Czystość i dziewictwo jako wartość W obecnych czasach stosunki, które młodzi ludzie ustalają między sobą nacechowane są swobodą i bliskością, jakie nie znane były poprzednim pokoleniom. Obserwuje się coraz większą swobodę w dziedzinie seksualnej polegającą między innymi na wczesnym rozpoczęciu inicjacji seksualnej i łatwości nawiązywania kontaktów płciowych. Ma to oczywiście swoje źródło w braku ukształtowania właściwych postaw moralnych, którymi powinni kierować się młodzi ludzie. Kształtowanie tychże postaw to zadanie przede wszystkim rodziców w domu rodzinnym, nauczycieli w szkole, a także osób duchownych. Obecnie zbyt duży wpływ na kształtowanie się osobowości młodzieży mają środki masowego przekazu, w których dominują treści wpływające niekorzystnie na rozwój dzieci i młodzieży (brutalne sceny, przemoc, agresja, erotyzm). Wskazywał na to Jan Paweł II pisząc w Orędziu na XII Światowy Dzień Środków Masowego Przekazu: Urzeczone i bezbronne wobec świata i osób dorosłych, dzieci w naturalny sposób gotowe są przyjąć to, co im się proponuje, zarówno w dobrym jak i w złym. Przyciąga je mały ekran, naśladują każdy pokazywany gest i szybciej oraz bardziej niż ktokolwiek inny przyswajają sobie wyrażone tam emocje i uczucia. Rodzice zajęci nierzadko sprawami zawodowymi zbyt mało czasu poświęcają swoim dzieciom, stąd wzorce zachowań czerpią one z telewizji, gier komputerowych, Internetu. Coraz mniejszą wagę przywiązują do takich wartości jak uczciwość, szacunek, godność. Współżycie płciowe zaś traktowane jest zbyt często w sposób instrumentalny, polegający jedynie na zaspokojeniu popędu seksualnego, w oderwaniu od uczuć i potrzeb emocjonalnych. Dlatego też również pojęcie czystości i dziewictwa jest coraz bardziej obce młodym ludziom. Przed dorosłymi ludźmi, którzy obserwują powyższe zjawiska stoi poważne zadanie uświadomienia młodym ludziom, że cechy te są bardzo wartościowe i służą rozwojowi osobowości człowieka. Pojęcie czystość jest bardzo często używane w języku codziennym. Przymiotnik ten ma wydźwięk pozytywny. Mówiąc o czymś lub kimś, że jest czysty mamy na myśli stan prawidłowy. Coś, co jest brudne, odbiega od normy, jest nieprawidłowe. Taką samą analogię możemy zastosować w przypadku czystości seksualnej w znaczeniu niewinności chłopca i dziewczyny, młodych ludzi niebędących w związku 1
małżeńskim. Młodzież powstrzymująca się od kontaktów cielesnych jest czysta i niewinna, określenie to ma wydźwięk pozytywny, bo oznacza to, że jest ona taka, jaka być powinna. Zagadnieniem czystości w szeroki sposób zajął się Karol Wojtyła w pracy pt. Miłość i odpowiedzialność. Wykazuje on w niej, że czystość jest warunkiem przeżywania prawdziwej miłości pomiędzy mężczyzną a kobietą. Bycie czystym nie oznacza przy tym negacji wartości ciała i seksualności. Wojtyła uważa, że pełna wartość czystości uwydatnia się jedynie w połączeniu z miłością. Nie można zrozumieć jej bez cnoty miłości osoby. Zadaniem czystości jest wyzwalać miłość od postawy egoistycznego użycia. Według Wojtyły być czystym to znaczy mieć przejrzysty stosunek do osoby drugiej płci czystość to tyle co przejrzystość wnętrza, bez której miłość nie jest sobą, nie jest bowiem sobą tak długo, jak długo chęć używania nie została podporządkowana gotowości miłowania w każdej sytuacji. Należy zaznaczyć, że nie chodzi tu o sztuczne zepchnięcie wartości ciała i zmysłowości człowieka do podświadomości, na stwarzaniu pozoru jakby one nie istniały. Istota czystości polega na tym, aby każdą reakcję na wartość ciała i płci postrzegać nierozerwalnie z wartością osoby. Wartość ciała i płci musi być zintegrowana z wartością osoby. Karol Wojtyła konkluduje, że czystość uwalnia kobietę i mężczyznę, ich współżycie małżeńskie od nastawienia na użycie osoby, które jest sprzeczne z miłością, a przez to samo wprowadza we współżycie dyspozycję do miłości. Tak więc tylko człowiek czysty, tylko czysta kobieta i czysty mężczyzna są zdolni do prawdziwej miłości. Czystość prowadzi również do pokory ciała, które to powinno być pokorne wobec wielkiej wartości, jaką jest osoba.. Czystość ma więc kolejną wielką zaletę. O tym, że wychowanie seksualne powinno być również wychowaniem do czystości pisze także w pozycji Wychowanie seksualne w rodzinie i w szkole Józef Augustyn. Uważa, że stwierdzenie to odnosi się nie tylko do osób wierzących, ale do wszystkich, którzy pragną rzeczywistego rozwoju osobowego. Przywołuje słowa pochodzące z dokumentu Papieskiej Rady ds. Rodziny Ludzka płciowość: prawda i znaczenie. Alternatywa jest oczywista: albo człowiek panuje nad swoimi namiętnościami i osiąga pokój, albo pozwala zniewolić się przez nie i staje się nieszczęśliwy. Czystość seksualna jest dla każdego człowieka duchową energią, która uwalnia miłość z egoizmu i agresywności. Stwierdzenia te wskazują, że czystość jest warunkiem dojrzałej ludzkiej miłości. Józef Augustyn pisze, że seksualność jest dziedziną życia, która może stać się nie tylko językiem miłości" i miejscem nowego życia, ale także miejscem egoizmu i przemocy. 2
Czystość zaś, nie jest ślepym wyrzeczeniem, ale przezwyciężaniem tych odruchów sfery emocjonalno seksualnej, które skierowane są ku sobie i przeciwko drugiemu. Należy więc podkreślić, że czystość, zdolność powstrzymywania się od aktywności seksualnej, jest wielkim darem w ludzkiej miłości. Odnosi się to zarówno do życia narzeczeńskiego, małżeńskiego, a także w celibacie. W każdym z tych stanów, choć w inny sposób, seksualność włączona jest w miłość. W dokumencie Ludzka płciowość zwraca się również uwagę na to, że Czystość umysłu i ciała pomaga rozwinąć prawdziwy szacunek względem samych siebie, a jednocześnie uzdalnia do szacunku wobec innych. Czystość jest więc źródłem pokoju i harmonii w każdym stanie życia. Józef Augustyn akcentuje również fakt, że czystość w dziedzinie seksualnej nie jest wartością samą w sobie, ale jest ściśle powiązana z miłością. Z miłości wynika i miłości służy. Miłość jest źródłem czystości, a czystość prowadzi do rozwoju miłości. Nieczystość zaś hamuje wzrastanie człowieka w miłości. Prowadzi bowiem do rozwoju egoizmu. Człowiek skupiony na własnej przyjemności nie umie dostrzegać potrzeb osoby kochanej. Często dochodzi wówczas do podporządkowania sobie drugiej osoby zgodnie z własnymi odczuciami seksualnymi, niezależnie od deklarowanej miłości. Zagadnienie czystość ściśle wiąże się z problematyką dziewictwa. Pojęcie dziewictwa kojarzy się z pojęciem dziewiczości, co znaczy tyle co nietknięty. W odniesieniu do ludzi dziewiczy człowiek to człowiek nietknięty pod względem seksualnym. W świecie przedchrześcijańskim i pozachrześcijańskim zjawisko dziewictwa postrzegane jest jako pewna wartość, osiągnięcie i bogactwo na płaszczyźnie religijnej czy moralnej. Na przykład w Indiach przypisywano dziewictwu rolę skutecznego środka w zjednoczeniu się z siłami kosmicznymi. Starożytni Grecy i Rzymianie uważali, że dziewictwo zapewnia człowiekowi wielką moc ducha i pozwala zjednoczyć się z bóstwem. Połączenie młodości z niewinnością w perspektywie religijnej nadaje dziewictwu swoiste piękno oraz specjalną moc w relacjach z bóstwem. Przykładem na potwierdzenie tego przekonania może być starorzymska instytucja westalek, ciesząca się wielkim autorytetem i uznaniem w całym społeczeństwie. Westalki zobowiązane były żyć w dziewictwie przynajmniej przez 30 lat od momentu swej konsekracji. Wątek dziewictwa jako wartości i siły występuje również w mitach. Świeżość młodości, nienaruszalność i całkowita niewinność stanowią bogactwo człowieka wobec bóstwa, które trzeba np. przebłagać uczynić przychylnym. Dlatego też to właśnie dziewice 3
były ofiarowane bóstwu i wzywane w razie społecznego zagrożenia. Takie dziewictwo stanowi więc swego rodzaju silę magiczną wobec bóstwa oraz skuteczny sposób wpływania na bóstwo w płaszczyźnie rytualnej. Z chrześcijańskiego punktu widzenia dziewiczość cielesna jest zewnętrznym wyrazem tego, że osoba należy tylko do siebie samej i do Stwórcy. Współżycie seksualne powinno polegać na wzajemnym oddaniu się sobie, powinno mieć charakter miłości oblubieńczej, a takie może być tylko współżycie małżonków. Kościół chrześcijański upatruje wielką wartość dziewictwa pojętego jako wyłączne i całkowite oddanie się Bogu, jako miłość oblubieńczą zwróconą ku Stwórcy. Dziewiczość takiej osoby polega na tym, że jest ona panią samej siebie i należy tylko do Boga. W dokumencie Familiaris Consortio czytamy: jeżeli rodzice chrześcijańscy rozpoznawają u dzieci oznaki Bożego powołania, dołożą wszelkiej troski i starania, aby wychować do dziewictwa, jako najwyższej formy owego daru z siebie, który jest istotnym sensem płciowości ludzkiej. Według nauki Chrystusa dziewictwo powinno być poszukiwaniem drogi do Boga. Wyraźniej niż małżeństwo wychodzi ono na spotkanie ostatecznego zjednoczenia z Bogiem osobowym przez miłość. I w tym właśnie, jak pisze Karol Wojtyła, leży wysoka wartość dziewictwa. Współżycie seksualne znosi dziewiczość kobiety i mężczyzny. Problem dziewiczości nie dotyczy jednak tylko sfery cielesnej. Dziewictwo, czyli czas seksualnego milczenia, to okres, w którym rozwija się system wartości młodego człowieka oraz jego emocje. Jeżeli seksualność pojawi się zbyt wcześnie to rozwój ten może zostać zahamowany lub zachwiany, młody człowiek w swoim rozwoju zatrzyma się na poziomie fizycznym. Może więc nastąpić swoista fiksacja rozwojowa. Dlatego też przed rozpoczęciem współżycia płciowego młody człowiek powinien wypracować w sobie umiejętność kierowania własnym ciałem. Jeżeli idzie ślepo za popędem seksualnym traci jedyną w życiu szansę dorośnięcia do miłości duchowej. Pierwsza miłość zazwyczaj rozgrywa się w sferze emocji, uczy ona tego, że miłość to przede wszystkim emocje a nie fizyczność i zachowania seksualne. Przez zbyt wczesne podjęcie współżycia seksualnego ten porządek zostaje zachwiany. Bez czystości narzeczeńskiej nie może być mowy o dorośnięciu do miłości małżeńskiej. Ojciec św. Jan Paweł II w dokumencie Familiaris Consortio stwierdza, że wychowanie do miłości pojętej jako dar z siebie, stanowi nieodzowną przesłankę dla rodziców wezwanych do przekazywania dzieciom jasnego i subtelnego wychowania seksualnego. To jasne i subtelne wychowanie seksualne ma właśnie ukazać młodym ludziom 4
czystość, jako wielką wartość, dzięki której będą zdolni do prawdziwej wzajemnej miłości i wierności. Papież pisze, że do pełnego urzeczywistnienia wartości płciowości ludzkiej nieodzowne jest wychowanie do czystości, które doprowadza osobę(...) do uszanowania i rozwijania oblubieńczego sensu ciała. Wychowanie to polega na panowaniu nad sobą, na zdolności ukierunkowania instynktu płciowego na służbę miłości i włączenia go w rozwój osobowy. Czystość dąży do pełnego zharmonizowania różnorodnych współczynników osobowości, pokonywania słabości natury ludzkiej. W wychowaniu chrześcijańskim dużą wagę przywiązuje się do kształtowania wstydliwości. Wstydliwość, jako fundamentalny składnik osobowości, może być pojmowana w płaszczyźnie etycznej jako rozbudzona świadomość, która broni ludzkiej godności i autentycznej miłości. Przejawia się ona w reagowaniu wobec pewnych postaw i wyhamowuje pewne zachowania, które godzą w godność osoby ludzkiej. Jest to środek konieczny i skuteczny, żeby zapanować nad instynktami, umożliwić rozwój autentycznej miłości i włączyć życie emocjonalno-uczuciowe w pewnego rodzaju harmonię osoby. Wstydliwość ma wielkie znaczenie pedagogiczne i dlatego powinna być dowartościowana. Dzieci i młodzież nauczą się dzięki niej poszanowania własnego ciała, nauczą się odporności na otaczające ich zło, czystości spojrzenia i wyobraźni, odnajdywania w emocjonalnych kontaktach z ludźmi wyrazu prawdziwie ludzkiej miłości. Istnieje poważne ryzyko, że jeśli młody człowiek nie nauczy się panowania nad własnym ciałem nie będzie również umiał dochować wierności małżeńskiej. W płaszczyźnie psychologicznej związkowi przedmałżeńskiemu, bez względu na to, jakie jest subiektywne przekonanie narzeczonych, brak tych składników formalnych, które wystarczają do zabezpieczenia szczerości i wierności wzajemnego związku przed niestałością pożądania i samowoli. Poważnym skutkiem społecznym przedwczesnego współżycia jest nieplanowana ciąża. W wielu wypadkach kończy się to aborcją. Czyn ten pozostawia trwałe negatywne skutki w sferze moralnej, psychicznej i fizycznej kobiety. Nierzadko popadają one w depresję, żyją z narastającym, zaburzającym ich prawidłowe funkcjonowanie poczuciem winy. Zdarza się, iż skutkiem zabiegu jest bezpłodność. Przedwczesna ciąża jest również powodem zawierania związków małżeńskich, które nierzadko skazane są na rozpad, gdyż zawarło je dwoje niedojrzałych ludzi. Istotną sprawą jest również rozważenie tej kwestii w sferze biologicznej. Sprawą oczywistą jest fakt, że współżycie seksualne odbywające się w warunkach niezapewniających poczucia wierności, zakładających możliwość częstych zmian partnera, sprzyja 5
rozprzestrzenianiu się chorób przenoszonych drogą płciową. Szczególną uwagę należy zwrócić tu na wirus HIV. Reasumując powyższe rozważania należy stwierdzić, że czystość i dziewictwo od dawien dawna postrzegane były jako wielka wartość. Jako właściwości, które należało w sobie kształtować by osiągnąć pełnię rozwoju osobowości człowieka. Czystość i dziewictwo ubogacają człowieka, sprawiają, że staje się on pełniejszy wewnętrznie. Obecnie należy uświadamiać młodym ludziom, że czystość i dziewictwo to cenne dary, do których każdy ma predyspozycje ale musi do nich nieustannie dążyć i je pielęgnować. W wychowaniu młodych ludzi trzeba zwracać szczególną uwagę na rozwój tych właśnie cnót, trzeba uświadomić im, że bycie czystym i zachowanie dziewictwa jest możliwe i korzystne dla ich rozwoju. Osiągnąć to można ukazując zagadnienia związane z ludzką płciowością, jako problemy całej osoby: ciała, uczuć i duszy. W wychowaniu seksualnym powinno mieć się na uwadze całościową wizję osoby ludzkiej i dążyć konsekwentnie do integracji elementów biologicznych, psychoemocjonalnych, społecznych i duchowych. Bibliografia K. Wojtyła Miłość i odpowiedzialność, Kraków 1962 L. Boros Istnienie wyzwolone, Warszawa 1985 W. Szewczyk red. Przyszłość ludzkości idzie przez rodzinę, Warszawa 1992 Ks B. Mokrzycki SJ W domowym Kościele, Warszawa 1989 Jan Paweł II Mężczyzną i Niewiastą stworzył ich Watykan 1986 Tadeusz Kieliszewski red. Wytyczne wychowawcze w odniesieniu do ludzkiej miłości, Wrocław 1994 Jan Paweł II Familiaris Consortio adhortacja apostolska oraz komentarz pod red. T. Stycznia, Lublin 1987 Deklaracja Persona Humana (1975) wydana przez Kongregację Nauki Wiary oraz komentarz pt. Kościół a problemy etyki seksualnej Jan Paweł II Orędzie na XII Światowy Dzień Środków Społecznego przekazu 1979 Jan Paweł II Listy do rodzin Ojca Świętego, Poznań 1994 Józef Augustyn SJ Wychowanie seksualne w rodzinie i w szkole, Kraków 1997 6
Ks. Jan Wójtowicz Do sakramentu małżeństwa przez chrześcijańskie narzeczeństwo, Przemyśl 1991 7