Przedmiotowy System Oceniania z przyrody w klasach IV-VI Szkoły Podstawowej Sióstr Urszulanek UR w Lublinie

Przedmiotowy System Oceniania z przyrody w klasach IV-VI Szkoły Podstawowej Sióstr Urszulanek UR w Lublinie Podstawa prawna do opracowania Przedmiotowego Systemu Oceniania: 1. Rozporządzenie MEN z dnia 30.04.2007 ( z późniejszymi zmianami 25. 04. 2013) w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych. 2. Rozporządzenie MEN z dnia 30. 04. 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach. 3. Program nauczania Przyroda 4-6 w szkole podstawowej DKW-4014-165/99 wydawnictwo Nowa Era. 4. Przyroda program nauczania przyrody w szkole podstawowej IV-VI, wydawnictwo Operon 5. Wewnątrzszkolny System Oceniania 6. Podstawa programowa. Wymagania na poszczególne oceny szkolne w klasach IV VI 1. Stopień celujący otrzymuje uczeń, który osiągnął wykraczający ponad program nauczania poziom wymagań, oraz: 1) twórczo wykorzystuje wiedzę i umiejętności w sytuacjach problemowych, proponuje rozwiązania nietypowe, rozwiązuje także zadania wykraczające poza program nauczania przyrody w poszczególnej klasie, 2) osiąga sukcesy w konkursach przedmiotowych z przyrody, klasyfikując się do finałów na szczeblu wojewódzkim (regionalnym) albo krajowym lub posiada inne porównywalne osiągnięcia, 3) systematycznie i starannie wykonuje nie tylko obowiązkowe, lecz również nadobowiązkowe zadania domowe, 4) aktywnie pogłębia wiedzę we własnym zakresie i rozwija swoje uzdolnienia w zakresie przyrody, 5) wyraża samodzielny, krytyczny (w stopniu odpowiednim do wieku) stosunek do określonych zagadnień, 6) przejawia szczególnie wysoki poziom kultury wypowiadania się i pracy na zajęciach lekcyjnych. 2. Stopień bardzo dobry otrzymuje uczeń, który opanował pełny zakres wiedzy i umiejętności określony programem nauczania przyrody w danej klasie, oraz: 1) sprawnie posługuje się zdobytymi wiadomościami, rozwiązuje samodzielnie problemy teoretyczne i praktyczne ujęte programem nauczania przyrody, potrafi zastosować posiadaną wiedzę do rozwiązywania zadań i problemów w nowych sytuacjach, 2) osiąga sukcesy w konkursach przedmiotowych, na szczeblu szkolnym i wyższym, 3) systematycznie i starannie wykonuje obowiązkowe, czasem również nadobowiązkowe zadania domowe, 4) sprawnie posługuje się wiadomościami z przyrody zdobytymi w szkole, posiada umiejętność uogólniania, wykazuje samodzielność i otwartość myślenia, 5) wykazuje dużą samodzielność i potrafi bez pomocy nauczyciela korzystać z różnych źródeł wiedzy, 6) wykorzystuje wiedzę z przyrody i potrafi ją wyrazić w formie pisemnej i ustnej, 7) przejawia wysoki poziom kultury wypowiadania się i pracy na zajęciach lekcyjnych.

3. Stopień dobry otrzymuje uczeń który opanował wiadomości określone programem nauczania przyrody oraz: 1) zdobytą wiedzę stosuje bez kłopotów w sytuacjach typowych, a niekiedy radzi sobie z sytuacją problemową, 2) prawidłowo stosuje wiadomości z przyrody zdobyte w szkole, choć może mieć problemy z systematycznością w przyswajaniu wiedzy i mogą u niego występować dysproporcje w zakresie możliwości werbalizacji wiedzy w zróżnicowanych formach (mowa, pismo, forma graficzna), 3) korzysta z literatury podstawowej wskazanej przez nauczyciela, 4) systematycznie wykonuje obowiązkowe zadania domowe, 5) przejawia dobry poziom kultury wypowiadania się i pracy na zajęciach lekcyjnych. 4. Stopień dostateczny otrzymuje uczeń, który osiągnął podstawowy poziom wiedzy z przyrody gwarantujący dalsze jej poznanie oraz: 1) pamięta i stosuje w sytuacjach typowych najważniejsze treści kształcenia zapisane w podstawie programowej z przyrody, 2) stara się systematycznie wykonywać zadania domowe, a w razie zaniedbań uzupełnia zaległe prace, 3) ma kłopoty z werbalizacją wiedzy, nie popełnia jednak poważnych błędów merytorycznych, 4) potrafi pod kierunkiem nauczyciela skorzystać z podstawowych źródeł wiedzy, 5) rozwiązuje typowe zadania teoretyczne i praktyczne, a zadania nietypowe wykonuje przy pomocy nauczyciela, 5. Stopień dopuszczający otrzymuje uczeń, który ma braki w opanowaniu podstaw programowych z przyrody, ale nie przekreślają one możliwości uzyskania przez ucznia podstawowej wiedzy z danego przedmiotu w ciągu dalszej nauki, oraz : 1) osiągnął konieczny do dalszej nauki poziom wymagań w zakresie przyrody, tzn. pamięta, rozumie najważniejsze treści przyrodnicze na tyle, żeby zastosować je w zadaniach typowych i prostych, często z pomocą nauczyciela, 2) ma problemy z samodzielnym wykonywaniem zadań domowych, jednak na polecenie nauczyciela podejmuje próbę uzupełnienia zaległych prac, 3) ma poważne kłopoty z samodzielną werbalizacją wiedzy, 6. Stopień niedostateczny otrzymuje uczeń, który nie spełnia wymagań na ocenę dopuszczającą. i nawet przy pomocy nauczyciela nie potrafi wykonać najprostszych zadań. Szczegółowe wymagania edukacyjne dla klas IV VI niezbędne do uzyskania poszczególnych ocen sformułowane są w: załącznik nr 1 kl. IV, załącznik nr 2 kl. V, załącznik nr 3 kl. VI. Formy i metody sprawdzania wiedzy. 1) pisemne prace klasowe ( sprawdziany, testy)- z każdego działu, semestru, 2) pisemne sprawdzenie wiadomości ( kartkówki ok. 15 min.) z ostatnich trzech tematów, 3) zadania domowe, 4) referaty, 5) odpowiedzi ustne, 6) praca z mapą. Ocenie podlega zeszyt przedmiotowy i zeszyty ćwiczeń oraz praca na lekcji. 1. Ocenianie bieżące uczniów w klasach IV-VI oraz oceny klasyfikacyjne śródroczne i roczne z zajęć edukacyjnych począwszy od klasy czwartej ustala się w stopniach według skali ocen: (skala słowna - skrót literowy - skala cyfrowa): celujący - cel - 6 bardzo dobry bdb - 5

dobry db - 4 dostateczny dst - 3 dopuszczający dop - 2 niedostateczny ndst 1 2. Oceny bieżące mogą być uzupełniane znakami + i -. 3. W klasach IV VI ustala się następujące kryteria oceniania prac pisemnych: nazwa oceny procenty udział punktów celujący < 95% - 100 % bardzo dobry < 90 % - 95 % dobry < 75 % - 90 % dostateczny < 60 % - 75 % dopuszczający < 45 % - 60 % niedostateczny < 0 % - 45 % * Uczeń ma obowiązek przygotowywać się na lekcje i posiadać podręcznik, ćwiczenia i zeszyt przedmiotowy na każdej lekcji. * Nieprzygotowanie uczeń może zgłosić 2 razy w semestrze bez konsekwencji, jeżeli zgłosi nauczycielowi przed rozpoczęciem lekcji.( Przez nieprzygotowanie do lekcji rozumiemy: brak pracy domowej, brak zeszytu, podręcznika, ćwiczeń, nieprzygotowanie do odpowiedzi ustnej). * Za nieodrobienie lekcji uczeń otrzymuje minus, trzy minusy to ocena niedostateczna. * Za poprawnie wykonaną pracę domową uczeń otrzymuje plusy, trzy plusy ocena bardzo dobra. * Plusy można otrzymać za aktywność na lekcji lub odpowiedź. Pięć plusów ocena bardzo dobra. Uczeń ma obowiązek informować rodziców o uzyskanych ocenach. Formy poprawy oceny niedostatecznej przez uczniów 1. Poprawie podlegają: a) sprawdziany b) testy 2. Uczeń ma prawo do poprawy otrzymanej oceny niedostatecznej w terminie 14 dni nauki szkolnej od jej otrzymania. 3. Osoby ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi mogą poprawiać ocenę ze sprawdzianu w formie ustnej. 4. Ocena otrzymana z poprawy jest wpisywana do dziennika obok wcześniej otrzymanej oceny niedostatecznej. 5. Kartkówki, odpowiedzi ustne, oceny za brak pracy domowej nie podlegają poprawie.

Załącznik nr 1 Szczegółowe wymagania edukacyjne przedmiotu przyroda w kl. IV Temat (rozumiany jako lekcja) Ja i moje otoczenie 1. Przyroda to ważny przedmiot szkolny 2. Bezpieczeństwo w pracowni przyrodniczej Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Ocena celująca wyjaśnia, czym będzie się zajmował się na lekcjach przyrody; wymienia zasady obowiązujące w pracowni; stosuje zasady zapisane w regulaminie pracowni; przyrodę jako zbiór elementów (organizmy, przyroda nieożywiona); wskazuje zachowania zagrażające bezpieczeństwu w czasie zajęć przyrody i potrafi im zapobiegać; Uczeń korzysta z różnych źródeł wiedzy; efektywnie się uczy, stosuje zasady uczenia się; zasady zapisane w regulaminie pracowni; wyjaśnia, czym zajmują się nauki przyrodnicze; właściwie reaguje, gdy jest w sytuacji zagrażającej uczniom (np. nie wchodzi do pracowni bez opieki; wskazuje zastosowania wiedzy przyrodniczej w życiu; wyjaśnia i rozwija zapisy znajdujące się w regulaminie pracowni; 3. Czynniki wpływające na nasze samopoczucie 4. Jak wyrażać swoje emocje? 5. O swój organizm trzeba dbać? 6. Zdrowe odżywianie zapobiega chorobom 7. Każdy z nas może osiągać sukcesy w szkole 8. Zasady prawidłowego uczenia się 9. Planowanie zajęć w ciągu dnia to ważna umiejętność nazywa czynniki pozytywnie i negatywnie wpływające na samopoczucie; wyjaśnia, jak poradzić sobie ze złością czy gniewem, nie zachowując się agresywnie; odpoczynku, w tym snu, dla zdrowia; stosuje zasady bezpiecznego wypoczynku; wymienia posiłki i określa czas spożywania tych posiłków; wskazuje sukcesy swoje i kolegów; wymienia podstawowe zasady pomagające w nauce; organizuje swoje miejsce pracy odczytuje informacje z planu lekcji; wykazuje zachowania empatyczne; pomaga w trudnych szkolnych sytuacjach swoim kolegom nazywa emocje i podaje sposoby ich wyrażania; odczytuje informacje z linii czasu dotyczące aktywności dobowej człowieka; uzasadnia wybór sposobu wypoczywania; śniadania i innych posiłków w prawidłowym odżywianiu; wyjaśnia, na czym może polegać sukces w szkole; stosuje zasady ułatwiające naukę; odczytuje informacje z różnych planów; podaje sposoby zmniejszania wpływu czynników negatywnych; planuje sposoby poprawienia nastroju innym; wyraża emocje we właściwy i bezpieczny sposób; określa odpowiednie sposoby okazywania negatywnych uczuć; cykl aktywności dobowej człowieka; obserwuje liczbę oddechów w czasie odpoczynku i po wysiłku, oblicza liczbę oddechów; dobiera pokarmy na podstawie kryterium swojego zdrowia; podkreśla różnorodne sukcesy odnoszone w szkole przez uczniów; utrzymuje porządek i organizuje miejsce pracy w czasie nauki; określa czynniki utrudniające naukę, np. w czasie lekcji; korzysta z różnych rodzajów planów; pojęciami: samopoczucie, emocje, empatia; sytuacje szkolne ze wskazaniem i nazwaniem przeżywanych emocji; odczytuje informacje zapisane w postaci linii taśmy czasu; stosuje zasady prawidłowego żywienia; odczytuje informacje z piramidy pokarmowej; kaloria; obowiązki ucznia w szkole oraz jego prawa; przedstawia drogę ucznia do sukcesu szkolnego; organizuje kącik nauki; motywacja; planów długoterminowych i krótkoterminowych; poprzez działanie wpływa na samopoczucie swoje i innych (pociesza, doradza) wskazujące na możliwości unikania negatywnych emocji; dokonuje obserwacji liczby oddechów w zależności od wysiłku, wyciąga wnioski z obserwacji; oblicza z pomocą odpowiednich tabel, jaki wysiłek jest potrzebny do spalenia energii, np. po zjedzenie jednego pączka; formułuje rady, które pozwolą osiągnąć sukces szkolny; wskazuje czynniki wpływające pozytywnie na motywację ucznia; prowadzi swój kalendarz w celu planowania zajęć i wolnego czasu; 10. Zaplanuj swój czas pracy i odpoczynku 11. Przyrodę poznajemy przy pomocy zmysłów 14. Jak prowadzić obserwacje przyrodnicze? planuje swoje zajęcia, korzystając z rad dorosłych; zachowuje bezpieczeństwo w czasie obserwacji i doświadczeń; wymienia narządy zmysłów; podaje sposoby zachowania się podczas obserwacji; planuje swoje zajęcia; nazywa zmysły i wskazuje ich umiejscowienie, stosując schematy oraz modele; identyfikuje sytuacje zagrażające wymienia przyrządy pozwalające na obserwacje obiektów bardzo małych lub oddalonych; korzysta z lupy i lornetki w czasie obserwacji; uwzględnia w planowaniu czas na pracę i wypoczynek; zmysłów w poznawaniu przyrody; wyjaśnia szczególną rolę wzroku; zastosowania lupy, lornetki, mikroskopu; zasady obserwacji i notowania wyników; wykorzystuje różne sposoby notowania; wymienia korzyści wynikające z planowania; bada doświadczalnie rolę zmysłów w odbieraniu różnych informacji; charakteryzuje zmysł smaku; wyjaśnia działanie przyrządów optycznych; wskazuje części przyrządów optycznych; regularnie planuje swój czas pracy i odpoczynku; wyciąga wnioski z doświadczeń; omawia budowę i zastosowanie przyrządów optycznych;

15. Przeprowadzamy proste obserwacje przy pomocy różnych przyrządów 16. Uczymy się obserwować przy pomocy mikroskopu 17. Przeprowadzamy proste obserwacje mikroskopowe 18. Rośliny hodowane przez człowieka 19. Poznajemy rośliny występujące w naszym otoczeniu 20. Zakładamy hodowlę rośliny doniczkowej 21. Zwierzęta hodowane przez człowieka 22. Jak zadbać o zwierzęta domowe dokonuje prostych obserwacji przy pomocy przyrządów, korzystając z rad nauczyciela; przy pomocy nauczyciela dokonuje obserwacji mikroskopowej; wykonuje preparaty przy pomocy nauczyciela; wymienia przykłady świadczące o ważnej roli roślin w otoczeniu człowieka; wymienia czynniki wpływające na życie roślin; właściwie (bezpiecznie) się zachowuje w trakcie pielęgnacji roślin trujących; wyjaśnia, czym są zioła i przyprawy wytwarzane z roślin; sadzi roślinę i pielęgnuje ją; nazywa zwierzęta hodowane w pracowni; właściwie reaguje w czasie zagrożenia atakiem psa; prezentuje postawę ochronną przed atakiem psa; wymienia zwierzęta domowe. Orientuję się w terenie 1. Widnokrąg i kierunki wskazuje widnokrąg w widnokręgu terenie; wyjaśnia, co oznacza pozorne zetknięcie się nieba z ziemią; określa kierunki główne widnokręgu; stosuje polskie oznaczenia literowe głównych kierunków; 2. 3. Wyznaczamy kierunki widnokręgu 4. Widoma wędrówka Słońca nad widnokręgiem wyznacza kierunek północny przy pomocy kompasu; wyznacza kierunek północny według Słońca w południe; dostrzega zmiany długości cienia w ciągu dnia; wyjaśnia, że Słońce góruje w Polsce po południowej stronie nieba; wybiera obiekt obserwacji i dokonuje obserwacji gołym okiem i przy pomocy właściwego przyrządu (lupy, lornetki); przygotowuje mikroskop do obserwacji; wykonuje proste preparaty mikroskopowe; przygotowuje mikroskop do obserwacji; wykonuje proste preparaty mikroskopowe; wymagania życiowe roślin; pielęgnuje rośliny, zachowując zasady bezpieczeństwa; rozpoznaje rośliny zawierające substancje szkodliwe i trujące; przesadza lub sadzi roślinę doniczkową; pielęgnuje roślinę; opowiada o zwierzętach hodowanych w pracowni; odpowiedzialnie zajmuje się zwierzętami, zwierząt hodowlanych i wyjaśnia przyczyny prowadzenia hodowli. wyjaśnia, że widnokrąg ma kształt koła; wyjaśnia pojęcie linii widnokręgu ; określa kierunki główne i pośrednie; stosuje polskie oznaczenia kierunków głównych i pośrednich; wyznacza główne kierunki geograficzne przy pomocy kompasu; wykonuje kolejne czynności podczas wyznaczania kierunku północnego za pomocą gnomonu; wskazuje kierunek widomej wędrówki Słońca nad widnokręgiem; formułuje prawidłowości dotyczące zmian długości cienia wykonuje prosty rysunek z przeprowadzonych obserwacji (wygląd kory wybranego drzewa, układ gałęzi); podaje nazwy istotnych części mikroskopu (okular, obiektyw, stolik, śruba); nazywa sprzęt potrzebny do wykonania preparatu; oblicza powiększenie mikroskopu; analizuje obraz mikroskopowy korzystając ze schematów, z rysunków i zdjęć; wykonuje prosty rysunek z obrazu mikroskopowego (układ komórek w korku); roślin w życiu ludzi; sposób przesadzania rośliny; wymienia rośliny zielarski, wskazuje ich zastosowanie, wymienia rośliny przyprawowe, wskazuje ich zastosowanie; przedstawia informacje o posadzonych roślinach; korzysta z atlasów zwierząt w celu uzyskania informacji o hodowanych zwierzętach; sposób opieki nad zwierzętami domowymi; wyjaśnia, czym zajmuje się weterynarz; wyjaśnia, dlaczego widnokrąg się powiększa; stosuje angielskie oznaczenia kierunków głównych i pośrednich; wyznacza kierunki główne i pośrednie za pomocą kompasu, określa położenie wybranych obiektów na widnokręgu za pomocą kierunków; wyznacza orientacyjnie kierunki; wskazuje kierunki widnokręgu, w których Słońce wschodzi, zachodzi i góruje; dostrzega zależność długości cienia od wysokości Słońca planuje obserwację przy pomocy lupy i lornetki; planuje sposób notowania wyników; analizuje obraz mikroskopowy, korzystając ze schematów, z rysunków i zdjęć; wykonuje prosty rysunek z obrazu mikroskopowego (układ komórek w korku); z łatwością analizuje obraz mikroskopowy, korzystając ze schematów, z rysunków i zdjęć; bezbłędnie wykonuje prosty rysunek z obrazu mikroskopowego ; zależności organizmów zwierzęcych i ludzi od roślin; wyjaśnia, kiedy trzeba przesadzać rośliny; korzysta z atlasów, aby zdobyć informacje o hodowanych roślinach; tworzy kolekcje roślin doniczkowych; wykazuje właściwą postawę, gromadzi informacje o hodowanych zwierzętach i je prezentuje; przyczyny i konieczność opieki nad zwierzętami domowymi; sprawnie określa kierunki główne i pośrednie (w dyktandzie kierunkowym); sprawnie określa wzajemne położenie obiektów na widnokręgu za pomocą kierunków; wyznacza kierunki przy pomocy gnomonu, zegarka; na podstawie rysunku zmiany w widomej wędrówce Słońca nad widnokręgiem w poszczególnych porach roku; prowadzi obserwacje przy pomocy lupy, lornetki; obserwację i przedstawia jej wyniki; i sprawnie dokonuje obserwacji mikroskopowej i notuje wyniki; interpretuje obraz mikroskopowy; i sprawnie dokonuje obserwacji mikroskopowej i notuje wyniki; interpretuje obraz mikroskopowy; włącza się w pracę pielęgnacyjną przy hodowlach doniczkowych; przesadza rośliny; tworzy swoją kolekcje roślin doniczkowych; tworzy tematyczne albumy o roślinach lub prezentacje, np. zioła w naszej kuchni; opisuje rośliny, tworząc metryczki na tabliczkach;, pod nadzorem nauczyciela, prowadzi hodowlę; tworzy ulotki mówiące o właściwej opiece nad zwierzętami; układa dyktando kierunkowe i prezentuje je w klasie; prowadzi samodzielne obserwacje gwiazdozbioru Wielkiej Niedźwiedzicy i gwiazdy polarnej w różnych porach roku, zapisuje wnioski; przestawia na rysunku zmiany zachodzące w widomej wędrówce Słońca nad widnokręgiem w poszczególnych porach roku;

5. Do czego potrzebny jest plan miasta? odnajduje na planie miejsce obserwacji; odczytuje nazwy szukanych ulic na plani orientuje plan według charakterystycznych obiektów w terenie; podaje kierunki przebiegu ulic na planie; ustala trasę wędrówki po mieście z podaniem kierunków; przewodzi grupie kolegów w wędrówce z planem po mieście 6. Jak korzystać z mapy topograficznej? 7. Określamy odległości przy pomocy podziałki liniowej mapy 8. 9.Wędrujemy z planem i mapą 10. 11. Wykonujemy pomiary odległości i wysokości w terenie 12. Wypukłe i wklęsłe formy terenu 13. Jak przedstawiamy formy terenu na mapie poziomicowej? orientuje mapę za pomocą kompasu; wskazuje w terenie i na mapie obiekty położone na północ i południe od miejsca obserwacji; odczytuje odległość na podziałce liniowej; mierzy przy pomocy cyrkla (kroczka) orientuje plan lub mapę w terenie; odnajduje na mapie najbardziej charakterystyczne obiekty mijane na trasie; mierzy odległość w terenie przy pomocy taśmy mierniczej; wyznacza średnią długość swojego kroku; dokonuje pomiaru odległości za pomocą kroku; rozpoznaje na ilustracjach i w terenie wypukłe i wklęsłe formy terenu; wskazuje poziomice na mapie; odczytuje wysokości bezwzględne punktów położonych na poziomicach. wskazuje w terenie i na mapie obiekty położone w różnych kierunkach od miejsca obserwacji; odczytuje informacje za pomocą znaków topograficznych; mierzy przy pomocy cyrkla długość odcinka na mapie większego od podziałki liniowej i odczytuje jego odległość rzeczywistą; odnajduje na mapie większość obiektów mijanych na trasie; oblicza długość trasy przy pomocy podziałki liniowej; szacuje odległości porównując je ze sobą i ze znaną odległością, np. długością własnej ulicy lub boiska; odmierza wysokości co 1 m przy pomocy szkolnego niwelatora i zaznacza je na pagórku; rozróżnia na podstawie opisu (wysokości względnych) pagórek, wzgórze i górę; wymienia elementy pagórka; odczytuje orientacyjne wysokości bezwzględne punktów położonych między poziomicami; rozpoznaje na mapie poziomicowej formy wklęsłe i wypukłe, oblicza wysokość względną azmapy poziomicowej. określa wzajemne położenie obiektów na mapie i porównuje je z obserwacjami w terenie; mierzy długość dowolnego odcinka na mapie przy pomocy paska kratkowanego papieru l identyfikuje obiekty w terenie na podstawie mapy; oblicza długość całej trasy na podstawie mapy; oblicza wysokość pagórka na podstawie pomiarów niwelatora i łaty mierniczej; wskazuje na modelu strome i łagodne zbocze doliny; wykonuje dowolny model pagórka; rozpoznaje stok stromy i łagodny, zbocze strome i łagodne na podstawie rysunków poziomicowych. opisuje okolicę na podstawie mapy topograficznej; typowymi znakami topograficznymi do przedstawiania informacji na planie; mierzy na mapie dowolnym sposobem długość trasy wędrówki i odczytuje jej długość rzeczywistą przy pomocy podziałki liniowej planuje trasę wycieczki na podstawie mapy, oblicza czas wędrówki, opisuje trasę wycieczki; określa kolejność wykonywanych czynności podczas pomiaru wysokości względnej pagórka; szacuje wysokości względne obiektów w terenie na podstawie porównywania, np. z wysokością kondygnacji; wykonuje model pagórka zgodnie z opisem; wykonuje dowolny model doliny rzecznej rozpoznaje na mapie poziomicowej pagórek, wzgórze i górę; przedstawia rysunek poziomicowy pagórka zgodnie z opisem. sporządza szkic własnej okolicy przy pomocy znaków topograficznych; opracowuje instrukcję pomiaru odległości na mapie różnymi sposobami ; przygotowuje wystawę po zakończeniu wycieczki: sporządza dokładny plan wędrówki na podstawie mapy; podaje sposoby określania wysokości budynków, drzew, masztów itp.; wykonuje modele innych form terenu, np. wulkanu, kotliny, wąwozu; przygotowuje plakat form terenu; przedstawia rysunek poziomicowy różnych form terenu zgodnie z opisem. Obserwacje, przyrodnicze i modelowanie 1. Prowadzimy obserwacje rozwoju fasoli obserwuje kiełkowanie nasion; prowadzi hodowlę fasoli; 2. Rośliny jednoroczne, dwuletnie i wieloletnie 3. Trzy stany skupienia wody 4. Woda może zmieniać stan skupienia wymienia przykłady roślin jednorocznych, wieloletnich; wymienia trzy stany skupienia wody, podaje przykłady; wymienia nazwy przemian wody, korzystając ze schematu omawia przemiany wody, korzystając ze schematycznego rysunku, rozwój roślin dwuletnich i wieloletnich; rozróżnia i opisuje stany skupienia wody; wskazuje przykłady przemian stanu skupienia wody obserwowane w przyrodzie wyróżnia zawiązek korzenia, łodygi i liści w nasieniu fasoli; wyjaśnia role liścieni; wzrost i rozwój rośliny jednorocznej, dwuletniej i wieloletniej; pojęciem bylina, pęd, kiełkowanie; występowania wody w różnych stanach skupienia w naturalnych warunkach; wykonuje proste wykazujące przemiany stanu skupienia wody; termometrem); wykonuje rysunek dokumentujący obserwację kiełkującego nasienia fasoli; okres wegetacji u roślin; bada właściwości wody w różnych stanach skupienia (temperatura, kształt); wyjaśnia zmiany stanów skupienia wody w zależności od temperatury; wymienia czynniki wpływające na szybkość parowania; prowadzi notatki w czasie hodowli fasoli; analizuje i samodzielnie wykonuje schematy przedstawiające rozwój roślin; omawia stany skupienia wody, posługując się przykładami; planuje doświadczenie ilustrujące parowanie, skraplanie, topnienie czy wrzenie, omawia je i wyciąga wnioski;

5. Materia jest zbudowana z drobin wskazuje na schematach ciała stałe, ciecze i gazy; pojęciem drobina; wyjaśnia pojęcie substancja, podając, że jest ona zbudowana z takich samych drobin; budowę ciał stałych cieczy i gazów; tworzy modele ciał stałych, cieczy i gazów; prezentuje na modelach właściwości ciał stałych, cieczy i gazów wynikające z ułożenia drobin; wyjaśnia różnice właściwości substancji ciekłych, stałych i gazowych (kształt, ściśliwość); 6. Poznajemy budowę różnych substancji (ciał stałych, cieczy i gazów) substancji w różnych stanach skupienia; cechy poznawanych substancji; prezentuje na modelach właściwości ciał stałych, cieczy i gazów wynikające z ułożenia drobin; wyjaśnia różnice właściwości substancji ciekłych, stałych i gazowych ; doświadczalnie bada ściśliwość gazów, cieczy i ciał stałych; wykorzystania właściwości substancji w różnych stanach skupienia; 7. Poznajemy mieszaniny mieszanin; odróżnia substancje od mieszanin substancji; wyjaśnia pojęcie mieszanina substancji, posługując się pojęciem drobiny różnych substancji ; tworzy modele substancji i mieszanin substancji; rozpoznaje mieszaniny jednorodne i niejednorodne; pojęciem roztwór ; 8. Ruch drobin w gazach podaje przykład przemieszczenia się drobin w gazie (zapach); przykłady ruchu drobin w gazach; tworzy modele i rysunki przedstawiające zjawisko dyfuzji; wyjaśnia zjawisko rozprzestrzeniania się drobin w gazach; wyjaśnia, co nazywamy dyfuzją; nadawania zapachu niektórym gazom (np. gaz spalany w kuchence); 9. Ruch drobin w cieczach 10. Rozszerzalność cieplna ciał stałych przemieszczania się drobin w cieczach; wyjaśnia skutki rozszerzalności cieplnej ciał stałych na przykładzie szyn i przewodów elektrycznych; przykłady ruchu drobin w cieczach; ilustrujące rozszerzalność cieplną ciał stałych, w życiu codziennym; tworzy modele i rysunki przedstawiające zjawisko dyfuzji w cieczy; dyfuzję w cieczach na przykładach; wykonuje proste wykazujące istnienie zjawiska rozszerzalności cieplnej; doświadczalnie sprawdza rozprzestrzenianie się drobin atramentu w wodzie; znaczenie zjawiska dyfuzji; wyjaśnia obserwowane wykazujące rozszerzalność cieplną substancji; wyjaśnia zjawisko rozszerzalności cieplnej;; wykonuje, stawia hipotezy i wyciąga wnioski; planuje, podaje przykłady i wyjaśnia zjawisko rozszerzalności cieplnej; 11. Znaczenie zjawiska rozszerzalności cieplnej wyjaśnia rozszerzalność gazów na przykładzie wypełnionego gazem balonika, poddanego działaniu różnych temperatur; wyjaśnia obserwowane wykazujące rozszerzalność cieplną substancji; wykonuje proste wykazujące istnienie zjawiska rozszerzalności cieplnej; wyjaśnia zjawisko rozszerzalności cieplnej posługując się schematami i modelami; wyjaśnia zasadę działania termometru cieczowego; ilustrujące rozszerzalność cieplną, cieczy i gazów w życiu codziennym; 12. Powietrze tworzy atmosferę Ziemi wyjaśnia, że powietrze jest mieszaniną gazów; wymienia przynajmniej jeden składnik powierza; powietrza dla życia człowieka; podaje uproszczony skład powietrza ); wyjaśnia istnienie powietrza na podstawie ze strzykawką i tłoczkiem; cechy powietrza na podstawie przeprowadzanych doświadczeń; proponuje dowodzące istnienia powietrza; wykazuje znaczenie powietrza dla organizmów żywych; przeprowadza proponowane przez siebie doświadczenie wykazujące istnienie powietrza, opisuje wynik; 13. Jak wykazać istnienie ciśnienie atmosferycznego? wyjaśnia, że powietrze wywiera ciśnienie na powierzchnię Ziemi i na wszystkie ciała, które otacza; wynik wykazującego istnienie ciśnienia atmosferycznego; wyjaśnia zależność ciśnienia atmosferycznego od wysokości n.p.m.; wyjaśnia, dlaczego ciśnienie zmniejsza się wraz z wysokością n.p.m.; proponuje własne doświadczenie wykazujące istnienie ciśnienia atmosferycznego; 14. Poziomy i pionowy ruch powietrza wyjaśnia na podstawie obserwacji, że powietrze ciepłe wydostaję się z pomieszczenia górą, a zimne wchodzi dołem; buduje prosty wiatromierz; ocenia, kiedy wiatr jest silny, a kiedy słaby ; wyjaśnia, dlaczego powietrze ciepłe wznosi się, a zimne opada; wiatr; ocenia siłę wiatru, korzystając ze skali Beauforta; formułuje prawidłowość dotyczącą zależności między ciśnieniem i temperaturą powietrza; wyjaśnia, dlaczego powstaje wiatr; wyjaśnia mechanizm powstawania pionowych ruchów powietrza; wskazuje niż baryczny i kierunek wiatru na rysunku przedstawiającym wyż; wskazuje przykłady wykorzystania pionowych ruchów powietrza przez organizmy żywe, w tym człowieka; 15. Obserwujemy zmiany pogody opisuje pogodę za oknem; wymienia opady typowe dla pory ciepłej i chłodnej w Polsce; wyjaśnia, co to jest pogoda; wymienia elementy pogody; wymienia główne cechy pogody (jest zawsze, często się zmienia); wyjaśnia, jakie zmiany w pogodzie zapowiadają niektóre rodzaje chmur; wyjaśnia, w jaki sposób powstają opady i chmury i jakie zmiany w pogodzie zapowiadają wyszukuje i internecie informacji na temat ekstremalnych zjawisk pogodowych w Polsce i na świecie;

16. Meteorolog opisuje zjawiska pogodowe 17. Odczytujemy informacje z mapy pogodowej 18. Prowadzimy obserwacje pogody odczytuje wartości temperatury powietrza i ciśnienia atmosferycznego na szkolnym termometrze i barometrze; wyjaśnia na podstawie prognozy telewizyjnej, jaka będzie pogoda następnego dnia; wybiera właściwy do przewidywanej pogody ubiór; prowadzi dziennik pogody w sposób niesystematyczny, niestaranny, nie wykonuje wszystkich pomiarów i obserwacji; wymienia przyrządy znajdujące się w ogródku meteorologicznym; podaje jednostki pomiaru odczytuje maksymalne i minimalne temperatury i inne zjawiska pogodowe na podstawie mapy pogody w prasie lub internecie; prowadzi dziennik pogody w wyznaczonym okresie czasu; wyjaśnia, w jakim celu prowadzi się obserwacje pogody na stacjach meteorologicznych; odczytuje kierunki wiatrów na mapie pogody; prowadzi dziennik pogody w wyznaczonym okresie czasu, prowadzi dokładne zapisy stanu pogody; stacji i obserwatoriów meteorologicznych oraz sąd i satelitów meteorologicznych w prognozowaniu pogody; opisuje pogodę w swojej miejscowości za pomocą znaków meteorologicznych (synoptycznych); prowadzi bardzo starannie szczegółowy kalendarz pogody, podsumowuje wyniki obserwacji; projektuje ogródek meteorologiczny na placu przyszkolnym; opracowuje mapę pogody dla Polski na podstawie opisu pogody; prowadzi dziennik pogody przez dłuższy czas, podsumowuje wyniki obserwacji, przedstawia je w klasie; 19. Pogoda zmienia się wraz z porą roku wyjaśnia zasadnicze różnice pogody w lecie i w zimie; podaje charakterystyczne dla każdej pory roku oznaki przyrody. podaje daty rozpoczęcia czterech pór roku. zmiany pogody wraz z porą roku. zależności pomiędzy wysokością Słońca a długością dnia i temperaturą powietrza; wskazuje zjawiska atmosferyczne charakterystyczne dla poszczególnych pór roku. przedstawia charakterystyczne cechy pogody w poszczególnych porach roku na plakacie. Najbliższa okolica 1. Krajobraz i jego składniki 2. Życie w mieście i na wsi 3. Czynniki warunkujące życie na lądzie wymienia składniki w swojej okolicy; rozróżnia składniki przyrodnicze na ożywione i nieożywione; wskazuje cechy charakterystyczne miejskiego (w tym przemysłowego) i wiejskiego; rozróżnia środowiska lądowe i wodne; podaje różnice dla tych środowisk; wyróżnia przyrodnicze i antropogeniczne składniki ; zalety i wady życia w mieście oraz na wsi; wyjaśnia konieczność troski o krajobraz; wymienia czynniki warunkujące życie na lądzie; krajobraz; wpływ działalności człowieka na krajobraz; wpływ działalności człowieka na krajobraz; podaje zawody wykonywane w mieście i na wsi; czynniki warunkujące życie na lądzie; dokonuje obserwacji i pomiarów temperatury, wilgotności, siły wiatru; wskazuje zależności pomiędzy składnikami ; opisuje krajobraz swojej miejscowości wskazując cechy charakterystyczne oraz zalety; odnosi przystosowania organizmów do poszczególnych czynników działających na lądzie (temperatura, wiatr, woda, tlen); wskazuje w krajobrazie swojej okolicy przykłady korzystnych i niekorzystnych zmian spowodowanych działalnością człowieka; tworzy materiały reklamujące własna miejscowość; podaje argumenty przemawiające za wyborem miejsca zamieszkania; planuje i obserwacje wykazujące wpływ czynników na życie organizmów; 4. Warstwowa budowa lasu 5. Warunki panujące w różnych warstwach lasu 6. Mchy i paprocie to rośliny runa leśnego wyróżnia warstwy lasu; rozpoznaje niektóre drzewa występujące w lesie ; rozróżnia lasy liściaste, iglaste i mieszane; przy pomocy nauczyciela opisuje warunki panujące w lesie; organizmów lasu; wyróżnia mchy i paprocie wśród roślin runa leśnego; znaczenia mchów i paproci; zna zasady zachowania się w lesie; znaczenie lasu dla ludzi; porównuje warunki panujące w lesie i poza nim; mchów w utrzymywaniu wilgotności gleby; przy pomocy lupy (budowa mchu, budowa liści paproci); rozpoznaje drzewa spotykane w lesie wyróżnia krzewy, krzewinki oraz drzewa; przystosowania organizmów do środowiska życia; pojęciami mchy, paprocie, widłaki; przystosowania do środowiska życia u mchów i paproci; rolę leśnika; roślin występujących w różnych warstwach runa leśnego; opisuje warunki panujące w różnych warstwach lasu; rozpoznaje gatunki mchów, paproci; wymienia gatunki objęte ochroną; runa leśnego lasu; przygotowuje preparat z zarodni paproci i przeprowadza obserwację mikroskopową; zagrożenie lasu pożarem na skutek długotrwałej suszy; planuje i obserwacje, samodzielnie je wykonuje i wyciąga wnioski; wyjaśnia powody ochrony gatunkowej roślin runa; przygotowuje materiały (np. rośliny runa leśnego mchy i paprocie lub paprocie chronione);

7. Poznajemy grzyby organizmów lasu; grzybów i zwraca uwagę na ostrożność w czasie ich zbierania; rozpoznaje wybrane gatunki grzybów; określa rolę grzybów w lesie; posługuje się pojęciami: grzyby, owocnik, grzybnia; wskazuje grzyby pasożytnicze (huba); budowę grzybów kapeluszowych; wymienia grzyby chronione; doświadczalnie sprawdza obecność zarodników w blaszkach kapelusza pieczarki; korzysta z różnorodnych źródeł w poszukiwaniu informacji o grzybach, tworzy własne materiały (albumy, postery, prezentacje); 8. Zwierzęta leśne organizmów żyjących w lesie; wymienia zwierzęta charakterystyczne dla lasu; zasady bezpiecznego zachowania się w lesie; 9. Poznajemy rośliny żyjące na łące organizmów żyjących na łące; wyjaśnia, czym charakteryzuje się łąka; odróżnia owady i pajęczaki; podaje cechy charakterystyczne ptaków, ssaków; przystosowania do środowiska życia ; wyjaśnia niebezpieczeństwo, jakie niesie ze sobą wypalanie trawy; rozpoznaje kilka gatunków roślin łąkowych; pojęciami, nazywając organizmy: ssaki, ptaki, płazy, gady, bezkręgowce; podaje najważniejsze cechy ssaków, ptaków, gadów, bezkręgowców; pojęciami, nazywając organizmy: źdźbło, trawy; charakteryzuje warunki panujące na łące ; odróżnia żmiję i zaskrońca; wymienia zagrożenia związane ze zwierzętami leśnymi; wyjaśnia budowę źdźbła przystosowanie trawy do warunków życia; i ciekawie omawia życie organizmów zwierzęcych w środowisku leśnym; omawia warunki życia na łące, charakteryzuje trawy, rozpoznaje niektóre rośliny łąkowe; 10. Zwierzęta, które możemy spotkać na łące 11. Jakie rośliny są uprawiane na polach? 12. Zwierzęta żyjące na polach uprawnych 13. Rośliny to organizmy samożywne 14. Poznajemy organizmy cudzożywne 15. Zależności pokarmowe pomiędzy organizmami 16. Łańcuchy pokarmowe w środowisku lądowym 17. Rodzaje wód powierzchniowyc h organizmów łąki; wymienia charakterystyczne dla tych środowisk organizmy; organizmów żyjących na polu; rozpoznaje podstawowe rośliny uprawiane na polu; organizmów; organizmów samożywnych; organizmów cudzożywnych; odczytuje z sieci i łańcuchów pokarmowych podstawowe informacje; wskazuje w obrębie sieci pokarmowej łańcuchy pokarmowe; wymienia rodzaje wód występujących w najbliższej okolicy; przystosowania do środowiska życia u organizmów typowych łąki; wyróżnia okopowe, włókniste oleiste i zboża; pojęciami, nazywając organizmy: szkodniki; określa rolę organizmów samożywnych; różne sposoby odżywiania się organizmów cudzożywnych; wskazuje zależności pokarmowe na schemacie sieci pokarmowej; zapisuje zależności w postaci łańcuchów pokarmowych; opisuje wygląd zbiornika wodnego w najbliższej okolicy, omawia jego gospodarcze wykorzystanie; pojęciami, nazywając organizmy: płazy, bezkręgowce; wyjaśnia niebezpieczeństwo wynikające z wypalania trawy; pojęciami, nazywając organizmy: okopowe, włókniste, oleiste, zboża, podaje przykłady; wyjaśnia pojęcie szkodnik; miedzy i zadrzewień wśród pól; sposób odżywiania się organizmów samożywnych; charakteryzuje grzyby i bakterie jako organizmy cudzożywne; wyróżnia ogniwa łańcuchów pokarmowych; wyróżnia ogniwa łańcuchów pokarmowych; producentów, konsumentów i reducentów; przedstawia pełny opis zbiornika wodnego, jego genezę i wykorzystanie gospodarcze; bierze udział dyskusji na temat budowy sztucznych zbiorników wodnych; stosuje zasadę ochrony zwierząt, przestrzegając zakazu wypalania traw; wymienia gatunki owadów występujących na łące; obserwuje budowę zbóż, podaje cechy różniące gatunki zbóż; przystosowania do środowiska życia u organizmów typowych dla pola; znaczenie procesu fotosyntezy; wyjaśnia, w jaki sposób powstaje tlen składnik powietrza; zależności pomiędzy roślinami i zwierzętami ; producentów, konsumentów i reducentów; miejsce organizmu w łańcuchu pokarmowym; charakteryzuje sposób odżywiania się organizmu, wnioskując z jego miejsca w łańcuchu pokarmowym; przedstawia pełny opis zbiornika wodnego w swojej okolicy, prezentuje zdjęcia lub rysunki; przedstawia konkretne argumenty w dyskusji na temat budowy sztucznych zbiorników wodnych; poszukuje informacji, korzysta z atlasów oraz tworzy samodzielnie materiały, np. prezentacje, postery; charakteryzuje środowisko życia i rośliny występujące na polu; miedzy i zadrzewień wśród pól; poszukuje informacji o owadach i ptakach żyjących na polach; wyjaśnia, na czym polega samożywność i jakie jest znaczenie procesu fotosyntezy; - omawia samodzielnie różne sposoby zdobywania pokarmu przez organizmy cudzożywne; interpretuje schematy przedstawiające zależności pokarmowe; interpretuje łańcuchy i sieci pokarmowe; przewiduje konsekwencje masowego pojawienia się wybranych gatunków; przedstawia argumenty za i przeciw oraz wyniki dyskusji na temat budowy sztucznych zbiorników wodnych w formie plakatowej;

18. Nad rzeką w najbliższej okolicy 19. Z biegiem rzeki 20. Czynniki warunkujące życie w wodzie 21. Poznajemy rośliny wodne 22. Ryby to zwierzęta wodne 23. Różnorodność zwierząt mieszkających w wodzie 24. Łańcuchy pokarmowe w środowisku wodnym 25. Rozpoznajemy skały 26. Jak powstaje gleba? 26. Obserwujemy życie organizmów związanych z glebą określa kierunek, w którym płynie rzeka; wskazuje prawy i lewy brzeg rzeki; wskazuje na mapie miejsca: początek (źródło) i ujście rzeki; odróżnia dopływy lewobrzeżne i prawobrzeżne; wymienia czynniki wpływające na Zycie organizmów wodnych; wymienia gatunki roślin wodnych i je rozpoznaje (trzcina, pałka wodna, grążel żółty, grzybień biały, rzęsa, moczarka); pojęciem ryby ; wymienia gatunki ryb; podaje ważne przystosowania ryby do życia w wodzie (ruch, oddychanie); pojęciem płazy ; zwierząt wodnych należących do bezkręgowców; wskazuje proste zależności pokarmowe w czasie obserwacji terenowych oraz na podstawie analizy schematu sieci pokarmowej; opisuje cechy fizyczne skał spotkanych w swojej okolicy; wykorzystania gospodarczego skał; gleby gołym okiem i za pomocą przyrządów; uczestniczy w obserwacji organizmów glebowych; nazywa niektóre organizmy glebowe; wskazuje przystosowania organizmów do życia (kret). oblicza prędkość, z jaką przepływa woda w rzece; wskazuje elementy doliny rzecznej: zbocze, koryto, dno doliny; opisuje wygląd rzeki w poszczególnych jej biegach; czynniki warunkujące życie w wodzie, skutki braku tlenu w wodzie rozpoznaje rośliny wodne; wyróżnia strefy roślinności w wodzie; terenowe za pomocą lornetki i lupy; podaje cechy ryby; sposób poruszania się i oddychania u ryb; opisuje przystosowania zwierząt wodnych, w tym bezkręgowców; analizuje sieci pokarmowe w środowisku wodnym; rozpoznaje skały typowe dla miejsca swojego zamieszkania; wyróżnia w glebie składniki ożywione i nieożywione; próchnicy; dżdżownic; przystosowanie kreta do życia w glebie). opisuje wygląd doliny rzecznej, koryta i brzegów rzeki; wykorzystanie rzeki przez człowieka; działalność rzeźbotwórczą rzeki w poszczególnych jej biegach; porównuje warunki życia w wodzie i na lądzie; wyjaśnia wpływ różnych czynników na ilość tlenu w wodzie; charakteryzuje przystosowania roślin do życia w wodzie; wskazuje rośliny poszczególnych stref kierując się kształtem liści, łodyg; kształtu ryby, pokrycia ciała oraz linii bocznej, a także pęcherza pławnego; rozwój płazów podaje cechy kijanki; wyodrębnia łańcuchy pokarmowe z sieci pokarmowej; charakteryzuje ogniwa łańcuchów pokarmowych; wyjaśnia, w jaki sposób powstają skały; wymienia rodzaje skał występujących w regionie na podstawie mapy rozmieszczenia skał; proces powstawania gleby, korzystając ze schematu; rozpoznaje organizmy glebowe i omawia ich rolę; budowę dżdżownicy. wykonuje pełny opis rzeki, jej doliny i koryta, podaje prędkość przepływu; ocenia wpływ działalności człowieka na stan czystości rzeki; wymienia formy rzeźby doliny powstałe w wyniku działalności rzeźbotwórczej rzeki; objaśnia schematy dotyczące temperatury zbiorników (jezior) i jej zależności od pór roku; pojęciem plankton w stosunku do drobnych organizmów wodnych; wyróżnia plankton roślinny i zwierzęcy; przystosowania ryby do życia w wodzie, podkreślając rolę narządów ruchu (wyróżnia płetwy parzyste i nieparzyste, je nazywa), oddychania, linii bocznej oraz pęcherza pławnego; pojęciem plankton w stosunku do drobnych organizmów wodnych; wyróżnia plankton zwierzęcy; łańcuchów, w których są organizmy wodne, lądowe i wodno-lądowe; bada i opisuje cechy fizyczne skał spotykanych w przyrodzie, korzystając z gablot, zbiorów, kolekcji; gospodarcze wykorzystanie różnego rodzaju skał; role porostów w tworzeniu gleby; podaje przystosowania organizmów glebowych do życia, organizmów glebowych. przestawia w formie metaplanu stan czystości rzeki i jej doliny; wykonuje schemat przedstawiający działalność rzeźbotwórczą rzeki oraz formy terenu powstałe w wyniku tej działalności; omawia warunki życia w wodzie, posługuje się schematami i wskazuje różnice pomiędzy środowiskiem lądowym i wodnym; przygotowuje samodzielnie ciekawe informacje o roślinach wodnych i je prezentuje; i ciekawie opowiada o budowie i przystosowaniu ryb do życia w wodzie, poszukuje informacji o rybach chronionych i je przedstawia; planuje obserwacje terenowe, aktywnie w nich uczestniczy i prezentuje wyniki; na podstawie obserwacji w terenie tworzy prosty model sieci pokarmowych; sporządza własną kolekcję skał; prezentuje informacje na temat minerałów; doświadczalnie bada wpływ różnych rodzajów gleby na wzrost i rozwój roślin; omawia różne gatunki organizmów żyjących w glebie, swobodnie posługuje się pojęciami: owad, bezkręgowiec, ssak itp. Człowiek a środowisko 1. Badamy stopień wskazuje źródła zanieczyszczenia zanieczyszczeń powietrza powietrza w okolicy; bada doświadczalnie zanieczyszczenie powietrza; opisuje zmiany w środowisku dotyczące powietrza, a spowodowane przez ludzi; ocenia zanieczyszczenie powietrza w najbliższym otoczeniu, wyciągając wnioski z obserwacji i prostych doświadczeń; wyciąga wnioski dotyczące stanu powietrza na podstawie samodzielnie zaplanowanych obserwacji i prostych doświadczeń;

2. Badamy stopień zanieczyszczenia wody i gleby 3. Poszukujemy źródeł zanieczyszczenia środowiska 4. Czy zawsze dbamy o środowisko, w którym żyjemy? 5. Wszyscy możemy chronić przyrodę 6. Korzystne i niekorzystne zmiany w naszym otoczeniu 7. Nasze zdrowie zależy od środowiska 8. Hałas jest niebezpieczny dla zdrowia wskazuje źródła zanieczyszczeń wody i gleby; wymienia niewłaściwe zachowania ludzi prowadzące do zanieczyszczenia wody; bierze udział w obserwacjach terenowych i opisuje stan środowiska; wskazuje właściwe i niewłaściwe sposoby zachowania się ludzi, wpływające na środowisko; wymienia zachowania niewłaściwe, niszczące środowisko; uczestniczy w obserwacji zmian w otoczeniu, wyjaśnia znaczenie niektórych; niekorzystnych zmian dotyczących zdrowia wywołane wpływem środowiska; zachowuje się bezpiecznie w czasie opalania; wskazuje objawy choroby powstające pod wpływem hałasu. bada doświadczalnie zanieczyszczenie wody i gleby, zmian spowodowanych zanieczyszczeniem gleby i wody; wskazuje przyczyny zanieczyszczenia środowiska zaobserwowane w czasie zajęć w terenie; dostrzega i wyjaśnia wpływ codziennych zachowań na stan środowiska; proponuje sposoby zachowań ludzi sprzyjające środowisku przyrodniczemu; dotyczące zmian w środowisku w terenie chorób wywołanych przez czynniki środowiska i wskazuje przyczyny ich powstania; wyjaśnia wpływ hałasu na zdrowie ludzi; odczytuje informacje o natężeniu hałasu z tablic. opisuje zmiany w środowisku dotyczące gleby i wody, spowodowane przez ludzi; opisuje zmiany w środowisku spowodowane przez ludzi; odczytuje informacje i je interpretuje, np. odczytuje z diagramu informacje o zużyciu prądu; oszczędzania wody, prądu; wykazuje właściwe nawyki sprzyjające środowisku przyrodniczemu; pozytywnego i negatywnego wpływu ludzi na otoczenie; wpływ środowiska na zdrowie; wyjaśnia, jak chronić skórę w czasie opalania; chorób wywołanych przez hałas. ocenia zanieczyszczenie najbliższego otoczenia, wyciągając wnioski z obserwacji i prostych doświadczeń; aktywnie włącza się w ocenę stanu środowiska, proponując obserwacje i ; odczytuje informacje o wpływie na środowisko zawarte na etykietach produktów; zachowań właściwych, sprzyjających środowisku; dokonuje oceny stanu środowiska i działań ludzi; dostrzega zagrożenia ze strony czynników środowiskowych dla zdrowia i je opisuje; wskazuje miejsca bardzo hałaśliwe i takie, w których panuje cisza. planuje obserwacje, przeprowadza je i wyciąga wnioski; ocenia stan zanieczyszczenia okolicy i proponuje środki zaradcze; proponuje rozwiązania problemu zanieczyszczenia środowiska, wynikające z obserwacji terenowych; prawidłowo ocenia postępowanie ludzi w stosunku do środowiska, wskazuje zachowania niewłaściwe i im zapobiega; przedstawia propozycje działań zmierzających do zapobiegania niszczeniu środowiska; ocenia zmiany zachodzące w otoczeniu pod względem ich skutków dla środowiska; analizuje i przedstawia pozytywny i negatywny wpływ środowiska na zdrowie ludzi; tworzy własne materiały, np. ulotki mówiące o zagrożeniu hałasem. Załącznik nr 2 Szczegółowe wymagania edukacyjne przedmiotu przyroda w kl. V Temat (rozumiany jako lekcja) Ocena dopuszczająca Właściwości substancji 1/2. Z różnymi wymienia substancje substancjami występujące w otoczeniu; spotykamy się zachowuje zasady w domowej bezpieczeństwa przy kuchni ch badaniach właściwości substancji 3. Czy masa i objętość to właściwości substancji? wykonuje pomiary masy ciał i objętości ciał Ocena dostateczne uczestniczy w badaniach właściwości substancji; wyróżnia substancje i mieszaniny substancji porównuje masy ciał (ciekłych, stałych) wykonanych z różnych substancji mających tą samą objętość Ocena dobra właściwości substancji, takich jak sól, cukier, woda; bada topliwość i rozpuszczalność wybranych substancji objaśnia, czym jest masa ciała; wyjaśnia zależności pomiędzy masą a objętością Ocena bardzo dobra planuje w celu zbadania właściwości substancji, notuje wyniki doświadczeń oraz je omawia; chemiczne (reakcje) porównuje masy ciał wykonanych z tej samej substancji, lecz o różnej długości i objętości; porównuje masy ciał wykonanych z różnych substancji Ocena celująca wyróżnia substancje, wyjaśnia pojęcie substancja, porównuje poznane substancje pod względem wyglądu, właściwości wyjaśnia zależności pomiędzy masą, objętością a gęstością 4. Czy wszystkie substancje tak samo przewodzą ciepło? zastosowania w przedmiotach użytku codziennego substancji dobrze i słabo przewodzących ciepło wymienia substancje dobrze i słabo przewodzące ciepło bada doświadczalnie przewodzenie ciepła przez różne ciała fizyczne (substancje) wyjaśnia celowość stosowania substancji o różnym przewodnictwie ciepła planuje, wyciąga z nich wnioski i omawia zastosowanie substancji w życiu codziennym

5. Substancje kruche, sprężyste i plastyczne 6, 7. Wpływ różnych substancji na wzrost i rozwój roślin 8, 9. Wpływ czynników środowiska na substancje przedmiotów wykonanych z substancji kruchych, plastycznych i sprężystych; wskazuje uszkodzenia roślin spowodowane czynnikami zewnętrznymi opisuje zmiany substancji pod wpływem czynników zewnętrznych; odczytuje informacje o możliwości recyklingu umieszczone na produktach, wskazuje miejsca, gdzie należy umieszczać odpady. Krajobrazy Polski i Europy 1. Niziny, wskazuje niziny, wyżyny, góry wyżyny, góry, korzystając mieszkamy w ze skali barw; różnych odczytuje wysokość miejscach w bezwzględną punktów Polsce podpisanych na mapie 2. Cechy ukształtowania powierzchni Polski 3. Na polskim wybrzeżu Bałtyku 4. Krajobrazy nad Morzem Bałtyckim 5. W krainie tysiąca jezior 6. Nizina Mazowiecka największa nizina Polski 7. Warszawa to stolica Polski 8. Krasowy krajobraz Wyżyny Krakowsko- Częstochowskiej wskazuje na mapie Polski wybrane niziny, wyżyny, góry wskazuje Morze Bałtyckie na mapie Europy wskazuje na mapie obszar występowania nadmorskiego; podaje cechę wyróżniającą dla pobrzeży lokalizuje na mapie Krainę Tysiąca Jezior; wymienia dwie cechy wyróżniające dla pojeziernego; odczytuje z mapy nazwy dwóch największych jezior na Mazurach wskazuje na mapie Polski Nizinę Mazowiecką; odczytuje wysokości bezwzględne Niziny Mazowieckiej na mapie hipsometrycznej Warszawy na podstawie mapy fizycznej Polski; wymienia kilka obiektów, które warto zobaczyć w Warszawie Wyżyny Krak.-Częstoch. na podstawie mapy Polski; rozpoznaje wapień na podstawie (badanie rozpuszczalności skał wapiennych) substancji kruchych, sprężystych i plastycznych; wpływu działalności ludzi na uszkodzenie roślin oraz ich gorszy wzrost i rozwój wymienia czynniki wpływające na substancje takie jak metal, plastik, drewno, szkło; korozja recykling, podaje sposoby zabezpieczania metalu przed korozją; skalę barw mapy hipsometrycznej; wskazuje na mapie przebieg wybranych poziomic zaznacza na mapie konturowej Polski położenie wybranych nizin, wyżyn, gór opisuje położenie Morza Bałtyckiego; wymienia typy wybrzeży Morza Bałtyckiego pasa Pobrzeży. odczytuje z mapy hipsometrycznej i krajobrazowej informacje dotyczące pobrzeży Pojezierza Mazurskiego; odczytuje z mapy fizycznej nazwy wybranych jezior i wzgórz morenowych Niziny Mazowieckiej; odczytuje z mapy wybrane obiekty geograficzne wymienia funkcje Warszawy jako stolicy Polski i wielkiego miasta wymienia na podstawie materiału ilustracyjnego elementy Wyżyny Krakowsko- Częstochowskiej opisuje cechy substancji kruchych, plastycznych i sprężystych oraz podaje sposoby ich wykorzystania; obserwuje wzrost roślin w hodowlach doświadczalnych z zastosowaniem różnych roztworów do ich podlewania; obserwuje zmiany spowodowane czynnikami zewnętrznymiw różny ch przedmiotach i ciałach fizycznych; zna czas rozkładu odpadów; wyjaśnia przebieg i znaczenie zjawiska korozji wyjaśnia pojęcia nizina, wyżyna, góry; odczytuje wysokości wybranych punktów położonych na poziomicach podaje nazwy geograficzne wybranych nizin, wyżyn, pasm górskich w Polsce wyjaśnia wpływ rzeźbotwórczej działalności morza wybrzeża; wskazuje na mapie wybrzeża wysokie i płaskie. podaje cechy charakterystyczne nadmorskiego cechy pojeziernego wymienia cechy charakterystyczne dla niziny; wymienia typowe dla Niziny uprawy wymienia atrakcje turystyczne miasta wyjaśnia, dlaczego na Wyżynie Krakowsko- Częstochowskiej występuje rzeźba krasowa; opisuje charakterystyczne dla rzeźby krasowej elementy wykonuje proste i obserwacje oraz wyciąga z nich wnioski dotyczące cech badanych substancji; bada siłę kiełkowania nasion w różnych warunkach (obecność soli kuchennej, detergentów); wyjaśnia zjawisko eutrofizacji bada doświadczalnie wpływ wody, powietrza, temperatury i gleby na metale, papier, drewno, plastik; wymienia i omawia warunki sprzyjające korozji odczytuje wysokość bezwzględną punktów położonych między poziomicami; oblicza wysokość względną wybranych punktów wymienia cechy ukształtowania powierzchni Polski cechy fizyczne Morza Bałtyckiego przedstawia wzajemne zależności między elementami nadmorskiego a działalnością człowieka wykorzystanie walorów przyrodniczych pojezierza przez człowieka wyjaśnia, jakie cechy Niziny Mazowieckiej zadecydowały o jej rolniczym charakterze opracowuje plan wycieczki po Warszawie opisuje walory przyrodnicze i kulturowe na Szlaku Orlich Gniazd; zaznacza obiekty przyrodnicze i kulturowe na schemacie przedstawiającym Szlak Orlich Gniazd wyjaśnia przykłady zastosowania materiałów kruchych, plastycznych i sprężystych, doświadczalnie sprawdza właściwości substancji; hoduje rośliny i obserwuje wpływ różnych substancji na ich rozwój problem odpadów, wyjaśnia możliwość ich wykorzystania wyjaśnia, jak przedstawia się wysokości bezwzględne na mapie hipsometrycznej przedstawia ukształtowanie powierzchni Polski na mapie konturowej przedstawia na rysunkach, w jaki sposób powstają klif i mierzeja prezentuje wyniki analizy SWOT na temat korzystnych i niekorzystnych skutków działalności turystycznej w krajobrazie nadmorskim jezior morenowych i rynnowych, wyjaśnia ich genezę, prezentuje ilustracje opisuje na podstawie różnych źródeł dolinę Wisły w okolicach Warszawy prezentuje trasę wycieczki po Warszawie; tworzy makietę wielkiego miasta tworzy model jaskini

9. Przemysłowy krajobraz Śląska 10. Krajobraz rolniczy Wyżyny Lubelskiej 11. Tatry najwyższe góry w Polsce 12. Pogoda i roślinność w Tatrach 13. Mój region, moje miasto, moja miejscowość 14. Różne formy ochrony przyrody w Polsce 15. Parki narodowe to ważna forma ochrony przyrody 16. Ochrona przyrody w najbliższej okolicy 17. Zwiedzamy największe miasta Polski 18. Kraków miasto polskich królów 19. Gdańsk portowe miasto naszego wybrzeża 20. Chcielibyśmy zwiedzić 21. Polska leży w Europie Wyżyny Śląskiej; wymienia typowe cechy przemysłowego na podstawie ilustracji (filmu); odczytuje z mapy nazwy miast przemysłowych Wyżyny Śląskiej Wyżyny Lubelskiej na podstawie mapy Polski; wymienia na podstawie informacji typowe uprawy na Wyżynie Lubelskiej Tatr; odczytuje wysokości bezwzględne na podstawie mapy turystycznej Tatr, wymienia trzy elementy wysokogórskiego na podstawie ilustracji wybiera z tekstu określenia dotyczące pogody w górach wskazuje na mapie Polski położenie swojego regionu; wymienia miejsca w regionie (mieście, miejscowości), które warto zobaczyć wymienia formy ochrony przyrody stosowane w Polsce; wymienia na podstawie regulaminu najważniejsze zasady zachowania w parku narodowym podaje nazwy parków narodowych występujących w najbliższym regionie rozpoznaje na ilustracjach rośliny i zwierzęta chronione w najbliższym regionie wskazuje na mapie największe miasta w Polsce (Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź i in.); wskazuje walory swojego miejsca zamieszkania rozpoznaje na ilustracjach najbardziej znane zabytki Krakowa i Gdańska wybranego miasta wskazuje na mapie granice Polski; wymienia państwa sąsiadujące z Polską wymienia charakterystyczne cechy przemysłowego na podstawie mapy krajobrazowej; rozpoznaje w kolekcji skał węgiel kamienny ocenia na podstawie mapy udział gruntów ornych w ogólnej powierzchni Wyżyny Lubelskiej; opisuje cechy rolniczego oblicza wysokości względne wybranych punktów na podstawie mapy turystycznej Tatr; wymienia (na podstawie mapy) nazwy obiektów przyrodniczych na wybranym szlaku Tatr wymienia cechy pogody w wysokich górach na podstawie tekstu; zmiany temperatury wraz z wysokością, piętrowość roślinną w Tatrach. swojego miasta (miejscowości) i regionu; wymienia charakterystyczne cechy regionu sposoby zachowania na obszarach chronionych; wyjaśnia co znajduje się w publikacjach Polska czerwona księga roślin i Polska czerwona księga zwierząt na podstawie mapy położenie parków narodowych w Polsce, rozpoznaje na podstawie ilustracji i opisów parki narodowe w najbliższym regionie podaje na podstawie mapy turystycznej przykłady występujących w najbliższej okolicy parków, rezerwatów, pomników przyrody rozmieszczenie dużych miast w Polsce; podaje cechy miejscowości, w której mieszka wymienia największe zabytki i atrakcje turystyczne Krakowa oraz Gdańska przedstawia funkcje miasta w regionie wskazuje państwa sąsiadujące i ich stolice wyjaśnia wpływ bogactw naturalnych Śląska na rozwój działalności gospodarczej człowieka wymienia elementy charakterystyczne dla wyżyny opisuje cechy wysokogórskiego Tatr; podaje nazwy znanych w Tatrach obiektów turystycznych, np. szczytów, jezior, dolin oblicza temperaturę powietrza w górach; wymienia nazwy roślin i zwierząt występujących w Tatrach opracowuje plan wycieczki turystycznej po regionie, mieście, miejscowości charakteryzuje formy ochrony przyrody w Polsce rozpoznaje na podstawie ilustracji i opisów wybrane parki narodowe wymienia gatunki roślin i zwierząt objętych ochroną w najbliższym regionie podaje cechy dużego miasta na podstawie planów miast oraz danych statystycznych walory turystyczne Krakowa i Gdańska opisuje walory turystyczne miasta przebieg granic Polski; Polski na podstawie mapy politycznej Europy wpływ działalności gospodarczej człowieka na krajobraz Wyżyny Śląskiej wymienia sprzyjające warunki rozwoju rolnictwa na Wyżynie Lubelskiej opracowuje plan trasy wycieczki pieszej w Tatrach wyjaśnia zależność między temperaturą a układem roślinności w Tatrach wskazuje osiągnięcia regionu w różnych dziedzinach gospodarczych, kulturowych, społecznych i in. opisuje obowiązujące oznaczenia dla pomników przyrody; wyjaśnia różnice między poszczególnymi formami ochrony przyrody w Polsce opisuje walory przyrodnicze wybranych parków narodowych wymienia obiekty przyrody nieożywionej objęte ochroną w najbliższym regionie, uzasadnia konieczność ochrony przyrody ocenia zalety i wady życia w dużym mieście ważne zdarzenia historyczne związane z tymi miastami; opracowuje plan wycieczki po mieście opracowuje trasę zwiedzania miasta podaje cechy położenia Polski w Europie tworzy model miasta przemysłowego wykonuje pracę projektową na temat wąwozów lessowych Wyżyny Lubelskiej wykonuje prezentację komputerową przebiegu trasy wycieczki tworzy schemat układu roślinności w Tatrach na podstawie ilustracji i opisu przeprowadza wywiad ze znaną osobą w swojej miejscowości, np. na temat planowanych inwestycji przygotowuje opis gatunków chronionych w najbliższym regionie lokalizuje na mapie konturowej parki narodowe w Polsce komputerową (lub album) na temat obszarów chronionych w najbliższym regionie opracowuje monografię dużego miasta w pobliżu swojego miejsca zamieszkania opracowuje krótki przewodnik po mieście pełni rolę przewodnika w czasie wycieczki po mieście w wybranej formie, np. albumu, portfolio, plakatu, prezentuje wiadomości o państwach sąsiadujących z Polską

22, 23. Europa kontynent, na którym mieszkamy 24. Wakacje nad Morzem Śródziemnym 25. W najwyższych górach Europy 26. Europa to bardzo ciekawy kontynent wskazuje Europę na mapie świata; odszukuje na mapie Europy wskazane obiekty geograficzne, np. wyspy, półwyspy, niziny, góry lokalizuje na mapie Europy obszar występowania śródziemnomorskiego; podaje cechy pogody nad Morzem Śródziemnym w okresie wakacji lokalizuje Alpy na mapie Europy; wymienia na podstawie ilustracji typowe elementy wysokogórskiego rozpoznaje na ilustracjach wybrane krajobrazy Europy np. krajobraz Islandii, Pojezierza Fińskiego, wielkich miast Europy (Paryża, Londynu). przedstawia położenie Europy na mapie świata; wskazuje na mapie wybrane państwa i ich stolice, rzeki, góry, niziny, wyspy i półwyspy Europy podaje nazwy państw, w których występuje omawiany krajobraz; opisuje na podstawie ilustracji cechy śródziemnomorskiego podaje nazwy państw, w których występuje omawiany krajobraz; wymienia możliwości uprawiania sportu i turystyki w Alpach wskazuje na mapach miejsca o wymienionych krajobrazach. podaje najważniejsze cechy fizyczne Europy na podstawie mapy geograficznej, krajobrazowej i innych map tematycznych na podstawie ilustracji (filmu) zagospodarowanie turystyczne regionu opisuje cechy wysokogórskiego podaje nazwy państw, w których występują omawiane krajobrazy. podaje cechy społeczno-gospodarcze kontynentu na podstawie map tematycznych oraz danych statystycznych wyjaśnia, dlaczego do krajów śródziemnomorskich przyjeżdża najwięcej turystów przedstawia walory i atrakcje turystyczne regionu uzasadnia twierdzenie, że Europa jest kontynentem zróżnicowanym pod względem krajobrazowym. prezentuje mapę mentalną dotyczącą cech Europy przedstawia walory i atrakcje turystyczne regionu na plakacie lub prezentacji prezentuje plakat na temat Dlaczego chętnie jeździmy na narty w Alpy? przygotowuje quiz na temat krajobrazów Europy. Organizm człowieka 1. Organizm człowieka jest wymienia układy bardzo budujące organizm skomplikowany człowieka; określa położenie narządów 2. Jak jest zbudowany nasz szkielet? wskazuje wybrane kości i stawy; podaje najważniejsze funkcje układu kostnego wskazuje na schematach poszczególne układy; obserwuje komórki organizmu wskazuje na modelu elementy układu kostnego; wszystkie funkcje szkieletu Uczeń pojęciami: narząd, układ, komórka, tkanka wyróżnia szkielet osiowy i szkielet kończyn; prezentuje właściwą postawę, wskazując układ kości na modelu budowę organizmu człowieka, wymieniając najważniejsze układy oraz ich narządy wymienia ważne kości i stawy; budowę stawu wypowiada się na temat budowy organizmu człowieka, posługuje się pojęciami: narząd, układ, komórka, tkanka budowę szkieletu, określa funkcję jego części, wymienia chrząstki jako element szkieletu 3. Szkielet i mięśnie biorą udział w ruchu 4. Wady i urazy szkieletu 5. Układ pokarmowy człowieka wymienia rolę kości, stawów i mięśni w ruchu organizmu prezentuje właściwa postawę w czasie siedzenia i stania podaje podstawowe funkcje układu pokarmowego, wskazuje położenie podstawowych narządów układu pokarmowego współpracę szkieletu i mięśni w czasie ruchu ciała; charakteryzuje bierny i czynny układ ruchu uraz, a czym wada wskazuje na schematach narządy układu pokarmowego, wyróżnia przewód pokarmowy z układu pokarmowego wyjaśnia role mięśni prostowników i zginaczy wymienia wady i urazy szkieletu; ćwiczeń dla zdrowia szkieletu analizuje plansze, schematy, modele dotyczące budowy układu pokarmowego, wskazuje gruczoły trawienne układu pokarmowego i podaje ich rolę na schemacie lub modelu działanie stawu udziela pierwszej pomocy przy urazach szkieletu (np. zwichnięcie, złamanie) wyjaśnia mechanizm przemieszczania się pokarmu ruchy robaczkowe (perystaltyka) ruch jako wynik współpracy mięśni i stawów wyjaśnia, jak należy dbać o właściwe kształtowanie szkieletu i postawy ciała i czym zajmuje się ortopeda wypowiada się na temat funkcji i budowy układu pokarmowego, właściwie posługuje się pojęciami przewód pokarmowy, gruczoły trawienne, wskazuje położenie narządów 6. Ważną funkcją układu pokarmowego jest trawienie pokarmu 7. Składniki pokarmowe zawarte w naszym pożywieniu 8. Budowa układu oddechowego nazywa zmiany, jakim ulega pokarm po zjedzeniu; higienę jamy ustnej i zębów wymienia nazwy składników pokarmowych wymienia narząd oddechowy i wskazuje na schemacie jego położenie wyjaśnia czym jest trawienie, charakteryzuje rolę zębów, języka i śliny w procesie trawienia podaje role składników pokarmowych wskazuje na schematach narządy układu oddechowego i podaje podstawowe ich funkcje, wyjaśnia mechanizm wdechu i wydechu wskazuje miejsca w przewodzie pokarmowym, gdzie zachodzi proces trawienia; pojęciem enzym trawienny wskazuje pokarmy bogate w białko, cukry i tłuszcze; wyjaśnia role soli mineralnych, witamin, wody analizuje plansze, schematy, modele dotyczące budowy układu oddechowego, udziela pomocy przy omdleniach i zakrztuszeniach oraz zachłyśnięciach proces trawienia i wchłaniania pokarmu w przewodzie pokarmowym; podaje rolę gruczołów trawiennych wyróżnia pokarmy pochodzenia roślinnego i zwierzęcego budowę płuc, wyjaśnia budowę klatki piersiowej i jej role w oddychaniu, dokonuje pomiarów klatki piersiowej w czasie wdechu i wydechu wymienia choroby związane z zaburzeniami pracy układu pokarmowego oraz złą dietą składników pokarmowych w organizmie wyjaśnia budowę układu oddechowego mi funkcjonowanie płuc

9. Przebieg procesu oddychania 10. Tlen jest niezbędny do procesu spalania 11. Budowa układu krwionośnego 12. Krew, krążąc, spełnia wiele zadań 13. Budowa układu rozrodczego kobiety i mężczyzny 14. Rozwój zarodkowy i płodowy 15. Etapy w rozwoju człowieka 16. Ważny okres w życiu to dojrzewanie 17. Zmysły i układ nerwowy dostarczają nam informacji wskazuje role tlenu i dwutlenku węgla w procesie oddychania procesu spalania zachodzącego w przyrodzie lub w czasie działalności człowieka podaje rolę układu krwionośnego i wskazuje położenie serca; wysłuchuje tętna u siebie i innej osoby wymienia podstawowe funkcje krwi układu rozrodczego; zasady higieny związane z układem rozrodczym ciąża, poród, jak długo trwa ciąża; wymienia etapy rozwoju człowieka zna podstawowe przejawy okresu dojrzewania; przestrzega zasad higieny; zwraca się do dorosłych w trudnych sprawach związanych ze swoim zdrowiem wymienia zmysły; rolę mózgu w przetwarzaniu i rozumieniu bodźców odbieranych przez zmysły wyjaśni, czym jest proces oddychania, gazów w procesie oddychania (tlen, dwutlenek węgla), czystego powietrza w oddychaniu wskazuje przykłady, gdzie wykorzystywany jest proces spalania wskazuje na schematach narządy układu krwionośnego; funkcje układu krwionośnego (serca, naczyń krwionośnych) wymienia funkcje krwi; krwotok i jak postępować przy takim urazie analizuje plansze, schematy, modele dotyczące budowy układu rozrodczego wyjaśnia czym jest zapłodnienie; nazywa komórki rozrodcze żeńskie i męskie etapy rozwoju człowieka (podaje kolejność i czas trwania) zmiany towarzyszące okresowi dojrzewania; rozumie i akceptuje zmiany zachodzące w okresie dojrzewania w organizmie rolę zmysłów w odbieraniu bodźców (przypomnienie zagadnienie jest kontynuacją zapisu 6/1); wymienia części układu nerwowego procesy zachodzące w czasie wymiany gazowej, objaśnia rolę krwi w procesie przenoszenia gazów wyjaśnia role tlenu w procesie spalania, wykonuje pokazujące role tlenu w procesie spalania pojęciami: żyły, tętnice, naczynia włosowate rolę krwi w przenoszenia substancji odżywczych i oddychaniu nazewnictwem medycznym w omawianiu budowy układu rozrodczego wskazuje na schemacie narząd, w którym powstają komórki rozrodcze; pojęciami: ciąża i poród wymienia cechy charakterystyczne dla poszczególnych okresów rozwojowych higieny oraz aktywności ruchowej w okresie dojrzewania; charakteryzuje dojrzewanie fizyczne, psychiczne i społeczne budowę układu nerwowego za pomocą schematu, wyróżnia mózg. rdzeń kręgowy i nerwy; układu nerwowego oddychania, jako procesu wyzwalania energii identyfikuje produkty spalania wyjaśnia stosowane w schematach układu krwionośnego kolory oznaczające naczynia z krwią niosąca tlen i z krwią pozbawioną tlenu obserwuje obraz mikroskopowy krwi, objaśnia jego znaczenie (wyróżnia krwinki czerwone) wykazuje postawę otwartości i szacunku do siebie i innych w czasie rozmów; narządów rozrodczych rozwój zarodkowy i płodowy; pępowiny, macicy określa etap rozwojowy dla poszczególnych osób, np. dla mamy, siostry sposoby zachowania się w trudnych sytuacjach związanych z okresem dojrzewania wyjaśnia znaczenie hormonów w funkcjonowaniu organizmu wyjaśnia, na czym polega współpraca zmysłów i układu nerwowego łączy proces oddychania z procesami spalania. bada skład powietrza wydychanego i wyjaśnia różnicę pomiędzy nim a powietrzem wdychanym wyjaśnia proces spalania budowę i rolę układu krwionośnego wyjaśnia pojęcie transfuzja ; badania krwi (morfologia) budowę układu rozrodczego oraz rolę i higienę wyjaśnia, jak jest determinowana płeć dziecka (rola ojca); wyjaśnia, jak powstają bliźnięta tworzy materiały pokazujące charakterystykę etapów rozwojowych człowieka proces dojrzewania w aspekcie fizycznym, psychicznym i społecznym, podkreśla wielopłaszczyznowość procesu rolę układu nerwowego oraz zmysłów; wyjaśnia, jak organizm radzi sobie, gdy zmysł wzroku lub słuchu jest uszkodzony 18. Oko narząd wzroku 19. Badamy właściwości soczewek 20. Ucho narząd słuchu 21. Poznajemy źródła dźwięku oczu; wskazuje podstawowe części oka na modelu lupą; odczytuje powiększenie lupy i rolę ucha; wymienia zasady higieny ucha i zmysłu słuchu na modelu czy schemacie budowę oka; wady wzroku opisuje wygląd i właściwości soczewek budowę ucha, korzystając z modelu i schematu wskazuje źródła dźwięku zjawisk przyrodniczych, które pozwalają porównać prędkość rozchodzenia się dźwięku i światła łez i powiek w ochronie oka; proces powstawania obrazu w oku doświadczal -nie sprawdza właściwości lup (soczewki) wyjaśnia, jak powstaje obraz na siatkówce oka małżowiny usznej oraz kanału słuchowego; objaśnia działanie błony bębenkowej bada zależność dźwięku od naprężenia i długości struny w gitarze; fala dźwiękowa znaczenie wzroku ; podaje zasady higieny oka zastosowania soczewek rolę zmysłu równowagi bada rozchodzenie się dźwięku w różnych ośrodkach fizycznych (środowiskach); wyjaśnia zjawisko echa wskazuje sposoby pomocy ludziom niewidzącym wyjaśnia działanie soczewek w okularach leczniczych wyjaśnia trudności, z jakimi spotykają się ludzie niesłyszący; wskazuje sposoby pomocy, rozumie ich potrzeby i reaguje na nie planuje, prezentuje wyniki

Zdrowie i troska o zdrowie 1. Choroby wyjaśnia pojęcie wirusowe choroba zakaźna ; i bakteryjne wyjaśnia terminy: wirus, bakteria; sposoby zarażania się drobnoustrojami 2. Choroby powodowane przez zwierzęta wymienia pasożyty ludzkie; dróg zarażania pasożytami; wyjaśnia, jak zapobiegać użądleniom negatywnego wpływu wirusów i bakterii na organizm ludzki podaje objawy wybranych chorób pasożytniczych (glistnicy, grzybicy); podaje zasady chroniące nas przed chorobami wywołanymi przez zwierzęta wymienia przykłady pozytywnego działania bakterii; objawy typowych chorób bakteryjnych i wirusowych wpływ niektórych pasożytów na zdrowie pojęciem epidemia ; szczepień w ochronie przed chorobami zakaźnymi cykle rozwojowe (uproszczone) glisty, tasiemca, zwracając uwagę na drogi zakażenia tymi pasożytami przygotowuje własne materiały dotyczące chorób wirusowych i bakteryjnych przygotowuje własne materiały dotyczące pasożytów (prezentacje, plakaty) 3. Jak chronić się przed chorobami zakaźnymi i pasożytniczymi? 4. Grzyby jadalne, niejadalne i trujące zasady higieny zapobiegające chorobom pasożytniczym i zakaźnymi (myje ręce, naczynia, pokarmy, wkłada klapki na basenie itp.) korzysta z atlasu grzybów; podaje cechy, które wyróżniają niebezpieczne muchomory niebezpieczeństwo zarażenia się chorobami wymienia grzyby trujące i je rozpoznaje; opisuje cechy muchomora sromotnikowego; wyjaśnia niebezpieczeństwo związane ze spożyciem grzybów uzasadnia stosowanie zabiegów i zachowań higienicznych odróżnia grzyby trujące od jadalnych korzystając z atlasu grzybów, wymienia grzyby, które można ze sobą pomylić sposób ochrony przed chorobą w czasie epidemii grypy wymienia grzyby jadalne, niejadalne i trujące drogi zakażenia, sposoby ochrony przed zakażeniem i sprawnie korzysta z atlasu grzybów, porównuje grzyby, ostrzega przed grzybami trującymi, podaje ich cechy 5. Bezpieczne grzybobranie 6. Etykiety na produktach żywnościowych to ważne informacje o żywności podaje zasady bezpiecznego grzybobrania; rozpoznaje rośliny trujące spotykane w lesie odczytuje potrzebne informacje na etykietach produktów; interpretuje odczytane informacje (data ważności, zawartość konserwantów, utrwalaczy) przestrzega przed zbieraniem grzybów; podaje zasady ochrony grzybów i innych leśnych organizmów w czasie grzybobrania zwraca uwagę na terminy ważności produktów wyjaśnia sposoby zachowania się w zetknięciu ze szkodliwymi i trującymi grzybami oraz roślinami określa wady i zalety produktu; wybiera produkty korzystne ze względu na zdrowie i ochronę środowiska wymienia gatunki grzybów prawnie chronionych; ochronę grzybów jako element ochrony środowiska lasu właściwie i rozumnie korzysta z reklam; wskazuje produkty, których nie powinniśmy spożywać, dbając o zdrowie przygotowuje materiały własne, np. album, prezentacja na temat grzybów, grzybobrania wyjaśnia pojęcia: konserwanty, barwniki; ocenia wartość produktu i jego wpływ na zdrowie 7. Żywność trzeba zabezpieczać przed zepsuciem wskazuje oznaki zepsucia produktu i nie spożywa produktów zepsutych właściwie zabezpiecza żywność przed psuciem stosuje zasady właściwego przechowywania żywności wskazuje przyczyny psucia się żywności; wymienia niebezpieczeństwa związane z nieprawidłowym przechowywaniem żywności planuje sposób przechowywania żywności zgodnie z zasadami żywienia 8. Dbajmy o nasze zdrowie i prawidłowo się odżywiajmy 9. Budowa i rola skóry 10. Higiena osobista pomaga zachować zdrowie i urodę 11. O wzrok i słuch trzeba dbać wskazuje pokarmy bogate w składniki pokarmowe; stosuje zasady właściwego doboru diety dla siebie i innych obserwuje skórę przez lupę zasady higieny osobistej; prawidłowo myje zęby stosuje zasady higieny wzroku i słuchu; wskazuje miejsca i sytuacje korzystnie oddziałujące na słuch i takie, które są niekorzystne zasady higieny odżywiania się; dba o estetykę posiłków; przestrzega godzin posiłków; stosuje zasady prawidłowego odżywiania się skóry jako narządu zmysłu dotyku stosuje kosmetyki przeznaczone dla wieku wymienia i omawia zasady ochrony wzroku zagrożenia dla słuchu (hałas, uszkodzenie błony bębenkowej) obserwuje zawartość składników pokarmowych w swoich pokarmach; ocenia swoją dietę pod względem jej wpływu na zdrowie budowę skóry; bada doświadczalnie wrażliwość skóry na dotyk uzasadnia konieczność wizyt u stomatologa wyjaśnia pojęcie wada wzroku ; wymienia wady wzroku, wskazuje czynniki negatywnie wpływające na wzrok i słuch prowadzi notatki z obserwacji i wyciąga wnioski dotyczące swojego zdrowia; wymienia choroby powstałe w wyniku zaburzenia łaknienia lub niewłaściwego odżywiania się rolę skóry w regulacji temperatury ciała wyjaśnia zagrożenia wynikające z braku higieny osobistej wyjaśnia sposoby korygowania wad wzroku (zez, krótkowzroczność i dalekowzroczności omawia zasady zdrowego odżywiania się, wskazuje skutki nieprawidłowości wykonuje wskazujące na wpływ potu na regulacje temperatury ciała tworzy własne materiały, np. reklamuje zachowania, stosowanie właściwych kosmetyków, uzasadnia konieczność dbania o swoje ciało i higienę zjawisko daltonizmu, wyjaśnia znaczenie korygowania wad słuchu i wzroku

12. W czasie zabawy i odpoczynku pamiętajmy o bezpieczeństwie wskazuje niebezpieczne zachowania w czasie zabaw przypomina zasady planowania czasu wolnego i właściwego wypoczynku reaguje właściwie na niebezpieczne zachowania uczniów zasady bezpiecznego korzystania z różnych form ruchu: gier zespołowych, nart, roweru, pływania itp. wyjaśnia zasady współżycia społecznego chroniące nas przed niebezpiecznymi sytuacjami 13. Kontrolujemy intensywność wykonywanego wysiłku wskazuje pozytywne znaczenie wysiłku, ćwiczeń czy aktywności fizycznej zauważa i opisuje reakcję organizmu na zwiększony wysiłek wyjaśnia wpływ ruchu na funkcje układów organizmu, np. układu oddechowego i krwionośnego bada tętno przed wysiłkiem i po nim dokonuje pomiarów tętna i rytmu oddychania, opisuje i prezentuje wyniki, wyciąga wnioski 14. Udzielamy pierwszej pomocy przy drobnych urazach dezynfekuje ranę, zakłada opatrunek na ranę (ćwiczenia); potrafi chronić się przed różnymi niebezpiecznymi zdarzeniami poprzez odpowiedni ubiór sposoby zachowania w czasie ukąszenia i użądlenia, odmrożenia, krwotoku z nosa i innych drobnych urazów właściwie wykorzystuje leki i opatrunki z podstawowego wyposażenie apteczki (wycieczka, wędrówka) zasady udzielania pierwszej pomocy w czasie niewielkich urazów prezentuje zestaw leków i opatrunków niezbędnych w wyposażeniu apteczki przygotowanej na wycieczkę 15. Wypadek jak się zachować? wzywa pomoc w czasie wypadku (ćwiczenia); podaje ważne informacje dotyczące wypadku dokonuje prostych czynności prowadzących do ratowania życia (właściwe ułożenie, przykrycie) wyjaśnia, kiedy stosuje się zabiegi masażu serca i sztucznego oddychania zna zasady sztucznego oddychania i masażu serca wykonuje sztuczne oddychanie używając maseczki 16. Unikamy sytuacji i miejsc, w których możemy być zagrożeni identyfikuje sytuacje i zachowania niebezpieczne w domu i poza domem sytuacji zagrażających człowiekowi zagrożenia, takie jak pożar, powódź, znalezienie niewypałów i niewybuchów oraz inne ostrzega przed niebezpieczeństwem zabaw na lodzie jeziora czy kąpieli w miejscu niedozwolonym ocenia stan bezpieczeństwa w swoim otoczeniu (szkoła, plac zabaw), proponuje rozwiązanie istniejących problemów 17. Środki czystości wymagają ostrożności w czasie stosowania zachowuje ostrożność w czasie korzystania ze środków czystości; zna znaczenie symboli zawartych na opakowaniach środków chemicznych odczytuje symbole na etykietach opakowań środków czystości wyjaśnia sposoby przechowywania różnorodnych środków czystości wykorzystanie rożnych środków czystości; zasady bezpieczeństwa przy kontakcie z chemicznymi środkami służącymi do utrzymania czystości ocenia reklamy środków czystości, sam tworzy ostrzeżenia plakaty dotyczące właściwego zachowania się i przechowywania chemii domowej 18. Urządzenia elektryczne w naszym domu nazywa czynności, których dziecko nie może wykonywać bez zgody i opieki dorosłych właściwie korzysta z prądu, zachowując zasady bezpieczeństwa prawidłowo włącza urządzenia do prądu (trzyma za wtyczkę, nie pociąga za przewód) zasady bezpiecznego zachowania się w różnych domowych sytuacjach, szczególnie wtedy, gdy nie ma dorosłych ostrzega i opisuje zasady posługiwania się urządzeniami elektrycznymi 19. Bezpiecznie korzystamy z gazu i wody 20. Kiedy warto stanowczo odpowiedzieć NIE? potrafi bezpiecznie włączyć gaz; prawidłowo korzysta z wody; wymienia numery telefonów alarmowych wymienia sytuacje, kiedy należy odpowiedzieć NIE opisuje właściwe korzystanie z wody i gazu, zachowuje zasady bezpieczeństwa wskazuje i omawia sytuacje niebezpieczne dla dziecka, z którymi można spotkać się w szkole, na placu zabaw itp. wyjaśnia, jak trzeba się zachować, gdy czujemy zapach gazu zachowuje się asertywnie, mówi wyraźnie i zdecydowanie NIE w sytuacjach presji i zagrożenia wie, jak wyłączyć gaz i odciąć wodę w czasie awarii odróżnia sytuacje zagrożenia od innych życiowych sytuacji samodzielnie sposób korzystania z gazu i wody, wyjaśnia zagrożenia i proponuje sposoby postępowania w czasie zagrożenia wyjaśnia, na czym polega postawa asertywna 21. Używki są bardzo niebezpieczne dla naszego zdrowia odczytuje znaki zakazujące palenia; wymienia używki palenie bierne; zagrożenia spowodowane alkoholizmem, paleniem papierosów, spożywaniem leków czy narkotyków wyjaśnia szkodliwe działanie substancji takich, jak alkohol, nikotyna, substancje psychoaktywne; wskazuje szkody zdrowotne spożywania używek zakazu palenia w miejscach publicznych; wskazuje miejsca, gdzie nie wolno palić i spożywać alkoholu tematykę samodzielnie, posługuje się przykładami i wyjaśnia zagrożenia 22. Na czym polega zdrowy styl życia? wyjaśnia role odpoczynku aktywnego i zdrowego żywienia zwraca uwagę na zaburzenia związane z niewłaściwym trybem życia i stosuje zasady zdrowego trybu życia zachęca do prowadzenia zdrowego stylu życia dokonuje samooceny i refleksji nad swoim trybem życia

Zjawiska elektryczne i magnetyczne w przyrodzie 1. Zjawiska elektryczne zachodzące w przyrodzie wyjaśnia, jak bezpiecznie zachować się w czasie burzy sposób zabezpieczania domu w czasie burzy zjawiska doprowadzające do wyładowania atmosferycznego; wyjaśnia, kiedy zachodzi wyładowanie atmosferyczne różnorodne przykłady zjawisk elektrycznych zachodzących w przyrodzie; wyjaśnia pojęcie ładunku elektrycznego; zjawisko burzy wyjaśnia działanie piorunochronu; prezentuje historię wynalezienia piorunochronu 2. Czy wszystkie ciała się elektryzują? wymienia substancje elektryzujące się doświadczalnie sprawdza proces elektryzowania się różnych substancji potrafi zademonstrować sposób elektryzowania ciała proces elektryzowania się ciał; wyjaśnia czym są ładunki elektryczne ujemne i dodatnie wyjaśnia, jak ze sobą oddziałują ładunki ilustrujące występowanie oddziaływania elektrostatycznego w życiu codziennym 3. Poznajemy różne źródła prądu elektrycznego wymienia źródła prądu elektrycznego nazywa i omawia źródła prądu elektrycznego (akumulator, bateria) dobiera źródło prądu do urządzenia i uzasadnia swój wybór odczytuje wartość napięcia elektrycznego zna naturalne i sztuczne źródła elektryczności 4. Kiedy w obwodzie popłynie prąd? wymienia elementy obwodu elektrycznego buduje prosty obwód elektryczny; pojęciem przewodniki prądu i izolatory prądu odczytuje informacje ze schematu przedstawiającego obwód elektryczny sprawdza doświadczalnie przepływ prądu przez różne substancje wyróżnia izolatory i przewodniki prądu 5. Jakie mogą być efekty przepływu prądu w różnych urządzeniach? zasady bezpieczeństwa w czasie używania urządzeń elektrycznych opisuje skutki przepływu prądu np. w odkurzaczu i żelazku innych urządzeń elektrycznych, w których prąd wykonuje pracę bezpiecznie zachowuje się w czasie używania urządzeń elektrycznych omawia prace prądu w różnorodnych urządzeniach elektrycznych 6. Energię elektryczną trzeba oszczędzać odczytuje informacje o zużyciu energii; właściwie, oszczędnie i świadomie korzysta z urządzeń elektrycznych oszczędzania energii podaje alternatywne źródła energii ocenia sprzęt AGD pod katem zużycia energii, jest świadomym konsumentem wyjaśnia problemy z pozyskiwaniem energii i zanieczyszczaniem środowiska 7. Właściwości magnesów 8. Jak wykorzystano magnesy? bada właściwości magnesów podaje kilka przykładów wykorzystania magnesów rozróżnia typy magnesów wskazuje urządzenia, w których budowie wykorzystano magnesy opisuje wzajemne oddziaływania magnesów buduje prosty kompas i wyjaśnia jego działanie wie, co to jest pole magnetyczne, linie sił pola oraz biegun magnetyczny potrafi wyjaśnić zachowanie igły magnetycznej (działanie kompasu ) wie, w jaki sposób można zbadać pole magnetyczne (opiłki żelaza, igła magnetyczna) bada czynniki zakłócające pracę kompasu Opracowała Marta Muszyńska nauczyciel przyrody