Dr inż. Jacek WARCHULSKI Dr inż. Marcin WARCHULSKI Mgr inż. Witold BUŻANTOWICZ Wojskowa Akademia Techniczna TWORZENIE ELEMENTÓW ZNORMALIZOWANYCH W PROGRAMIE AutoCAD Streszczenie: W referacie przedstawiono możliwości wykorzystania bloków w procesie tworzenia i edycji dokumentacji technicznej. Omówiono zasady tworzenia elementów znormalizowanych z uwzględnieniem ich współpracy z warstwami, kolorami i rodzajami linii. CREATING STANDARDIZED ELEMENTS IN AutoCAD Abstract: The paper presents the possibilities of using blocks during the process of creating and editing technical documentation. The rules of creating standardized elements are described, including their work with layers, colors and line types. Słowa kluczowe: bloki, atrybuty, elementy znormalizowane, AutoCAD Keywords: blocks, attributes, standardized elements, AutoCAD 1. WPROWADZENIE W procesie tworzenia dokumentacji technicznej często wykorzystuje się elementy znormalizowane, zdefiniowane jako bloki lub bloki z atrybutami. Bloki umożliwiają łączenie elementów w obiekty zgrupowane. Atrybuty są informacjami tekstowymi definiowanymi łącznie z geometrią bloku. Podczas wstawiania bloku w rysunku, pozwalają na przypisanie do bloku tekstowej wartości stałej lub zmiennej (np. numeru elementu, tytułu, nazwiska itp.) Bloki służą do tworzenia bibliotek najczęściej używanych elementów i symboli standardowych, takich jak części maszyn, symbole architektoniczne, tabelki rysunkowe czy formatki papieru. Zastosowanie bloków ułatwia późniejszą edycję projektu, ewentualna zmiana geometrii bloku powoduje aktualizację bazy rysunkowej projektu. Blok może być zdefiniowany w obrębie jednego rysunku lub zapisywany w oddzielnym pliku. Podczas wstawiania bloku można dokonać jego transformacji (przeskalować go proporcjonalnie lub nieproporcjonalnie czy też zdefiniować jego obrót). Rys. 1. Przykłady bibliotek bloków 823
Wykorzystanie bloków w procesie projektowania umożliwia: tworzenie standardowej biblioteki często wykorzystywanych symboli, bloków i standardowych elementów (zamiast za każdym razem przerysowywać czy kopiować te same elementy rysunku, można w projekcie wstawiać obiekty zgrupowane w postaci bloków), efektywne zmiany rysunków poprzez wstawianie, przemieszczanie i kopiowanie bloków, a nie pojedynczych obiektów geometrycznych, oszczędności miejsca na dysku, ponieważ wszystkie odwołania do tego samego bloku są zapamiętywane w bazie danych jako jedna definicja bloku, wstawianie bloku z określonymi parametrami, takimi jak współczynnik skali i kąt obrotu (skala wstawianego bloku może być określana za pomocą dowolnych wartości, zarówno proporcjonalnie, jak i nieproporcjonalnie względem osi x, y czy z), zorganizowanie prac rysunkowych w sposób systematyczny, co umożliwia wprowadzanie zmian i sortowanie obiektów oraz informacji z nimi skojarzonych, znajdujących się w rysunku, utworzenie palety narzędzi bloków (dowolny plik zawierający definicje bloków może być zamieniony na paletę narzędzi zawierającą często wykorzystywane elementy znormalizowane). 2. WSPÓŁPRACA BLOKÓW Z WARSTWAMI, KOLORAMI I RODZJAMI LINII Przy omawianiu praktycznego wykorzystania elementów, które są źródłem bloku, należy koniecznie wspomnieć o współpracy tego typu elementów z warstwami, kolorami i rodzajami linii. Jeżeli chcemy, aby obiekty w bloku Zachowały oryginalne właściwości Dziedziczyły właściwości z bieżącej warstwy Dziedziczyły najpierw właściwości indywidualne, a następnie właściwości warstwy Utwórz obiekty na warstwach Dowolna z wyjątkiem 0 (zero) Utwórz obiekty z tymi właściwościami Dowolna opcja z wyjątkiem JakBlok i JakWarstwa 0 (zero) JakWarstwa Dowolny JakBlok Rys. 2. Współpraca bloków z warstwami, kolorami i rodzajami linii Bloki mogą być utworzone z obiektów, które były oryginalnie rysowane na różnych warstwach, z różnym kolorem i rodzajem linii. Blok składający się z obiektów utworzonych na warstwie dowolnej z wyjątkiem warstwy 0, z przypisanym jednoznacznym kolorem i rodzajem linii (z wyjątkiem cech JakBlok i JakWarstwa), podczas wstawiania w rysunku zawsze umieszczany jest warstwie aktualnej i nie przejmuje koloru czy rodzaju linii tej warstwy. Jego właściwości indywidualne nie są zastępowane przez przypisany bezpośrednio lub zdefiniowany na wstawianej warstwie kolor czy rodzaj linii. 824
Blok składający się z obiektów narysowanych na warstwie 0, z przypisanymi kolorem i rodzajem linii JakWarstwa, podczas wstawiania w rysunku zawsze przejmuje kolor i rodzaj linii warstwy, na której jest wstawiany. Blok, który składa się z obiektów o kolorze lub rodzaju linii JakBlok, podczas wstawiania w rysunku przejmuje cechy indywidualne z jednoznacznych ustawień koloru i rodzaju linii aktualnych w chwili wstawiania bloku. Jeżeli kolor lub rodzaj linii nie jest bezpośrednio nadpisany, to blok przejmuje kolor i rodzaj linii warstwy, na którą jest wstawiany. Odwołanie do bloku może zawierać inny (zagnieżdżony) blok. Jedynym ograniczeniem dotyczącym bloków zagnieżdżonych jest to, że nie mogą posiadać odwołań do samych siebie. Aby zminimalizować problemy związane z wykorzystaniem bloków, należy postępować zgodnie z wybranymi metodami ich tworzenia i współpracy z warstwami, kolorami i rodzajami linii. 3. TWORZENIE BLOKÓW Rys. 3. Zakładki związane z tworzeniem bloku Utworzenie bloku jest możliwe po wybraniu polecenia Utwórz Blok z poziomu karty wstążki Wstaw. Spowoduje to wywołanie okna odpowiadającego za definiowanie nowo powstającego bloku. Utworzenie bloku jest też możliwe poprzez wpisanie odpowiedniego polecenia: BLOK lub PISZBLOK Rys. 4. Okno tworzenia bloku z wykorzystaniem polecenia BLOK 825
Aby dowolny blok mógł zostać zapisany w pamięci programu AutoCAD, należy spełnić dwa warunki: w polu Nazwa należy wpisać ciąg znaków, który będzie jednoznacznie określał nowo powstający blok, należy określić przynajmniej jeden element, który ma wchodzić w skład bloku. Po wpisaniu nazwy i wskazaniu elementów blok zostaje zapisany w rysunku, w którym został utworzony. Dla dokładniejszego określenia tworzenia bloku omówione zostaną poszczególne zakładki definicji bloku. Punkt bazowy Znaczenie Funkcja Określ na ekranie Wskaż punkt X: Y: Z: Wskazanie punktu następuje dopiero po zdefiniowaniu innych parametrów bloku Powoduje przejście do obszaru projektu, w celu wskazania na ekranie punktu bazowego (po dokonaniu wyboru następuje powrót do okna definicji bloku) Bezpośrednie wprowadzenie współrzędnych punktu bazowego Rys. 5. Określanie punktu bazowego Obiekty Znaczenie Funkcja Określ na ekranie Wybierz obiekty Szybki wybór Zapamiętaj Przekształć na blok Usuń Wskazanie obiektów następuje dopiero po zdefiniowaniu innych parametrów bloku Przycisk umożliwiający wybór obiektów, które mają tworzyć blok (na czas wyboru obiektów okno definicji znika z ekranu) Przycisk umożliwiający szybkie wybieranie obiektów, przy zastosowaniu kryteriów związanych z cechami indywidualnymi Zaznaczenie tej opcji powoduje, że po zachowaniu bloku obiekty nie zostaną usunięte z projektu Zaznaczenie powoduje, że z projektu zostają usunięte poszczególne elementy bloku, a w ich miejscu zostanie umieszczony powstały blok Zaznaczenie spowoduje, że po utworzeniu bloku elementy źródłowe zostaną usunięte z projektu Rys. 6. Wybór obiektów bloku 826
Zachowanie Znaczenie Funkcja Opisowy Uzgodnienie orientacji Skaluj proporcjonalnie Pozwól rozbić Zaznaczenie spowoduje utworzenie bloku opisowego Zaznaczenie tej opcji spowoduje uzgodnienie orientacji bloku z arkuszem, na którym będzie on wstawiany Wymuszenie proporcjonalnego skalowania bloku podczas jego wstawiania Umożliwia wstawianie rozbijanych bloków Rys. 7. Funkcje zakładki Zachowanie Ustawienia Znaczenie Funkcja Jednostki bloku Hiperłącze Definiując blok, należy wybrać z listy, jednostki, jakie mają być stosowane w bloku Korzystając z tej funkcji, do bloku można przypisać: odpowiedni plik, Rys. 8. Funkcje zakładki Ustawienia odpowiedni adres e-mail, odpowiedni adres strony, internetowej Tak zdefiniowany i wstawiony w projekcie blok jest widoczny jako element zgrupowany. Bloki są zapisywane przez program AutoCAD jako pliki z rozszerzeniem *.dwg, o nazwie wskazanej przez użytkownika. W związku z tym warto w procesie definiowania nazwy bloku stosować zasadę poprzedzania nazwy np. przedrostkiem Blok_. Umożliwi to w bardzo czytelny sposób odróżnienie plików rysunkowych i plików zawierających bloki. 4. TWORZENIE ATRYBUTÓW W procesie tworzenia dokumentacji technicznej wykorzystuje się bloki zawierające połączenie geometrii z obiektami typu atrybut, czyli informacją tekstową. Utworzenie atrybutu jest możliwe po wybraniu polecenia Zdefiniuj atrybuty z poziomu karty wstążki Wstaw (patrz rys. 3). Utworzenie atrybutu jest też możliwe poprzez wpisanie w linii poleceń polecenia: ATRDEF Korzystając z jednego ze sposobów opisanych powyżej, użytkownik wywołuje okno, w którym definiowane są atrybuty bloku. 827
Rys. 9. Okno definicji atrybutu Właściwe zdefiniowanie atrybutów bloków pozwala na efektywne zmiany ich wartości w przypadku edycji wykorzystanych w projekcie bloków z atrybutami. Okno definicji atrybutu podzielone jest na cztery zakładki. Tryb Znaczenie Funkcja Niewidoczny Stały Weryfikowalny Wstępnie ustawiony Zablokuj położenie Wiele linii Zaznaczenie tego parametru powoduje, że wartości atrybutów nie będą widoczne przy wstawianiu bloku Atrybuty posiadają stałą wartość Monituje o zweryfikowanie wartości bloku, która jest wprowadzana podczas wstawiania bloku (wartość atrybutu musi być wprowadzona w sposób dwukrotny) Podczas wstawiania bloku atrybut uzyskuje domyślną ustawioną wartość Położenie atrybutu jest blokowane, natomiast jego odblokowanie umożliwia swobodne przemieszczanie go względem bloku Opis atrybutu może zawierać się w kilku liniach tekstu (powstaje możliwość zmiany szerokości obwiedni odnoszącej się do danego atrybutu) Rys. 10. Tryby atrybutów 828
Atrybut Znaczenie Funkcja Etykieta Monit Domyślny Ciąg tekstowy skojarzony z atrybutem identyfikującym określony atrybut podczas wyodrębniania z bazy danych rysunku Informacja, która jest wyświetlana przy wstawianiu bloku do rysunku Określa domyślną wartość atrybutu Rys. 11. Przypisywanie informacji atrybutu bloku Opcje tekstu Znaczenie Funkcja Wyrównanie Styl tekstu Wysokość tekstu Obrót Wiele linii Określa sposób justowania tekstu Określa styl tekstu związany z atrybutem Określa domyślną wartość wysokości tekstu Określa kąt obrotu tekstu Przy wybraniu trybu: Wiele linii umożliwia zdefiniowanie szerokości obwiedni atrybutu wielowierszowego Rys. 12. Przypisywanie opcji tekstu Punkt wstawienia Znaczenie Funkcja Wybierz na ekranie Wprowadzenie współrzędnych X Y Z Dopasuj Bezpośrednie wskazanie punktu na ekranie Wprowadzenie wartości współrzędnych X Y Z względem globalnego układu współrzędnych Punkt wstawienia zostanie automatycznie wyznaczony na podstawie poprzedniej definicji atrybutu Rys. 13. Przypisywanie punktu wstawienia Rys. 14. Przykład bloku z atrybutami (tabelka rysunkowa) 829
5. WNIOSKI Program AutoCAD umożliwia definiowanie bloków, czyli obiektów, które mogą być wykorzystywane wielokrotnie, co może znacznie uprościć i przyspieszyć wykonywanie dokumentacji technicznej. Blok można wielokrotnie wstawiać w różne miejsca rysunku, z różnymi współczynnikami skali oraz pod różnymi kątami. Bloki zapisane na dysku mogą być również wykorzystane w rysunkach innych niż te, w których zostały zdefiniowane. Zastosowanie bloków ułatwia tworzenie rysunku i zmniejsza rozmiar pliku. Bloki służą do tworzenia bibliotek najczęściej używanych elementów i symboli standardowych. Brak wykorzystania nowoczesnych norm dotyczących tworzenia bloków, utrudnia, wydłuża i niepotrzebnie podnosi koszt procesu projektowania. Należy więc podjąć próbę standaryzacji tworzenia elementów znormalizowanych. Przyjęcie zdefiniowanych w artykule standardów przy tworzeniu bloków bezspornie ułatwia pracę zespołów projektowych i wykonawców bibliotek bloków. Przed opracowaniem standardów należy przyjąć kilka podstawowych zasad, które muszą być spełnione przy tworzeniu bibliotek elementów znormalizowanych [1]: obiekty, które są źródłem bloku wykonujemy w skali 1 : 1, wykorzystujemy format jednostek, który jest związany z branżą, która nas dotyczy, wykorzystujemy techniki modelowania precyzyjnego (stałe tryby lokalizacji i pomoce rysunkowe), elementy bloku umieszczamy na różnych warstwach, które są powiązane funkcjonalnie z typem tworzonych obiektów lub są związane z rodzajami linii wykorzystywanymi w dokumentacji technicznej, określamy, czy w przypadku tworzenia bloków będzie wykorzystywany styl wydruku (zależny od koloru lub zależny od obiektu), jeśli nie, to definiujemy rodzaje i szerokości linii oraz kolor dla każdej utworzonej warstwy bloku, takie same zasady stosujemy w odniesieniu do tworzenia i wykorzystania odnośników zewnętrznych (ich zastosowanie ogranicza wielkość plików rysunkowych i pozwala na bieżącą aktualizację wprowadzanych zmian konstrukcyjnych). Przyjęcie standardów nie zapewnia jednak poprawności wprowadzania danych źródłowych. Ich wykorzystanie może jednak zwiększyć czytelność dokumentacji i uprościć przenoszenie danych między poszczególnymi aplikacjami. Może także ułatwić współpracę wielu podmiotów uczestniczących w procesie projektowania. W zasadzie jedyną wadą standardów jest trudność w ich przestrzeganiu. Jeśli współpracujemy z wieloma osobami, wymieniamy się fragmentami dokumentacji, jeśli stosujemy mechanizmy pracy zespołowej czy sieciowej, to bezspornie należy przyjąć i wykorzystywać w praktyce zasady związane z tworzeniem elementów znormalizowanych w programie AutoCAD. Może to nas uchronić przed problemami związanymi z edycją czy wydrukiem dokumentacji, którą tworzymy i wykorzystujemy w naszej codziennej pracy. LITERATURA [1] Warchulski J., Warchulski M., Szczurko J.: Standaryzacja dokumentacji technicznej w programie AutoCAD, XIII Międzynarodowa Szkoła Komputerowego Wspomagania Projektowania, Wytwarzania i Eksploatacji, Jurata 11-15 maja 2009, Materiały konferencyjne, s. 383-390. 830