Instrumenty wsparcia rozwoju gospodarczego i przedsiębiorców w Niemczech zmiany/regulacje przyjęte w latach 2011-2013 2015-12-25 21:16:48

Instrumenty wsparcia rozwoju gospodarczego i przedsiębiorców w Niemczech zmiany/regulacje przyjęte w latach 2011-2013 2015-12-25 21:16:48

2 Polityka gospodarcza rządu federalnego od 2011 r. koncentruje się na przywróceniu równowagi pomiędzy konieczną w czasie kryzysu interwencją państwa a siłami rynkowymi. Praktycznie nadal obowiązują tylko już bardzo nieliczne instrumenty z pakietów wsparcia koniunktury (specjalne regulacje dla skróconego czasu pracy, rozwiązania podatkowe dla małych przedsiębiorców). Instrumenty wsparcia rozwoju gospodarczego i przedsiębiorców w Niemczech zmiany/regulacje przyjęte w latach 2011-2013 Polityka gospodarcza rządu federalnego od 2011 r. koncentruje się na przywróceniu równowagi pomiędzy konieczną w czasie kryzysu interwencją państwa a siłami rynkowymi. Praktycznie nadal obowiązują tylko już bardzo nieliczne instrumenty z pakietów wsparcia koniunktury (specjalne regulacje dla skróconego czasu pracy, rozwiązania podatkowe dla małych przedsiębiorców). Rząd federalny uznał bowiem, że dla dalszego trwałego wzrostu niemieckiej gospodarki konieczna jest obecnie konsolidacja finansów publicznych, głównie poprzez redukcję narosłego w czasie kryzysu zadłużenia, rozwój wsparcia dla B+R w obszarach wzmacniających pozycję Niemiec jako kraju wiodącego w nowoczesnych technologiach oraz inwestycje w edukację. W ostatnim okresie wprowadzono także rozwiązania ograniczające nadmierne obciążenia administracyjne dla przedsiębiorców oraz w zakresie ograniczania deficytu kwalifikowanych pracowników na rynku pracy, ale są to instrumenty o mniejszym znaczeniu dla utrzymania trwałego wzrostu nowoczesnej gospodarki. 1. System promocji gospodarki i instytucje w nim uczestniczące Niemiecki system promocji gospodarki, a w szczególności wspierania stosunków gospodarczych z zagranicą, promocji eksportu i przyciągania inwestycji zagranicznych, realizowany jest przez blisko 70 współpracujących ze sobą instytucji urzędów federalnych i landowych, agencji rządowych, banków i organizacji samorządu gospodarczego (izby przemysłowo-handlowe oraz związki branżowe). Filarami promocji gospodarczej na poziomie federalnym są: - Niemiecka Agencja Handlu i Inwestycji - Germany Trade & Invest GTAI (niem. Gesellschaft für Außenwirtschaft und Standortmarketing), - Zagraniczne bilateralne Izby Handlu Zagranicznego (niem. Aussenhandelskammer AHK) lub delegatury czy przedstawicielstwa gospodarki niemieckiej. Germany Trade and Invest GmbH: Jest to instytucja federalna z siedzibą w Berlinie i funkcjonująca jako sp. z o.o. (100% udziałów federacji). Powstała 1.01.2009 z połączenia dwóch innych federalnych instytucji informacji i wsparcia: Invest in Germany GmbH oraz Federalnej Agencji Handlu Zagranicznego (niem. Bundesagentur für Aussenwirtschaft BfAI - powołanej do życia pod koniec lat 50-tych). Nadzór merytoryczny nad GTAI sprawuje Federalny Minister Gospodarki poprzez Przewodniczącego Rady Nadzorczej będącego jednocześnie Sekretarzem Stanu w MG (obecnie Min. Anne Herkes). Połowa członków Rady nadzorczej reprezentuje różne instytucje rządowe (MSW, MSZ, landowe ministerstwa gospodarki), a drugą połowę stanowią przedstawiciele organizacji samorządu gospodarczego. Zarząd GTAI wspierają dwa specjalistyczne gremia doradcze: w zakresie współpracy gospodarczej z zagranicą (przedstawiciele MG, MSZ, bilateralnych izb przemysłowo-handlowych, organizacji

3 branżowych i rzemiosła) oraz w zakresie pozyskiwania zagranicznych inwestorów (przedstawiciele MG, MSZ, MSW oraz wszystkich 16 landowych organizacji promujących i pozyskujących inwestorów zagranicznych (np. Invest in Bavaria, Berlin Partner czy NRW.Invest). GTAI zatrudnia 240 stałych pracowników merytorycznych, w tym 44 jako tzw. korespondentów w 47 biurach zagranicznych, ponosząc koszty związane z ich funkcjonowaniem i zatrudnieniem w nich w różnej formule pracowników miejscowych (ok. 70 osób). Kapitał zakładowy GTAI jest wprawdzie niewielki (25 tys. EUR), jednak wydatki na poziomie 22-23 mln EUR rocznie (22,9 mln EUR w 2012 r.) są możliwe dzięki corocznej dotacji Federalnego Ministerstwa Gospodarki (20,2 mln EUR w 2012 r.). Resztę, czyli tylko 2,7 mln EUR stanowiły dochody własne, w tym 384 tys. ze sprzedaży własnych publikacji. Udział funduszu płac ww. wydatkach w 2012 r. stanowił 35,4% (8,1 mln EUR). GTAI promuje Niemcy jako miejsce prowadzenia działalności gospodarczej, inwestycyjnej i technologicznej, pod kątem pozyskiwania inwestorów zagranicznych. Ponadto doradza i pomaga przedsiębiorstwom niemieckim z zakresu gospodarki zagranicznej. Jest także realizatorem specjalnego programu wsparcia dla eksportu niemieckich urządzeń i technologii medycznych, farmaceutycznych i biotechnologii. GTAI prowadzi przede wszystkim działalność informacyjną na temat ok. 200 rynków zagranicznych (bazy adresowe firm i instytucji, informacje nt. gospodarki danego kraju, informacje prawne, podatkowe, branżowe, analizy rynkowe, o przetargach itd.). Informacje udostępniane są na stronie internetowej agencji oraz w wersji drukowanej obecnie ok. 6.000 tytułów. Dostęp do niektórych informacji jest odpłatny. Współpracuje ściśle z Niemieckimi Bilateralnymi Izbami Handlu Zagranicznego. Z ramienia Federalnego Ministerstwa Gospodarki GTAI nadzoruje i koordynuje zintegrowaną w 2012 r. (70 różnych instytucji, organizacji i sieci) internetową platformę informacyjną handlu zagranicznego i inwestycji: www.ixpos.de. Portal jest dla przedsiębiorstw międzynarodowych głównym punktem kontaktów z rynkiem niemieckim oraz bezpłatną internetową giełdą kooperacyjną, z której usług korzystają także licznie firmy polskie. Giełda jest także źródłem danych adresowych firm poszukujących partnerów do różnego rodzaju współpracy gospodarczej. W 2012 r. GTAI współpracowała przy realizacji 116 projektów inwestycyjnych (brak danych o wielkości inwestycji) oraz zorganizowała bądź uczestniczyła w 203 imprezach promocyjno-informacyjnych, w tym 64 o charakterze inwestycyjnym. Zagraniczne bilateralne Izby Handlu Zagranicznego (niem. Aussenhandelskammer AHK) lub wspólne delegatury czy przedstawicielstwa gospodarki niemieckiej tworzone są przez Zrzeszenie Niemieckich Izb Przemysłowo-Handlowych (DIHK). Delegatury lub przedstawicielstwa tworzone są na ogół w krajach o nieustabilizowanej gospodarce rynkowej, budujących dopiero gospodarkę rynkową, by w miarę stabilizacji mechanizmów rynkowych, inicjować powstanie izby. Finansowanie pochodzi z dochodów własnych, określanych w przypadku izb ich statutem oraz dotacji Federalnego Ministerstwa Gospodarki (ok. 35 mln EUR rocznie). Dotacje na poszczególne Izby przekazywane są poprzez DIHK, które sprawuje także nad nimi nadzór merytoryczny. Bilateralne Izby (AHK) są dobrowolnymi związkami przedsiębiorców niemieckich i kraju siedziby izby. Funkcjonują w oparciu o prawo izbowe państwa, na terenie którego mają swoją siedzibę. Usługi doradcze, informacyjne, wydawnicze oferowane są odpłatnie lub dla członków izby bez opłat, ewentualnie z upustami. Izby przygotowują analizy gospodarcze, doradzają w sprawach projektów oraz udzielają podstawowych informacji w kwestiach prawnych i podatkowych. Ponadto oferta Izby obejmuje pośrednictwo w nawiązywaniu kontaktów między firmami, specjalistyczne szkolenia i seminaria, kształcenie zawodowe, działalność w zakresie księgowości, wspieranie przyszłościowych sektorów, giełdy kontaktów dla firm, zwrot podatku VAT oraz sąd arbitrażowy. W AHK na świecie zrzeszonych jest około 40 tys. firm. AHK ma 120 oddziałów obecnych w 80 krajach (w tym w kilkunastu jako przedstawicielstwa). Zatrudniają one 1.700 pracowników (np. w Polsce 40), rocznie odpowiadają na ok. 500 tys. zapytań przedsiębiorców, pośredniczą w nawiązaniu 400 tys. kontaktów handlowych, organizują ok. 3,3 tys. konferencji i innych spotkań, wydają własne czasopisma w 20 językach i ponad 1,6 mln egzemplarzy. DIHK zrzesza obecnie 3,6 mln członków. Budżet niemieckich Izb to łącznie to ok. 1 mld EUR rocznie (składki, wpływy z innej działalności, dotacje publiczne). Zagraniczne AHK natomiast utrzymują się głównie ze składek członkowskich danej Izby bilateralnej (np. składka członkowska w polskiej AHK to 3.100 PLN rocznie), dotacji z centrali DIHK (faktycznie dotacji z Federalnego Min. Gospodarki) w wysokości ok. 15% budżetu i dochodów własnych.

4 Inne instytucje promocji gospodarczej - Wydziały Ekonomiczne niemieckich ambasad i konsulatów - zadaniem sieci wydziałów ekonomicznych (gospodarczych) około 220 ambasad i konsulatów generalnych na całym świecie jest reprezentowanie niemieckich interesów w państwie przyjmującym. Przedstawicielstwa zagraniczne angażują się w szczególności w poprawę warunków dostępu do rynków, doradzają niemieckim przedsiębiorstwom i wspierają je w egzekwowaniu ich gospodarczych interesów, reprezentują także interesy firm niemieckich wobec instytucji rządowych państwa przyjmującego. Działalność wydziałów merytorycznie nadzoruje niemieckie MSZ. Wydziały pełnią na ogół rolę pomocniczą w realizacji przedsięwzięć promocyjnych. Centra Niemieckie (German Centres). Niemieckie Centra Przemysłowo Handlowe (DIHZ), nazywane też Domami Niemieckiej Gospodarki, są inicjatywa 2 banków landowych z Badenii-Wirtembergii i Landesbank Bayern jako nowoczesne biurowce dla instytucji promocji niemieckiej gospodarki i niemieckich przedsiębiorstw. Zadaniem Centrów jest wspieranie niemieckich przedsiębiorstw sektora MŚP w ich ekspansji handlowej i inwestycyjnej na rynkach zagranicznych. Obecnie funkcjonuje 7 Centrów w: Beijing, Jakarcie, Mexiko-City, Szanghaj, Singapur, Delhi, Moskwie. Niemieckie firmy mogą liczyć także na pomoc ze strony rodzimych krajów związkowych poprzez landowe agencje inwestycji zagranicznych np. Invest in Bavaria, Berlin Partner czy NRW.Invest. Zakres pomocy jest zróżnicowany zależnie od siły gospodarczej kraju związkowego ale zwykle obejmuje doradztwo, szkolenia, pomoc zagranicznych przedstawicielstw landów, a także wsparcie finansowe. 2. Zmiany w prawie, wprowadzone na przestrzeni ostatnich 2 lat, w celu wsparcia przedsiębiorczości i ułatwienia warunków wykonywania działalności gospodarczej, w tym dotyczące: a. ulg i zwolnień Po wejściu w życie w 2008 r. tzw. wielkiej reformy podatkowej, w której m.in. obniżono podatek CIT z 25% do 15% oraz zmniejszono podatek od działalności gospodarczej z 5% do 3,5%, nie planuje się obecnie dalszych obniżek stawek podatków dochodowych od przedsiębiorców. Jedynie w ramach pakietu pobudzania koniunktury od 1 lipca 2009 r. do 31.12.2011 r. podwyższono granicę wysokość obrotów przedsiębiorcy (z 250 tys. EUR do 500 tys. EUR) dla powstania obowiązku podatkowego dla VAT w momencie otrzymania płatności za wykonaną usługę lub dostawę, a nie w momencie wystawienia faktury. W 2012 r. limit ten został przedłużony bezterminowo. Od 2011r. nowymi podatkami obciążono producentów energii atomowej, a także banki, które muszą corocznie wpłacać specjalną kwotę na rzecz tzw. bankowego funduszu restrukturyzacyjnego. Z funduszu tego korzystać się będzie w przypadku potrzeby działań stabilizacyjnych dla sektora bankowego czy konkretnego banku. Te dodatkowe obciążenia zostały po części złagodzone wprowadzeniem od 2012 roku wyłącznie elektronicznego systemu rozliczeń zaliczek na podatek dochodowy PIT; rozliczenia rocznej deklaracji VAT także w formie elektronicznej oraz - zgodnie z przyjętą 23.09.2011 r. ustawą o ułatwieniach podatkowych - blisko 40 korzystniejszych regulacji w ordynacji podatkowej. Początkowo ustawa ta zawierała propozycje rządu federalnego o wprowadzeniu zasady 2-letniego cyklu dla składania deklaracji o podatku dochodowym, ale po sprzeciwie Izby Wyższej (Bundesratu), ostatecznie pozostawiono roczne rozliczenie podatkowe. Organizacje przedsiębiorców i pracodawców od lat postulowały reformy strukturalne niemieckiego systemu podatkowego, ww. ustawa jest tylko częściową realizacją tych postulatów. Ze zmian wprowadzonych od 1.01.2013 r. warto odnotować;

5 - ustawę federalną skracającą okres przechowywania dokumentów finansowo-podatkowych firmy do maksymalnie 8 lat zamiast dotychczasowych 10, a od 2015 tylko przez okres 7 lat. Oszczędności z tego tytułu dla przedsiębiorców szacowane są na do 2,5 mld EUR rocznie. Ustawa ta jednak nie weszła w życie z powodu dwukrotnego zablokowania jej przez Bundesrat. Temat zostanie ponownie podjęty po tegorocznych wyborach parlamentarnych; - utrzymanie zwolnienia z naliczania podatku VAT dla prywatnych szkół tańca, a także muzycznych oraz podnoszenia innych kwalifikacji (wcześniej proponowano zwolnić z podatku tylko zakłady edukacyjne służące kształceniu/dokształcaniu w zakresie zawodowym); - podniesienie kwoty wolnej od opodatkowania podatkiem PIT z 8.004 na 8.130 EUR; - obowiązek przejścia pracodawcy w trakcie 2013 roku na elektroniczny system płacenia zaliczek na podatek dochodowych od pracowników (niem. ELStAM); - wzrost o ok.15% ustawowych stawek dla doradców podatkowych (za obliczenie podatku dla dochodu np. 50 tys. EUR rocznie, trzeba obecnie zapłacić 385 EUR, a za inne doradztwo podatkowe stawka zwiększa się z 65 do 100 EUR); - utrzymanie tylko do końca 2013 r. zasady wyrównania przez inwestorów strat poniesionych przed 2009 roku z transakcji papierami wartościowymi, z zyskami ze sprzedaży nowych papierów; - zwiększenie z 5 do 10 lat okresu zwolnienia samochodów napędzanych elektrycznie z podatku od pojazdów; - wzrost podatku od nabycia nieruchomości (zależnie od landu z 3,5% do 5-5,5%). b. ograniczenia biurokracji (deregulacja, elektronizacja procedur, zmniejszenie uciążliwości procedur administracyjnych, uproszczenie regulacji) W zakresie działań ograniczających biurokrację w gospodarce zwraca uwagę konsekwentna realizacja Programu znoszenia barier administracyjnych w działalności przedsiębiorców przyjętego w Niemczech 25.04.2006 r. Zakładał on zmniejszenie do końca 2011 roku obciążeń biurokratycznych dla firm o 25%, jednak cel ten został osiągnięty dopiero na koniec 2012 r. (m.in. z powodu długiego procesu legislacyjnego). Wysokość obciążeń na koniec września 2006 r. wyliczono na 50 mld EUR rocznie, w tym 23 mld EUR jako obciążenie narodowe, a prawie 25 mld EUR jako obciążenia wynikając z zobowiązań wobec UE i innych zobowiązań międzynarodowych. Już pod koniec 2010 r. podjęte w ramach 3. kolejnych nowelizacji Ustawy o redukcji niektórych obowiązków i ograniczeniu barier administracyjnych dla przedsiębiorców działania, przyniosły efekt netto w wysokości 11,3

6 mld EUR rocznie, co stanowiło wtedy 22,6% realizacji zakładanego celu. Drugim istotnym rozwiązaniem zmniejszającym obciążenia przedsiębiorców (o 265 mln EUR rocznie) była nowelizacja prawa o zamówieniach publicznych z 11.06.2010 r. wprowadzająca w procedurach przetargowych zasadę składania oświadczeń własnych zamiast stosownych dotychczas licznych zaświadczeń z różnych instytucji. Przyjęte w 2011 r. ułatwienia w ustawach podatkowych w zakresie zmniejszenia wymogów w elektronicznej procedurze rozliczania faktur VAT i uznanie faktur przekazywanych pocztą elektroniczną, oznaczało kolejne zmniejszenie obciążeń dla przedsiębiorców aż o 4,1 mld EUR. Ponadto w 2011 r. zwolniono przedsiębiorstwa z branży hotelarskiej osiągające do 150 tys. EUR rocznego obrotu (wcześniej do 50 tys. EUR) z obowiązku comiesięcznych sprawozdań statystycznych, zrezygnowano z comiesięcznego obowiązku statystycznego dla przedsiębiorców w zakresie informacji płacowych oraz informacji o obrotach dla przedsiębiorstw z branży handlu samochodami o obrotach poniżej 10 mln EUR. Dla osób podejmujących działalność gospodarczą w Niemczech najbardziej jednak uciążliwe są ograniczenia w dostępie do zawodów rzemieślniczych (41 zawodów wymaga posiadania kwalifikacji na poziomie mistrza, 53 zawody na poziomie czeladniczym). Nie planuje się jednak wprowadzenia większej liberalizacji w tym zakresie, a zmiany w ostatnich latach były raczej niewielkie. I tak od 1.01.2013 r. w obowiązującej od 1935 r. ustawie o wykonywaniu usług kominiarskich wprowadzono zmiany likwidujące w znacznej części dotychczasowy monopol na ich wykonywanie zastrzeżony urzędowo wyłącznie dla lokalnych cechów kominiarzy na terenie danej gminy czy dzielnicy. Cechy ustalały też stałe ceny za swoje usługi. Właściciele nieruchomości ogrzewanych paliwem stałem czy gazem muszą wprawdzie nadal obowiązkowo przynajmniej raz w roku dokonać przeglądu instalacji grzewczych i kominowych, ale od 1 stycznia 2013 r. prace te mogą już wykonać osoby spoza cechu kominiarzy. Szacuje się, że ceny usług kominiarskich spadną z tego tytułu o ok. 20-30%, a łączne zmniejszenie kosztów dla właścicieli nieruchomości sięgnie ok. 240 mln EUR. Niemniej cechy zrzeszające obecnie ok. 7.800 kominiarzy, nadal będą wykonywać niektóre usługi z zakresu urzędowego nadzoru nad bezpieczeństwem instalacji grzewczych (m.in. odbiór nowych instalacji grzewczych i kominowych, prowadzenie urzędowego wykazu takich instalacji na terenie przydzielonej gminy czy dzielnicy, sprawdzanie zapisów o dokonanych przeglądach oraz przeprowadzanie co 3,5 roku urzędowych i obowiązkowych przeglądów instalacji z prawem do wskazania koniecznych napraw, które mogą już wykonać osoby spoza cechu). Kolejne ograniczenie monopolu od 1.01.2013 r. dotyczy wykonywania usług przewozu osób autokarami na trasach powyżej 50 km. Do tej pory, dla ochrony przed autobusową konkurencją połączeń Kolei Niemieckiej (DB), przewóz tyko taki był możliwy na zasadzie wyjątku i specjalnego zezwolenia Federalnego Urzędu Transportu. Wejście na niemiecki rynek przewozów autobusowych zapowiada w m.in. brytyjski National Express i francuska Veolia. Również DB, poprzez własną firmę Berlin Linien Bus planuje zwiększenie sieci połączeń autobusowych. Powstało też wiele małych firm transportu autobusowego, które obecnie skarżą się na władze komunalne, że te uniemożliwiają im korzystanie z atrakcyjnych przystanków na terenie miast. Jako zwiększenie obciążeń administracyjnych traktowany jest natomiast nowy wymóg dla stacji benzynowych, które zostały zobowiązane do przekazywania od 2013 r. Federalnemu Urzędowi Antymonopolowemu stałych informacji o zmianach cen. Kierowcy dzięki temu mają obecnie możliwość uzyskania w czasie rzeczywistym informacji o stacji benzynowej z najniższą w pobliżu ceną poprzez Internet, smartfon czy system nawigacyjny. Warto też odnotować przyjęcie w Niemczech 26 lipca 2012 r. ustawy mediacyjnej.

7 c. wsparcia płynności finansowych przedsiębiorstw i zwiększenie dostępu do kapitału Najnowszym rozwiązaniem w tym zakresie jest wprowadzenie od 15.05.2013 r. dodatku inwestycyjnego dla prywatnych inwestorów (np. Business Angels) nabywających udziały młodych, innowacyjnych przedsiębiorstw (o podwyższonym ryzyku). Inwestor otrzymuje zwrot 20% ceny zakupionych udziałów. Warunkiem jest nabycie udziałów za kwotę przynajmniej 10 tys. EUR na okres minimum 3 lat. Maksymalnie można otrzymać zwrot nawet do 250 tys. EUR. d. ograniczenie problemów zatorów płatniczych Jedynym z elementów ograniczenia tego typu problemów, jest szybki dostęp do informacji o dłużniku. Pochodzące jeszcze z drugiej połowy XIX wieku niemieckie prawo o egzekucji komorniczej i kodeks postępowania cywilnego zostały zasadniczo znowelizowane w 2009 r. poprzez ustawę o reformie zasad ustalania stanu faktycznego w postępowaniu egzekucyjnym. Jednym z ważniejszych elementów tej nowelizacji była zmiana zasad prowadzenia i dostępu do sądowego rejestru dłużników, które to zasady weszły w życie od 1.01.2013 r. Polegają one na wyznaczeniu w każdym landzie jednego sądu rejonowego jako centralnego sądu egzekucyjnego dla danego landu, który redaguje oraz zarządza rejestrem landowym na podstawie danych otrzymanych z innych sądów rejonowych (wydziałów komorniczych) danego landu. Razem wszystkie 16 centralnych sądów egzekucyjnych landów połączyło od 1.01.2013r. swe rejestry w centralnym internetowym portalu egzekucyjnym (https://www.vollstreckungsportal.de). Stąd można więc mówić także i o centralnym rejestrze. Wcześniej bowiem każdy land posiadał osobny rejestr, ale informacje trzeba było uzyskać osobno z 16 takich rejestrów. e. zmniejszenie uciążliwości procedur kontrolnych Niemieccy przedsiębiorcy nie tylko podlegają kontrolom typowym i dla polskich przedsiębiorców (np. w zakresie podatkowym czy ubezpieczeń społecznych), ale obejmuje ich także szereg innych kontroli wynikających ze specyficznych dla Niemiec regulacji prawnych bądź praktyki gospodarczej. Do takich specyficznych i często bardzo dokuczliwych kontroli z którymi spotykają się i polskie firmy działające na rynku niemieckim - należy w pierwszej kolejności kontrola przez urzędy celne (uprawnione w tym zakresie organa kontroli) legalności zatrudnienia (szczególnie cudzoziemców) i przestrzegania warunków obowiązującej w Niemczech płacy minimalnej dla określonych branż przy oddelegowaniu czy użyczaniu pracowników, a także w przypadku budownictwa opłacania składek na specjalną kasę urlopową. Ponadto kontrolowane jest prowadzenie niektórych rodzajów działalności gospodarczej (np. handel obwoźny czy sprzedaż kiermaszowo-targowa), rejestracja czy zgłoszenia wykonywania zawody rzemieślniczego w Izbie Rzemiosła, opłacania oddzielnych składek od następstw nieszczęśliwych wypadków przy pracy itp. Kontrolowane mogą być nawet kwatery dla pracowników delegowanych do Niemiec (przez urząd ds. porządku - niem. Ordnungsamt). Niezależnie od specyfiki ww. rodzajów kontroli, organizacje niemieckich przedsiębiorców uskarżają się, że średni czas kontroli np. podatkowej w przedsiębiorstwach w Niemczech wynosi dla dużych firm od 3 do 5 lat, firm średniej wielkości od 1-3 miesięcy, a małych firm ok. tygodnia, co jest okresem znacznie dłuższym niż porównywalnie np. we Francji czy Niderlandach. Organa kontrolne natomiast wskazują, że w praktyce (m.in. ze względu na niewystarczającą liczbę kontrolerów) duże przedsiębiorstwa są kontrolowane co 4 lata, średnie co 13 lat, a te małe nawet co 26 lat. Wskazują też na efekty budżetowe kontroli skarbowych (np. w 2009 r. w ich wyniku ściągnięto dodatkowe podatki i opłaty w wysokości 21 mld EUR, z czego 73% było wpływami z kontroli dużych przedsiębiorstw, a tylko ok. 3 % z małych firm).

8 Podstawą prawną dokonywania czynności kontrolnych są ustawy i rozporządzenia szczegółowe odpowiednio do zakresu przedmiotowego i organu kontroli, którymi są najczęściej organa właściwe dla danego kraju związkowego. Od 1.01.2012 r. istnieje możliwość tzw. skróconego do 1 roku okresu kontrolnego. Warunkiem jest złożenie wszystkich rozliczeń podatkowych za rok, który ma podlegać kontroli. Zgodnie z ustawą o zabezpieczeniu społecznym, przedsiębiorstwa muszą być kontrolowane w zakresie prawidłowości naliczania składek na ubezpieczenia społeczne przynajmniej raz na 4 lata. Na żądanie zainteresowanego kontrole takie mogą być przeprowadzane częściej (aby być pewnym prawidłowości naliczania składek), a od 1.10.2010 r. na wniosek zainteresowanego przedsiębiorstwa, w czasie kontroli niemieckiego ZUS (niem. Rentnerversicherungträger) może być jednocześnie kontrolowana dokumentacja dot. odprowadzania zaliczek na podatek dochodowy pracownika. Rozwiązanie to przyjęto w ramach ww. specjalnej ustawy o odbiurokratyzowaniu systemu podatkowego. Po otrzymaniu zawiadomienia o dacie rozpoczęcia kontroli (z wyprzedzeniem w ww. terminach), podatnik może poprosić o przesuniecie terminu kontroli np. z uwagi na chorobę, remont w firmie, a nawet w przypadku kolizji terminu kontroli z planowanym urlopem. Trzeba jednak do prośby takiej dołączyć dokument potwierdzający stan faktyczny (kopie zwolnienia lekarskiego czy wykupionego biletu lotniczego). Zasada ta nie obowiązuje w przypadku kontroli wynikających z uzasadnionego podejrzenia o popełnieniu przez kontrolowanego przestępstwa podatkowego. Od 1.01.2013 r. w przypadku uzasadnionego podejrzenia o zatrudniania pracowników na czarno kontrola podatkowa w zakresie odprowadzania zaliczek na podatek dochodowy, może być przeprowadzana bez jakiekolwiek wcześniejszego powiadomienia. f. zwiększenie efektywności rynku pracy Jedynym z podstawowych działań na rynku pracy, który zapewnił w okresie kryzysu utrzymanie zatrudnienia, a potem systematyczny jego wzrost, było wprowadzenie mechanizmów pracy w skróconym wymiarze czasu, pracy na umowy na czas określony, użyczania pracowników przez agencje pracy tymczasowej, rozwój zatrudnienia w ramach tzw. mini pracy (minijobs) oraz wsparcie dla osób bezrobotnych rejestrujących samodzielną działalność gospodarczą. W obowiązującej od 1.01.2011 r. kolejnej nowelizacji Ustawy o szansach na zatrudnienie przedłużono do końca marca 2012 r. specjalne regulacje w zakresie pracy w skróconym wymiarze czasu (wypłaty przez Urzędy Pracy specjalnego zasiłku, opłacania przez nie połowy składek na ubezpieczenia społeczne płaconych przez pracodawcę oraz całości składek płaconych przez pracownika, jeśli ten doskonali się zawodowo) oraz w zakresie wspierania dokształcania zawodowego osób starszych i pracowników młodocianych. Zmniejszono jednocześnie maksymalną wysokość podstawy, od której nie nalicza się składki na ubezpieczenie zdrowotne. Wsparcie dla bezrobotnych decydujących się na rejestrację samodzielnej działalności gospodarczej udzielane jest przez Urząd Pracy w formie tzw. dodatku na założenie firmy. Wsparcie to jest dwufazowe: przez pierwszych 6 miesięcy od rejestracji działalności gospodarczej, bezrobotny otrzymuje wsparcie w kwocie równej ostatnio pobieranemu zasiłkowi dla bezrobotnych oraz 300 EUR na opłacenie składek na ubezpieczenia społeczne. W przypadku dobrego rozwoju własnej firmy, Urząd Pracy może przedłużyć do 9 miesięcy wypłatę ww. 300 EUR na opłacenie składek ubezpieczeniowych. W 2011 r. przywrócono obniżone na czas kryzysu stawki ubezpieczenia od bezrobocia (z 2,8% do 3,0%) oraz na ubezpieczenie zdrowotne (z 14,9% na 15,5%). Jednocześnie od 1.01.2012 r. w ramach redukcji kosztów płacy oraz dzięki zwiększonym w 2011 r. wpływom do funduszu ubezpieczenia społecznego, obniżono wysokość składki na ubezpieczenie rentowo-emerytalne o 0,3 p.p. (do19,6%). Z dniem 1.01.2013 r. zmniejszono ponownie wysokość składki na ubezpieczenie emerytalno-rentowe. Obecnie wynosi ona 18,9% (o 0,7 p.p. mniej niż w 2012 r.) i jest płacona w połowie przez pracownika i pracodawcę. Szacuje się, że pracownicy i pracodawcy zyskają na

9 obniżonej składce ok. 3 mld EUR rocznie. Bez zmian pozostała wysokość składki na ubezpieczenia zdrowotne (15,5%, w tym 8,2% płacone przez pracownika). Wzrosła natomiast składka na ubezpieczenie opiekuńcze z dotychczas 1,95% na 2,05%. Nowym rozwiązaniem jest tutaj wprowadzenie dodatkowego obciążenia dla osób bezdzietnych po 23 roku życia (płacą dodatkowo o 0,25% większą składkę). Ponadto od 1.01.2013 r. zwiększono z 400 do 450 EUR miesięczny limit bezpodatkowego zarobku dla pracujących w ramach tzw. minijob. Osoby te muszą jednak obecnie uiszczać także niewielką kwotę (3,9% - 17,55 EUR miesięcznie) na obowiązkowe ubezpieczenia rentowo-emerytalne. Dużą dynamikę zatrudnienia odnotowano w ostatnich 2 latach w obszarze pracy tymczasowej, a średniorocznie zatrudnionych w tej formie wyniosło ponad 900 tys. osób. Jest to jednak nadal tylko ok. 3% całości pracujących. Liczba agencji pracy tymczasowej w Niemczech wynosi obecnie 17,4 tys., z czego 11 tys. zajmuje się wyłącznie użyczaniem swoich pracowników. Najwięcej pracowników tymczasowych zatrudnianych jest w sektorach, gdzie występuje okresowe zwiększone zapotrzebowanie na pracowników (usługi, przemysł metalowy, elektrotechniczny). Zatrudnienie w agencjach pracy tymczasowej jest szczególnie interesujące dla osób bezrobotnych, zagrożonych bezrobociem bądź dopiero poszukujących pierwszej pracy. Od 1 stycznia 2012 r. dla pracowników tymczasowych (także z zagranicy) obowiązują minimalne stawki godzinowe brutto: w zachodnich landach jest to 7,89 EUR, a we wschodnich 7,01 EUR. Ciekawym rozwiązaniem niemieckim jest wypłata przez Urząd Pracy prywatnym pośrednikom pracy (agencjom pracy) kwoty nawet do 2.500 EUR w przypadku znalezienia zatrudnienia dla bezrobotnego. Warunkiem jest przynajmniej 6-tygodniowe jego zatrudnienie. W Niemczech dopuszczone jest rozwiązanie, że prywatne agencje pośrednictwa pracy mogą pobierać prowizję także od poszukującego pracę, ale nie może być ona wyższa od ww. kwoty płaconej przez Urząd Pracy. Mimo ogólnej poprawy, strukturalnym problem niemieckiego rynku pracy pozostaje brak wystarczającej liczby wykwalifikowanych pracowników, głównie w zawodach technicznych, rzemieślniczych, informatyków, średniego personelu medycznego itp. Jednym z głównych powodów takiej sytuacji jest utrzymująca się od wielu lat niekorzystna sytuacja demograficzna (niski wskaźnik urodzeń i wydłużenie się średniego okresu życia), wymuszająca pozyskiwanie brakującej kwalifikowanej siły roboczej za granicą. Działania rządu federalnego koncentrują w tym zakresie na dwóch rozwiązaniach (poza różnorodnymi formami wsparcia dla kształcenia zawodowego własnych obywateli, wsparcia dla zatrudniania osób starszych, integracji kobiet na rynku pracy): liberalizacji dostępu do rynku pracy obywateli z nowych krajów członkowskich UE oraz do pozyskiwania kwalifikowanych pracowników z krajów trzecich. Działania te nie przynoszą jednak jak na razie oczekiwanych efektów, a brak kwalifikowanej siły roboczej w Niemczech szacowany jest na ok. 170 tys. osób rocznie i to tylko w zawodach technicznych i branży IT. Ponad 1/3 niemieckich przedsiębiorstw sygnalizuje stałe trudności ze znalezieniem kwalifikowanych pracowników. Jednym z działań łagodzących deficyt siły roboczej, była liberalizacja w 2012 r. warunków udzielania zezwolenia na zamieszkanie na czas określony dla osób fizycznych z państw trzecich podejmujących samodzielną działalność gospodarczą w Niemczech. Warunki do prowadzenia samodzielnej działalności gospodarczej dla osób fizycznych z państw trzecich są określone w 21 ustawy o pobycie, działalności zarobkowej i integracji cudzoziemców na terytorium Niemiec. W znowelizowanej wersji tego artykułu, obowiązującej od 1 sierpnia 2012 roku wprowadzono złagodzone warunki niezbędne z reguły do otrzymania zezwolenia na pobyt dla wykonywania samodzielnej działalności gospodarczej (m.in. wykreślono wymóg zainwestowanie przez cudzoziemca przynajmniej 250 tys. EUR i stworzenia przynajmniej 5 miejsc pracy). Ułatwienie to ma m.in. sprzyjać zarówno procesowi integracji cudzoziemców w Niemczech oraz napływowi wysokokwalifikowanych fachowców potrzebnych w różnych dziedzinach niemieckiej gospodarki. W pkt. 1 ww. 21 określono, iż przyznanie cudzoziemcowi zezwolenia na pobyt z prawem do wykonywania działalności gospodarczej może być udzielone, jeśli spełnione są 3 warunki: istnieje interes gospodarczy lub regionalne zapotrzebowanie, działalność daje podstawy do oczekiwania pozytywnych efektów na gospodarkę, zapewnione jest finansowane tej działalności poprzez kapitał własny/promesę kredytową. Ocena, czy ww. warunki będą spełnione powinna brać pod uwagę realność planu biznesowego, doświadczenia cudzoziemca jako przedsiębiorcy, wysokość zaangażowania kapitałowego, wpływ tej działalności na sytuację w zakresie zatrudnienia i kształcenia oraz możliwy wkład w innowacje i badania. W przeprowadzeniu takiej oceny muszą uczestniczyć przedstawiciele samorządu gospodarczego lub zawodowego.

10 3. Inne rozwiązania gospodarcze specyficzne dla Niemiec Najbardziej chyba specyficznym dla gospodarki Niemiec jest funkcjonowanie różnych form wsparcia inwestycyjnego dla przedsiębiorców. Jest ono finansowane zarówno z budżetu UE (26,5 mld EUR w obecnej perspektywie finansowej), jak i budżetu federalnego oraz poszczególnych krajów związkowych (średniorocznie ok. 20 mld EUR). Zdecydowana większość programów wsparcia inwestycyjnego kierowana jest nadal do 6 nowych krajów związkowych (Berlina, Brandenburgii, Saksonii, Saksonii Anhalt, Meklemburgii-Pomorza Przedniego oraz Turyngii). Programy wsparcia publicznego dla inwestycji produkcyjnych i w sektorze usług można podzielić na: - Programy wsparcia bezpośredniego dla inwestycji: dotacje bezpośrednie, korzystnie oprocentowane kredyty oraz poręczenia i gwarancje publiczne; - Programy wsparcia operacyjnego po zakończeniu inwestycji: wsparcie w zakresie instrumentów rynku pracy i wsparcie w zakresie badań i rozwoju. Na wsparcie bezpośrednie składają się: - dotacje bezpośrednie w ramach 2 programów wsparcia: - Zadania Wspólnotowego dla poprawy regionalnej struktury gospodarczej (niem. Gemeinschaftsaufgabe - GRW): wysokość wsparcia uzależniona jest od kategorii regionu (kategoria A to całe Niemcy Wschodnie, C i D wybrane regiony wschodniej Bawarii, środkowych i północnych Niemiec, kilka regionów Północnej Nadrenii-Westfalii i kraju Saary) oraz wielkości przedsiębiorstwa. Wysokość wsparcia inwestycyjnego sięga w regionie A do 50% kosztów kwalifikowanych inwestycji dla małych przedsiębiorstw, do 40% dla średnich i 30% dla dużych (wg unijnej definicji sektora MŚP). W przypadku regionu z kategorii C wsparcie może wynieść odpowiednio do 35%, 25% i 15% kosztów inwestycji, a regionach kategorii D odpowiednio 20%, 10% oraz w przypadku dużych firm maksymalnie 200 tys. EUR w ciągu 3 lat (zasada de minimis). Wsparcie finansowane jest ze środków unijnych oraz budżetów: federalnego i landowych. - Programu dodatku inwestycyjnego w formie odliczenia określonej kwoty z podatku dochodowego (niem. Investitionszulage) bądź nieopodatkowanej subwencji. Program obowiązuje od 2009 do końca 2013 roku, ale tylko na terenie nowych landów i jest finansowany z budżetu federalnego (2,4 mld EUR rocznie). Gwarantował początkowo zwrot 12,5 % kosztu inwestycji dla dużych firm i 25% dla MŚP. W 2012 r. stawki te zmniejszyły się do odpowiednio 5% i 10%, a w 2013 r. wynoszą już tylko 2,5% oraz 5%. Inwestorzy mogą skorzystać z obu form wsparcia bezpośredniego, jednak łączna kwota uzyskanej subwencji nie może przekraczać ww. maksymalnego wsparcia wyznaczonego dla poszczególnych regionów.

11 - korzystnie oprocentowane kredyty: Są to kredyty z EBI dla inwestycji pow. 7,5 mln EUR i na pokrycie do 50% kosztów inwestycji z oprocentowaniem poniżej stawek rynkowych, kredyty udzielane przez państwowy Bank Odbudowy i Rozwoju (niem. Kreditanstalt für Wiederaufbau- KfW) oraz kredyty udzielane przez landowe banki wsparcia inwestycyjnego (kwoty kredytu od 750 tys. EUR do 10 mln EUR, na okres 10-20 lat, z gwarantowanym niskim oprocentowaniem przez okres do 10 lat). Korzyść z tytułu niższego od rynkowego oprocentowania jest zaliczana do pomocy publicznej i uwzględniana w limicie maksymalnie dozwolonego wsparcia publicznego w poszczególnych regionach. - poręczenia i gwarancje publiczne: Udzielane są w przypadku niewystarczającego zabezpieczenia własnego dla kredytu inwestycyjnego pozyskiwanego na rynku kapitałowym. Są to najczęściej poręczenia udzielane przez specjalne instytucje finansowe danego kraju związkowego do maksymalnej wysokości 10 mln EUR i do 80% sumy kredytu. Jedynie w przypadku nowych landów możliwe jest pozyskanie poręczeń kredytowych pow. 10 mln EUR, a poręczycielem obok landu, jest także budżet federalny. Programy wsparcia operacyjnego po zakończeniu inwestycji obejmują: - wsparcie w zakresie instrumentów rynku pracy: Wsparcie to udzielane jest niezależnie od wielkości przedsiębiorstwa i lokalizacji inwestycji. Polega na pomocy w poszukiwaniu potrzebnych inwestorowi pracowników przez tzw. Jobcenter (odpowiednik Urzędu Pracy), przejmowaniu do 100% kosztów wyszkolenia odpowiedniego personelu, przejmowaniu do 50% przez okres do 1 roku kosztów płacy i składki na ubezpieczenia społeczne płacone przez pracodawcę w przypadku zatrudnienia osoby bezrobotnej (regulacja w przypadku zatrudnienia osób niepełnosprawnych bądź starszych są jeszcze bardziej korzystne). Warunkiem uzyskania takiego wsparcia są długoterminowe umowy o pracę z ww. osobami. Ponadto inwestorzy mogą uzyskać zwrot do 50% kosztów szkoleń podnoszących kwalifikacje osób już zatrudnionych (tzw. On-the-Job-Training). - wsparcie z zakresu B+R: Obejmuje bezpośrednie wsparcie na działalność innowacyjną oraz badawczo-rozwojową ze źródeł unijnych (głównie 7. Programu Ramowego - do 75% kosztów projektu), z budżetu federalnego w ramach priorytetów i zadań wyznaczonych przez strategię innowacyjności rządu federalnego Strategia Hightech 2020 dla Niemiec (do 50% kosztów projektu) oraz z funduszy poszczególnych landów. Ponadto na projekty B+R możliwe jest skorzystanie z atrakcyjnych kredytów ww. KfW. Łączna wielkość wydatków na B+R w Niemczech w 2011 r. wyniosła ponad 75 mld EUR. Udział środków publicznych w tych wydatkach wynosi ok. 33%, a nominalnie ponad 23 mld EUR. Z kwoty tej ok. 12 mld EUR pochodzi z budżetu federalnego, ok. 1 mld EUR z 7. Programu Ramowego UE oraz ok. 10 mld EUR z budżetów krajów związkowych. Z dostępnych danych wynika, że z różnych tytułów (wsparcie dla inwestycji w gospodarce, na pobudzenie koniunktury, na inwestycje infrastrukturalne, na B+R, na rozwój OZE, dla energointensywnych przemysłów oraz dla rolnictwa) łączne wsparcie publiczne w Niemczech wyniosło średnio w ostatnich latach ok. 160 mld EUR (z budżetu UE, ale głównie federalnego i poszczególnych krajów związkowych).

12 Opracował: Jan Masalski, Radca WPHI Berlin, 3.07.2013 r.

13