronnym w celu wspierania dialogu politycznego oraz specjalne działanie mające na celu wypełnianie luki pomiędzy badaniami naukowymi i innowacjami. Na koniec 2012 r. łączny wkład UE w projekty z udziałem krajów objętych EPS 15

wyniósł 960 mln EUR. W marcu 2012 r. UE i Algieria podpisały umowę o współpracy naukowo-technicznej. Od stycznia 2012 r. Republika Mołdawii jest stowarzyszona w ramach 7PR. W następstwie eurośródziemnomorskiej konferencji na temat badań i innowacji, która odbyła się w Barcelonie w kwietniu 2012 r., podejmowane są inicjatywy mające na celu zwiększenie eurośródziemnomorskiej współpracy międzyregionalnej. W 2012 r. utworzono wyspecjalizowany zespół ds. badań i innowacji w ramach obecnej platformy IV Partnerstwa Wschodniego zajmującej się kwestią kontaktów międzyludzkich, który rozpocznie prace w 2013 r. 57. W 2012 r. kontynuowano dialog z krajami partnerskimi w celu określenia ich kluczowych interesów w odniesieniu do uczestnictwa w programach UE i współpracy z agencjami UE. UE organizowała spotkania informacyjne na temat ogólnego podejścia do udziału w programach i pracy z agencjami w większości krajów partnerskich. 58. W październiku wszedł w życie protokół umożliwiający udział Maroka w unijnych programach otwartych dla partnerów objętych EPS. W grudniu UE podpisała podobne protokoły z Armenią i Jordanią. Rozpoczęto negocjacje w sprawie protokołów z Azerbejdżanem i Gruzją 9. 59. W listopadzie UE zorganizowała seminarium informacyjne z udziałem krajów objętych EPS i agencji UE. UE przyjęła projekt pomocy finansowej w wysokości 3,7 mln EUR, rozpoczynający się na początku 2013 r., którego celem będzie wsparcie działań przygotowawczych na poziomie agencji UE, aby umożliwić partnerom objętym EPS udział w ich pracach. Partnerzy objęci EPS wzmocnili współdziałanie z kilkoma agencjami unijnymi, w tym w zakresie dwustronnej współpracy technicznej. 60. UE jest gotowa negocjować protokoły umożliwiające udział w programach UE innym zainteresowanym krajom objętym EPS. Obecne programy wygasają w 2013 r., a UE przekaże krajom partnerskim informacje o nowych programach na lata 2014 2020 po ich przyjęciu. Komisja w dalszym ciągu będzie wspierać udział krajów partnerskich w pracach agencji UE, w szczególności poprzez zapewnienie finansowania działań przygotowawczych. Kraje partnerskie będą musiały dokładnie ustalić pewną ograniczoną liczbę priorytetów w celu ułatwienia dalszego dialogu i współpracy na bazie wzajemnie określonego interesu. UE gotowa jest współfinansować, na zasadzie przejściowej i malejącej, niektóre koszty związane z udziałem. 2.7. Wschodni i południowy wymiar EPS 61. EPS opiera się na indywidualnych partnerstwach między UE i poszczególnymi krajami sąsiadującymi polegających na jednolitej polityce, opartej na wzajemnej rozliczalności oraz wspólnym zaangażowaniu na rzecz uniwersalnych wartości, takich jak prawa człowieka, demokracja i praworządność. Podejście to jest uzupełnione dwoma regionalnymi wymiarami EPS. Celem Partnerstwa 9 Protokoły umożliwiające Republice Mołdawii i Ukrainie udział w otwartych dla nich programach unijnych weszły w życie w 2011 r., a protokół z Izraelem podpisano w 2008 r. 16

Wschodniego oraz partnerstwa na rzecz demokracji i wspólnego dobrobytu z południowym regionem Morza Śródziemnego jest wspieranie współpracy regionalnej i rozwoju synergii i rozwiązań regionalnych w odpowiedzi na specyficzne uwarunkowania geograficzne, problemy gospodarcze i społeczne każdego regionu. 2.7.1 Partnerstwo Wschodnie 62. Odnotowuje się znaczne postępy na płaszczyźnie dwustronnej i wielostronnej we wdrażaniu Partnerstwa Wschodniego. Mimo to niektóre kraje poczyniły niewielkie postępy pod względem reform demokratycznych, poszanowania praw człowieka oraz praworządności, co nadal stanowiło utrudnienie dla krajów partnerskich w osiągnięciu celu stowarzyszenia politycznego i integracji gospodarczej z UE. Sporządzony w 2012 r. plan działania 10 stanowił podstawę prowadzenia i monitorowania dalszej realizacji celów partnerstwa, określonych w deklaracji praskiej i warszawskiej aż do kolejnego szczytu w Wilnie jesienią 2013 r. 63. Platformy i panele w ramach Partnerstwa Wschodniego oferowały wspólną przestrzeń dialogu, współpracy i wymiany informacji w dziedzinach takich jak reforma administracji publicznej, transport oraz migracja i azyl. We wszystkich sześciu krajach objętych partnerstwem wschodnim ustanowiono obecnie platformy Forum Społeczeństwa Obywatelskiego. Osiągnięto znaczny postęp w zakresie układów o stowarzyszeniu, w tym dotyczących pogłębionych i kompleksowych stref wolnego handlu, które są kluczowymi instrumentami wsparcia demokratycznych i ekonomicznych przemian; UE poczyniła znaczne postępy jeśli chodzi o cel, jakim jest liberalizacja przepisów wizowych dla krótkoterminowych podróży z pięcioma z sześciu krajów partnerskich. UE udostępniła znaczne środki w celu wspierania partnerów w ich reformach. Na lata 2011 2013 na współpracę dwustronną i regionalną przeznaczono kwotę 1,9 mld EUR dla (z czego 350 mln EUR z dodatkowych zasobów). Program integracji i współpracy z Partnerstwem Wschodnim służy jako instrument systematyczniejszego stosowania ścisłej warunkowości politycznej oraz stosowania zasady więcej za więcej. W 2012 r. trzy kraje partnerskie (Mołdawia, Gruzja i Armenia) skorzystały ze wspomnianego programu, i otrzymały zwiększone wsparcie finansowe. 64. Uzgodniono ustanowienie nieformalnych dialogów w ramach Partnerstwa Wschodniego, które mają być prowadzone na szczeblu Wysokiego Przedstawiciela/Wiceprzewodniczącego, Komisarza ds. Europejskiej Polityki Sąsiedztwa oraz ministrów spraw zagranicznych sześciu krajów partnerskich. Nieformalne dialogi powinny dotyczyć wszelkich zagadnień polityki zagranicznej leżących we wspólnym interesie UE i jej partnerów, monitorować wdrażanie planu działania w ramach Partnerstwa Wschodniego i, w stosownych przypadkach, obejmować dialog sektorowy. Pierwsze spotkanie odbyło się w czerwcu 2012 r. w Kiszyniowie, drugie w lutym 2013 r. w Tbilisi, gdzie objęło m.in. nieformalny dialog w sprawie transportu przy udziale wiceprzewodniczącego Komisji Siima Kallasa i ministrów transportu krajów partnerskich. 10 Wspólny komunikat do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, Partnerstwo Wschodnie: Plan Działania w okresie poprzedzającym szczyt jesienią 2013 r., JOIN(2012) 13 final, 15.5.2012. 17