PROBLEMY EKOROZWOJU PROBLEMS OF SUSTAINABLE DEVELOPMENT 2008, vol. 3, No 1, str. 33-38 Jacek Jakiewicz Ministerstwo rodowiska, Departament Globalnych Problemów rodowiska i Zmian Klimatu, Warszawa, e-mail: jacek.jaskiewicz@mos.gov.pl Streszczenie Artykuł składa si z 3 czci. Pierwsza prezentuje oczekiwania społeczne w aspekcie globalnych celów ochrony rodowiska. Druga omawia zobowizania akcesyjne oraz przyszłe wyzwania w zakresie ochrony rodowiska. Trzecia cze powicona jest popularyzacji filozofii zrównowaonego rozwoju z wzajemnymi powizaniami. Artykuł opisuje sytuacj po rewizji Strategii Lizboskiej (cele do 2010 r.) oraz Strategii Zrównowaonego Rozwoju UE, przed debat sejmow nt. Polityki Ekologicznej Pastwa na lata 2007 2010 z uwzgldnieniem perspektywy na lata 2011-2014 oraz przed weryfikacj polskiej strategii zrównowaonego rozwoju. Słowa kluczowe: filozofia zrównowaonego rozwoju, filary zrównowaonego rozwoju, gospodarka, społeczestwo, rodowisko Abstract The article consists of three parts. The first presents the aspirations of Polish society as these concern global objectives of environment protection, while the next describes accession commitments and new challenges relating to environment protection. The final part is devoted to the popularization of the philosophy of sustainable development in all its dimensions. The article describes the situation following revision of the Lisbon Strategy (objectives to 2010) as well as the EU s Sustainable Development Strategy, but also prior to the parliamentary debate on the National Environmental Policy for the years 2007-2010 with account taken of prospects for the years 2011-2014, as well as prior to the verification of the Polish Sustainable Development Strategy. Key words: philosophy of sustainable development, pillars of sustainable development, the economy, society, the environment Oczekiwania społeczne Nie ulega wtpliwoci, e społeczestwo polskie oczekuje i dy do dorównania poziomem ycia w Polsce do redniego w Unii Europejskiej. Postp w tym zakresie niewtpliwie w wielu grupach społecznych nastpuje, ale pozostajcy dystans nadal jest olbrzymi. Wyrazem tego ogólnego pragnienia jest ch zwikszenia siły nabywczej zarobków, a praktycznie zwikszenia stanu posiadanych dóbr. Dla celów poniszych wywodów wska tylko kilka charakterystycznych przykładów pragnie powanej czci społeczestwa, jak posiadanie samochodu, czsto z klimatyzacj, odpowiednio duego mieszkania lub domu, nierzadko luksusowego z klimatyzacj, wyposaonego w sprzt gospodarstwa domowego oraz elektroniczny. Dostp do rozwinitego systemu komunikacyjnego, autostrad, szybkiej kolei i tym podobnie jest take ogólnym deniem. Z drugiej strony trudno odmówi społeczestwu polskiemu zrozumienia globalnych celów ochrony rodowiska oraz pragnienia ycia w czystym rodowisku, rozwijania systemów ochrony przyrody, czy to w postaci parków narodowych, w tworzeniu których mamy duy i wieloletni dorobek, czy te nowego systemu UE Natura 2000. Akcje organizacji pozarzadowych na rzecz zachowania zasobów przyrodniczych w konfliktach przy budowie dróg, czy obiektów przemysłowych znajduj szerokie poparcie, poza społecznociami lokalnymi, które bezporednio odczuwaj pozytywne, lub negatywne skutki tych działa.
34 Jacek Jakiewicz/Problemy Ekorozwoju nr 3 (2008), 33-38 Nie prowadzono dotychczas bada wyjaniajcych zrozumienie zwizków ani sprzecznoci pomidzy tymi grupami celów. Mona jednak stwierdzi, e kojarzenie ich naley do rzadkoci, jakkolwiek wydaje si, e dua grupa społeczestwa gotowa jest do rezygnacji z niektórych de lub zachowa na rzecz poprawy stanu rodowiska. Do tego dochodz zagroenia rozwoju zwizane z wyczerpywaniem si zasobów surowców naturalnych, do abstrakcyjne dla wikszoci społeczestwa bowiem dotycz przyszłoci. Szans dla przyszłoci jest podejcie do rozwoju z punktu widzenia filozofii zrównowaonego rozwoju. Nie wnikajc w dyskusj nt. trafnoci tego sformułowania, ani precyzyjnoci definicji podam jedynie okrelenie przyjte w zrewidowanej strategii zrównowaonego rozwoju UE 1 : Trwały rozwój oznacza, e potrzeby obecnego pokolenia naley zaspakaja bez uszczerbku dla moliwoci zaspakajania potrzeb przez przyszłe pokolenia. Idea ta dotyczy zachowania zdolnoci Ziemi do utrzymania ycia w całej jego rónorodnoci i opiera si na zasadach: demokracji, równoci płci, solidarnoci, praworzdnoci i poszanowania podstawowych praw, w tym prawa do wolnoci oraz do równych szans. Ma zapewni pokoleniom obecnym i przyszłym stały wzrost jakoci ycia i dobrobytu na ziemi. Dlatego łczy si z propagowaniem dynamicznej gospodarki przy pełnym zatrudnieniu obywateli i wysokim poziomie ich wykształcenia, ochrony zdrowia, spójnoci społecznej i terytorialnej oraz ochrony rodowiska... Wynika z tego, e dla zapewnienia rozwoju naley podejmowa decyzje równo traktujce wzajemnie cile powizane ze sob filary rozwoju, jakimi s: gospodarka, społeczestwo i rodowisko, a przede wszystkim jego zasoby. Decyzje te powinny dotyczy kolejnych perspektyw czasowych, aby docelowo nie doprowadzi do zahamowania rozwoju z powodu wyczerpania si zasobów rodowiska, patrzc z punktu widzenia kraju, regionu oraz w skali globalnej, a wrcz wykorzysta synergi pomidzy rozwojem a ochron rodowiska. Cho zasada ta została przyjta w pierwszej Polityce Ekologicznej Pastwa i jest uwzgldniana we wszystkich nastpnych, jak te ujta została w naszej Konstytucji zrozumienie jej w społeczestwie jest na bardzo niskim poziomie. Dylematem jest wiec: jak w społeczestwie demokratycznym podejmowa decyzje realizujce zrównowaony rozwój, które mog by w krótkiej perspektywie, jak wyka niej, niepopularne - kiedy wikszo społeczestwa tego rodzaju polityki nie rozumie? Czy mona wic polega tylko na czci społeczestwa wiedzcej lepiej? Ale czy nie bdzie to odbierane za realizowanie partykularnych 1 Dok. 10117/06 w polskiej wersji tego dokumentu sustainable development przetłumaczono jako trwały rozwój interesów grupy? Dla uzupełnienia tych, uproszczonych wywodów chciałbym doda, e niektórzy teoretycy zrównowaonego rozwoju w prowadzonych badaniach (Kuniecow 2 ) wykazali generalne tendencje, e do momentu osignicia pewnego poziomu rozwoju (na poziom ten mona wpływa poprzez decyzje polityczne) presja na rodowisko ronie, a po jego osigniciu kraj zaczyna bardziej doceni stan rodowiska, co moe powodowa wiadome zmniejszanie negatywnych oddziaływa na rodowisko. W nastpstwie czego zaczyna by warto ponie dodatkowe koszty na osigniecie poprawy stanu rodowiska i np. uzyska zmniejszenie kosztów leczenia chorób wywoływanych zanieczyszczeniem rodowiska, albo te, e dziki temu (np. w zakresie turystyki) mona uzyska dodatkowe przychody. Gdzie na tej krzywej jest Polska? Zobowizania akcesyjne oraz przyszłe wyzwania w zakresie ochrony rodowiska Przystpienie Polski do Unii Europejskiej wie si z przyjciem zobowiza do wprowadzenia w ycie miedzy innymi dorobku prawnego Unii w zakresie ochrony rodowiska. Dla przedsiwzi, które nie mogły by zrealizowane do momentu przystpienia okrelono w Traktacie Akcesyjnym okresy przejciowe. Ponadto podano w nim pułapy emisyjne na poszczególne lata dla gazowych zanieczyszcze powietrza; dwutlenku siarki oraz tlenków azotu. Okresy przejciowe wyznaczono dla niektórych przepisów dyrektyw dotyczcych: oczyszczania cieków komunalnych (najdłuszy 13 lat), zrzutu niektórych zanieczyszcze do wód, odpadów, zanieczyszcze przemysłowych, zawartoci siarki w paliwach, emisji lotnych zwizków z paliw oraz ochrony zdrowia przed promieniowaniem jonizujcym. W momencie akcesji oceniono, e dla wypełnienia tych zobowiza konieczne jest zrealizowanie inwestycji za ok. 30-40 mld EUR. Zgodnie z projektem Polityki Ekologicznej Pastwa na lata 2007 2010 z uwzgldnieniem perspektywy na lata 2011 2014 w okresie tym naley przeznaczy na inwestycje realizujce zobowizania, odpowiednio ok. 52 i 51 mld zł (w cenach 2005 r.), co daje rednie wydatki ok. 13 i 12 mld zł. rocznie. W roku 2005 wydatki na inwestycje ochrony rodowiska wyniosły ok. 6 mld zł. W wydatkach tych rodki zagraniczne stanowiły 16% 3. Z porównania obecnego poziomu wydatków na inwestycje ochrony rodowiska z ocen potrzeb, jak przedstawiono wyej wynika, e wydatki te dla dotrzymania zobowiza akcesyjnych powinny by 2 Panayotu T. Economic Growth and Environment http://www.unece/ead/2003papr.htm. 3 GUS Ochrona rodowiska 2006
Jacek Jakiewicz/Problemy Ekorozwoju nr 3 (2008), 33-38 35 pomnoone przez 2. Podstawowym pytaniem jest wic czy bdzie to moliwe biorc pod uwag dodatkowe rodki z funduszy UE? Analiza dokonana przy opracowywaniu wspomnianej wyej Polityki Ekologicznej Pastwa wskazuje, e rednio, mona liczy na ok. 3,25 mld zł. rocznie z funduszy unijnych, tak wiec pozostaje kwota niezbdna na inwestycje na poziomie ok. (13,00 3.25) 9,75 mld zł.na rok, która jest wysza od wydatków w r. 2005 o (9,75 5,99) 3,76 mld zł. Na podstawie dotychczasowych bada ródeł pochodzenia rodków na inwestycje ochrony rodowiska mona stwierdzi, e s to, przede wszystkim rodki własne przedsibiorstw, fundusze ekologicznych, rodków własne samorzdów oraz fundusze UE. Nadmieni przy tym trzeba, e udział budetu pastwa, ze wzgldu na przyjt polityk oparcia systemu ochrony rodowiska na instrumentach rynkowych, jest ograniczony zaledwie do paru procent i tylko do wspierania inwestycji strategicznych w zakresie gospodarki wodnej. Analizujc głbiej, mona stwierdzi, e rodki własne przedsibiorstw na inwestycje przenoszone s na nabywców produktów i usług. rodki funduszy ekologicznych to przede wszystkim rónego rodzaju opłaty za korzystanie ze rodowiska. Działa tu taki sam mechanizm włczania ich w ceny produktów i usług. rodki własne samorzdów pochodz z rónego rodzaju podatków. Tak wic zarówno beneficjentem inwestycji ochrony rodowiska, jak i pokrywajcym koszty tych inwestycji jest społeczestwo Zatem jeeli chcemy zwikszy wydatki na inwestycje ochrony rodowiska to koszty tego poniesie społeczestwo. Narzuca si pytanie: w jakim stopniu społeczestwo moe udwign takie koszty? Tym bardziej, e naley dołczy do tego nowe zobowizania, co przedstawione bdzie niej. Jakie skutki spowoduje nie zaakceptowanie przez społeczestwo podwyszonych kosztów produktów i usług? Czy ograniczona zostanie konsumpcja, czy te szuka bdzie produktów konkurencyjnych w krajach rozwijajcych si, gdzie nie przywizuje si wikszej wagi do ochrony rodowiska i praw społecznych, przez co koszty produkcji s nisze. Co w takim razie bdzie z gospodark polsk, czy utrzyma swoj pozycje na rynku? Jak wpłynie to na utrzymanie miejsc pracy? To tylko kilka pyta na które koniecznie trzeba odpowiedzie, jeeli chcemy kierowa rozwojem kraju, a nie zostawia tej czynnoci innym!!! Oczywicie jest to obraz nie niepełny, poniewa przed wprowadzeniem przepisów ochrony rodowiska w Unii Europejskiej wykonuje si dogłbne analizy kosztów i zysków, uwzgldniajc równie koszty zewntrzne, jak np. wpływ zmniejszenia zanieczyszczenia powietrza na zdrowie i koszty leczenia czy umieralno. We wszystkich przypadkach zyski musz przewaa, ale czy wszystkie kraje jednakowo sta na ich wprowadzenie w tym samym czasie? Nowe wyzwania Unia Europejska zaangaowała si istotnie w działania na poziomie globalnym na rzecz zatrzymania zmian klimatu, cho jej udział w totalnej emisji gazów cieplarnianych obecnie nie przekracza 15%. Z zapowiedzi poszczególnych pastw mona przypuszcza, e bdzie chciała zadeklarowa redukcj emisji gazów cieplarnianych o 20 30% do roku 2020 i o 50% do roku 2050 (w stosunku do roku bazowego Protokółu z Kioto), cho jak stwierdza Europejska Agencja rodowiska, UE15 najprawdopodobniej nie dotrzyma swoich zobowiza (redukcja o 8% do r. 2012). Narzdziem do realizacji polityki ochrony klimatu jest, wprowadzony od 2005 r., Europejski System Handlu Emisjami. Poprzez ograniczane przydziały emisji dla krajów, na poszczególne okresy ma on na celu podniesienie cen jednostek redukcji emisji, tak aby opłacalne stało si inwestowanie w technologie mało - i bezemisyjne. Cho Polska zredukowała ju obecnie emisj gazów cieplarnianych o ponad 30% w stosunku do roku bazowego, cz tej redukcji musi zuy na dalszy rozwój gospodarczy i zaspokojenie wzrastajcych potrzeb społeczestwa. Poniewa przewaajca cz emisji gazów cieplarnianych pochodzi ze spalania paliw, struktura polskiej energetyki jest w tym wzgldzie bardzo niekorzystna, gdy opiera si głównie na wglu. Niektóre analizy wykonywane w UE wskazuj na moliwo podniesienia cen energii nawet o 100% na skutek wprowadzenia systemu handlu emisjami. Mona sobie wyobrazi, jak wpłynłoby to na konkurencyjno polskiej gospodarki, a porednio np. na zatrudnienie. Nowym wyzwaniem bdzie dyskutowana obecnie pomidzy Komisja Europejsk a Parlamentem Europejskim dyrektywa nt. ochrony powietrza przyjmujca od 2015 r. zaostrzone normy jakoci powietrza. Zajmijmy si tylko jednym elementem tej dyrektywy zaostrzonymi normami zanieczyszcze pyłowych w zakresie pyłów PM 2,5 w wielkoci 25 g/m 3. Pyły takie pochodz przede wszystkim z procesów spalania (w tym przede wszystkim wgla) ale take ze ródeł wtórnych jak zanieczyszczenie zwizkami siarki i azotu (po krystalizacji). Według wstpnych, dostpnych bada najwiksze koncentracje takich pyłów wystpuj w Europie rodkowej, a stosunkowo najmniejsze w Skandynawii. Wprowadzenie tej dyrektywy analizowane było w ramach programu CAFE (Czyste powietrze dla Europy). Analiza kosztów i zysków wykazała, e koszty wprowadzania jej wynosi bd rednio ok. 5 mld EUR/rok w całej UE, a po roku 2020 zyski oceniane s na ok. 20 mld EUR rocznie w tym uzyska si zmniejszenie
36 Jacek Jakiewicz/Problemy Ekorozwoju nr 3 (2008), 33-38 miertelnoci z powodów zanieczyszczenia powietrza o ok. 140 ty osób rocznie (!) w UE. Oczywicie koszty te ponios przede wszystkim kraje w których nastpuje przekroczenie norm, a szczególnie te kraje, których gospodarka oparta jest na wglu. Nie mamy jeszcze analizy dla Polski, ale ju obecnie, jak wikszo krajów europejskich, mamy kłopoty z dotrzymaniem norm w zakresie zanieczyszcze pyłami PM 10. Zaprezentowane tutaj wybrane przykłady nowych wyzwa bd stopniowo przekształcane w przepisy, które bd obowizujce. Podobne działania prowadzone s równie w wielu innych dziedzinach jak w zakresie chemii (REACH rejestracja, ocena, udzielanie zezwole, stosowanie ogranicze w zakresie chemikaliów), ochrony rolin, pestycydów, norm dla emisji zanieczyszcze ze rodków transportu itp. Wszystkie one, poza pozytywnym wpływem na ochron rodowiska i zdrowia, pocigaj za sob koszty i skutki gospodarcze i społeczne. Inn grup działa wan dla zachowania biorónorodnoci s przedsiwzicia na rzecz ochrony przyrody. Uznajc w pełni ich potrzeb naley stwierdzi, e najbogatsze zasoby zachowały si przede wszystkim w krajach mniej rozwinitych z ekstensywnym rolnictwem i słabo rozbudowan infrastruktur. Szans rozwoju tych krajów jest wykorzystanie posiadanych zasobów przyrodniczych. Niestety pozytywnych przykładów w tym zakresie, w wikszej skali, jest niewiele. Przy ograniczonych rodkach na rekompensaty i wspieranie projektów, rozbudowa obszarów chronionych moe kolidowa z deniem krajów do rozwoju i staje si przedmiotem konfliktów. Podstawowym pytaniem w tym zakresie jest jak podejmowa wywaone decyzj pomidzy rozwojem, a ochron przyrody, aby realizowa cele zarówno ochrony biorónorodnoci, jak i rozwoju w zgodzie z oczekiwaniami społecznoci w skali lokalnej, regionalnej i krajowej, a take i przyrodników. wiadomy wybór cieki rozwoju Przedstawione rozwaania nie wyczerpuj tematu, uzmysławiaj jednake, jak skomplikowane i dalekosine w skutkach s decyzje, które dla wikszoci społeczestwa wydaj si prostymi i dotyczcymi jedynie woli ochrony rodowiska. Ich fundament powinna stanowi filozofia zrównowaonego rozwoju, obejmujca cało zagadnie rozwoju, gdy kada decyzja dotyczca rozwoju gospodarki, czy jej sektorów pociga za sob skutki w pozostałych filarach tj. rodowiskowe i społeczne. Tak wic, w tych samych kategoriach powinno si rozwaa wszystkie plany i programy sektorowe. Pomimo znacznego dorobku polskiej filozofii, w dziedzinie zrównowaonego rozwoju brak nam zrozumienia w szerszym zakresie. Wydaje si, e popularyzacja takiego podejcia wród społeczestwa jest jednym z podstawowym zada, gdy bez jego akceptacji, nawet najlepsze idee nie uzyskaj poparcia. Trzeba bowiem zdawa sobie spraw, e efekty mog by uzyskiwane dopiero perspektywicznie, jak w przykładzie dotyczcym ochrony powietrza. Tak si składa, e filozofi zrównowaonego rozwoju zapocztkowały działania na rzecz ochrony rodowiska i obawy o wyczerpujce si zasoby naturalne. Obecne podejcie do rozwoju właciwie eliminuje wsko pojmowan polityk ekologiczn, jako niezalen dziedzin. Wyrazem tego jest powołanie w szeregu krajów ministerstw zrównowaonego rozwoju (Francja, Szwecja). Właciwie pojmujc filozofi zrównowaonego rozwoju, kade Ministerstwo ds. gospodarki, jeeli nie w nazwie, to z zasady powinno takim by. Poza potrzeb wypracowania i popularyzacji filozofii zrównowaonego rozwoju niezwykle istotne jest wypracowanie właciwych narzdzi oceniajcych wzajemne powizania i skutki podejmowania decyzji rozwojowych (w tym dotyczcych np. norm rodowiskowych). Przy tak skomplikowanych powizaniach brane pod uwag mog by jedynie symulacje modelowe. W wielu krajach badania takie prowadzone s zarówno w skali krajowej, jak i funkcjonowania całej Unii Europejskiej. Najbardziej znanym modelem jest model PRIME (skupiajcy si przede wszystkim na energetyce) opracowany na Uniwersytecie w Atenach. Jak bardzo takie badania s niezbdne wykazały niedawne dyskusje nt. prognozowania emisji gazów cieplarnianych w aspekcie rozwoju kraju, dla potrzeb polityki klimatycznej UE. A przecie podane wielkoci prognozowanych emisji i ich uzasadnienie wpływa bd na wielko przyznawanych nam rocznych limitów emisji, a to ogranicza bdzie rozwój kraju, gdy brakujce wielkoci bd musiały zosta zakupione na rynku, co podroy koszty produkcji w kraju i wpłynie na konkurencyjno polskich towarów na rynku europejskim, a take wiatowym. Dla uzmysłowienia relacji podam tylko uproszczony przykład. Podniesienie cen energii elektrycznej na skutek koniecznoci zakupu jednostek redukcji emisji CO 2 spowoduje wzrost kosztów produkcji wielu towarów i usług oraz transportu, a to z kolei wpłynie na popyt na te towary jak i energi. Zmiana popytu wpłynie na poziom produkcji, a w konsekwencji na wielko zatrudnienie itd. Niestety nie ma w Polsce instytucji, która za takie modelowanie rozwoju czułaby si odpowiedzialna. W procesie zatwierdzania strategicznych dokumentów rozwojowych istnieje konieczno wykonywania ocen oddziaływania na rodowisko, a dla projektów aktów prawnych ocen skutków regulacji. Szczegółowe przepisy okrelaj zarówno
Jacek Jakiewicz/Problemy Ekorozwoju nr 3 (2008), 33-38 37 zakres tych ocen, jak i to jakich dokumentów dotycz. W niektórych krajach dokonuje si tylko jednej oceny skutków oddziaływania (która obejmuje zarówno ocen oddziaływania na rodowisko, jak i ocen skutków regulacji). Wydaje si, e równie w Polsce powinno si pomyle o uproszczeniu procedury w tym zakresie. Taka procedura powinna jednak uwzgldnia wszystkie elementy oceny zrównowaenia, czyli oceny z punktu widzenia zasad zrównowaonego rozwoju (odnoszc si do wszystkich trzech filarów zrównowaonego rozwoju tj. gospodarki, rodowiska i skutków społecznych). Podstaw takich ocen powinny w wielu przypadkach stanowi badania modelowe jak wyej wspomniano. Tego rodzaju podejcie powinno by stosowane przy wypracowywaniu stanowiska negocjacyjnego do dyskusji, prawie w kadej dziedzinie, nad nowymi dokumentami strategicznymi Unii Europejskiej. Skutki wielu zapisów i regulacji, w tym legislacyjnych przyjtych przez organy UE mog mie kolosalne znaczenie dla gospodarki polskiej, bo trzeba sobie zdawa spraw z naszych uwarunkowa gospodarczych i społecznych. Typowym przykładem jest struktura energetyczna Polski oparta na wglu. Nie ma drugiego kraju w UE tak uzalenionego od wgla. Oparcie energetyki polskiej na rodzimym surowcu jest olbrzymi zalet, jednak narzucenie nam ogranicze w emisji gazów cieplarnianych moe pocign za sob znaczce koszty, przynajmniej do czasu wprowadzenia nowych technologii. Niezaprzeczalnie, perspektywiczny rozwój (zrównowaony) kraju zalee bdzie od wprowadzenia wysokoefektywnych, nowoczesnych technologii. Z punktu widzenia rodowiska naleałoby doda, e powinny one by nisko - lub bezemisyjne. Dla energetyki polskiej opartej na wglu, wczeniej czy póniej bdzie to kwesti przetrwania. Dlatego trzeba ju dzisiaj zada podstawowe pytanie: czy wprowadzilimy odpowiedni system wspierania rozwoju i zastosowania takich technologii? Pytanie to jest tym waniejsze, e przewaajca wikszo naszych elektrowni jest przestarzała, dobiega kresu eksploatacji i posiada nisk sprawno. Warto rozway równie stworzenie dla przyszłoci nowej, struktury energetycznej, uwzgldniajcej prognozy rozwoju technologii (uwzgldniajcej w wikszym stopniu odnawialne ródła energii, energetyk jdrow itp.), jak i zwikszenie efektywnoci energetycznej po stronie, zarówno wytwarzania jak i wykorzystywania. Energetyka jest tu tylko przykładem, gdy pytanie dotyczy równie innych dziedzin. W ramach realizacji Planu działa w zakresie technologii rodowiskowych Unii Europejskiej (ETAP) opracowalimy krajowy plan działa. Właciwie rozumiane technologie rodowiskowe obejmuj Wnioski wszystkie nowoczesne technologie, gdy trudno sobie wyobrazi technologi nie majc wpływu na rodowisko. Podstawowym pytaniem w tym zakresie jest czy w ramach tego Planu działa oraz programu innowacyjnoci gospodarki uda nam si stworzy odpowiednie bodce dla opracowania, wdroenia i popularyzacji innowacyjnych technologii rodowiskowych? Pytanie właciwie dotyczy całego systemu wspierania rozwoju nauki. Istotn rol w realizacji filozofii zrównowaonego rozwoju ma społeczestwo, za jego wsparcie i współdziałanie zaley od stopnia zrozumienia tej idei. Dlatego najwysz wag naley przywizywa do edukacji i popularyzacji wiedzy. Jak ju wspomniano wyej zrozumienie ochrony rodowiska dziki dotychczasowej działalnoci jest do rozpowszechnione, natomiast zrozumienie idei zrównowaonego rozwoju z wzajemnymi powizaniami i koniecznoci dokonywania wyborów jest ograniczone. Sprawa popularyzacji i jasnego przedstawienia tej filozofii powinna by jednym z priorytetów naszych władz. Wiele, w zakresie zrównowaonego rozwoju uzyska mona przy niewielkich kosztach. Jako przykład podam popularyzacj transportu rowerowego, co nie tylko wpływa na oszczdnoci, ale take na zdrowie społeczestwa. W niektórych krajach, bogatszych osignito w tej dziedzinie znaczce efekty. Innym pomysłem jest stosowanie zasad prowadzenia samochodów metod ecodrivingu (oszczdnego i bezstresowego prowadzenia pojazdów). Niektóre oceny wskazuj, e np. w Holandii mona w ten sposób zaoszczdzi do 20% zuycia paliw, a ponadto podnie bezpieczestwo na drogach. Pomysłów w tym zakresie moe by nieograniczona liczba. W Polsce problemem jest, to e czsto s one na pograniczu działa poszczególnych resortów, a przeciona administracja ich nie podejmuje. Tym wiksz rol mog odgrywa w tym zakresie organizacje pozarzdowe. Wydaje si te, e istotne z punktu widzenia zrównowaonego rozwoju jest opracowanie systemu wspierania organizacji pozarzdowych. Ich silna, wyedukowana federacja mogłaby by partnerem przy podejmowaniu decyzji, a nie tylko by generalnym krytykantem, czsto reprezentujcym organizacje midzynarodowe nie orientujce si w problematyce polskiej. Warto te pomyle o takim wspieraniu tych organizacji aby mogły one uczestniczy w ocenach działa w innych krajach. Byłaby to forma szkolenia, bo według oceny własnej, niektóre przedsiwzicia realizowane, nawet w krajach członkowskich UE, nie mogłyby nigdy by realizowane w Polsce, ze wzgldu na ich wpływ na rodowisko, a udaje si dokona takich rekompensat rodowiskowych, e mog by one akceptowalne.
38 Jacek Jakiewicz/Problemy Ekorozwoju nr 3 (2008), 33-38 Powyej przedstawiłem jedynie wybrane, najwaniejsze problemy zrównowaonego rozwoju według subiektywnego wyboru oraz przykłady ilustrujce. Dla czytelników pragncych zapozna si głbiej z problematyk proponuj lektur zrewidowanej Strategii zrównowaonego rozwoju UE oraz Polityki Ekologicznej Pastwa 4. Jeeli chcielibymy rzeczywicie powanie i odpowiedzialnie podej do realizacji idei zrównowaonego rozwoju powinnimy rozway podjcie nastpujcych wyzwa: 1. Wypracowa i rozpopularyzowa filozofi zrównowaonego rozwoju, która przedstawiałaby koszty i korzyci, ale take i konieczno perspektywicznego mylenia. Jest to warunek uzyskania poparcia społecznego. 2. W sferze zarzdzania gospodark oraz polityk społeczn wypracowa model symulacyjny, w rónych perspektywach czasowych dla oceny skutków podejmowanych decyzji w dziedzinie 3. ochrony rodowiska w skali krajowej i w skali UE, w tym dla wypracowywania stanowisk negocjacyjnych. Bez takich analiz trudno mówi o wiadomym podejmowaniu decyzji. 4. Wiksze wysiłki podejmowa dla rozwinicia systemu edukacji i podnoszenia wiadomoci społecznej w zakresie zrównowaonego rozwoju, a nie tylko ochrony rodowiska. 5. Przeanalizowa, czy obecny system wspierania nauki i innowacyjnoci rzeczywicie odpowiada wyzwaniom Pastwa, co do kierunków i jego efektywnoci. Jest to zasadnicze zadanie dla przyszłoci. Wypracowa system wspierania organizacji pozarzdowych, w kierunku uzyskania rzeczywistego partnerstwa w rozwizywaniu problemów zrównowaonego rozwoju. Literatura 1. PANAYOTU T. Economic Growth and Environment: http://www.unece/ead/2003papr.htm. 2. Ochrona rodowiska 2006, GUS 2006. 3. Strona Ministerstwa rodowiska: http://www.mos.gov.pl. 4 Strona Ministerstwa rodowiska: www.mos.gov.pl
Jacek Jakiewicz/Problemy Ekorozwoju nr 3 (2008), 33-38 39