Zakład Stosunków Międzynarodowych Plac Litewski 3 Tel , Lublin Fax:

Transkrypt

1 UNIWERSYTET MARII CURIE SKŁODOWSKIEJ WYDZIAŁ POLITOLOGII Zakład Stosunków Międzynarodowych Plac Litewski 3 Tel , Lublin Fax: pietras@poczta.umcs.lublin.pl Prof. dr hab. Marek PIETRAŚ 14 stycznia 2019 roku OPINIA o rozprawie doktorskiej mgr lwony Rosińskiej. Polityka przeciwdziałania bezrobociu w Polsce w latach Pułtusk 2018, s. 229 Do oceny rozprawy doktorskiej mgr Iwony Rosińskiej zostanie zastosowanych pięć kryteriów: a) wartość podjętego problemu badawczego; b) konstrukcja rozprawy, czyli jej struktura; c) treść rozprawy. czyli jej poziom merytoryczny; d) zastosowane metody badawcze. czyli jej poziom metodologiczny; e) baza źródłowa, czyli wykorzystane dokumenty i opracowania oraz ich reprezentatywność dla podjętego tematu. Problem badawczy. Problem badawczy podjęty w opiniowanej rozprawie doktorskiej temat polityki przeciwdziałania bezrobociu analizowany na przykładzie Polski po akcesji do Unii Europejskiej dotyczy jednej z ważnych polityk szczegółowych państwa. Jest to temat, który mieści się w obszarze badawczym nauk o polityce i niewątpliwie jest wartościowy pod względem poznawczym i istotny dla praktyki politycznej. Tak wysoka ocena wartości podjętego problemu badawczego warunkowana jest kilkoma czynnikami. Po pierwsze jest to samo zjawisko bezrobocia jako przedmiot polityki przeciwdziałania z jego złożonością i wielowymiarowością dotykająca różnych obszarów życia społecznego. Jest to bowiem problem gospodarczy, ale i społeczny oraz polityczny istotny dla sprawowania władzy i warunkujący jej sprawowanie. Tym samym jest to problem sam w sobie szczególnie politycznie wrażliwy. Po drugie, zjawiskiem złożonym. wielowymiarowym i politycznie wrażliwym jest polityka przeciwdziałania bezrobociu jako reakcja zjawisko bezrobocia. Polityka ta ~jak już podkreślano -jest jedną z polityk szczegółowych państwa mającą na celu rozwiązanie problemu bezrobocia jako problemu gospodarczego,

2 społecznego oraz politycznego. Po trzecie. polityka przeciwdziałania bezrobociu w Polsce w latach przypada na okres członkostwa Polski w Unii Europejskiej i kończenia procesu transformacji społeczno-ekonomicznej i politycznej, który skutkował znacznym, nie spotykanym wcześniej poziomem bezrobocia. Z jednej strony, a zwłaszcza kilka pierwszych lat po akcesji społeczeństwo. system gospodarczy oraz system polityczny doświadczały i byly warunkowane przez ten poziom. Z drugiej strony. członkostwo W Unii Europejskiej na wiele sposobów przyczyniało się do zmniejszenia skali bezrobocia w Polsce. Po czwarte. w warunkach członkostwa Polski w Unii Europejskiej zmieniły się uwarunkowania i zjawiska bezrobocia i jego rozwiązywania. l jedno o drugie podlegało procesowi europeizacji. funkcjonując..na przecięciu wnętrza państwa i środowiska międzynarodowego. Tym samym podjęty w rozprawie problem badawczy nie dotyczy tylko i wyłącznie wnętrza państwa, ale analizowany jest z uwzględnieniem przede wszystkim specyficznego systemu międzynarodowego jakim jest Unia Europejska. Mając na uwadze przytoczone argumenty, należy wyrażnie podkreślić, że w opiniowanej rozprawie doktorskiej został podjęty wartościowy problem badawczy, istotny w sensie poznawczym w ramach nauki o polityce. ale także ważny dla praktyki politycznej. Nie jest jednak zrozumiała data 2016 roku jako cezura zakończenia analizy przeprowadzonej w opiniowanej rozprawie. Struktura rozprawy. W strukturze rozpraw naukowych zawarta jest wizja konceptualizacji i porządkowania podjętego problemu badawczego. Zgodnie z dobrymi wzorcami myślenia naukowego, w tym także tego politologicznego, niezbędne jest, aby konsekwentnie stosując przyjęte kryterium oraz odwołując się do wymogu rozłączności treści. niejako,.rozłożyć na części składowe obszar badawczy określony w tytule rozprawy. w użytych w nim słowach kluczowych. Mając na uwadze tak doniosłą rolę struktury rozpraw naukowych i słów kluczowych użytych w tytule, w odniesieniu do tej opiniowanej należy podkreślić, że słowem kluczowym jest polityka przeciwdziałania bezrobociu" analizowane na przykładzie Polski po akcesji do Unii Europejskiej, a dokładniej w latach Należy pamiętać, że słowo kluczowe określa zakres treści rozprawy. zaś przypadek Polski jest dostarczycielem materiału empirycznego. W tytułach wszystkich pięciu rozdziałów zgodnie z dobrymi wzorcami myślenia naukowego odwołano się do słowa kluczowego. analizując je z uwzględnieniem specyfiki

3 Polski w pięciu róznych. Konteksty te to:..istota, zakres i geneza (rozdział I.); uwarunkowania rozdział II.): podstawy normatywne (rozdział III.); realizacja (rozdział IV.); ocena i perspektywy (rozdział V.). Rozwiązanie takie oznacza po pierwsze że struktura rozprawy na poziomie rozdziałów jest logiczna, spójna, starannie przemyślana. umożliwiająca całościowe i dynamiczne ujęcie podjętego tematu. Po drugie, spełniony jest wymóg rozłączności treści rozdziałów. Podobne opinie należy sformułować także w odniesieniu do struktury wewnętrznej rozdziałów. Układ treści jest bowiem przemyślany, logiczny i spójny ze spełnieniem wymogu rozłączności. Używana jest właściwa siatka pojęciowa. Treść rozprawy. Rozprawa doktorska mgr Iwony Rosińskiej została napisana na dość dobrym poziomie merytorycznym i metodologicznym, W ujęciu łączącym analizę ze znacznymi fragmentami opisu. Wykorzystany został dość obszerny materiał empiryczny na temat sytuacji społeczno-ekonomicznej w Polsce warunkującej poziom bezrobocia, na temat regulacji normatywnych polityki przeciwdziałania bezrobociu, na temat realizacji tej polityki oraz jej oceny i perspektyw. Uwzględniona została także wiedza ogólna, teoretyczna na temat polityki przeciwdziałania bezrobociu, będąca jednak często wiedzą samą w sobie", zamiast być narzędziem interpretacji materiału empirycznego. Pozytywnym wyróżnikiem rozprawy jest różnorodność treści połączonych w spójną całość, co odzwierciedla politologiczny charakter przeprowadzonej analizy. W rozprawie uwzględniono bowiem treści historyczne, treści socjologiczne, demograficzne, prawnicze, ekonomiczne, z zakresu stosunków międzynarodowych i integracji europejskiej. Wartościowe jest także ujmowanie polityki przeciwdziałania bezrobociu w Polsce jako dynamicznego, podlegającego ewolucji procesu. Na pozytywną ocenę zasługuje także określona we wstępie warstwa koncepcyjna rozprawy. Dość jasno został określony podjęty problem badawczy w postaci uwarunkowań oraz podstaw normatywnych, realizacji, oceny i perspektyw polityki przeciwdziałania bezrobociu w Polsce. Zabrakło w tym kontekście wyraźnego wskazania. że podmiotem tej polityki jest przede wszystkim państwo i jest ona jedną z jego polityk szczegółowych. Został sformułowany cel poznawczy, pytania badawcze, hipotezy poddane weryfikacji oraz założenia metodologiczne. Istotną słabością wstępu jest jednak niestety mniej niż powierzchowne ujęcie dotychczasowego stanu badań w zakresie podjętego problemu badawczego. Zabrakło dyskusji z dotychczasowymi ujęciami tematu, ich słabościami i

4 silnymi stronami. Zabrakło odniesienia do źródeł pierwotnych w postaci dokumentów. Należy pamiętać. Że cechą badań naukowych jest ich kumulatywny charakter. Konieczne jest prowadzenie badań z uwzględnieniem dotychczasowego ich stanu, krytycyzm wobec niego i najlepiej twórcze przewartościowanie. Tego zabrakło we wstępie do opiniowanej rozprawy. Rozprawa została napisana dobrym jezykiem. Ocena ta dotyczy przede wszystkim jasności wywodu i klarowności formułowania myśli. Akceptowalny jest poziom troski o precyzję stosowania siatki kategorii nauk o polityce. Nie można jednak nie zauważyć elementów i języka publicystyki przypadków braku troski o precyzję stosowania siatki kategorii nauk o polityce. Uwagę zwracają i zasługują na krytyczną ocenę rózne przypadki..unijności zamiast wyraźnego wskazania podmiotu w postaci Unii Europejskiej. Przykładowo fundusze unijne" (np ) zamiast fundusze Unii Europejskiej ; polityka unijna" np zamiast polityka Unii Europejskiej ; środki unijne np zamiast środki Unii Europejskiej ; unijne dotacje np. s. 159 zamiast dotacje Unii Europejskiej". Innym elementem jezyka publicystyki są takie określenia jak polska administracja" np. s zamiast administracja Polski;..polskie rządy" s. 154 zamiast rządy Polski ;..polska polityka regionalna" s. 163 zamiast polityka regionalna Polski. Przejawem języka publicystyki, ale i braku troski o precyzję stosowania siatki kategorii nauk o polityce jest bardzo częste używanie określenia kraj (np. 5. 5,6, 12, , , , 147, 148, , , , , 211) zamiast kategorii politologicznej..państwo będące podmiotem polityki. podmiotem prawa międzynarodowego. jednostka geopolityczną. itd. W tym kontekście szczególnie zaskakują takie określeniajak..kraj członkowski" s zamiast.. państwo członkowskie, kraj stowarzyszony s. 163 państwo stowarzyszone. Osobliwe jest określenie kraj polski Niezrecznościa stylistyczna jest określenie badania nad procesami segmentacji rynku zamiast badanie procesów segmentacji rynku. Sporą niezrecznością jest zwrot..w konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej 5. konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej". 135 zamiast,.w W odniesieniu do wcześniejszych uwag na temat usterek w zakresie języka należy podkreślić. że problem troski o precyzje stosowania siatki pojęciowej jest poważny. Należy bowiem pamiętać. że język nauk o polityce, siatka stosowanych kategorii obok

5 przedmiotu badań. teorii oraz metodologii jest jednym z czterech elementów określających tożsamość tej dyscypliny. Stąd też troska o precyzję stosowania siatki pojęciowej jest wymogiem prowadzenia badań naukowych. Wyników badań naukowych nie można prezentować za pośrednictwem języka publicystyki. W rozdziale pierwszym przedmiotem analizy jest istota i zakres polityki przeciwdziałania bezrobociu uzupełnione o teorie wyjaśniające Zjawisko bezrobocia. Zbędne w tytule rozdziału jest słowo.,geneza. gdyż ta jest przedmiotem analizy w rozdziale czwartym. Analizę teorii bezrobocia można traktować jako rodzaj wprowadzenia do istoty przedmiotu polityki przeciwdziałania bezrobociu jakim jest bezrobocie. Podrozdział ten można także traktować jako wprowadzenie do rozprawy szerszego kontekstu teoretycznego. Mgr Iwona Rosińska odwołała sie do teorii bezrobocia równowagi, łączącej uwarunkowania ekonomiczne i społeczne bezrobocia. Jego postrzeganie jako jednocześnie problemu gospodarczego i społecznego jest wartościowym sposobem myślenia zaprezentowany w tym fragmencie rozprawy. W jej tekście bezrobocie wydaje się, że bardziej jest traktowane jako problem gospodarczy niż społeczny. Pominięte zaś zostało bezrobocie w warstwie wiedzy ogólnej, teoretycznej - jako problem polityczny, a jest takim skoro polityka przeciwdziałania bezrobociu jest jedną z polityk szczegółowych państwa. W czasie obrony uprzejmie proszę o komentarz do postrzegania w rozprawie w warstwie wiedzy teoretycznej bezrobocia jako problemu gospodarczego i społecznego z pominięciem jego politycznego znaczenia. Analizowana w podrozdziale 1.2 istota polityki przeciwdziałania bezrobociu ujmowana jest przede wszystkim jako obszar polityki gospodarczej. Jako korygowanie zawodności rynku pracy wiążące się z polityką zatrudnienia ale także z polityką budżetową i inwestycyjną (s. 14). W tym kontekście zasadnie podejmowany jest problem regulacyjnej funkcji państwa i stosowanych w tym zakresie instrumentów. Zasadnie także zwrócono uwagę na zjawiska społecznie..graniczące" z bezrobociem jak wykluczanie społeczne, a przeciwdziałanie bezrobociu służy zmniejszaniu nierówności społecznych i zapewnianiu bezpieczeństwa socjalnego. Zwrócona została uwaga na..europeizację tych działań chociażby poprzez takie instrumenty jak Europejski Fundusz Społeczny. W podrozdziale 1.3 na temat zakresu polityki przeciwdziałania bezrobociu to ostatnie zostało uznane za zjawisko społeczne (5. 24). Mgr Iwona Rosińska odwołała się do zaproponowanej przez OECD klasyfikacji środków przeciwdziałania bezrobociu. Można je

6 identyfikować z zakresem przedmiotowym podejmowanych działań. Wartościowe także jest zwrócenie uwagi na wielopoziomowość działań w ramach polityki przeciwdziałania bezrobociu. zwracając szczególnie uwagę na poziom centralny i poziom administracji samorządowej, ze szczególną rolą urzędów pracy i systemu finansowania rynku pracy. Działania te analizowane są także na poziomie systemu międzynarodowego, gdyż Europejski Fundusz Społeczny analizowany jest jako narzędzie finansowe Unii Europejskiej. Brakuje wniosków do rozdziału, a szkoda gdyż jest to ważny i wartościowy fragment rozprawy. tworzący jej podstawy teoretyczne i porządkujący obszar analizy. W rozdziale drugim analizowane są uwarunkowania, a więc zmienne niezależne polityki przeciwdziałania bezrobociu, która w tej konwencji analitycznej jest ujmowana jako zmienna zależna. Dobrym zamysłem badawczym jest uwzględnienie dwóch grup uwarunkowań, tych ekonomicznych i tych społecznych. Zaskakują jednak proporcje. Analiza tych pierwszych zajmuje ok. 80 stron, a tych drugich 5 stron. Odnośnie uwarunkowań ekonomicznych mgr Iwona Rosińska skoncentrowała się na rynku pracy i jego funkcjonowaniu w Polsce w długim okresie czasu. Koncentruje się z wykorzystaniem dość obszernego materiału taktograiicznego na specyfice jego funkcjonowania w Polsce. Błędne jest traktowanie jako odrębnych rynków transnarodowego i globalnego (s. 61). Wskazuje na złożoność zjawiska bezrobocia i sposobów jego interpretacji. Przedmiotem odrębnej analizy zostało uczynione oddziaływanie polityki gospodarczej na bezrobocie. Wprowadzone zostało rozróżnienie polityki zatrudnienia i polityki rynku pracy. Wartościowe jest zwrócenie uwagi na sprzężenia zwrotne między polityką gospodarczą i rynkiem pracy, z koncentracja na różnorodności form i instrumentów ekonomicznych przeciwdziałania bezrobociu. Zaś w odniesieniu do uwarunkowań społecznych należy zgodzić się z przyjętą tezą. że bezrobocie jest problemem społecznym, a jego analizy nie można sprowadzić do analizy rynku. Ten kierunek myślenia jest jak najbardziej uzasadniony. Zaskakują jednak proporcje analizy. Inną, poważniejszą słabością analizy przeprowadzonej w tym rozdziale jest skoncentrowanie się przede wszystkim na identyfikacji zmiennych warunkujących jednak bez wskazania znaczenia, skutków dla polityki przeciwdziałania bezrobociu. Ważnym i wartościowym elementem treści tego rozdziałujest analiza relacji między polityką gospodarczą i polityka społeczną. Niezależnie od wskazanych uwag polemicznych czy krytycznych, jest to wartościowy rozdział. w którym podjęto próbę dynamicznego ujęcia przedmiotu badań, zwrócenia uwagi na

7 istniejące relacje przyczynowo-skutkowe poprzez analizę zmiennych zależnych i zmiennych niezaleznych. Ponownie zabrakło wniosków do całości rozdziału. W rozdziale trzecim przedmiotem analizy jest warstwa norm regulujących politykę przeciwdziałania bezrobociu. Dobrym zamysłem badawczym, znajdującym odzwierciedlenie w strukturze tego rozdziału, jest uwzględnienie wielopoziomowości norm. Są to bowiem normy prawnomiedzynarodowe, normy zapisane w konstytucji oraz normy zapisane w ustawach. Słabością tego rozdziału jest dość powierzchowne ujęcie ostatniej grupy norm. Dominuje opis. Zabrakło wniosków do rozdziału. Nie jest też jasne dlaczego zostały pominięte regulacje Unii Europejskiej. W rozdziale czwartym przedmiotem analizy jest realizacja polityki przeciwdziałania bezrobociu W Polsce. Wartościowa częścią tego rozdziału. obszernie analizowana, jest geneza polityki przeciwdziałania bezrobociu w Polsce. Polityka ta ujęta została jako dynamiczny, podlegający zmianie proces. Analizowana jest sytuacja na rynku pracy i systemy fmasowania tej polityki. Relatywnie szeroko uwzględniona została obecność w tej polityce Unii Europejskiej i jej programów. Tym samym analiza została poprowadzona na przecięciu" wnętrza państwa i środowiska międzynarodowego. Mgr Iwona Rosińska zasadnie i metodologicznie w sposób jak najbardziej właściwy na dostosowywanie własnych regulacji normatywnych do regulacji Unii Europejskiej, szczególnie podkreślając znaczenie polityki spójności. W czasie obrony rozprawy doktorskiej uprzejmie proszę o odpowiedz na pytanie. czy po akcesji Polski do Unii Europejskiej można mówić o europeizacji polityki przeciwdziałania bezrobociu w Polsce? Jeżeli tak, to jakie są cechy tego procesu? Do ważnych i wartościowych fragmentów rozdziału czwartego nalezy analiza podmiotów polityki przeciwdziałania bezrobociu w Polsce oraz analiza stosowanych w tym celu instrumentów. Uchwycona została różnorodność zaangażowanych podmiotów, funkcjonujących na różnych poziomach organizacji państwa. To samo należy podkreślić w odniesieniu do analizowanych instrumentów. Wydają sie dominować te gospodarcze, ale obecne są i te społeczne. Wartościowym uzupełnieniem tego rozdziału jest dość powierzchowna. ale z wykorzystaniem materiału statystycznego, analiza rynku pracy w Polsce w latach Brakuje wniosków do rozdziału. Wartościowym zamysłem badawczym jest dołączenie do przeprowadzonej analizy oceny i perspektyw polityki przeciwdziałania bezrobociu w Polsce. Rozdział ten jest

8 ważnym elementem całościowego. wręcz systemowego ujęcia podjętego problemu badawczego. Po raz kolejny wykorzystany został dość obszerny materiał statystyczny. Z kolei analiza perspektyw została oparta na przyjętym programie polityki przeciwdziałania bezrobociu w Polsce. Nie negując zasadności takiego kierunku myślenia, istotnym staje się pytanie o zastosowaną metode prognozowania. Założenia metodologiczne. Wyróżnikiem badań naukowych jest odwoływanie się do zasady jedności wiedzy i metody. niezależnie od specyfiki jej stosowania w obszarze nauk społecznych. Zastosowane metody badawcze mają zapewniać obiektywizm, wysoką jakość i wiarygodność uzyskanych wyników badań. Należy wyrażnie podkreślić, że opiniowana rozprawa doktorska została przygotowana na dobrym poziomie metodologicznym. Wartościowym zamysłem badawczym stało się określenie metodologii rozprawy jako struktury trójwarstwowej z rozróżnieniem podstaw teoretycznych, zastosowanych metod badawczych oraz zastosowanych technik badawczych. Podstawy teoretyczne stworzyła teoria bezrobocia równowagi. Znalazła ona zastosowanie przede wszystkim w rozdziale pierwszym. Do zastosowanych wartościowych w badaniach politologicznych metod badawczych należy analiza czynnikowa oraz elementy analizy prognostycznej i analizy porównawczej. Z kolei do zastosowanych technik badawczych należy analiza stanu literatury. analiza danych statystycznych oraz analiza zawartości dokumentów. Baza źródłowa rozprawy jest umiarkowanie obszerna. Wyróżnia ją kilka cech. Po pierwsze, jest to wykorzystanie ok. 70 dokumentów, głównie regulacji prawnych. Po drugie, bogata jest licząca ponad 130 pozycji literatura w postaci monografii i prac zbiorowych. Wykorzystana została także literatura w językach angielskim i niemieckim, ale pozycji tych jest niewiele. Po trzecie, wykorzystanych zostało ok. 30 artykułów w czasopismach. Po czwarte. wykorzystane zostały materiały z 20 stron internetowych XXX Reasumując, należy podkreślić, że zawarte w opinii nieliczne uwagi krytyczne lub polemiczne nie zmieniają ogólnej pozytywnej oceny rozprawy doktorskiej mgr Iwony Rosińskiej. Została ona napisana na dość dobry poziomie merytorycznym i metodologicznym, w ujęciu analitycznym z elementami opisu i z wykorzystaniem dość obszernego materiału empirycznego. Mgr Iwona Rosińska potwierdziła zdolność

9 identyfikacji wartościowych problemów badawczych w ramach nauk o polityce, zdolność dojrzałej teoretycznie i metodologicznie konceptualizacji planowanych badań, a następnie zdolność ich przeprowadzenia i zaprezentowania wyników na dobrym poziomie i w zgodzie z przyjętymi założeniami. W konsekwencji wcześniejszych uwag uważam, Że rozprawa doktorska mgr Ilony Rosińskiej jest wartościowym i samodzielnym rozwiązaniem oryginalnego problemu badawczego. Jej Autorka wykazała się z jednej strony - wiedzą szczegółową na temat problemu bezrobocia W Polsce i polityki Polski przeciwdziałania jemu w warunkach akcesji do Unii Europejskiej. Z drugiej strony, wykazała się wiedzą ogólną, teoretyczną z zakresu bezrobocia i instrumentów przeciwdziałania mu. Mając na uwadze powyższe opinie, stwierdzam, ze rozprawa mgr Iwony Rosińskiej spełnia wymagania określone w art. 13 Ustawy Z dnia 14 marca 2003 r. (Dz. U. z 2017 r. poz. 859) o stopniach i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki z późniejszymi zmianami. Wnioskuję więc o dopuszczenie Rosińskiej do dalszych etapów przewodu doktorskiego. mgr Iwony arek 1 t