MYŚLENIE NAUKOWE W NOWEJ PODSTAWIE PROGRAMOWEJ Nowa podstawa programowa z komentarzami BARBARA OKLEJA
Obowiązujące dokumenty 1. Podstawa programowa dla przedmiotu przyroda -jaka jest? -czy jednoznacznie określa zakres treści? -czy jest przyjazna dla nauczyciela? 1A. Ścieżki edukacyjne 2. Standardy wymagań egzaminacyjnych -czy określają jednoznacznie umiejętności ucznia kształtowane przez nauczyciela przyrody? -czy są jednoznaczne w interpretacji?
Ważne zapisy Przydział treści nauczania dla poszczególnych klas najlepiej rozpocząć od tego, co jest dziecku najbliżej i najlepiej znane, czyli od najbliższej okolicy, a następnie poszerzyć je o treści dotyczące Polski i świata.
Ważne zapisy Głównymi obszarami aktywności ucznia w ramach przedmiotu powinny być: obserwowanie i mierzenie; doświadczanie; eksperymentowanie; dokumentowanie i prezentowanie; stawianie pytań i poszukiwanie odpowiedzi.
Ważne zapisy: Szkoła powinna zapewnić warunki do bezpiecznego prowadzenia zajęć badawczych i terenowych, obserwacji i doświadczeń. Część obserwacji i doświadczeń powinna mieć charakter ciągły lub okresowy w powiązaniu np. ze zmianami pór roku lub stanów pogody.
Ważne zapisy: Podczas prowadzenia zajęć proponuje się wykorzystywanie przedmiotów codziennego użytku oraz substancji stosowanych w gospodarstwie domowym.
Komentarze do Podstawy programowej: Wskazane jest uwzględnienie w organizacji pracy szkoły połączenie w tygodniowym planie zajęć 2. godzin lekcyjnych przeznaczonych dla przedmiotu w celu właściwego prowadzenia zajęć w terenie, obserwacji i eksperymentów.
W Podstawie programowej są eksponowane następujące cele ogólne: 1. Zaciekawienie światem przyrody Uczeń stawia pytania na temat zjawisk przyrody. Prezentuje postawę badawczą w poznawaniu prawidłowości świata przyrody, przez poszukiwanie odpowiedzi na pytania: dlaczego? jak jest? co się stanie, gdy?
W Podstawie programowej są eksponowane następujące cele ogólne: 2. Stawianie hipotez na temat zjawisk i procesów zachodzących w przyrodzie i ich weryfikacja Uczeń przewiduje przebieg niektórych zjawisk i procesów przyrodniczych, wyjaśnia proste zależności między zjawiskami; przeprowadza obserwacje i doświadczenia według instrukcji, rejestruje ich wyniki w różnej formie oraz je objaśnia, używając prawidłowej terminologii.
W Podstawie programowej są eksponowane następujące cele ogólne: 3. Praktyczne wykorzystanie wiedzy przyrodniczej Uczeń orientuje się w otaczającym go terenie i przestrzeni przyrodniczej i kulturowej; rozpoznaje sytuacje zagrażające zdrowiu i życiu oraz podejmuje działania zwiększające bezpieczeństwo własne i innych, świadomie działa na rzecz ochrony własnego zdrowia.
W Podstawie programowej dla przedmiotu PRZYRODA w szkole podstawowej są eksponowane następujące cele ogólne: 4. Poszanowanie przyrody Uczeń zachowuje się w środowisku zgodnie z obowiązującymi zasadami; działa na rzecz ochrony przyrody i dorobku kulturowego społeczności. 5. Obserwacje, pomiary i doświadczenia Uczeń korzysta z różnych źródeł informacji (własnych obserwacji, badań, doświadczeń, tekstów, map, tabel, z fotografii, filmów) wykonuje pomiary i korzysta z instrukcji (słownej, tekstowej i graficznej); dokumentuje i prezentuje wyniki obserwacji i doświadczeń; stosuje technologie informacyjnokomunikacyjne.
Powyższe cele ogólne można osiągać przez stosowanie różnych procedur: Formułowanie hipotez oraz analizowanie i interpretowanie wyników doświadczeń; Prowadzenie obserwacji przyrodniczych; Korzystanie z literatury, dokonywanie pomiarów i obliczeń; Samodzielne zapisywanie uogólnionych informacji w postaci schematów, grafów i rycin; Prowadzenie dyskusji na zadany temat; Organizowanie oceny i kontroli uzyskanych wyników
Propozycje doświadczeń Komentarze do Podstawy programowej przykład zapisu Dział I. Ja i moje otoczenie 1. Wymagania życiowe rośliny np. doniczkowej Dział III. Obserwacje, doświadczenia przyrodnicze i modelowanie 2. Badanie czynników wpływających na szybkość parowania 3. Badanie zjawiska skraplania pary wodnej na zimnej powierzchni 4. Badanie zjawiska topnienia i krzepnięcia 5. Badanie zjawiska dyfuzji w gazach i cieczach oraz wpływu temperatury na dyfuzję w cieczach 6. Modelowanie struktury ciała stałego i cieczy 7. Doświadczalne wykazanie rozszerzalności cieplnej gazów i cieczy 8. Doświadczalne wykazanie istnienia powietrza 9. Doświadczalne wykazanie istnienia ciśnienia atmosferycznego Dział V. Człowiek a środowisko 10. Badanie wpływu detergentów na życie roślin i zwierząt 11. Badanie wpływu nawożenia i zasolenia na wzrost i rozwój roślin
Dział III. Obserwacje, doświadczenia przyrodnicze i modelowanie 2. Badanie czynników wpływających na szybkość parowania 3. Badanie zjawiska skraplania pary wodnej na zimnej powierzchni 4. Badanie zjawiska topnienia i krzepnięcia 5. Badanie zjawiska dyfuzji w gazach i cieczach oraz wpływu temperatury na dyfuzję w cieczach 6. Modelowanie struktury ciała stałego i cieczy 7. Doświadczalne wykazanie rozszerzalności cieplnej gazów i cieczy 8. Doświadczalne wykazanie istnienia powietrza 9. Doświadczalne wykazanie istnienia ciśnienia atmosferycznego Dział V. Człowiek a środowisko 10. Badanie wpływu detergentów na życie roślin i zwierząt 11. Badanie wpływu nawożenia i zasolenia na wzrost i rozwój roślin
1. Metody badawcze: eksperyment naturalny eksperyment laboratoryjny modelowanie pomiar i obliczenia statystyczne 2. Metody obserwacyjne: obserwacje ekosystemów oraz organizmów pokaz doświadczeń obserwacja zastępczych środków dydaktycznych
Metody te zapewniają uczenie się poprzez: Poszukiwanie i formułowanie problemów Ustalanie hipotez Weryfikowanie Ocenianie Wnioskowanie
3. Metody słowne: wykład dyskusja debata seminarium metoda projektów gry dydaktyczne metoda portfolio
Metody te zapewniają uczenie się poprzez: zaangażowanie w sytuację komunikatywną; otwarcie się na dyskusję z innymi; gotowość do słuchania i wyrażania własnych opinii.
Każda metoda nauczania ma zalety i wady. Metody nauczania należy zmieniać i dobierać stosownie do warunków oraz sytuacji dydaktycznych, rozwoju umysłowego i zainteresowań uczniów.
Doświadczenia na lekcjach przyrody Etap 1- wprowadzenie pojęć, utrwalanie ich na różnych przykładach Etap 2 przeprowadzenie doświadczenia Etap 3 omówienie i opracowanie wyników, wnioskowanie
Etap 1 Nauczyciel wyjaśnia uczniom następujące pojęcia: Cel badań Problem badawczy Hipoteza badawcza Procedura badawcza
Cel badań Po co podejmujemy badania? Jakie zastosowania mogą znaleźć uzyskane w nich wyniki? Cel badań powinien być: jasny konkretny rzetelny
Problem badawczy Jest to pytanie, na które w rezultacie przeprowadzonych badań uzyskuje się odpowiedź: rozstrzygnięcie czy..? dopełnienie jak..?, ile..? określenie zależności jaka jest zależność pomiędzy x i y?
Hipoteza badawcza Stwierdzenie, co do którego istnieje pewne prawdopodobieństwo, że stanowić będzie prawdziwe rozwiązanie postawionego problemu. W wyniku przeprowadzonych badań przyjęta hipoteza może być przyjęta bądź odrzucona. Hipoteza musi określać zależność pomiędzy zmiennymi: x wpływa na y.
Ćwiczenia praktyczne Wychodząc w pośpiechu do szkoły szukasz kluczy, które nie leżą na swoim miejscu. Klucze mogą być w kieszeni kurtki, w szufladzie komody, lub też mogły zostać zabrane przez młodszego brata. W jaki sposób ustalisz gdzie są klucze? Sformułuj problem badawczy, postaw hipotezę, zaproponuj sposoby jej sprawdzenia.
Procedura badawcza: Obserwacje i wyniki muszą być rzetelne i dokładne.
Doświadczenie na lekcjach przyrody Najprostszą formą doświadczenia jest pokaz przeprowadzony przez nauczyciela lub przez uczniów. Jeśli doświadczenie pokazowe mają wykonać uczniowie, należy wcześniej przygotować im instrukcję, szczegółowo opisującą kolejność wykonywanych czynności. Możliwie najprecyzyjniej należy również organizować samodzielną pracę uczniów w grupach: każdy uczeń powinien mieć jasno określone zadania. Uwaga wszystkich uczniów musi być skierowana na przebieg doświadczenia wszyscy muszą mieć przydzielone zadania.
Lekcja z doświadczeniem powinna być podzielona na następujące części: 1. Wprowadzenie ogólne wiadomości znane z poprzednich lat nauki 2. Postawienie problemu badawczego do rozwiązania 3. Przedstawienie hipotezy do sprawdzenia 4. Zaplanowanie doświadczenia 5. Wykonanie doświadczenia 6. Opracowanie uzyskanych wyników 7. Omówienie szczegółowe wyników doświadczenia 8. Sprawdzenie zrozumienia przekazanych wiadomości
Przykład problemu badawczego do rozwiązania Zbadanie, w których produktach spożywczych znajduje się tłuszcz. Czy tłuszcz występuje w ziemniakach? Czy tłuszcz występuje w nasionach słonecznika?
Przedstawienie hipotezy do sprawdzenia: Tłuszcz występuje w ziemniakach. Tłuszcz występuje w nasionach słonecznika.
Zaplanowanie doświadczenia Jak sprawdzisz, których produktach znajduje się tłuszcz? Próby kontrolne Próby badane
Wykonanie doświadczenia i opracowanie wyników KARTA PRACY UCZNIA
NOWOŚCI W PODSTAWIE PROGRAMOWEJ jasno określone osiągnięcia ucznia precyzyjne wskazówki dla nauczyciela -jakie umiejętności powinien kształtować u uczniów zdecydowany nacisk na wyzwalanie twórczej aktywności uczniów oraz zaciekawienie ich otaczającym światem
PODSTAWA PROGRAMOWA: ZALETY. jasno określone cele edukacyjne 2. jednoznacznie określone wymagania szczegółowe 3. jednoznaczna interpretacja wymagań 4. jednolity układ treści 5. jasno określone wymagania egzaminacyjne 6. jeden dokument zamiast dwóch
literatura: Literatura 1. Arciszewska A., Dylak S. (red.), Nauczanie przyrody wybrane zagadnienia, Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli, Warszawa 2005. 2. Brodie M., Harrison B.,Uczniowska inicjatywa naukowa, popularyzacja nauki i motywowanie uczniów w XXI wieku. Materiały konferencyjne: Edukacja matematyczno-przyrodnicza w dobie rozwoju technologii informacyjnych. Toruń 2000.
3. Gulińska H., Eksperyment w nauczaniu przedmiotów przyrodniczych, [w:] Nauczanie przedmiotów przyrodniczych, t. 19 (3/2006), Biuletyn Polskiego Stowarzyszenia Nauczycieli Przedmiotów Przyrodniczych, Toruń 2006, s. 25-29. Przyroda, badania, język, Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli, Warszawa 1997,s. 63-72. 4. Osborne J., Rozwijanie umiejętności rozumowania i argumentowania w naukach przyrodniczych. Materiały konferencyjne: Edukacja matematyczno-przyrodnicza w dobie rozwoju technologii informacyjnych, Toruń 2000. 5 Sternberg R. J., Spear-Swerling L., Jak nauczyć dzieci myślenia, GDW, Gdańsk 2003. Ewa Kłos -Kolegium Nauczycielskie w Zgierzu, materiały ze szkolenia w Dębe.