SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY. dotyczące gwarancji uwzględnionych w budżecie ogólnym Stan na 31 grudnia 2011 r.

KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 22.10.2012 r. COM(2012) 609 final SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY dotyczące gwarancji uwzględnionych w budżecie ogólnym Stan na 31 grudnia 2011 r. {SWD(2012) 347 final} PL PL

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie... 4 2. Rodzaje operacji uwzględniancyh w budżecie... 4 3. Zdarzenia odnotowane po sporządzeniu poprzedniego sprawozdania na dzień 30 czerwca 2011 r.... 5 3.1. Wsparcie w zakresie bilansu płatniczego dla państw członkowskich nienależących do strefy euro...5 3.2. Pomoc makrofinansowa... 6 3.3. Euratom... 6 3.4. Europejski mechanizm stabilizacji finansowej... 6 3.5. Gwarancja budżetu w stosunku do operacji zewnętrznych EBI... 6 4. Dane dotyczące rodzajów ryzyka pokrywanego przez budżet... 7 4.1. Definicja ryzyka...7 4.2. Struktura ryzyka...7 4.3. Roczny poziom ryzyka ponoszonego przez budżet... 9 4.3.1. Ryzyko związane z państwami członkowskimi... 9 4.3.2. Ryzyko związane z państwami trzecimi... 11 4.4. Zmiany poziomu ryzyka... 12 5. Przypadki niewywiązania się ze zobowiązań, uruchomienie gwarancji budżetowych oraz zaległe płatności... 15 5.1. Płatności ze środków gotówkowych... 15 5.2. Płatności z budżetu... 15 5.3. Uruchomienie Funduszu Gwarancyjnego dla działań zewnętrznych... 15 6. Fundusz Gwarancyjny dla działań zewnętrznych... 16 6.1. Odzyskane środki... 16 6.2. Aktywa... 16 6.3. Kwota docelowa... 16 7. Ocena ryzyka: sytuacja gospodarcza i finansowa państw trzecich, w przypadku których ryzyko dla budżetu jest najwyższe... 16 7.1. Cele... 16 2

7.2. Metody oceny ryzyka... 17 3

1. WPROWADZENIE Celem niniejszego sprawozdania jest monitorowanie ryzyka kredytowego ponoszonego przez budżet Unii Europejskiej w związku z gwarancjami i pożyczkami udzielonymi przez Unię Europejską bezpośrednio bądź pośrednio w ramach upoważnienia EBI w zakresie pożyczek zewnętrznych. Niniejsze sprawozdanie złożono zgodnie z art. 130 rozporządzenia finansowego, który stanowi, że Komisja dwa razy do roku składa sprawozdanie Parlamentowi Europejskiemu i Radzie dotyczące gwarancji budżetowych oraz związanego z nimi ryzyka. 1. Uzupełnieniem sprawozdania jest dokument roboczy służb Komisji zawierający szereg szczegółowych tabel i uwag wyjaśniających ( dokument roboczy ). 2. RODZAJE OPERACJI UWZGLĘDNIANCYH W BUDŻECIE Ryzyko uwzględnione w budżecie Unii Europejskiej (zwanym dalej budżetem ) wynika z różnych operacji pożyczkowych i gwarancyjnych, które można podzielić na dwie kategorie: pożyczki przyznawane przez Unię Europejską w związku z celami makroekonomicznymi, tj. pożyczki w ramach pomocy makrofinansowej 2 udzielane państwom trzecim wspólnie z instytucjami Bretton Woods, pożyczki na cele pomocy w zakresie bilansu płatniczego 3 stanowiące wsparcie dla państw członkowskich nienależących do strefy euro, które zmagają się z trudnościami w zakresie bilansu płatniczego, oraz pożyczki udzielane w ramach europejskiego mechanizmu stabilizacji finansowej 4 stanowiące wsparcie dla państw członkowskich zmagających się z poważnymi trudnościami gospodarczymi i finansowymi spowodowanymi przez wyjątkowe okoliczności pozostające poza ich kontrolą lub poważnie zagrożonych wystąpieniem tych trudności; oraz pożyczki na cele mikroekonomiczne, tj. pożyczki Euratomu oraz przede wszystkim operacje finansowania prowadzone przez Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) w państwach trzecich ( operacje zewnętrzne EBI ) 5 objęte gwarancją UE 6. 1 2 3 4 5 6 Poprzednie sprawozdanie w sprawie gwarancji pokrytych z budżetu według stanu na dzień 30 czerwca 2011 r. stanowią dokumenty COM(2012) 66 i SEC(2012) 15. Pomoc makrofinansowa może również przyjąć formę dotacji udzielanych państwom trzecim. Więcej informacji na temat pomocy makrofinansowej przedstawiono w sprawozdaniu Komisji COM(2011) 408 i SEC(2011) 874. Rozporządzenie Rady (WE) nr 332/2002 z dnia 18 lutego 2002 r. ustanawiające instrument średnioterminowej pomocy finansowej dla bilansów płatniczych państw członkowskich (Dz.U. L 53 z 23.2.2002, s. 1). Europejski mechanizm stabilizacji finansowej został ustanowiony w dniu 11 maja 2010 r. na podstawie rozporządzenia Rady (UE) nr 407/2010 z dnia 11 maja 2010 r. (Dz.U. L 118 z 12.5.2010, s. 1). Funkcjonuje on w sposób podobny do instrumentu wsparcia bilansu płatniczego, ale jest dostępny dla wszystkich państw członkowskich, w tym także państw członkowskich strefy euro. Dane liczbowe dotyczące upoważnień EBI zawiera tabela A1, a odniesienia do podstaw prawnych tabela A4 w dokumencie roboczym. Obecna decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1080/2011/UE z dnia 25 października 2011 r. (Dz.U. L 280 z 27.10.2011, s. 1) w sprawie udzielenia gwarancji UE dla Europejskiego Banku Inwestycyjnego na pokrycie strat poniesionych w związku z pożyczkami i gwarancjami udzielonymi na 4

Objęte gwarancją operacje zewnętrzne EBI, pożyczki Euratomu i pożyczki w ramach pomocy makrofinansowej są od 1994 r. objęte Funduszem Gwarancyjnym dla działań zewnętrznych (zwanym dalej funduszem ) 7, natomiast ryzyko pożyczek na cele pomocy w zakresie bilansu płatniczego oraz pożyczek w ramach europejskiego mechanizmu stabilizacji finansowej jest uwzględnione bezpośrednio w budżecie. Fundusz pokrywa straty wynikające z niespłaconych pożyczek i gwarancji pożyczkowych udzielonych państwom trzecim lub na projekty realizowane w państwach trzecich. Został on ustanowiony w celu: stworzenia bufora płynności pozwalającego uniknąć uruchamiania środków budżetowych za każdym razem, gdy dochodzi do niespłacenia gwarantowanej pożyczki lub opóźnionej płatności związanej z taką pożyczką; oraz stworzenia instrumentu dyscypliny budżetowej poprzez ustanowienie ram finansowych na potrzeby rozwoju polityki UE w zakresie gwarancji dla pożyczek udzielanych przez Komisję i EBI państwom trzecim 8. Jeżeli państwa trzecie stają się państwami członkowskimi pożyczki z nimi związane przestają być pokrywane przez fundusz, a ryzyko ponoszone jest bezpośrednio przez budżet. Fundusz jest finansowany z budżetu i jego środki muszą być utrzymywane na określonym poziomie, stanowiącym ustalony odsetek łącznej kwoty pozostających do spłaty zobowiązań wynikających z gwarantowanych przez fundusz pożyczek i gwarancji pożyczkowych. Odsetek ten, który określa się jako kwotę docelową, wynosi obecnie 9 %. Jeżeli zasoby funduszu okażą się niewystarczające, wówczas operacje są realizowane z budżetu. 3. ZDARZENIA ODNOTOWANE PO SPORZĄDZENIU POPRZEDNIEGO SPRAWOZDANIA NA DZIEŃ 30 CZERWCA 2011 R. 3.1. Wsparcie w zakresie bilansu płatniczego dla państw członkowskich nienależących do strefy euro W drugiej połowie 2011 r. Węgry spłaciły 2 mld EUR. Ponieważ nie uruchomiono żadnych wypłat, pozostająca do spłaty łączna kwota zobowiązań w ramach instrumentu wsparcia bilansu płatniczego zmalała do 11,4 mld EUR. Zapobiegawcza średnioterminowa pomoc finansowa UE dla Rumuni wynikająca z decyzji Rady przyjętej w dniu 12 maja 2011 r. o udzieleniu pomocy maksymalnie na kwotę 1,4 mld EUR 9 jest dostępna, ale nie w jej ramach nie uruchomiono jeszcze wypłat. 7 8 zabezpieczenie pożyczek na potrzeby projektów poza granicami Unii oraz uchylenia decyzji nr 633/2009/WE obejmuje okres 1.2.2007 31.12.2013. Rozporządzenie Rady (WE, Euratom) nr 480/2009 z dnia 25 maja 2009 r. ustanawiające Fundusz Gwarancyjny dla działań zewnętrznych (wersja ujednolicona) ( rozporządzenie w sprawie funduszu gwarancyjnego ) (Dz.U. L 145 z 10.6.2009, s. 10). Choć w ostatecznym rozrachunku ryzyko zewnętrzne jest pokryte przez budżet UE, to fundusz gwarancyjny stanowi instrument chroniący budżet UE przed ryzykiem niespłacenia pożyczki. Obszerne sprawozdanie dotyczące funkcjonowania funduszu zawiera dokument COM(2010) 418 oraz uzupełniający dokument roboczy służb Komisji (SEC(2010) 968). 5

3.2. Pomoc makrofinansowa W drugiej połowie 2011 r. dokonano dwóch wypłat w ramach instrumentu pomocy makrofinansowej: 100 mln EUR dla Serbii i 26 mln EUR dla Armenii, natomiast Gruzja dokonała spłaty kwoty w wysokości 13,5 mln EUR, a Rumunia 12,5 mln EUR. 3.3. Euratom W okresie sprawozdawczym nie miały miejsca żadne wypłaty pożyczek. Na dokonane spłaty złożyły się: kwota 6,5 mln EUR spłacona przez Bułgarię i kwota 3,8 mln EUR spłacona przez Ukrainę. 3.4. Europejski mechanizm stabilizacji finansowej Wypłaty na rzecz Irlandii i Portugali wyniosły odpowiednio 2,5 mld EUR i 7,6 mld EUR w drugiej połowie 2011 r. W październiku 2011 r. Rada zdecydowała o wydłużeniu terminów wymagalności pożyczek i oraz rezygnacji z mocą wsteczną z marży, która miała zastosowanie do pożyczek udzielonych Irlandii 10 i Portugalii 11. W ramach odpowiedzi na kryzys ustanowiono dwa inne mechanizmy, które jednakże nie wiążą się z żadnym ryzykiem dla budżetu UE: Europejski Instrument Stabilności Finansowej 12, który jest gwarantowany na zasadzie proporcjonalności przez uczestniczące państwa członkowskie, oraz instrument kredytowy dla Grecji 13, finansowany w formie pożyczek dwustronnych udzielanych Grecji przez pozostałe państwa członkowskie strefy euro, a centralnie administrowanych przez Komisję. 3.5. Gwarancja budżetu w stosunku do operacji zewnętrznych EBI W ramach upoważnienia EBI w zakresie pożyczek zewnętrznych na lata 2007 2013, w drugiej połowie 2011 r. ogólna wartość podpisanych umów pożyczkowych wzrosła o 10 % i wyniosła 1 745 mln EUR. Ogólna suma wypłaconych w okresie sprawozdawczym pożyczek wyniosła 1 381 mln EUR. Na dzień 31 grudnia 2011 r. ogólna suma pożyczek wypłaconych w ramach upoważnienia w zakresie pożyczek zewnętrznych sięgnęła zatem 8 561 mln EUR, co stanowi wzrost o 19 % w porównaniu ze stanem na dzień 30 czerwca 2011 r. 9 10 11 12 13 Decyzja Rady 2011/288/UE z dnia 12 maja 2011 r. w sprawie udzielenia Rumunii zapobiegawczo średnioterminowej pomocy finansowej UE (Dz.U. L 132 z 19.05.2011, s.15). Decyzja Rady 2011/682/UE z dnia 11 października 2011 r. (Dz.U. L 269 z 14.10.2011, s. 31). Decyzja Rady 2011/683/UE z dnia 11 października 2011 r. (Dz.U. L 269 z 14.10.2011, s. 32). Informacje na temat Europejskiego Instrumentu Stabilności Finansowej: http://www.efsf.europa.eu/about/index.htm Instrument kredytowy dla Grecji ECFIN - Komisja Europejska: http://ec.europa.eu/economy_finance/eu_borrower/greek_loan_facility/index_en.htm 6

4. DANE DOTYCZĄCE RODZAJÓW RYZYKA POKRYWANEGO PRZEZ BUDŻET 4.1. Definicja ryzyka Źródłem ryzyka ponoszonego przez budżet jest niespłacona kwota kapitału i odsetek związana z operacjami objętymi gwarancją. Na potrzeby niniejszego sprawozdania stosuje się dwie metody oceny ryzyka ponoszonego przez budżet (bezpośrednio lub pośrednio poprzez fundusz): całkowite uwzględnione ryzyko opiera się na łącznej kwocie niespłaconego kapitału z tytułu określonych operacji według stanu na dany dzień, z uwzględnieniem należnych odsetek 14, podejście budżetowe definiowane jako roczny poziom ryzyka ponoszonego przez budżet opiera się na wyliczeniu maksymalnej kwoty rocznych należnych płatności, jaką UE musiałaby wypłacić w danym roku budżetowym przy założeniu braku spłaty wszystkich gwarantowanych pożyczek 15. 4.2. Struktura ryzyka Do roku 2010 maksymalne ryzyko w odniesieniu do pozostałych do spłaty kwot objętych gwarancjami było przede wszystkim związane z pożyczkami udzielanymi państwom trzecim. W roku 2011 kryzys finansowy wywarł bardzo negatywne skutki na finanse publiczne państw członkowskich, prowadząc do wzrostu akcji kredytowej UE ze względu na zwiększone potrzeby finansowe rządów. W rezultacie struktura ryzyka zmieniła się i według stanu na dzień 31 grudnia 2011 r. kształtuje się następująco: 67% łącznej gwarantowanej kwoty pozostającej do spłaty dotyczy operacji pożyczkowych związanych z pożyczkami udzielanymi państwom członkowskim, które są uwzględniane bezpośrednio budżecie (45 % na dzień 31.12.2010 r.); 33% łącznej gwarantowanej kwoty pozostającej do spłaty dotyczy udzielania i zaciągania pożyczek w państwach trzecich, pokrywanych przede wszystkim z Funduszu Gwarancyjnego dla działań zewnętrznych (dalej zwanego funduszem ); na dzień 31.12.2010 r. wskaźnik ten wynosił 55 %. 14 15 Zob. tabela 1 w sprawozdaniu. Dla potrzeb tych wyliczeń zakłada się, że niewywiązywanie się ze spłaty pożyczki nie prowadzi do przyspieszenia jej wymagalności, tzn. uwzględnia się tylko należne płatności (zob. również tabele 2 i 3 w sprawozdaniu oraz tabela A2 w dokumencie roboczym). 7

Łączną wysokość ryzyka pokrywanego przez budżet na dzień 31 grudnia 2011 r. przedstawia poniższa tabela 1. Tabela 1: Łączne kwoty pozostające do spłaty uwzględniane w budżecie według stanu na dzień 31 grudnia 2011 r., w mln EUR Niespłacony kapitał Naliczone odsetki Ogółem % Państwa członkowskie* Pomoc makrofinansowa 25 0 25 <1% Euratom 404 4 408 1% Pomoc na wsparcie bilansu płatniczego 11 400 225 11 625 18% EBI*** 2 965 26 2 991 5% Europejski mechanizm stabilizacji finansowej 28 000 344 28 344 44% Razem członkowskie państwa 42 794 599 43 393 67% Państwa trzecie** Pomoc makrofinansowa 565 5 570 1% Euratom 43 0 43 <1% EBI*** 20 466 156 20 621 32% Razem państwa trzecie 21 074 161 21 234 33% Ogółem 63 868 760 64 628 100% * Ryzyko pokrywane bezpośrednio przez budżet. Pozycja ta obejmuje również pomoc makrofinansową, pożyczki Euratomu i pożyczki EBI udzielone przed przystąpieniem danych państw do UE. ** Ryzyko pokryte przez fundusz. *** Około 82 % operacji udzielania pożyczek przez EBI (dla sektora rządowego i sektora władz niższego szczebla) jest objęte gwarancją generalną, natomiast w przypadku pozostałych operacji EBI korzysta jedynie z gwarancji na pokrycie ryzyka o charakterze politycznym. 8

W tabelach A1, A2, A3 i A4 w dokumencie roboczym podano bardziej szczegółowe informacje na temat powyższych kwot pozostających do spłaty, zwłaszcza w odniesieniu do pułapów, kwot wypłaconych i poziomów gwarancji. W porównaniu ze stanem na dzień 30 czerwca 2011 r. całkowita kwota pozostających do spłaty kapitału i odsetek uwzględnionych w budżecie zwiększyła się znacznie, bo aż o 17,6 %, tj. do wysokości 64,63 mld EUR. Wzrost ten wynika przede wszystkim z: wypłaty kwoty 10,1 mld EUR w ramach europejskiego mechanizmu stabilizacji finansowej (2,5 mld EUR dla Irlandii i 7,6 mld dla Portugalii.); wypłat netto dokonywanych przez EBI na rzecz państw trzecich, które wzrosły o 2,45 mln EUR w drugim półroczu 2011 r. 4.3. Roczny poziom ryzyka ponoszonego przez budżet W 2012 r. z budżetu może zostać pokryta (bezpośrednio lub poprzez fundusz) kwota 3,782 mld EUR 16, która stanowi zapadalną w tym okresie część (kapitał i odsetki) łącznej kwoty pozostającej do spłaty na dzień 31 grudnia 2011 r. Z tej łącznej kwoty do spłaty bezpośrednio przez państwa członkowskie przypada kwota w wysokości 1,769 mld EUR (47 %). W tabeli A2 w dokumencie roboczym przedstawiono szczegółowe informacje na temat udziału procentowego ryzyka związanego z poszczególnymi państwami w całkowitym pokrytym ryzyku. 4.3.1. Ryzyko związane z państwami członkowskimi Ryzyko związane z państwami członkowskimi dotyczy: a) działalności pożyczkowej EBI, pożyczek w ramach pomocy makrofinansowej lub pożyczek Euratomu udzielonych przed przystąpieniem do UE, b) pożyczek udzielonych w ramach instrumentu wsparcia bilansu płatniczego, oraz c) pożyczek gwarantowanych w ramach europejskiego mechanizmu stabilizacji finansowej. 16 Obejmująca kwoty należne w 2012 r. (z łącznej kwoty pozostającej do spłaty na dzień 31 grudnia 2012 r.), przy założeniu, że niewywiązywanie się ze spłaty pożyczek nie prowadzi do przyspieszenia ich wymagalności (szczegółowe informacje znajdują się w tabeli A2 w dokumencie roboczym). 9

Tabela 2: Ranking państw członkowskich według maksymalnego ryzyka ponoszonego przez budżet w 2012 r., w mln EUR Pozycja w rankingu Państwo Pożyczki Maksymalne ryzyko Udział procentowy ryzyka związanego z danym państwem w całkowitym ryzyku związanym z państwami członkowskimi Udział procentowy ryzyka związanego z danym państwem w całkowitym ryzyku (państwa członkowskie i państwa trzecie) 1 Irlandia c) 412,7 23,3% 10,9% 2 Portugalia c) 400,8 22,7% 10,6% 3 Rumunia a)+b) 395,1 22,3% 10,4% 4 Węgry a)+b) 142,4 8,0% 3,8% 5 Łotwa a)+b) 96,8 5,5% 2,6% 6 Bułgaria a) 92,8 5,2% 2,5% 7 Polska a) 81,0 4,6% 2,1% 8 Republika Czeska 9 Republika Słowacka a) 70,8 4,0% 1,9% a) 51,1 2,9% 1,4% 10 Słowenia a) 11,4 0,6% 0,3% 11 Cypr a) 7,7 0,4% 0,2% 12 Litwa a) 5,3 0,3% 0,1% 13 Malta a) 0,7 0,0% 0,0% 14 Estonia a) 0,5 0,0% 0,0% Ogółem 1 796,3 100% 46,8% 10

4.3.2. Ryzyko związane z państwami trzecimi Fundusz pokrywa gwarantowane pożyczki dla państw trzecich, których terminy wymagalności sięgają roku 2041. W 2012 r. fundusz poniesie maksymalne roczne ryzyko związane z państwami trzecimi w wysokości 2 013 mln EUR (53,2% całkowitego rocznego poziomu ryzyka). Poniżej przedstawiono pierwszą dziesiątkę krajów (z 47) uszeregowanych według wysokości całkowitej kwoty pozostającej do spłaty przez każde z nich. Wartość pożyczek udzielonych tym państwom wynosi 1 580,4 mln EUR, czyli 78,5 % rocznego poziomu ryzyka związanego z państwami trzecimi ponoszonego przez fundusz. Analizę sytuacji ekonomicznej tych państw wraz z komentarzem przedstawiono w pkt 3 dokumentu roboczego. W tabeli dla poszczególnych państw wskazano również wiarygodność kredytową wynikającą z oceny agencji ratingowych. Ryzyko związane z państwami trzecimi dotyczy działalności pożyczkowej EBI, pożyczek w ramach pomocy makrofinansowej lub pożyczek Euratomu (szczegółowe informacje zawarte są w tabeli A3b i A4 w dokumencie roboczym). Tabela 3: Ranking 10 najważniejszych państw trzecich według maksymalnego ryzyka ponoszonego przez fundusz w 2012 r. (w mln EUR) Pozycja w rankingu Państwo Maksymal ne ryzyko Udział procentowy ryzyka związanego z danym państwem w całkowitym ryzyku związanym z państwami trzecimi Udział procentowy ryzyka związanego z danym państwem w całkowitym ryzyku (państwa członkowskie i państwa trzecie) 1 Turcja 458,8 22,8% 12,1% 2 Egipt 207,9 10,32 5,5% 3 Tunezja 185,8 9,2% 4,9% 4 Maroko 179,4 8,9% 4,7% 5 Serbia 154,2 7,7% 4,1% 6 Republika Południowej Afryki 122,3 6,1% 3,2% 7 Liban 84,6 4,2% 2,2% 11

8 Syria 81,3 4,0% 2,1% 9 Bośnia i Hercegowina 54,8 2,7% 1,4% 10 Brazylia 51,2 2,5% 1,4% Razem 10 państw 1 580,4 78% 41,8% 4.4. Zmiany poziomu ryzyka Poziom niepewności pozostaje wysoki, jako że globalny kryzys gospodarczy i finansowy nadal negatywnie wpływa na ożywienie gospodarcze w UE i na wzrost gospodarczy na świecie. Napięcia geopolityczne obecne w niektórych państwach południowego regionu Morza Śródziemnego również zwiększają niepewność co do ożywienia gospodarczego w niektórych państwach trzecich. Instrument wsparcia bilansu płatniczego W listopadzie 2008 r. została ponownie uruchomiona unijna średnioterminowa pomoc finansowa w ramach instrumentu wsparcia bilansu płatniczego, aby pomóc Węgrom, a następnie w styczniu i maju 2009 r. Łotwie i Rumunii w przywróceniu zaufania rynku. Na te cele przeznaczono łączną kwotę w wysokości 14,6 mld EUR. Nie zostanie wypłacona kwota w wysokości 1,2 mld EUR, ponieważ upłynął termin wypłaty. Pierwsza spłata pożyczki przez Węgry w wysokości 2 mld EUR nastąpiła w grudniu 2011 r. W uzupełnieniu kwoty 5 mld EUR przyznanej już Rumunii na wsparcie bilansu płatniczego, w dniu 12 maja 2011 r. Rada podjęła decyzję o udzieleniu temu państwu zapobiegawczo pomocy finansowej w wysokości maksymalnie 1,4 mld EUR 17, przy czym w ramach tej pomocy nie dokonano dotychczas żadnych wypłat. Łączny pułap instrumentu wsparcia bilansu płatniczego wynosi 50 mld EUR, a do wykorzystania na ewentualne dalsze potrzeby w zakresie wsparcia bilansu płatniczego pozostało 37 mld EUR. Europejski mechanizm stabilizacji finansowej W drugim półroczu 2011 r. w dalszym ciągu obserwowano duże napięcie na rynkach obligacji państwowych w UE. Warunki emisji państwowych obligacji dłużnych na peryferiach strefy euro pozostają trudne, mimo uruchomienia europejskiego mechanizmu stabilizacji finansowej uzupełnionego pożyczkami dwustronnymi i Europejskiego Instrumentu Stabilności Finansowej. W nadchodzących miesiącach i latach skuteczne zaspokojenie zwiększonych potrzeb rządów państw członkowskich w zakresie refinansowania będzie nadal stanowiło wyzwanie. 17 Decyzja Rady 2011/288/UE z dnia 12 maja 2011 r. w sprawie udzielenia Rumunii zapobiegawczo średnioterminowej pomocy finansowej UE (Dz.U. L 132 z 19.5.2011, s.15). 12

Zgodnie z konkluzjami Rady ECOFIN maksymalny pułap tego mechanizmu ograniczony jest do 60 mld EUR 18, jednakże w art. 2 ust. 2 rozporządzenia Rady ustanowiono ograniczenie prawne, zgodnie z którym łączna kwota ograniczona jest do marginesu dostępnego w ramach pułapu zasobów własnych 19. W następstwie przyjęcia przez Radę decyzji o przyznaniu Irlandii 20 i Portugalii 21 pomocy finansowej Unii, w 2011 r. dokonano wypłat odpowiednio na kwotę 13,9 mld EUR na rzecz Irlandii i na kwotę 14,1 mld EUR na rzecz Portugalii. Przy swoim maksymalnym pułapie wynoszącym 60 mld EUR europejski mechanizm stabilizacji finansowej dysponuje nadal na wypadek ewentualnych dalszych potrzeb kwotą 11,5 mld EUR 22. W dniu 21 lipca 2011 r. podczas szczytu strefy euro przyjęto szereg środków, w tym wydłużenie okresów wymagalności i obniżenie oprocentowania przyszłych pożyczek udzielanych Grecji z Europejskiego Instrumentu Stabilności Finansowej, w celu złagodzenia kryzysu zadłużeniowego w Grecji i zapewnienia stabilności finansowej w strefie euro jako całości. Z konkluzji z tego szczytu dla Europejskiego Instrumentu Stabilności Finansowej wynikają skutki dwojakiego rodzaju: a) marża Europejskiego Instrumentu Stabilności Finansowej została z mocą wsteczną zmniejszona w odniesieniu do operacji pożyczkowych na rzecz Portugalii i Irlandii, oraz b) terminy przyszłych wypłat zostały wydłużone. Środki te weszły w życie na mocy dwóch decyzji Rady podjętych w październiku 2011 r. 23 Pożyczki w ramach pomocy makrofinansowej Pożyczki w ramach pomocy makrofinansowej dla państw trzecich stanowiły do niedawna przedmiot samodzielnej decyzji Rady, a od chwili wejścia w życie traktatu lizbońskiego decyzje w tej sprawie podejmują Parlament Europejski i Rada. Nowy wniosek ustawodawczy dotyczący rozporządzenia ramowego w sprawie pomocy makrofinansowej został przyjęty przez Komisję w celu usprawnienia procesu decyzyjnego w ramach traktatu lizbońskiego 24. 18 19 20 21 22 23 24 Por. komunikat prasowy z nadzwyczajnego posiedzenia Rady ECOFIN w dniach 9-10 maja 2010 r. (http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ecofin/114324.pdf). Rozporządzenie Rady (UE) nr 407/2010 z dnia 11 maja 2010 r. ustanawiające europejski mechanizm stabilizacji finansowej (Dz.U. L 118 z 12.5.2010, s. 1). Decyzja wykonawcza Rady 2011/77/UE z dnia 7 grudnia 2011 r. w sprawie przyznania Irlandii pomocy finansowej Unii (Dz.U. L 30 z 4.2.2011, s. 348). Decyzja wykonawcza Rady 2011/344/UE z dnia 30 maja 2011 r. w sprawie przyznania Portugalii pomocy finansowej Unii (Dz.U. L 159 z 17.6.2011, s. 88). Więcej informacji na temat europejskiego mechanizmu stabilizacji finansowej można znaleźć w sprawozdaniu Komisji w sprawie działalności Unii Europejskiej w 2010 r. w zakresie zaciągania i udzielania pożyczek COM(2011) 485. Decyzja wykonawcza Rady 2011/682/UE dotycząca Irlandii oraz 2011/683/UE dotycząca Portugalii z dnia 11 października 2011 r. (Dz.U. L 269 z 14.10.2011, s. 31 i s. 32). Po wejściu w życie traktatu lizbońskiego decyzje o pomocy makrofinansowej nie są już podejmowane wyłącznie przez Radę, lecz zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą (współdecyzja). 13

Zgodnie z proponowanym rozporządzeniem ramowym procedura podejmowania decyzji w sprawie pomocy makrofinansowej stałaby się zbliżona do procedury dotyczącej innych instrumentów finansowania zewnętrznego, w ramach której Komisja ma prawo przyjmowania decyzji w sprawie udzielenia pomocy makrofinansowej, pod nadzorem komitetu przedstawicieli państw członkowskich, zgodnie z procedurą sprawdzającą wprowadzoną nowymi przepisami w sprawie procedury komitetowej, które weszły w życie w dniu 1 marca 2011 r. 25 W 2012 r. Parlament i Rada kontynuują dyskusje na temat proponowanego rozporządzenia, w tym na temat procedury podejmowania decyzji w sprawie przyznawania pomocy makrofinansowej. W lipcu 2011 r. przeprowadzono dwie operacje pożyczkowe w ramach pomocy makrofinansowej, w wyniku których wypłacono łącznie kwotę 126 mln EUR: 26 mln EUR dla Armenii i 100 mln EUR dla Serbii. Pożyczki Euratomu Pułap obowiązujący dla pożyczek Euratomu na rzecz państw członkowskich lub na rzecz niektórych kwalifikujących się państw trzecich (Federacja Rosyjska, Armenia, Ukraina) wynosi 4 mld EUR, z czego około 85 % zostało już wykorzystane. Do wypłaty pozostało około 600 mln EUR, które można będzie wykorzystać do sfinansowania nowych projektów. Pożyczki EBI W ramach upoważnienia ogólnego EBI na lata 2007 2013 na dzień 31 grudnia 2011 r. podpisano umowy na łączną kwotę 19 436 mln EUR, przy czym według stanu na ten dzień z tej kwot wypłacono już 8 561 mln EUR (zob. tabela A6 w dokumencie). W wyniku przeglądu śródokresowego upoważnienia EBI w zakresie pożyczek zewnętrznych Parlament Europejski i Rada przyjęły w dniu 25 października 2011 r. nową decyzję (nr 1080/2011/UE) w sprawie udzielenia gwarancji UE dla Europejskiego Banku Inwestycyjnego na pokrycie strat poniesionych w związku z pożyczkami i gwarancjami udzielonymi na zabezpieczenie pożyczek na potrzeby projektów poza granicami Unii oraz uchylenia decyzji nr 633/2009/WE. Nowa decyzja weszła w życie z dniem 30 października 2011 r. W rezultacie, łączna kwota kredytów wypłaconych i gwarancji udzielonych w ramach operacji finansowania prowadzonych przez EBI, pomniejszona o kwoty zwrócone i powiększona o wszelkie inne powiązane kwoty, uległaby zwiększeniu się z 25 800 mln EUR do maksymalnego pułapu 29 484 mln EUR 26. Gwarancja UE jest ograniczona do 65 % łącznej kwoty kredytów wypłaconych i gwarancji udzielonych w ramach operacji finansowania prowadzonych przez EBI. 25 26 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 182/2011 ustanawiające przepisy i zasady ogólne dotyczące trybu kontroli przez państwa członkowskie wykonywania uprawnień wykonawczych przez Komisję (Dz.U. L 55 z 28.2.2011, s. 13), które zastępuje decyzję Rady 1999/468/WE. Na wzrost o 3 684 mln EUR składa się dodatkowe upoważnienie w wysokości 2 000 mln EUR na finansowanie operacji związanych ze zmianą klimatu oraz kwota 1 684 mln EUR na wzmocnienie operacji niosących ryzyko prowadzonych przez EBI. 14

EBI odnotował przypadki niewykonania zobowiązania przez rząd Syrii w postaci nieuregulowania pewnych płatności odsetkowych i braku spłaty pożyczek (zob. pkt 5.3 poniżej). Z Funduszu Gwarancyjnego skorzystano jednak wyłącznie w 2012 r. Dalsze informacje na temat państw objętych gwarancją UE zawierają tabele A1 i A2 w dokumencie roboczym. 5. PRZYPADKI NIEWYWIĄZANIA SIĘ ZE ZOBOWIĄZAŃ, URUCHOMIENIE GWARANCJI BUDŻETOWYCH ORAZ ZALEGŁE PŁATNOŚCI 5.1. Płatności ze środków gotówkowych Jeżeli dłużnik spóźnia się ze spłatą zobowiązań wobec UE, Komisja dokonuje wypłat z posiadanych środków gotówkowych celem uniknięcia opóźnień oraz związanych z tym kosztów obsługi swoich operacji pożyczkowych 27. 5.2. Płatności z budżetu Ze względu na fakt, iż w drugiej połowie 2011 r. nie wystąpiły przypadki niewywiązania się ze zobowiązań, nie składano wniosku o płatność w ramach pozycji budżetu 01 04 01 (pozycja p.m.) Gwarancje Unii Europejskiej związane z operacjami zaciągania pożyczek przez Unię i Euratom oraz operacjami udzielania pożyczek przez EBI. 5.3. Uruchomienie Funduszu Gwarancyjnego dla działań zewnętrznych 28 W przypadku opóźnień w spłacie przez beneficjenta pożyczki na rzecz państwa trzeciego, udzielonej lub gwarantowanej przez UE, zostaje uruchomiony fundusz celem dokonania wymaganej płatności w ciągu trzech miesięcy od pierwotnego terminu płatności 29. W drugiej połowie 2011 r. nie skorzystano z funduszu. EBI odnotował jednak przypadki niewykonania zobowiązania przez rząd Syrii w postaci nieuregulowania pewnych płatności odsetkowych i braku spłaty pożyczek. Ponieważ oficjalne wezwania do zapłaty nie odniosły skutku, w dniu 10 maja 2012 r. EBI wystąpił o spłatę unijnej gwarancji za pośrednictwem funduszu w kwocie około 15,5 mln EUR 30. W przypadku braku poprawy sytuacji w tym państwie może pojawić się konieczność wystąpienia o dalsze płatności za pośrednictwem funduszu (łączna kwota pozostających do spłaty pożyczek udzielonych Syrii wynosi 551 mln EUR, przy czym termin wymagalności ostatniej z nich przypada w 2030 r.). Zgodnie z porozumieniami gwarancyjnymi, w przypadku gdy UE dokonała płatności w ramach unijnej gwarancji, wstępuje ona w prawa i środki zaradcze 27 28 29 30 Zob. art. 12 rozporządzenia Rady (WE, Euratom) nr 1150/2000 z dnia 22 maja 2000 r. wykonującego decyzję 2007/436/WE, Euratom w sprawie systemu zasobów własnych Wspólnot Europejskich (Dz.U. L 130 z 31.5.2000, s. 1). Od momentu ustanowienia funduszu w 1994 r. dokonano z niego płatności na łączną kwotę 478 mln EUR. Więcej informacji w sekcji 1.4.3 dokumentu roboczego. Zależnie od zmian kursów walutowych innych międzynarodowych walut. 15

przysługujące Bankowi. Postępowanie mające na celu odzyskanie wierzytelności zostanie wszczęte przez Bank w odniesieniu do kwot będących przedmiotem subrogacji. 6. FUNDUSZ GWARANCYJNY DLA DZIAŁAŃ ZEWNĘTRZNYCH 6.1. Odzyskane środki 31 Według stanu na dzień 31 grudnia 2011 r. fundusz nie miał do odzyskania żadnych zaległości. 6.2. Aktywa Według stanu na 31 grudnia 2011 r. aktywa netto 32 funduszu wynosiły 1 755 434 096,22 EUR. 6.3. Kwota docelowa Fundusz musi osiągnąć odpowiedni poziom (kwotę docelową), określony jako 9 % sumy pozostających do spłaty zobowiązań kapitałowych z tytułu poszczególnych operacji, powiększonej o naliczone odsetki. Stosunek środków funduszu (1 755,43 mln EUR) do pozostających do spłaty zobowiązań kapitałowych 33 (21 234,34 mln EUR) w rozumieniu rozporządzenia w sprawie funduszu gwarancyjnego spadł z 8,8 % na dzień 30 czerwca 2011 r. do 8,3 % na dzień 31 grudnia 2011 r. Ponieważ środki funduszu były niższe od kwoty docelowej, we wstępnym budżecie na 2013 r. ujęta została rezerwa na kwotę 155,66 mln EUR. W lutym 2012 r. z budżetu na rzecz funduszu wypłacono kwotę 260,17 mln EUR stanowiąca rezerwę ujętą we wstępnym projekcie budżetu na 2012 r., przy czym wypłata to została dokonana zgodnie z przepisami rozporządzenia w sprawie funduszu (kwota docelowa na poziomie 9 %). 7. OCENA RYZYKA: SYTUACJA GOSPODARCZA I FINANSOWA PAŃSTW TRZECICH, W PRZYPADKU KTÓRYCH RYZYKO DLA BUDŻETU JEST NAJWYŻSZE 7.1. Cele W poprzednich punktach niniejszego sprawozdania przedstawiono informacje na temat ilościowych aspektów ryzyka ponoszonego przez budżet w związku z państwami trzecimi. W sekcji 3 dokumentu roboczego przestawiono analizę makroekonomiczną państw trzecich, w przypadku których ryzyko dla budżetu jest najwyższe, lub które korzystają z instrumentów pożyczkowych UE (pożyczki w ramach pomocy makrofinansowej i pożyczki Euratomu). 31 32 33 Od momentu ustanowienia funduszu w 1994 r. całkowita kwota zaległych płatności odzyskanych przez fundusz wyniosła 576 mln EUR (obejmuje ona spłacone kwoty kapitału i odsetek powiększone o odsetki karne za opóźnienia w płatności i o zrealizowane zyski i straty wynikające ze zmian kursów walutowych). Łączne aktywa funduszu pomniejszone o narosłe zobowiązania (opłaty EBI i honoraria z tytułu audytu). W tym naliczone odsetki. 16

7.2. Metody oceny ryzyka Ocena ryzyka przedstawiona w dokumencie roboczym oparta jest na informacjach dotyczących sytuacji gospodarczej i finansowej, ratingach i innych znanych faktach dotyczących państw, które otrzymały gwarantowane pożyczki. Ocena ta nie uwzględnia szacunków dotyczących przewidywanych strat oraz odzyskania zaległych płatności, które siłą rzeczy cechuje wysoki stopień niepewności. Wskaźniki ryzyka dla poszczególnych krajów zawarte w tabelach w dokumencie roboczym przedstawiają zmiany poziomu ryzyka niewywiązania się ze zobowiązań. W sekcji 3 dokumentu roboczego przestawiono analizę w odniesieniu do państw, w przypadku których na dzień 31 grudnia 2011 r. ryzyko dla budżetu jest najwyższe (z uwzględnieniem pożyczek w ramach pomocy makrofinansowej i pożyczek Euratomu). 17