SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY. w sprawie gwarancji pokrytych przez budżet ogólny Stan na dzień 31 grudnia 2010 r.

Transkrypt

1 KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia KOM(2011) 528 wersja ostateczna SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY w sprawie gwarancji pokrytych przez budżet ogólny Stan na dzień 31 grudnia 2010 r. {SEK(2011) 1011 wersja ostateczna}

2 SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie Rodzaje operacji pokrywanych przez budżet UE Zdarzenia odnotowane po sporządzeniu poprzedniego sprawozdania na dzień 30 czerwca 2010 r Wsparcie w zakresie bilansu płatniczego dla państw członkowskich nienależących do strefy euro Pomoc makrofinansowa Euratom Gwarancja budżetu UE w stosunku do operacji zewnętrznych EBI Europejski mechanizm stabilizacji finansowej Dane dotyczące rodzajów ryzyka pokrywanego z budżetu Definicja ryzyka Całkowita kwota pozostających do spłaty kapitału i odsetek objętych gwarancją budżetową Roczny poziom ryzyka ponoszonego przez budżet Ryzyko związane z państwami członkowskimi Ryzyko związane z państwami trzecimi Zmiany poziomu ryzyka Przypadki niewywiązania się ze zobowiązań, uruchomienie gwarancji budżetowych oraz zaległe płatności Płatności ze środków gotówkowych Płatności z budżetu Uruchomienie Funduszu Gwarancyjnego dla działań zewnętrznych Fundusz Gwarancyjny dla działań zewnętrznych Odzyskane zaległe płatności Aktywa Kwota docelowa Ocena ryzyka: sytuacja gospodarcza i finansowa państw trzecich, w przypadku których ryzyko dla budżetu jest najwyższe Cele Metody oceny ryzyka PL 2 PL

3 1. WPROWADZENIE Celem niniejszego sprawozdania jest monitorowanie ryzyka kredytowego ponoszonego przez budżet Unii Europejskiej w związku z gwarancjami i pożyczkami udzielonymi przez Unię Europejską bezpośrednio bądź pośrednio (w ramach upoważnienia EBI w zakresie pożyczek zewnętrznych). Niniejsze sprawozdanie złożono zgodnie z art. 130 rozporządzenia finansowego, zgodnie z którym Komisja dwa razy do roku składa sprawozdanie Parlamentowi Europejskiemu i Radzie dotyczące gwarancji budżetowych oraz związanego z nimi ryzyka 1. Uzupełnieniem sprawozdania jest dokument roboczy służb Komisji zawierający szereg szczegółowych tabel i uwag wyjaśniających ( dokument roboczy ). 2. RODZAJE OPERACJI POKRYWANYCH PRZEZ BUDŻET UE Ryzyko uwzględnione w budżecie Unii Europejskiej ( budżecie ) wynika z różnych operacji pożyczkowych i gwarancyjnych, które można podzielić na dwie kategorie: pożyczki przyznawane przez Unię Europejską w związku z celami makroekonomicznymi, tj. pożyczki w ramach pomocy makrofinansowej 2 udzielane państwom trzecim wspólnie z instytucjami Bretton Woods, pożyczki na cele pomocy w zakresie bilansu płatniczego 3 stanowiące wsparcie dla państw członkowskich nienależących do strefy euro, które zmagają się z trudnościami w zakresie bilansu płatniczego, oraz pożyczki udzielane w ramach europejskiego mechanizmu stabilizacji finansowej 4 stanowiące wsparcie dla państw członkowskich zmagających się z trudnościami pozostającymi poza ich kontrolą; oraz pożyczki na cele mikroekonomiczne, tj. pożyczki Euratomu oraz przede wszystkim objęte gwarancją UE 5 operacje finansowania prowadzone przez Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) w państwach trzecich ( operacje zewnętrzne EBI ) 6. Objęte gwarancją operacje zewnętrzne EBI, pożyczki Euratomu i pożyczki w ramach pomocy makrofinansowej są od 1994 r. objęte Funduszem Gwarancyjnym dla działań zewnętrznych Poprzednie sprawozdanie w sprawie gwarancji pokrytych z budżetu według stanu na dzień 30 czerwca 2010 r. stanowią dokumenty COM(2011) 150 i SEC(2011) 371. Pomoc makrofinansowa może również przyjąć formę dotacji udzielanych państwom trzecim. Więcej informacji na temat pomocy makrofinansowej przedstawiono w sprawozdaniu Komisji COM(2010) 513 i SEC(2010) Rozporządzenie Rady (WE) nr 332/2002 z dnia 18 lutego 2002 r. ustanawiające instrument średnioterminowej pomocy finansowej dla bilansów płatniczych państw członkowskich (Dz.U. L 53 z , s. 1). Europejski mechanizm stabilizacji finansowej został ustanowiony w dniu 11 maja 2010 r. na podstawie rozporządzenia Rady (UE) nr 407/2010 z dnia 11 maja 2010 r. (Dz.U. L 118 z , s. 1). Funkcjonuje on w sposób podobny do instrumentu wsparcia bilansu płatniczego, ale jest dostępny dla wszystkich państw członkowskich, tj. również państw członkowskich strefy euro. Ustanowioną ostatnio na okres od dnia 1 lutego 2007 r. do dnia 31 października 2011 r. decyzją Parlamentu Europejskiego i Rady nr 633/2009/WE z dnia 13 lipca 2009 r. (Dz.U. L 190 z , s. 1) ( decyzja w sprawie upoważnienia w zakresie pożyczek zewnętrznych ), zastępującą decyzję Rady 2006/1016/WE z dnia 19 grudnia 2006 r. Dane liczbowe dotyczące upoważnień EBI zawiera tabela A1, a odniesienia do podstaw prawnych tabela A4 w dokumencie roboczym. PL 3 PL

4 (zwanym dalej funduszem ) 7, natomiast ryzyko pożyczek na cele pomocy w zakresie bilansu płatniczego oraz pożyczek w ramach europejskiego mechanizmu stabilizacji finansowej jest uwzględnione bezpośrednio w budżecie. Fundusz pokrywa straty wynikające z niespłaconych pożyczek i gwarancji pożyczkowych udzielonych państwom trzecim lub na projekty realizowane w państwach trzecich. Został on ustanowiony w celu: stworzenia bufora płynności pozwalającego uniknąć uruchamiania środków budżetowych za każdym razem, gdy dochodzi do niespłacenia gwarantowanej pożyczki lub opóźnionej płatności związanej z taką pożyczką; oraz stworzenia instrumentu dyscypliny budżetowej poprzez ustanowienie ram finansowych na potrzeby rozwoju polityki UE w zakresie gwarancji dla pożyczek udzielanych przez Komisję i EBI państwom trzecim 8. Pokrywanie strat przez fundusz zostaje zakończone w momencie, gdy państwo trzecie staje się państwem członkowskim, a ryzyko zostaje przeniesione z funduszu bezpośrednio na budżet. Fundusz jest finansowany z budżetu i jego środki muszą być utrzymywane na określonym poziomie, stanowiącym ustalony odsetek łącznej kwoty pozostających do spłaty zobowiązań wynikających z gwarantowanych przez fundusz pożyczek i gwarancji pożyczkowych. Odsetek ten, który określa się jako kwotę docelową, wynosi obecnie 9 %. Jeżeli zasoby funduszu okażą się niewystarczające, wówczas operacje są realizowane z budżetu. 3. ZDARZENIA ODNOTOWANE PO SPORZĄDZENIU POPRZEDNIEGO SPRAWOZDANIA NA DZIEŃ 30 CZERWCA 2010 R Wsparcie w zakresie bilansu płatniczego dla państw członkowskich nienależących do strefy euro W drugiej połowie 2010 r. miały miejsce dwie operacje na łączną kwotę 1,35 mld EUR. W dniu 20 października 2010 r. wypłacono czwartą transzę pomocy przyznanej Łotwie w wysokości 0,2 mld EUR. Pożyczka ta została refinansowana poprzez równoległą ofertę papierów wartościowych na rynku niepublicznym bankowi. Trzecią transzę pomocy przyznanej Rumunii w kwocie 1,15 mld EUR wypłacono w dniu 22 września 2010 r. Pożyczka ta również została refinansowana poprzez równoległą emisję obligacji UE. Zrealizowano już średnio 83 % operacji pożyczkowych związanych z uchwalonymi programami wsparcia bilansu płatniczego Pomoc makrofinansowa W drugiej połowie 2010 r. nie miały miejsca żadne wypłaty środków Rozporządzenie Rady (WE, Euratom) nr 480/2009 z dnia 25 maja 2009 r. ustanawiające Fundusz Gwarancyjny dla działań zewnętrznych (wersja ujednolicona) ( rozporządzenie w sprawie funduszu gwarancyjnego ) (Dz.U. L 145 z , s. 10). Choć w ostatecznym rozrachunku ryzyko zewnętrzne jest pokryte przez gwarancję z budżetu UE, to fundusz gwarancyjny stanowi instrument chroniący budżet UE przed ryzykiem niespłacenia pożyczki. Kompleksowe sprawozdanie dotyczące funkcjonowania funduszu zawiera dokument COM(2010) 418 oraz uzupełniający dokument roboczy (SEC(2010) 968). Zob. tabela A3a w dokumencie roboczym. PL 4 PL

5 W lipcu 2010 r. Parlament Europejski i Rada przyjęły decyzję o udostępnieniu Ukrainie 10 kwoty 500 mln EUR w formie pożyczki. Wraz z pożyczką w kwocie 110 mln EUR przyznaną na mocy decyzji podjętej przez Radę w 2002 r. Ukraina ma dostęp do łącznej kwoty 610 mln EUR Euratom W okresie sprawozdawczym nie miały miejsca żadne wypłaty pożyczek Gwarancja budżetu UE w stosunku do operacji zewnętrznych EBI W ramach upoważnienia EBI w zakresie pożyczek zewnętrznych na lata nastąpiło przyspieszenie rytmu podpisywania umów pożyczkowych i wypłat pożyczek w drugiej połowie 2010 r. Wartość podpisanych umów pożyczkowych wyniosła mln EUR, a wartość wypłaconych pożyczek mln EUR. Na dzień 31 grudnia 2010 r. ogólna suma pożyczek wypłaconych w ramach tego upoważnienia wynosiła mln EUR, co stanowi wzrost o 37 % w porównaniu ze stanem na dzień 30 czerwca 2010 r Europejski mechanizm stabilizacji finansowej Kontekst W następstwie kryzysu finansowego Rada i państwa członkowskie uchwaliły w maju 2010 r. pakiet środków mających na celu utrzymanie stabilności finansowej w strefie euro i ogólnie w Europie. Europejski mechanizm stabilizacji finansowej 11 został ustanowiony w dniu 11 maja 2010 r. na podstawie art. 122 ust. 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) 12. Pomoc finansową Unii w ramach europejskiego mechanizmu stabilizacji finansowej przyznaje się w formie pożyczki lub linii kredytowej udzielonej przedmiotowemu państwu członkowskiemu. W tym celu Komisja jest upoważniona do zaciągania w imieniu Unii Europejskiej pożyczek na rynkach kapitałowych. Ryzyko operacji w ramach europejskiego mechanizmu stabilizacji finansowej pokrywane jest w pełni z budżetu UE, który gwarantuje spłatę zadłużenia w razie niewywiązywania się przedmiotowego państwa członkowskiego ze zobowiązań. Uruchomienie pomocy finansowej w ramach europejskiego mechanizmu stabilizacji finansowej obwarowane jest surowymi warunkami w kontekście wspólnego programu pomocy UE i Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW). W ramach odpowiedzi na kryzys ustanowiono dwa inne mechanizmy, które w przeciwieństwie do europejskiego mechanizmu stabilizacji finansowej nie wiążą się z żadnym ryzykiem dla budżetu UE. Są one natomiast gwarantowane proporcjonalnie przez uczestniczące w nich państwa członkowskie Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr 388/2010/UE z dnia 7 lipca 2010 r. w sprawie udzielenia pomocy makrofinansowej Ukrainie (Dz.U. L 179 z , s. 1). Rozporządzenie Rady (UE) nr 407/2010 z dnia 11 maja 2010 r. ustanawiające europejski mechanizm stabilizacji finansowej (Dz.U. L 118 z , s. 1). Art. 122 ust. 2 TFUE przewiduje możliwość przyznania pomocy finansowej państwu członkowskiemu, które ma trudności z racji nadzwyczajnych okoliczności pozostających poza jego kontrolą. PL 5 PL

6 Europejski Instrument Stabilności Finansowej został utworzony przez państwa członkowskie strefy euro jako spółka będąca ich własnością z siedzibą w Luksemburgu, zgodnie z decyzjami podjętymi dnia 9 maja 2010 r. w ramach Rady ECOFIN. Europejski Instrument Stabilności Finansowej może emitować obligacje o wartości do 440 mld EUR gwarantowane przez państwa członkowskie strefy euro, przy czym środki pozyskiwane z emisji tych obligacji są następnie udostępniane w formie pożyczek państwom członkowskim strefy euro znajdującym się w trudnej sytuacji, na warunkach wynegocjowanych z Komisją Europejską działającą w porozumieniu z Europejskim Bankiem Centralnym i MFW oraz zatwierdzonych przez Eurogrupę. Na wniosek władz greckich ministrowie państw strefy euro dnia 2 maja 2010 r. jednomyślnie zdecydowali o uruchomieniu pomocy stabilizacyjnej dla Grecji w formie pożyczek dwustronnych udzielonych przez inne państwa członkowskie strefy euro i łączonych centralnie przez Komisję. Pomocy udzielono w ramach trzyletniego wspólnego programu pomocy z MFW, przewidującego pakiet finansowy w wysokości 110 mld EUR, aby pomóc Grecji w zaspokojeniu jej potrzeb finansowych. Program jest obwarowany surowymi warunkami dotyczącymi polityki 13, będącymi wynikiem negocjacji Komisji i MFW z władzami greckimi, prowadzonych w porozumieniu z EBC. Wkład państw członkowskich strefy euro wynosi 80 mld EUR 14, zaś MFW wspiera ten program promesą kredytową w wysokości około 30 mld EUR 15. Przedstawiciele państw członkowskich Unii Europejskiej podjęli dnia 5 maja 2010 r. decyzję o powierzeniu Komisji zadań związanych z koordynacją łączonych pożyczek dwustronnych oraz zarządzaniem nimi. Rola ta nie prowadzi do zwiększenia wydatków Komisji lub jakiejkolwiek innej pozycji wydatków w ramach budżetu UE. Operacje w drugiej połowie 2010 r. W dniu 7 grudnia 2010 r. Rada podjęła decyzję o przyznaniu unijnej pomocy finansowej Irlandii w ramach trzyletniego wspólnego programu UE i MFW w wysokości 85 mld EUR, z czego maksymalnie 22,5 mld EUR zostanie przyznane w ramach europejskiego mechanizmu stabilizacji finansowej (dodatkowe informacje na temat tej operacji można znaleźć w pkt 4.4 Zmiany poziomu ryzyka). 4. DANE DOTYCZĄCE RODZAJÓW RYZYKA POKRYWANEGO Z BUDŻETU 4.1. Definicja ryzyka Ryzyko ponoszone przez budżet wynika z niespłaconej kwoty kapitału i odsetek związanej z operacjami objętymi gwarancją. Operacje, w przypadku których dochodzi do niewywiązania się ze zobowiązania, będą pokrywane z funduszu, jeżeli dotyczą państw trzecich (55 % łącznej kwoty pozostającej do Główne elementy warunków dotyczących polityki zawarto w decyzji Rady 2010/320/UE z dnia 8 czerwca 2010 r. skierowanej do Grecji celem wzmocnienia i pogłębienia nadzoru budżetowego oraz wezwania Grecji do zastosowania środków służących ograniczeniu deficytu uznanemu za niezbędne w celu likwidacji nadmiernego deficytu (Dz.U. L 145 z , s. 6). Warunki wyjaśniono szczegółowo w protokole ustaleń zawartym między władzami greckimi a Komisją w imieniu państw członkowskich strefy euro. Z których do marca 2011 r. udostępniono 38 mld EUR. Z których do marca 2011 r. udostępniono 14,6 mld EUR. PL 6 PL

7 spłaty i objętej gwarancją na dzień 31 grudnia 2010 r.), oraz bezpośrednio z budżetu w przypadku operacji dotyczących państw członkowskich (pożyczki związane ze wsparciem bilansu płatniczego oraz pożyczki na rzecz projektów w państwach członkowskich stanowią pozostałe 45 % objętej gwarancją budżetu łącznej kwoty pozostającej do spłaty na dzień 31 grudnia 2010 r.). Duży odsetek gwarantowanych pożyczek na rzecz państw członkowskich związany jest z kolejnymi rundami rozszerzenia UE 16 i uruchomieniem unijnego instrumentu średnioterminowej pomocy finansowej dla państw członkowskich nienależących do strefy euro (instrumentu wsparcia bilansu płatniczego). Na potrzeby niniejszego sprawozdania stosuje się dwie metody oceny ryzyka ponoszonego przez budżet (bezpośrednio lub pośrednio poprzez fundusz): wyliczenie łącznej kwoty kapitału pozostającego do spłaty z tytułu określonych operacji według stanu na dany dzień, z uwzględnieniem naliczonych odsetek. Metoda ta umożliwia określenie łącznej wysokości ryzyka pokrywanego przez budżet na dany dzień w odniesieniu do wszystkich przyszłych zobowiązań do płatności niezależnie od tego, w jakim terminie przypadają te płatności i czy są one pokryte przez fundusz, czy też nie; podejście budżetowe definiowane jako roczny poziom ryzyka ponoszonego przez budżet, które polega na wyliczeniu maksymalnej kwoty rocznych należnych płatności, jaką UE musiałaby wypłacić w danym roku budżetowym przy założeniu braku spłaty wszystkich gwarantowanych pożyczek 17 ; wyniki zastosowania każdej z metod przedstawiono w kolejnych dwóch sekcjach. Ostatnia sekcja jest poświęcona zmianom poziomu ryzyka Całkowita kwota pozostających do spłaty kapitału i odsetek objętych gwarancją budżetową Łączną wysokość ryzyka pokrywanego przez budżet na dzień 31 grudnia 2010 r. przedstawia poniższa tabela 1. Tabela 1: Łączne objęte gwarancją kwoty pozostające do spłaty według stanu na dzień 31 grudnia 2010 r., w mln EUR Niespłacony kapitał Naliczone odsetki Razem % Państwa członkowskie* Pomoc makrofinansowa <1 % Euratom % Pomoc na wsparcie % Zgodnie z art. 1 ust. 3 rozporządzenia w sprawie funduszu gwarancyjnego w chwili, gdy dany kraj staje się państwem członkowskim, ryzyko z tytułu pożyczek zostaje przeniesione z funduszu na budżet. Dla potrzeb tych wyliczeń zakłada się, że niewywiązywanie się ze spłaty pożyczki nie prowadzi do przyspieszenia jej wymagalności, tzn. uwzględnia się tylko należne płatności (zob. również sekcja 2 dokumentu roboczego). PL 7 PL

8 bilansu płatniczego EBI*** % Ogółem członkowskie Państwa trzecie** państwa % Pomoc makrofinansowa % Euratom <1 % EBI*** % Ogółem państwa trzecie % Razem % * Ryzyko pokrywane bezpośrednio przez budżet. Pozycja ta obejmuje również pomoc makrofinansową, pożyczki Euratomu i pożyczki EBI udzielone przed przystąpieniem danych państw do UE. ** Ryzyko pokryte przez fundusz. *** Około 83 % operacji udzielania pożyczek przez EBI (na poziomie państwowym i poniżej poziomu państwowego) jest objęte gwarancją generalną, natomiast w przypadku pozostałych operacji EBI korzysta jedynie z gwarancji na pokrycie ryzyka o charakterze politycznym. W tabelach A1, A2, A3 i A4 dokumentu roboczego podano bardziej szczegółowe informacje na temat powyższych kwot, zwłaszcza w odniesieniu do pułapów, kwot wypłaconych lub gwarancji. W porównaniu ze stanem na dzień 30 czerwca 2010 r. całkowita kwota pozostających do spłaty kapitału i odsetek objętych gwarancją budżetową zwiększyła się o 2,6 mld EUR do 35,4 mld EUR. Średni wzrost wyniósł 8 %. Wzrost ten wynika przede wszystkim z wypłacenia kwoty 1,4 mld EUR w ramach instrumentu wsparcia bilansu płatniczego oraz z większych wypłat dokonywanych przez EBI w państwach trzecich (1,2 mld EUR w drugiej połowie 2010 r.) Roczny poziom ryzyka ponoszonego przez budżet W 2011 r. budżet pokryje (bezpośrednio lub poprzez fundusz) kwotę 4,8 mld EUR, która stanowi przypadającą do zapłaty w tym okresie część łącznej kwoty pozostającej do spłaty na dzień 31 grudnia 2010 r. Z tej kwoty około 3 mld EUR (63 %) stanowią należności państw członkowskich, zaś pozostała część jest należna od państw trzecich Ryzyko związane z państwami członkowskimi Ryzyko związane z państwami członkowskimi dotyczy: a) działalności pożyczkowej EBI, jak również pożyczek w ramach pomocy makrofinansowej i pożyczek Euratomu udzielonych przed przystąpieniem do UE oraz b) pożyczek udzielonych w ramach instrumentu wsparcia bilansu płatniczego po przystąpieniu. PL 8 PL

9 W 2011 r. budżet poniesie maksymalne ryzyko bezpośrednie związane z państwami członkowskimi w wysokości 3 mld EUR 18 (63 % całkowitego rocznego poziomu ryzyka). Jak wynika z tabeli 2, Węgry i Rumunia są na pierwszym i drugim miejscu wśród państw członkowskich pod względem wysokości kwot pozostających do spłaty. Tabela 2: Ranking państw członkowskich według maksymalnego ryzyka ponoszonego przez budżet w 2011 r. (w mln EUR) Pozycja w rankingu Państwo Maksymalne ryzyko % łącznego maksymalnego ryzyka 1 Węgry 2 209,6 73,3 % 2 Rumunia 383,9 12,7 % 3 Łotwa 98,3 3,3 % 4 Polska 81,9 2,7 % 5 Bułgaria 76,9 2,6 % 6 Republika Czeska 73,6 2,4 % 7 Republika Słowacka 58,1 1,9 % 8 Słowenia 14,3 0,5 % 9 Cypr 9,8 0,3 % 10 Litwa 5,5 0,2 % 11 Estonia 1,0 0 % 12 Malta 0,7 0 % Ryzyko związane z państwami trzecimi Razem 3 013,7 100,0 % Fundusz pokrywa gwarantowane pożyczki dla państw trzecich, których terminy wymagalności sięgają roku W 2011 r. fundusz poniesie maksymalne roczne ryzyko związane z państwami trzecimi w wysokości 1,8 mld EUR 19 (37 % całkowitego rocznego poziomu ryzyka) Obejmujące kwoty należne w 2011 r. (z łącznej kwoty pozostającej do spłaty na dzień 31 grudnia 2010 r.), przy założeniu, że niewywiązywanie się ze spłaty pożyczek nie prowadzi do przyspieszenia ich wymagalności. Więcej informacji w tabeli A2 dokumentu roboczego. Obejmujące kwoty należne w 2011 r. (z łącznej kwoty pozostającej do spłaty na dzień 31 grudnia 2010 r.), przy założeniu, że niewywiązywanie się ze spłaty pożyczek nie prowadzi do przyspieszenia ich wymagalności. Więcej informacji w tabeli A2 dokumentu roboczego. PL 9 PL

10 Poniżej przedstawiono ranking pierwszych dziesięciu (spośród czterdziestu czterech) państw uszeregowanych według wysokości kwoty pozostającej do spłaty. Pożyczki udzielone tym państwom stanowią 1 387,2 mln EUR, czyli 79 % rocznego poziomu ryzyka ponoszonego przez fundusz. Analizę sytuacji ekonomicznej tych krajów wraz z komentarzem przedstawiono w dokumencie roboczym. Tabela 3: Ranking 10 najważniejszych państw trzecich według maksymalnego ryzyka ponoszonego przez fundusz w 2011 r. (w mln EUR) Pozycja w rankingu Państwo Maksymaln e ryzyko % łącznego maksymalnego ryzyka Ranking ryzyka kredytowego Euromoney 20 03/ / Turcja 395,9 28,5 59/185 50/185 2 Egipt 211,4 15,2 % 69/185 64/185 3 Maroko 171,3 12,3 % 57/185 62/185 4 Tunezja 166,3 12 % 71/185 69/185 5 Republika Południowej Afryki 99,5 7,2 % 53/185 44/185 6 Serbia 88,0 6,3 % 76/185 70/185 7 Syria 76,8 5,5 % 140/ /185 8 Liban 76,0 5,5 % 82/185 76/185 9 Brazylia 55,0 4,0 % 51/185 42/ Jordania 47,1 3,4 % 72/185 67/185 Razem 10 państw 1 387,2 100,0 % 4.4. Zmiany poziomu ryzyka W dalszym ciągu obserwowano duże napięcie na niektórych rynkach obligacji państwowych w UE pomimo obiecującej poprawy nastrojów gospodarczych w drugiej połowie 2010 r. Instrument wsparcia bilansu płatniczego 20 Im wyższa pozycja w rankingu, tym niższa wiarygodność kredytowa państwa. Państwa są oceniane w skali od zera do 185; 185 odpowiada najwyższemu poziomowi ryzyka niewywiązania się ze zobowiązań. Dane państwo może uzyskać wyższą ocenę, a mimo to spaść w rankingu, jeżeli średni ogólny rating dla wszystkich sklasyfikowanych państw wzrośnie. PL 10 PL

11 Uruchomienie w grudniu 2008 r. unijnego instrumentu średnioterminowej pomocy finansowej (instrumentu wsparcia bilansu płatniczego) pomogło Węgrom, Łotwie i Rumunii w przywróceniu zaufania inwestorów. Pierwsza spłata pożyczki nastąpi w grudniu 2011 r. W ramach instrumentu wsparcia bilansu płatniczego, którego łączny pułap wynosi 50 mld EUR, do dyspozycji pozostało 36,4 mld EUR na udzielenie w razie konieczności dalszej pomocy dla bilansów płatniczych 21. Europejski mechanizm stabilizacji finansowej Zgodnie z konkluzjami Rady ECOFIN łączny pułap tego mechanizmu jest ograniczony do 60 mld EUR 22, ale ograniczenie prawne jest zawarte w art. 2 ust. 2 rozporządzenia Rady, zgodnie z którym łączna kwota ograniczona jest do marginesu dostępnego w ramach pułapu zasobów własnych 23. W odpowiedzi na wniosek władz irlandzkich z dnia 21 listopada 2010 r. podjęto decyzję o udzieleniu trzyletniej wspólnej pomocy finansowej UE i MFW. Łączna wartość pomocy dla Irlandii wyniesie 85 mld EUR, z czego 17,5 mld EUR zostanie sfinansowane z wkładu Irlandii, tj. z rezerwy gotówkowej Skarbu Państwa oraz inwestycji krajowego funduszu rezerw emerytalnych (ang. National Pension Reserve Fund). Pozostała część będzie pochodzić z następujących źródeł: europejski mechanizm stabilizacji finansowej do wysokości 22,5 mld EUR 24 (środki objęte gwarancją budżetu UE); Europejski Instrument Stabilności Finansowej środki w wysokości 17,7 mld EUR (nieobjęte gwarancją budżetu UE); Międzynarodowy Fundusz Walutowy środki w wysokości 22,5 mld EUR; dwustronne pożyczki udzielone przez Zjednoczone Królestwo (3,8 mld EUR), Szwecję (0,6 mld EUR) i Danię (0,4 mld EUR). Pożyczki w ramach pomocy makrofinansowej Pożyczki w ramach pomocy makrofinansowej dla państw trzecich stanowiły do niedawna przedmiot decyzji Rady 25, a od chwili wejścia w życie traktatu lizbońskiego decyzje w tej sprawie podejmują Parlament Europejski i Rada Należy zauważyć, że w pierwszej połowie 2011 r. pozostały pułap został zmniejszony do 35 mld EUR z powodu nowego ostrożnościowego programu pomocy dla Rumunii w wysokości 1,4 mld EUR przyjętego w dniu 27 maja 2011 r. Zob. komunikat prasowy z nadzwyczajnego posiedzenia Rady ECOFIN w dniach 9-10 maja 2010 r. ( Rozporządzenie Rady (UE) nr 407/2010 z dnia 11 maja 2010 r. ustanawiające europejski mechanizm stabilizacji finansowej (Dz.U. L 118 z , s. 1). Pierwszą transzę w wysokości 5 mld EUR wypłacono w dniu 12 stycznia 2011 r. Do czerwca 2011 r. wypłacono 11,4 mld EUR. Po wejściu w życie traktatu lizbońskiego zwykłą procedurę ustawodawczą stanowi procedura współdecyzji. PL 11 PL

12 Na dzień 31 grudnia 2010 r. decyzje Rady w sprawie udzielenia pomocy makrofinansowej Armenii 26, Serbii 27 oraz Bośni i Hercegowinie 28 nie zostały jeszcze wykonane. W drugiej połowie 2010 r. nie udzielono żadnych pożyczek w ramach pomocy makrofinansowej. Pożyczki Euratomu Pułap obowiązujący dla pożyczek Euratomu na rzecz państw członkowskich lub na rzecz niektórych kwalifikujących się państw trzecich (Federacja Rosyjska, Armenia, Ukraina) wynosi 4 mld EUR, z czego około 85 % zostało już wykorzystane. Pozostała kwota wynosi około 600 mln EUR i można ją przeznaczyć na nowe projekty w państwach członkowskich i na Ukrainie. Pożyczki EBI Poprzednie upoważnienie ogólne EBI, obejmujące lata , wygasło w dniu 31 lipca 2007 r. Na ten dzień podpisane były umowy odpowiadające ogółem 98 % całkowitego pułapu w ramach tego upoważnienia ( mln EUR zob. tabela A5 w dokumencie roboczym). Według stanu na dzień 31 grudnia 2010 r. do wypłaty w ramach tego upoważnienia pozostała łączna kwota mln EUR, która nadal może zostać wypłacona z gwarancją UE w ciągu 10 lat od wygaśnięcia upoważnienia, ponieważ gwarancja UE dla wszystkich niewypłaconych kwot wygasa z końcem tego okresu. Komisja przedstawiła wniosek w sprawie zmiany podstawy prawnej w ramach upoważnienia EBI w zakresie pożyczek zewnętrznych w odniesieniu do pozostałego okresu aktualnej perspektywy finansowej obejmującej lata Oczekuje się, że Parlament i Rada przyjmą odpowiednią decyzję do dnia 31 października 2011 r. Gwarancja UE jest ograniczona do 65 % łącznej kwoty kredytów wypłaconych i gwarancji udzielonych w ramach operacji finansowania prowadzonych przez EBI, pomniejszonej o kwoty zwrócone i powiększonej o wszelkie inne powiązane kwoty, przy maksymalnym pułapie wynoszącym mln EUR 30. W ramach tego upoważnienia na dzień 31 grudnia 2010 r. podpisane były umowy na łączną kwotę mln EUR, z czego mln EUR pozostawało na ten dzień niewypłacone (zob. tabela A6 w dokumencie roboczym) Decyzja Rady 2009/890/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie udzielenia pomocy makrofinansowej Armenii (maksymalna kwota 65 mln EUR w formie pożyczki i 35 mln EUR w formie dotacji). Decyzja Rady 2009/892/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie udzielenia pomocy makrofinansowej Serbii (instrument pożyczkowy do maksymalnej kwoty 200 mln EUR). Decyzja Rady 2009/891/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie udzielenia pomocy makrofinansowej Bośni i Hercegowinie (instrument pożyczkowy do maksymalnej kwoty 100 mln EUR). COM(2010) 174 z dnia 21 kwietnia 2010 r. Podzielonym na pułap podstawowy o ustalonej maksymalnej wysokości mln EUR oraz upoważnienie fakultatywne w wysokości mln EUR. PL 12 PL

13 5. PRZYPADKI NIEWYWIĄZANIA SIĘ ZE ZOBOWIĄZAŃ, URUCHOMIENIE GWARANCJI BUDŻETOWYCH ORAZ ZALEGŁE PŁATNOŚCI 5.1. Płatności ze środków gotówkowych Jeżeli dłużnik spóźnia się ze spłatą zobowiązań wobec UE, Komisja dokonuje wypłat z posiadanych środków gotówkowych celem uniknięcia opóźnień oraz związanych z tym kosztów obsługi swoich operacji pożyczkowych Płatności z budżetu Ze względu na fakt, iż w drugiej połowie 2010 r. nie wystąpiły przypadki niewywiązania się ze zobowiązań, nie składano wniosku o płatność w ramach pozycji budżetu (pozycja p.m.) noszącej tytuł Gwarancje Unii Europejskiej związane z operacjami zaciągania pożyczek przez Unię i Euratom oraz operacjami udzielania pożyczek przez EBI Uruchomienie Funduszu Gwarancyjnego dla działań zewnętrznych 32 W przypadku opóźnień w spłacie przez beneficjenta pożyczki na rzecz państwa trzeciego, udzielonej lub gwarantowanej przez UE, zostaje uruchomiony fundusz celem dokonania wymaganej płatności w ciągu trzech miesięcy od pierwotnego terminu płatności 33. W drugiej połowie 2010 r. nie korzystano z funduszu. 6. FUNDUSZ GWARANCYJNY DLA DZIAŁAŃ ZEWNĘTRZNYCH 6.1. Odzyskane zaległe płatności 34 Według stanu na dzień 31 grudnia 2010 r. fundusz nie miał do odzyskania żadnych zaległych płatności Aktywa Według stanu na dzień 31 grudnia 2010 r. aktywa netto 35 funduszu wynosiły EUR Zob. art. 12 rozporządzenia Rady (WE, Euratom) nr 1150/2000 z dnia 22 maja 2000 r. wykonującego decyzję 2007/436/WE, Euratom w sprawie systemu zasobów własnych Wspólnot Europejskich (Dz.U. L 130 z , s. 1-12). Od momentu ustanowienia funduszu w 1994 r. dokonano z niego płatności na łączną kwotę 478 mln EUR. Więcej informacji w sekcji dokumentu roboczego. Od momentu ustanowienia funduszu w 1994 r. całkowita kwota zaległych płatności odzyskanych przez fundusz wyniosła 576 mln EUR (obejmuje ona spłacone kwoty kapitału i odsetek powiększone o odsetki karne za opóźnienia w płatności i o zrealizowane zyski i straty wynikające ze zmian kursów walutowych). Łączne aktywa funduszu pomniejszone o narosłe zobowiązania (opłaty EBI i honoraria z tytułu audytu). PL 13 PL

14 6.3. Kwota docelowa Fundusz musi osiągnąć odpowiedni poziom (kwotę docelową) określony jako 9 % sumy pozostających do spłaty zobowiązań kapitałowych z tytułu poszczególnych operacji powiększonych o naliczone odsetki. Stosunek miedzy środkami funduszu ( EUR) i wymagalnymi zobowiązaniami kapitałowymi 36 ( EUR) w rozumieniu rozporządzenia w sprawie funduszu uległ zmniejszeniu z 8,21 % na dzień 30 czerwca 2010 r. do 7,7 % na dzień 31 grudnia 2010 r. Na koniec 2010 r. środki funduszu były niższe niż kwota docelowa. Zgodnie z zasadami tworzenia rezerw przewidzianymi w rozporządzeniu w sprawie funduszu gwarancyjnego, we wstępnym projekcie budżetu na 2012 r. ujęta została kwota EUR. Kwota ta zostanie wypłacona z budżetu do funduszu w lutym 2012 r. 7. OCENA RYZYKA: SYTUACJA GOSPODARCZA I FINANSOWA PAŃSTW TRZECICH, W PRZYPADKU KTÓRYCH RYZYKO DLA BUDŻETU JEST NAJWYŻSZE 7.1. Cele W poprzednich punktach niniejszego sprawozdania przedstawiono informacje na temat ilościowych aspektów ryzyka ponoszonego przez budżet w związku z państwami trzecimi. Ocenie należy jednak poddać również jakościowe aspekty ryzyka, które zależą od rodzaju operacji i sytuacji pożyczkobiorcy (zob. pkt 4.3 powyżej) Metody oceny ryzyka Ocena ryzyka przedstawiona w dokumencie roboczym opiera się na informacjach dotyczących sytuacji gospodarczej i finansowej, ratingach i innych znanych faktach dotyczących krajów, które otrzymały gwarantowane pożyczki. Ocena ta nie uwzględnia szacunków dotyczących przewidywanych strat oraz odzyskania zaległych płatności, które siłą rzeczy cechuje wysoki stopień niepewności. Wskaźniki ryzyka dla poszczególnych krajów zawarte w tabelach w dokumencie roboczym przedstawiają zmiany poziomu ryzyka niewywiązania się ze zobowiązań. W sekcji 3 dokumentu roboczego przestawiono analizę w odniesieniu do krajów, w przypadku których ryzyko dla budżetu w 2011 r. (z uwzględnieniem pożyczek w ramach pomocy makrofinansowej i pożyczek Euratomu) jest najwyższe. 36 W tym naliczone odsetki. PL 14 PL