Dr hab. Małgorzata Podolak; Lublin 24 lipca 2017 r. Zakład Systemów Politycznych Wydział Politologii UMCS Pl. Litewski 3 20-080 Lublin e-mail: podolakm@op.pl Recenzja rozprawy doktorskiej mgr Jarosława Duszewskiego pt. Cywilny transport Lotniczy w polityce Unii Europejskiej, Pułtusk 2017, ss. 287. Dysertacja napisana pod kierunkiem naukowym dr. hab. inż. Tadeusza Compy, im. Aleksandra Gieysztora w Pułtusku, Wydział Nauk Politycznych. Problem badawczy Bardzo pozytywnie oceniam wybór tematu dysertacji. Szeroko rozumiany transport jest przedmiotem badań w naukach ekonomicznych, geograficznych czy historycznych. Od niedawna stał się także przedmiotem badań politologicznych jako polityka transportowa czy też polityka lotnicza. Świadczy to wyodrębnieniu się tzw. polityki szczegółowej państwa. W naukach o polityce brakuje opracowań związanych z politykami szczegółowymi, stąd też należy podkreślić, że wybór tematu przez Autora jest trafny. Autor dysertacji wybrał wartościowy temat badań, dotychczas nieopracowany w sposób wystarczający i kompleksowy na gruncie polskiej literatury przedmiotu. Zagadnienie jest nie tylko wartościowe w sensie poznawczym, lecz także istotne ze względu na swoją aktualność. W latach 80. i 90. XX wieku nastąpił bardzo intensywny rozwój transportu cywilnego. Związane to było z liberalizacją przepisów Unii Europejskiej.
Jak słusznie zauważył Doktorant transport lotniczy jest uznawany za bardzo bezpieczny oraz stosunkowo tani (s. 6), jest dostępny praktycznie dla każdego obywatela. Polityka transportowa czy też polityka lotnicza są dziedzinami nauki, która rozwija się w sposób dynamiczny i dla naukowców jest płaszczyzną jeszcze nie do końca zbadana. Polityka lotnicza jest częścią prowadzonej przez ośrodek decyzyjny (państwo, organizację państw) ogólnej polityki gospodarczej, zmierzającej do kształtowania działalności i rozwoju lotnictwa poprzez tworzenie uregulowań prawnych i instytucjonalnych stosownie do potrzeb wynikających z tej polityki oraz prognoz jej rozwoju. Polityka lotnicza jest zatem częścią polityki gospodarczej państwa (organizacji państw) w szerszym ujęciu oraz polityki transportowej w ujęciu węższym. (S. Zajas, Restryktywna i liberalna polityka lotnicza oraz ich wpływ na rozwój lotnictwa cywilńego, Zeszyty Naukowe AON 2014, nr 3 (96)). Problematyka cywilnego transportu lotniczego w pełni zasługuje, aby być przedmiotem rozważań naukowych. Dzięki temu zostanie poszerzona nasza, dotychczas dość skromna wiedza dotycząca polityki Unii Europejskiej w dziedzinie transportu. Struktura rozprawy Rozprawa ma strukturę rozważań opartych na jasnych kryteriach wyodrębnienia: wstęp, pięć rozdziałów, zakończenie i bibliografia. Niewątpliwym osiągnięciem Autora jest dokonanie, na bazie zebranego materiału, kompleksowej analizy przedmiotu badawczego, ustaleń faktograficznych oraz postawienie Wielu hipotez badawczych. Logiczna jest także wewnętrzna struktura rozdziałów, konstruowana zazwyczaj z odwołaniem się do kryterium rzeczowego i problemowego porządkowania zawartych w nim treści. Zachowano między rozdziałami proporcje, logikę podziału treści oraz wynikania. Rozdziały stanowią spójną całość. Przyjęty przez Autora podział konstrukcji pracy jest czytelny i konsekwentny. Struktura rozprawy jest wypracowana i przemyślana, oparta na klarownej koncepcji.
Treść rozprawy Poziom merytoryczny rozprawy zasługuje na pozytywną ocenę. Jej treść łączy elementy opisu i analizy. Autor wykorzystał obszerny, wnikliwie gromadzony materiał empiryczny. Praca składa się z pięciu rozdziałów, które mają charakter przedmiotowy. Wprowadzenie dysertacji zostało skonstruowane zgodnie z przyjętymi zasadami i zawiera wszystkie, niezbędne elementy. Autor syntetycznie scharakteryzował strukturę pracy, zaprezentował wykorzystane metody badawcze, szeroko przedstawił źródła, dokonując pełnej oceny i krytyki wykorzystanych źródeł, a także stanu literatury. Doktorant wyraźnie wskazuje we wprowadzeniu hipotezy badawcze s. 16-17 oraz pytania badawcze s. 14-15. Hipotezy i pytania badawcze są sformułowane dojrzale, interesująco i świadczą o dociekliwości badawczej Doktoranta. Za zbędnie jednak uważam na stronie 15 rozważania Doktoranta dotyczące czym jest hipoteza naukowa. Rozdział pierwszy Wprowadzenie w problematykę lotnictwa i transportu cywilnego stanowi rozdział wprowadzające w zagadnienia lotnictwa cywilnego. Autor przytacza definicje. lotnictwa i statku powietrznego, klasyfikację statków powietrznych. W dalszej części rozdziału przedstawia rozwój lotnictwa cywilnego jest: to podrozdział stosunkowo lakoniczny zważywszy na to, że historia została zaprezentowana na nieco ponad czterech stronach doktoratu łącznie z trzema zdjęciami. Znacznie sżerzej zaprezentowane zostało kształtowanie się norm prawa lotniczego oraz główne postanowienia konwencji chicagowskiej. W rozdziale drugim Międzynarodowe organizacje lotnicze w rozwoju lotnictwa cywilnego na świecie zaprezentowano najważniejsze organizacje lotnicze o zasięgu globalnym i regionalnym będące podmiotami kreuj ącymi politykę lotniczą. Doktorant zwrócił szczególną uwagę na działalność Organizacji Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (ICAO) # organizacji, która ustanawia standardy w dziedzinie lotnictwa cywilnego, a także czuwa nad ich wdrażaniem i przestrzeganiem. W rozdziale trzecim Polityka transportowa Unii Europejskiej Autor omawia proces kształtowania się lotniczej polityki transportowej oraz proces jej transformacji i rozwoju. Autor W sposób kompleksowy opisał rozwój wspólnej polityki transportowej
W dziedzinie lotnictwa W państwach Unii Europejskiej oraz kierunki i programy związane z liberalizacją warunków transportu pomiędzy państwami członkowskimi. W rozdziale czwartym Liberalizacja i deregulacja rynku transportu lotniczego omówiono proces liberalizacji i deregulacji rynku transportu lotniczego. Autor dokonał podziału polityki lotniczej na restryktywną i liberalną wskazując, iż restryktywna polityka prowadzona była do połowy lat 80. XX Wieku i nie sprzyjała rozwojowi lotnictwa cywilnego. Deregulacja, która nastąpiła W Stanach Zjednoczonych miała istotny wpływ na ujednolicenie rynku lotniczego w państwach Unii Europejskiej i powstanie m.in. niskokosztowych linii lotniczych, czego efektem jest dostępność transportu lotniczego do szerszej grupy klientów. W ostatnim rozdziale piatym Strategia Unii Europejskiej w zakresie cywilnego transportu lotniczego przedstawiono strategie Unii Europejskiej W dziedzinie transportu lotniczego. Doktorant słusznie skupił się na najważniejszych programach inicjowanych przez Komisję Europejską i europejskie organizacje lotnicze, a które mają największy wpływ na rozwój lotnictwa cywilnego. Doktorant nie zapomniał o wpływie transporty lotniczego na ochronę środowiska i przedstawił W tym rozdziale zagrożenia ekologiczne związane 2: eksploatacją samolotów i portów lotniczych. Podsumowanie części merytorycznej zostało zawarte W zakończeniu dysertacji. W tej części Doktorant odniósł się do postawionych we wstępie celów, hipotez badawczych i pytań. W zakończeniu Autor przedstawia interesujące wnioski. Należy zwrócić uwagę, iż każdy rozdział poprzedza wstęp/wprowadzenie, a kończy podsumowanie. Jest to analiza rzeczowa i obiektywna, ale zarazem krytyczna. Pod względem formalnym pracę ocenić należy jako staranną i poprawną. Na pochwałę zasługuje rzeczowość opracowania, wyjątkowo klarowna i uporządkowana narracja, komunikatywność tekstu. Dysertacja charakteryzuje się poprawnością terminologiczną, cechuje ją zwartość i komunikatywność. Język pracy jest jasny, precyzyjny i zrozumiały i W pełni zgodny ze standardami naukowymi. Na pochwałę zasługuje wysoki poziomi edytorski pracy. Przypisy zostały zrobione prawidłowo, wartościowe i w treści i W formie, informują o wykorzystanych źródłach, mają też charakter uzupełniający i dygresyjny.
W pracy umieszczono rysunki, schematy, tabele i zdjęcia co niewątpliwie wpływa na lekturę pracy. Należy podkreślić, że zostały one przygotowane starannie, są czytelne i dobrze umiejscowione w poszczególnych rozdziałach pracy. Założenia metodologiczne Pod względem zastosowanej metodologii praca została przygotowana poprawnie. Autor w sposób właściwy postawił hipotezy, pytania i cele badawcze. Analiza została przeprowadzona. na gruncie metod i technik badawczych właściwych naukom o polityce. Metody badawcze stosowane do rozwiązania podjętego przez Autora problemu naukowego wynikają wprost ze sformułowanych we wstępie rozważań, a stanowiły je przede wszystkim: metoda analizy porównawczej, metoda systemową, metoda komparatystyczzna, metoda prognostyczna. Autor zastosował także metodę instytucjonalno-prawną. Baza źródłowa Doktorant wykazał się umiejętnością właściwego doboru źródeł oraz dobrą ich znajomością, o czym świadczy nie tylko treść rozprawy, ale także syntetyczne omówienie stanu badań i literatury przedmiotu, który dokonał we wstępie. Baza źródłowa jest dowodem właściwie przeprowadzonej kwerendy, znacznej dociekliwości Autora i umiejętności wykorzystania przez niego znacznej ilości różnorodnych źródeł. Literatura naukowa, na którą powołuje się Autor, stanowiąca podstawę dysertacji, świadczy o znajomości opracowań naukowych poświęconych prezentowanym zagadnieniom. Baza źródłowa obejmuje 16 stron bibliografii: opracowań zwartych oraz dokumentów, tj. konwencje, akty prawne, dyrektywy i decyzje. Dysertacja w znacznej części została oparta o krajowe i zagraniczne materiały źródłowe. Zagraniczna literatura stanowi znaczną część monografii oraz artykułów naukowych. Należy podkreślić istotny wkład Autora w zgromadzenie odpowiednich materiałów źródłowych do przeprowadzonej w dysertacji analizy.
Uwagi polemiczne i porzadkuiace: 1. Zastanawiające jest stosowanie przez Autora skrótów bez wcześniejszego ich objaśnienia, np. ICAO s. 9, 22, UE 3. 10, ECAC, EUROCONTROL, EASA s. 11, SES s. 12, WPT s. 14, U.p.l s. 27, GAS. 28, IATA s. 51, NAT s. 60, EATCHIP EATMP s. 92. Sugerowałabym, aby Autor sporządził wykaz skrótów z ich rozwinięciem, podobnie jak wykaz rysunków, schematów, tabeli i zdjęć. 2. Styl s. 7 polityka transportowa (..) powinna skupiać się. 3. Na stronie 13 nie do końca zrozumiałe jest zdanie Autor skonstatował, iż w lotniczej polityce transportowej najwyższy priorytet ma bezpieczeństwo hipoteza? czy to jest 4. Autor stosuje pojęcia: lotnicza polityka transportowa oraz polityka lotnicza. Polityka jest to wg M. Żmigrodzkiego - zespół działań podjętych przez ośrodek decyzyjny zmierzający do osiągnięcia określonych celów za pomocą odpowiednio dobranych środków. 5. W opracowaniach zwartych Autor zawarł zarówno monografie, artykuły naukowe, dokumenty, a także źródła internetowe. Moje zastrzeżenia budzi kolejność w jakiej zostały zamieszczone źródła w wykazie aktów prawnych i dokumentów. Z reguły umieszczamy akty prawne przed dokumentami, traktaty przed deklaracjami, ustawy przed rozporządzeniami etc. Żródła powinny być umieszczone przed opracowaniami zwartymi. Na zakończenie swojej recenzji kieruję prośbę do Doktoranta o ustosunkowanie się do następujących kwestii: 1. Jakie według Doktoranta są społeczne konsekwencje przemian w transporcie lotniczym w państwach Unii Europejskiej? 2. Jakie Doktorant widzi nowe zagrożenia dla bezpieczeństwa lotnictwa cywilnego? Sugeruje także wydanie dvsertacii w postaci monografii badź publikacjefragmentów w czasopismach naukowych.
Podsumowując należy bardzo pozytywnie: ocenić wybór tematu. Bardzo pozytywnie oceniam także wartość merytoryczną pracy, określenie celu badawczego, sformułowanie hipotez i pytań badawczych, określenie założeń metodologicznych oraz wypracowanie autorskiego modelu analizy w celu weryfikacji hipotez i odpowiedzi na postawione w pracy pytania. Praca została napisana na bardzo dobrym poziomie merytorycznym i metodologicznym. Pan Magister wykazała się znajomością podjętej tematyki zarówno w warstwie opisu, jak i analizy. Konkludując, należy podkreślić, że praca doktorska mgr Jarosława Duszewskiego jest opracowaniem wartościowym merytorycznie, ma charakter nowatorski, wnosi istotny wkład w badania nad problematyką cywilnego transportu lotniczego w polityce Unii Europejskiej. Mając na uwadze powyższe rozważania,. stwierdzam, iż rozprawa mgr Jarosława Duszewskiego spełnia wymagania określone w art. 13 Ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach i tytule naukowym oraz stopniach i tytule w zakresie sztuki z późniejszymi zmianami. Wnioskuję o dopuszczenie mgr Jarosława Duszewskiego do dalszych etapów przewodu doktorskiego. M)ałg (3 rzśśgplak i