Dajcie mi wystarczająco długą dźwignię i wystarczająco mocną podporę, a sam jeden poruszę cały glob Archimedes Motywacja Motywacja w szerokiej literaturze jest precyzowana jako pobudzanie, zachęcanie do działania. Etymologia pojęcia jest dosyć prosta, gdyż jak większość naukowych pojęć wywodzi się z łaciny. Tak więc łac. moveo movi, motum, semovere, co oznacza wprawiać w ruch lub poruszać, powodować, wywoływać (Gasiul, 2007). W ogólnym znaczeniu jest to proces zachęcania, pobudzania do aktywności w określonym czasie i temacie. Rola nauczyciela w motywowaniu wg koncepcji psychologicznych Psychologia kształcenia już na początku podkreśla, że w pobudzaniu procesu motywacji nie chodzi tylko o uaktywnienie ucznia na lekcjach i zachęcenie go do nauki szkolnej. Nie należy tego procesu skupiać wyłącznie do pobudzenia jednostki w perspektywie osiągnięcia przez nią wysokich ocen. Działania nauczyciela powinny być skupione wokół dwóch głównych faz procesu motywacji: pierwsza z nich powinna zachęcić uczniów do postawienia sobie realnie osiągalnego celu, druga to utrzymanie uwagi i własnej woli do osiągnięcia założonych celów (Mietzel, 2002). Wg psychologii humanistycznej motywacja drzemie w każdym człowieku, jednak cały wysiłek, jaki musi ponieść nauczyciel, polega na odpowiednim stymulowaniu tymi zasobami ucznia. Umiejętne stymulowanie w odpowiednim momencie edukacyjnym (Reykowski, 1982). Wobec takiej teorii nauczyciel powinien: uznać, że wszyscy uczniowie posiadają zdolność uczenia się, realizować plan nauczania, który odpowiada zainteresowaniom ucznia, zapewnić poczucie komfortu uczniom w klasie (tak, żeby żaden uczeń nie czuł się wyśmiewany czy zagrożony), umożliwić uczniom udział w tworzeniu lekcji, wspierać samoocenę ucznia (a nie ograniczać się tylko do oceniania), wspierać orientację ucznia na proces, a nie produkt (Mietzel, 2002). Motywacja wewnętrzna i zewnętrzna Na tworzenie się systemu motywacyjnego ucznia mają wpływ dwie grupy czynników, tj. wewnętrzne i zewnętrzne. Pierwszą grupę czynników stanowią tzw. warunki wewnętrzne ucznia. Składają się na nie: zainteresowania, odnoszone sukcesy, ukształtowane postawy, wiedza, umiejętności, nawyki, oraz zadatki anatomiczno-fizjologiczne. Drugą grupę czynników tworzą tzw. warunki zewnętrzne ucznia, czyli te, które tkwią w otaczającej rzeczywistości. Wśród nich należy wymienić osobowość nauczyciela, wpływ grup rówieśniczych, dobór metod pracy, funkcjonowanie systemu wzmocnień, ocenianie osiągnięć
z poszczególnych przedmiotów, zachowanie proporcji w stosowaniu nagród i kar, ścisła współpraca z domem rodzinnym, atmosfera wychowawcza środowiska rodzinnego. W związku z tym wyróżniamy dwa rodzaje motywacji: wewnętrzną i zewnętrzną. Jako pierwsi takiego podziału motywacji dokonali w 1957 roku Herzberg, Mausneri Synderman. Wyróżnili oni: Motywację wewnętrzną pojawiające się samoczynnie bodźce, które sprawiają, że ludzie zachowują się w określony sposób lub poruszają w określonym kierunku. Bodźce te to m.in. odpowiedzialność, swoboda działania, możliwość wykorzystania i rozwoju umiejętności, interesująca i stawiająca wyzwania praca oraz możliwość awansu. Motywację zewnętrzną - są to nagrody, takie jak podwyżka pensji, pochwała lub awans oraz kary, takie jak działania dyscyplinarne, wstrzymanie płacy lub krytyka. Większe znaczenie ma motywacja wewnętrzna, gdyż daje ona bardziej trwałe efekty wynikające z wrodzonych cech osobowości. Motywacja zewnętrzna działa szybciej, jednak jej efekty nie są długotrwałe. Działania nauczyciela stymulujące: Motywację wewnętrzną wychodź na przeciw uczniowskiej autonomii (zachęcaj uczniów do samodzielności w roli ucznia i pozwól im dokonać wyborów) np. daj wybór uczniom w odrabianiu pracy domowej - daj kilka różnych zadań do wykonania wychodź na przeciwko uczniowskiej potrzebie kompetencji: wybieraj czynności, które wymagają od uczniów aktywnego zachowania udzielaj informacji zwrotnej uczniom, używaj różnych metod aktywnych, które będą dopasowane do różnych stylów uczenia się dziecka stawiaj zadania wymagające zróżnicowanych umiejętności i dopasowane trudnością do poziomu rozwojowego dziecka poznaj talenty i zdolności ucznia, wykorzystuj i doceniaj je słuchaj uczniów, doceniaj, że zabierają głos, mają swoje zdanie, angażują się Motywację zewnętrzną podkreślaj wagi ocen, nagradzaj za poprawne zachowania, karz za złe zachowania, ale zawsze staraj się, aby uczeń zrozumiał Twoją decyzję chwal i nagradzaj w odniesieniu do zewnętrznych korzyści ocen, wyników konkursu, itp. ustalaj częste sprawdziany, z mniejszej porcji materiału ustalaj różne formy kontroli i monitorowania postępu uczniów sprawdzanie zeszytów, ćwiczeń, odpytywanie, kartkówki, wypracowania
pokazuj praktyczne zastosowanie i przydatność treści, których się uczą wspólnie ustalaj z uczniami cel do osiągnięcia i monitorowanie drogi do jego osiągnięcia chwal i doceniaj uczniów, odnosząc się do ich własnych zasobów: talentów, umiejętności, zainteresowań itp. Sposoby motywowania uczniów Bez chęci do nauki nie można tak naprawdę nauczyć się niczego, dlatego tak ważna jest znajomość różnych sposobów motywowania uczniów. Hanna Hamer (Za Hamer H., Do efektywności nauczania, Warszawa 1994) proponuje następujące techniki motywujące ucznia do nauki: 1. Stwórz luźną, nieformalną atmosferę podczas lekcji, demonstruj poczucie humoru, żartuj: spraw, aby nauka w zabawie stała się przyjemnością. 2. Szanuj odmienne zdanie uczniów i zachęcaj ich do samodzielnego, krytycznego, twórczego myślenia. 3. Staraj się być lubianym nauczycielem. 4. Reaguj na potrzeby uczniów, np. kiedy mówią Ci, że czegoś nie rozumieją lub gdy demonstrują objawy zmęczenia, zniechęcenia lub znudzenia. 5. Stosuj pomoce audiowizualne. 6. Dostosowuj metody nauczania do stylów uczenia się uczniów. 7. Dbaj, aby poziom motywacji uczniów nie był zbyt niski (wtedy nic nie robią), ani za wysoki (wtedy dochodzi do dezorganizacji myślenia i działania, zwłaszcza w sytuacjach trudnych). 8. Obniżaj w grupie uczniów poziom napięcia i lęku; im wyższy lęk, tym mniejsza sprawność intelektualna. 9. Próbuj zaciekawiać uczniów i rozwijać ich zainteresowania; motywy poznawcze (pragnienie wiedzy i rozumienia) dają znacznie lepsze i trwalsze efekty niż czysto egocentryczne (rywalizacja, pokazanie swojej wyższości) i zewnętrzne (nauka dla stopnia i sprawienia przyjemności innym osobom). 10. Oczekuj od uczniów tego, co w nich najlepsze i mów im o tym. 11. Dostosuj wymagania do górnej granicy możliwości uczniów: niech mają poczucie osiągalności celu, ale przy dużym wysiłku; tylko wtedy bowiem nauka może być dla nich w pełni satysfakcjonującym wyzwaniem. 12. Przypominaj uczniom, że niepowodzenia i błędy to normalny etap na drodze do doskonalenia się.
13. Ucz wyciągania konstruktywnych wniosków z porażek. 14. Zachęcaj do odnoszenia sukcesów. 15. Omawiaj konkretne korzyści, jakie można odnieść z każdej lekcji. 16. Chwal uczniów często, także za najdrobniejsze osiągnięcia. 17. Nagradzaj współpracę. 18. Przyznawaj się do błędów, okazuj, że jesteś omylny, ponieważ to zwiększa sympatię uczniów do Ciebie i modeluje zachowanie uczniów (stanowi wzór do naśladowania). 19. Utrzymuj własną motywację do pracy na wysokim poziomie: bądź entuzjastyczny. 20. Kontroluj własny poziom stresu. RECEPTA DLA NAUCZYCIELA NA SUKCES UCZNIA 1. Przekonaj ucznia, że naprawdę lubisz go uczyć. 2. Mów jasno, głośno, wyraźnie, z zapałem. 3. Dbaj o właściwe tempo mówienia. 4. Mów z zapałem. 5. Bądź swobodny i baw się razem z uczniem podczas nauki. 6. Okazuj mu zaufanie. 7. Wyraźnie określ cele. 8. Pokaż korzyści. 9. Bądź przygotowany do lekcji. 10. Dobrze organizuj lekcję. 11. Rób duże, przejrzyste i łatwe do oglądania pomoce naukowe. 12. Ogranicz do minimum czynniki rozpraszające uwagę. 13. Dbaj o dobry nastrój ucznia. 14. Nie nudź. 15. Przypominaj informację, kiedy uczeń zaczyna ją zapominać. 16. Polegaj na nim, stawiaj na niego, wierz w jego możliwości. 17. Bądź dla niego oparciem, bądź po jego stronie. 18. Nie oszukuj go. 19. Dotrzymuj przyrzeczeń. 20. Udzielaj odpowiedzi na najtrudniejsze pytania. 21. Jeśli coś mu się nie uda, zrozum go, ale nie okazuj litości, zachęć do dalszej pracy. 22. Zachęcaj go do chwalenia się kolejnymi osiągnięciami. 23. Chwal za wszystko, co da się pochwalić. 24. Mów mu często, jak podoba Ci się jego praca, doceniaj go. 25. Nigdy nie przerywaj, kiedy on mówi.
26. Pozwól mu kontynuować Twoją myśl na jego sposób. 27. Słuchaj uważnie, upewniając się, że dobrze rozumiesz. 28. Rozwijaj jego samodzielność. 29. Zachęcaj do krytycznego myślenia. 30. Okazuj mu swoje pozytywne uczucia. 31. Pokaż mu, że jesteś człowiekiem omylnym i popełniającym błędy. 32. Stosuj różne metody nauczania - bądź nieszablonowy i ekscytujący. 33. Odnoś do rzeczywistości to, czego go uczysz - niech praktyka uzupełnia teorię. 34. Kończ lekcję w takim momencie, żeby miał poczucie niedosytu (jak w dobrym serialu).
Teoria X i Y - Douglas McGregor Teoria X i Y to teoria motywacji stworzona i rozwinięta przez Douglasa McGregora w latach 60. XX wieku stosowana przez menedżerów w zarządzaniu zasobami ludzkimi. Opisuje ona dwa zupełnie odmienne podejścia w stosunku do motywacji pracowników. Teoria ta została bardzo szybko zapożyczona do innych dziedzin, również edukacji. Wnioski z niej wykorzystywane są wszędzie tam gdzie menedżer/szef/nauczyciel/trener chce do czegoś zmotywować członków swojego zespołu/ podwładnych/ uczniów/ uczestników szkolenia. Charakterystyka człowieka wg teorii X Y Ten, u którego niechęć do pracy jest wrodzona Ten, który chętnie pracuje Sterowany z zewnątrz Ten, który jest odpowiedzialny za siebie Potrzebujący kontroli Ten, który sam się kontroluje Niechętnie biorący odpowiedzialność Przyjmujący chętnie odpowiedzialność Mało ambitny Chętnie podejmujący wyzwania Obraz ucznia wg teorii X Uczniowie uważają naukę za konieczność i starając się jej unikać. Uczniowie są mało ambitni, nie chcą brać odpowiedzialności, tylko wolą, gdy nauczyciel nimi kieruje. Nauczyciel musi stale kontrolować uczniów i zmuszać ich do nauki za pomocą kar i nagród. Y Uczniowie chętnie pracują, jest to dla nich naturalna czynność. Uczniowie są ambitni, chcą się uczyć, i chętnie podejmują wyzwania, gdyż przynosi im to satysfakcję. Nauczyciel może zostawić odpowiedzialność po stronie uczniów, stwarzając im warunki do rozwoju i do wykazywania się.
Błędne koło Teorii X TEORIA X taki obraz człowieka Stosujemy ostre przepisy i kontrole. Brak podejmowania inicjatywy i przejmowania odpowiedzialności To prowadzi do pasywności Wzmocnione działanie teorii Y TEORIA Y taki obraz człowieka Dajemy wybór, przestrzeń do samokontroli Podejmowanie inicjatywy i przejmowanie odpowiedzialności To prowadzi do wewnętrznego zaangażowania
Ciekawe linki Archiwum dobrych praktyk z kursu jak motywować uczniów http://www.ceo.org.pl/pl/nai/news/archiwumdobrych-praktyk-z-kursu-jak-motywowac-uczniow-do-nauki Co zrobić, by motywować dziecko do nauki (prezentacja pedagog z Zespołu Szkół w Celestynowie) www.pspbabin.webd.pl/publik/motyw.nu.doc Jak motywować uczniów do nauki http://www.sp1.rzeszow.pl/dokumenty/motywacja_ref.pdf Motywująca lekcja http://www.twojelekcje.pl/wychowanie/art,20,jak-motywowac-uczniow.html Motywacja uśpiona w szkolnej ławce http://men.gov.pl/images/stories/pdf/reforma/1c.pdf Motywowanie uczniów do nauki http://www.pcdzn.edu.pl/publikacje/pedagogika/motywowanie.pdf Motywacja do nauki (ciekawe wyniki badań i opisy przypadków motywowania uczniów) http://www.ibe.unesco.org/fileadmin/user_upload/publications/educational_practices/edpractices_10pol.pdf Motywacja do nauki www.wodn.piotrkow.pl/net/pub64.doc