PRZEWODNIK programowo-dydaktyczny nauczania religii

PRZEWODNIK programowo-dydaktyczny nauczania religii KLASA III TECHNIKUM materia³y edukacyjne do programu nr AZ-4-01/1 i podrêcznika Œwiadectwo mi³oœci spo³ecznej pod redakcj¹ ks. Stanis³awa abendowicza Radom 2005

Redakcja: ks. Stanis³aw abendowicz Opracowanie tekstu: Anna Duda, Bogumi³a Ludwikowska, Zbigniew Milczarski amanie tekstu: ks. Dariusz WoŸniczka Redakcja techniczna: Anna Grzywacz Poradnikmetodyczny do nauczania religii rzymskokatolickiej, przeznaczony dla klasy III technikum, przygotowany do programu nauczania religii nr AZ-4-01/1. Imprimatur: Kuria Diecezji Radomskiej w Radomiu Bp Zygmunt Zimowski, Biskup Radomski Ks. dr S³awomir Fundowicz, Kanclerz Kurii Ks. dr Wac³aw Depo, Cenzor L.dz. 980/05, Radom, 6 lipca 2005 r. Wydawnictwo Diecezji Radomskiej AVE 26-610 RADOM, ul. Prusa 6 tel. (0-48) 362 10 46 Wydawnictwo Diecezjalne Sandomierz ISBN 83-7300-552-8 Copyright by ks. Stanis³aw abendowicz, Radom 2005 Informacja: Kolporta : Wydzia³ Katechetyczny Kurii Diecezji Radomskiej 26-600 RADOM, ul. Malczewskiego 1; tel./fax (0-48) 340 62 38 Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu 27-600 Sandomierz, ul. eromskiego 4, tel. (0-15) 832 31 92; fax 832 77 87; http://www.wds.pl e-mail: marketing@wds.pl Druk i oprawa: Drukarnia Diecezjalna, PL 27-600 Sandomierz, ul. eromskiego 4 tel. (0-15) 832-31-92; fax 832-77-87 2

S P I S T R E Œ C I Wyjaœnienie terminów... 5 Plan edukacji religijnej... 13 Plan wynikowy... 45 Kryteria oceniania... 71 3

OCENA DOBRA Uzasadnia potrzebê stosowania prawa mi³oœci we wspólnocie ludzkiej. Okreœla rolê odpowiedzialnych za pracê. Uzasadnia potrzebê kszta³towania w³asnego ycia na prawdzie. Uzasadnia koniecznoœæ dbania o przyrodê i œrodowisko. OCENA BARDZO DOBRA szukiwaniu prawdy. Opisuje obowi¹zki spoczywaj¹ce na w³adzy cywilnej wobec pañstwa. Uzasadnia, w jaki sposób praca kszta³tuje ycie rodzinne i spo³eczne cz³owieka. Dowodzi s³usznoœci praw spo³ecznych. Analizuje wspó³dzia³anie Boga i cz³owieka w œwiecie. Podaje treœæ nauki Pisma Œwiêtego o piêknie œwiata i czasie wolnym. Wylicza rzeczy ostateczne cz³owieka. Objaœnia znaczenie tekstu biblijnego o kuszeniu Jezusa. Objaœnia teksty mówi¹ce o œwiêtoœci. Okreœla elementy przygotowania do Bo ego Narodzenia. Okreœla sposób dziêkczynienia Bogu za Jego mi³oœæ. Opisuje postawy modlitewne. Dowodzi potrzebê oddawania czci Maryi. Dowodzi s³usznoœci postêpowania mi³osiernego Ojca. Analizuje prawdê, e ka da Msza Œwiêta jest uobecnieniem mêki, œmierci i zmartwychwstania Pana Jezusa. Wymienia czynniki wp³ywaj¹ce na dobre prze ycie czasu Wielkiego Postu. Rozró nia drogi prowadz¹ce do Królestwa Niebieskiego. Charakteryzuje formy oddawania czci Maryi. Okreœla sposób pracy nad sob¹ w celu osi¹gniêcia zbawienia. Uzasadnia potrzebê sta³ego pog³êbiania wiary. Uzasadnia radosny charakter prze ywania œwi¹t Bo ego Narodzenia. Okreœla zaanga owanie religijne chrzeœcijanina w czasie wypoczynku. Dowodzi koniecznoœci wziêcia udzia³u w rekolekcjach wielkopostnych. 4 77

OCENA DOPUSZCZAJ CA Przytacza cele pañstwa. Wyjaœnia znaczenie przyjœcia Jezusa na œwiat. Wskazuje na obowi¹zki cz³owieka we wspólnocie. Wskazuje na teksty z Pisma Œwiêtego o stworzeniu œwiata. OCENA DOSTATECZNA cz¹ce uprawnieñ ludzi pracy. Wyjaœnia pojêcie ekologia i ekologia cz³owieka. Wskazuje na rolê sumienia w odkrywaniu prawdy. Analizuje treœæ Pisma Œwiêtego Mt 20,1-16. Analizuje teksty Ÿród³owe. VI. KATECHEZY LITURGICZNE I OKOLICZNOŒCIOWE WYJAŒNIENIE TERMINÓW Wymienia ro ne formy oddawania czci Maryi. Definiuje termin Adwent. Podaje, kiedy Pan Jezus zmartwychwsta³. Identyfikuje w piêknie przyrody stwórcze dzie³o Boga. Wyjaœnia, od czego zale y owocne prze ycie rekolekcji. Wyjaœnia znaczenie s³owa liturgia. Wskazuje na cel ycia chrzeœcijañskiego. Uzasadnia potrzebê modlitwy za zmar³ych. Opowiada tekst Ewangelii mówi¹cy o Wcieleniu. Wskazuje, kiedy rozpoczyna siê i jak d³ugo trwa Wielki Post. Nazywa ró ne znaki i gesty liturgiczne. Przytacza naukê Koœcio³a dotycz¹c¹ szacunku wobec zmar³ych. Podaje istotne treœci liturgii okresu Adwentu. Podaje wiek, w którym ustanowiono uroczystoœæ Narodzenia Pañskiego. Wymienia wartoœci prowadz¹ce do wewnêtrznego nawrócenia. Wymienia, jakie skutki dla naszego ycia ma zmartwychwstanie Chrystusa. Wyjaœnia, na czym polega kult Matki Bo ej. Wyjaœnia istotê Wielkiego Postu. Streszcza wypowiedÿ Jana Paw³a II na temat odpoczynku. Okreœla, kto i kiedy ustanowi³ uroczystoœæ Wszystkich Œwiêtych. Drodzy Katecheci Przekazujemy Wam Przewodnik programowo-dydaktyczny edukacji religijnej w zakresie trzeciej klasy technikum i materia³ów katechetycznych pt. Œwiadectwo mi³oœci spo³ecznej, pod redakcj¹ ks. Stanis³awa abendowicza. Zawiera on niezbêdne pomoce katechetyczne przydatne w organizacji w³asnego warsztatu pracy katechety w szkole. W zestawie przewodnika do trzeciej klasy technikum znajduj¹ siê: Plan edukacji religijnej Plan wynikowy Kryteria oceniania Przewodnik programowo-dydaktyczny zosta³ przygotowany œciœle do poradnika metodycznego i podrêcznika ucznia do religii dla klasy trzeciej technikum pt. Œwiadectwo mi³oœci spo³ecznej i innych pomocy katechetycznych opracowanych na podstawie Programu nauczania religii Komisji Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski (nr AZ-4-01/1) 1. Terminologia uwzglêdnia standardy szkolne do czwartego etapu edukacyjnego oraz wytyczne zawarte w dokumentach katechetycznych Koœcio³a. I. WYJAŒNIENIE TERMINOLOGII PROGRAMU NAUCZANIA RELIGII Program nauczania religii Komisji Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski w czêœci dotycz¹cej klasy trzeciej technikum zawiera cele katechetyczne, treœci i zadania nauczyciela rozpisane na po- 1 Komisja Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski, Program Nauczania religii, Kraków 2001. Program nauczania religii zosta³ zatwierdzony przez Komisjê Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski w Radomiu 20 wrzeœnia 2001 r. 76 5

szczególne grupy tematyczne, wskazania do realizacji programu, zamierzone osi¹gniêcia oraz wspó³pracê œrodowisk katechetycznych, parafii i rodziny. Cele katechetyczne, okreœlaj¹, czemu ma s³u yæ nauczanie i wychowanie religijne w œrodowisku szkolnym z uwzglêdnieniem wspó³pracy rodziny i parafii. Treœci okreœlaj¹ niezbêdne informacje, jakie powinien zawieraæ program nauczania religii, aby zrealizowaæ cele katechetyczne, które zawieraj¹ poszczególne katechezy. Zadania nauczyciela religii to dzia³ania katechety zmierzaj¹ce do realizacji celów katechetycznych. Korelacja miêdzyprzedmiotowa ma uwzglêdniaæ te treœci przedmiotów nauczania, które s¹ interesuj¹ce z punktu widzenia celów katechetycznych (edukacyjnych) nauki religii. W zwi¹zku z powy szym Podstawa programowa katechezy Koœcio³a katolickiego w Polsce zawiera propozycje zaczerpniête z analogicznych dokumentów prawa szkolnego. Przyjmuje sformu³owania zrozumia³e dla tych programistów oœwiatowych, którzy z pozycji innych przedmiotów szkolnych chcieliby zaproponowaæ nauce religii integrowanie treœci. Jednoczeœnie nale y pamiêtaæ, e korelacja nauki religii z programami pozosta³ych przedmiotów oznacza, w zale noœci od konkretnego kontekstu szkolnego, nie tylko podejmowanie funkcji integruj¹cej, ale niekiedy uzupe³niaj¹cej lub polemicznej. Zgodnie ze wskazaniami zawartymi w Dyrektorium ogólnym o katechizacji nale y zwróciæ uwagê zw³aszcza na nastêpuj¹ce zagadnienia: pocz¹tek œwiata i sens historii; podstawa (fundament) wartoœci etycznych; funkcja religii w kulturze; przeznaczenie cz³owieka; relacja z natur¹ (DOK 73). Stosowanie korelacji miêdzyprzedmiotowej jest po ¹dane zarówno ze wzglêdów dydaktycznych (³atwiejsze przyswojenie tych samych treœci, które omawia siê w ró nych aspektach na ró nych lekcjach), jak i wychowawczych (ukazanie uczniom jednoœci prawdy oraz szacunku do niej). Œcie ka edukacyjna jest w dokumentach oœwiatowych definiowana jako zestaw treœci i umiejêtnoœci o istotnym znaczeniu wychowawczym, których realizacja mo e odbywaæ siê w ramach ró nych przedmiotów (bloków przedmiotowych) lub w postaci odrêbnych zajêæ. Programy nauczania religii winny siê odnieœæ do celów edukacyjnych, zadañ, treœci i osi¹gniêæ wybranych œcie ek edukacyjnych. 6 OCENA DOBRA Wyjaœnia nauczanie Koœcio³a o modlitwie w kontekœcie pe³nienia woli Bo ej. Objaœnia znaczenie s³ów: nie wódÿ nas na pokuszenie. Objaœnia nauczanie Ojca Œwiêtego o modlitwie. Uzasadnia koniecznoœæ modlitwy. Uzasadnia rolê tradycji modlitwy w yciu chrzeœcijanina. Dowodzi, dlaczego warto budowaæ przyjaÿñ z Bogiem na modlitwie. Podaje, na czym polega poszanowanie godnoœci ludzkiej. Wyjaœnia, e normy moralne pozostaj¹ przez wieki niezmienne. Streszcza naukê Chrystusa o prawdzie. Okreœla sposoby kszta³towania postawy uczciwoœci. Uzasadnia znaczenie uczestnictwa we Mszy Œwiêtej. Dowodzi, e Œwiêta Rodzina z Nazaretu jest wzorem zachowywania IV przykazania. Analizuje naukê Koœcio³a na temat czystoœci. Analizuje teksty biblijne o szacunku dla imienia Bo ego. U ywa poprawnie pojêæ: paruzja, monoteizm, politeizm. Wyjaœnia, co dla niezale noœci Polski w Europie zrobi³ Boles³aw Chrobry. Streszcza yciorys œw. Wojciecha i œw. Stanis³awa. Wyjaœnia, na czym polega odpowiedzialnoœæ za Koœció³ w Polsce. Charakteryzuje, jaka jest rola Ducha Œwiêtego w yciu Koœcio³a i chrzeœcijanina. Charakteryzuje zadania Urzêdu Nauczycielskiego Koœcio³a. Charakteryzuje rolê Prymasa jako budowniczego i obroñcy Koœcio³a. Uzasadnia dlaczego Koœció³ poddaje ocenie moralnej postêpowanie w³adzy. Wskazuje, co powinno byæ celem dobrze sprawowanej w³adzy. Objaœnia, co to znaczy odpowiedzialnoœæ za los brata. Wyjaœnia, dlaczego cz³owiek wierz¹cy powinien czuwaæ. Okreœla zasady ycia spo³ecznego. OCENA BARDZO DOBRA Objaœnia ró nice pomiêdzy pokus¹ i grzechem. Wyjaœnia nauczanie Katechizmu Koœcio³a Katolickiego o tradycji modlitwy chrzeœcijañskiej. Okreœla nauczanie Jezusa o modlitwie. Wyjaœnia, dlaczego chrzeœcijanie celebruj¹ niedzieln¹ Eucharystiê. Okreœla sposoby kszta³towania postawy prawdy. Uzasadnia, e szacunek dzieci wobec rodziców sprzyja wewnêtrznej harmonii ycia rodzinnego oraz w³aœciwemu ich wychowaniu. Uzasadnia, e czystoœæ umacnia wiêÿ z Bogiem. Analizuje znaczenie s³ów wartoœæ prywatna i wartoœæ spo³eczna. Uzasadnia, e przeœladowania powoduj¹ wzrost Koœcio³a. Wskazuje zakres w³adzy prorockiej, kap³añskiej i królewskiej. Uzasadnia znaczenie dla Koœcio³a w Polsce Zjazdu GnieŸnieñskiego. Okreœla sytuacjê spo³eczno-polityczn¹ w Polsce po II wojnie œwiatowej. Wskazuje aspekty bycia odpowiedzialnym za Koœció³. Proponuje, jak katolik mo e wp³ywaæ na dobre sprawowanie w³adzy. Dowodzi o potrzebie tworzenia w³adzy pañstwowej. Wyjaœnia, na czym polega zasada pomocniczoœci, dobra wspólnego, solidarnoœci. Objaœnia, co i w jaki sposób pomaga cz³owiekowi w po- 75

74 OCENA DOPUSZCZAJ CA II. W MODLITWIE JEZUS OBJAWIA OJCA Podaje, jakiej modlitwy nauczy³ nas Jezus. Przytacza przyk³ady pe³nienia woli Bo ej. Podaje, kto w tradycji chrzeœcijañstwa pisa³ o modlitwie. Wyjaœnia znaczenie przyjaÿni w relacjach miêdzyosobowych. Stwierdza, e modlitwa jest oparciem podczas pokus. III. Z CHRYSTUSEM UWIELBIAMY OJCA DEKALOG Wymienia 10 przykazañ Bo ych. Podaje, w jaki sposób mo na wype³niaæ pierwsze przykazanie Bo e. Nazywa, czym jest cnota czystoœci. Podaje treœæ VII przykazania. Nazywa Jezusa Prawd¹. Wskazuje na potrzebê posiadania imienia chrzeœcijañskiego. Wskazuje na obowi¹zek szanowania rodziców. Stwierdza, e tylko Bóg jest dawc¹ ycia i tylko On mo e je odebraæ. OCENA DOSTATECZNA Definiuje pojêcie pokusa. Objaœnia, e modlitwa jest szczególn¹ relacj¹ cz³owieka do Boga. Wyjaœnia, co to znaczy, e mo emy zwracaæ siê do Boga Ojcze. Objaœnia, czym jest pe³nienie woli Bo ej. Wskazuje, czym by³a modlitwa dla œwiêtych. Wskazuje, czym jest modlitwa. Podaje, e Dekalog stoi w obronie wartoœci. Wymienia ró ne formy œwiêtowania chrzeœcijañskiego. Podaje ró ne formy realizacji czystoœci. Wyjaœnia, dlaczego Bogu przynale y siê adoracja. Objaœnia, dlaczego mamy czciæ imiê Pañskie. Wyjaœnia znaczenie s³owa prawda. Wskazuje, jak nale y okazywaæ czeœæ i szacunek rodzicom. Okreœla, na czym polega fundamentalne prawo do ycia. Opowiada, na czym polega przestrzeganie VII przykazania. IV. CHRYSTUS MOC DUCHA ŒWIÊTEGO UCZY I POSY A TAJEMNICA KOŒCIO A Podaje, kiedy i w jakich okolicznoœciach nast¹pi³o zes³anie Ducha Œwiêtego. Wymienia mêczenników Koœcio³a pierwotnego i czasów póÿniejszych. Podaje, komu Chrystus powierzy³ w³adzê nauczania. Podaje datê przyjêcia chrztu przez Polskê. Przytacza znaczenie s³owa odpowiedzialnoœæ. Podaje, kim jest cz³owiek w œwietle tajemnicy Objawienia. Wyjaœnia, kto to jest patron. Wskazuje na kardyna³a Stefana Wyszyñskiego jako wychowawcê i mê a stanu. Stwierdza, jakiej w³adzy podlega ka dy cz³owiek. V. YCIE CHRZEŒCIJANINA W ŒWIECIE Wymienia uprawnienia ludzi pracy. Podaje, kto jest Ÿród³em prawdy. Podaje, kim jest cz³owiek. Wymienia korzyœci p³yn¹ce z faktu przyjêcia chrztu przez Polskê. Wymienia najwa niejsze wydarzenia z ycia kardyna³a Wyszyñskiego. Podaje daty uroczystoœci obchodzonych ku czci œw. Wojciecha i œw. Stanis³awa. Wyjaœnia teksty Pisma Œwiêtego i nauczanie Koœcio³a mówi¹ce o odpowiedzialnoœci. Wyjaœnia, na czym polega³a przemiana w Aposto³ach po zes³aniu Ducha Œwiêtego. Objaœnia powiedzenie: krew mêczenników jest zasiewem chrzeœcijan. Okreœla, kto tworzy Kolegium Biskupów. Stwierdza potrzebê pomocy i wzajemnego dialogu miêdzy Koœcio³em a pañstwem. Wyjaœnia, e Bóg jest Najwy szym W³adc¹. Wymienia trzy podstawowe grupy praw spo³ecznych. Wymienia obowi¹zki obywateli wobec pañstwa. Streszcza fragmenty encykliki Laborem exercens doty- Osi¹gniêcia lub inaczej kompetencje, które powinien nabyæ uczeñ podczas okreœlonej jednostki lekcyjnej, stanowi¹ pewien idea³, do którego winien d¹ yæ katecheta i uczeñ a dotycz¹: wiadomoœci i umiejêtnoœci. Osi¹gniêcia zamieszczone w Programie nauczania religii opisuj¹ wiadomoœci i umiejêtnoœci ucznia, które s¹ wynikiem podjêcia przez katechetê i przedmiot nauczania konkretnych zadañ oraz przekazania treœci po to, by zrealizowaæ cele katechetyczne nauki religii. Wspó³praca œrodowisk katechetycznych ukazuje potrzebê integralnego oddzia³ywania wychowawczego i wskazuje na p³aszczyzny oraz pola wspó³pracy. Treœci przekazywane na katechezie s¹ prze ywane i interioryzowane we wspólnocie wiary jak¹ jest rodzina i parafia. Nieodzowna jest wspó³praca rodziny i parafii w przygotowaniu m³odzie y do sakramentu ma³ eñstwa i ycia w rodzinie. II. PLAN EDUKACJI RELIGIJNEJ Zawiera ujêcie tabelaryczne do Programu nauczania religii (nr AZ-4-01/1) w zakresie klasy trzeciej technikum do podrêcznika metodycznego pt. Œwiadectwo mi³oœci spo³ecznej rozpisane na jednostki tematyczne, cele, treœci, zadania nauczyciela religii, przewidywane osi¹gniêcia do ka dej jednostki lekcyjnej. Plan edukacji religijnej zawiera opis sposobu realizacji celów i zadañ zawartych w Podstawie programowej katechezy Koœcio³a katolickiego w Polsce i Programie nauczania religii z 2001 r. oraz innych zadañ, które wspomagaj¹ ich realizacjê; materia³ zwi¹zany z celami edukacyjnymi; procedury osi¹gania celów; opis przewidywanych osi¹gniêæ oraz sposoby diagnozowania osi¹gniêæ ucznia. Cele edukacji religijnej okreœlaj¹, jakie efekty powinniœmy uzyskaæ w procesie nauczania - uczenia siê; zadania wyznaczaj¹ rodzaj dzia³añ katechety; treœci odnosz¹ siê do merytorycznej zawartoœci programu; osi¹gniêcia okreœlaj¹, co uczeñ powinien wiedzieæ i umieæ oraz w jakim kierunku wskazana jest zmiana jego postawy weryfikowana w procesie diagnozowania. W procesie dydaktycznym nauczyciel dostosowuje przekaz wiedzy, kszta³towanie umiejêtnoœci i postaw uczniów do ich naturalnej aktywnoœci. Idea integracji treœci z ró nych dziedzin wiedzy na etapie klas ponadgimnazjalnych stwarza nowe wyzwanie powi¹zania celów poznawczych, kszta³c¹cych, wychowawczych, wspó³pracy nauczycieli w realizacji blo- 7

ków przedmiotowych i œcie ek edukacyjnych, a tak e stworzenia ca³oœciowego programu szko³y. Na czwartym etapie edukacyjnym obok przedmiotów i bloków przedmiotowych wystêpuj¹ œcie ki edukacyjne o charakterze dydaktyczno-wychowawczym: uczestnictwo w kulturze, wychowanie do ycia w rodzinie, edukacja filozoficzna, edukacja prozdrowotna, edukacja czytelnicza i medialna, edukacja regionalna, edukacja europejska. Plan edukacji religijnej do klasy trzeciej technikum zosta³ opracowany w nastêpuj¹cym uk³adzie: 1. Numer lekcji, temat (pierwszy wpisywany do dziennika szkolnego, drugi uczniowie wpisuj¹ w swoich zeszytach). 2. Cele ogólne danej jednostki lekcyjnej. 3. Zadania nauczyciela religii. 4. Najwa niejsze treœci jednostki katechetycznej. 5. Procedury osi¹gania celów, czyli metody, œrodki dydaktyczne i formy pracy. 6. Realizowane œcie ki miêdzyprzedmiotowe i korelacje z innymi przedmiotami. 7. Przewidywane osi¹gniêcia ucznia (wzorzec, punkt odniesienia w zakresie opanowania wiadomoœci, umiejêtnoœci). 8. Diagnozowanie osi¹gniêæ ucznia. 8 III. PLAN WYNIKOWY Planowanie wynikowe jest œciœle zwi¹zane z ewaluacj¹ osi¹gniêæ uczniów oraz standardami wymagañ. W dydaktyce planowanie wynikowe opiera siê na jasno i realistycznie okreœlonych wymaganiach programowych. Musz¹ byæ one zró nicowane, tak jak zró nicowane s¹ uzdolnienia, motywacje i potrzeby poznawcze uczniów. Plan wynikowy prezentuje to co uczeñ powinien wiedzieæ i umieæ po ka dej lekcji co jest istotne dla ucznia i rodziców 2. W dotychczasowym planowaniu nauczyciel by³ zobowi¹zany do przygotowania rozk³adu materia³u. Akcent by³ po³o ony na zakresie przekazywanych wiadomoœci. Reforma systemu edukacji kieruje uwagê na ucznia, 2 Zob. Rozporz¹dzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 marca 2001 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i s³uchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szko- ³ach publicznych. (Dz. U. Nr 29, póz. 323.) zobowi¹zuje nauczycieli na pocz¹tku ka dego roku szkolnego do poinformowania uczniów oraz ich rodziców (prawnych opiekunów) o wymaganiach edukacyjnych wynikaj¹cych z realizowanego przez siebie programu nauczania oraz o sposobach sprawdzania osi¹gniêæ edukacyjnych uczniów (par. 4.1). Stwierdza zarazem, e wewn¹trzszkolne ocenianie obejmuje m.in. formu³owanie przez nauczycieli wymagañ edukacyjnych oraz informowanie o nich uczniów i ich rodziców (prawnych opiekunów) (par. 3.1). OCENA DOBRA Wymienia obowi¹zki cz³owieka wobec Stwórcy. Podaje naukê Koœcio³a o uczuciach. Objaœnia zwi¹zki pomiêdzy walk¹ z grzechem a umacnianiem wolnoœci. Wyjaœnia pojêcia: czyn moralny, czyn dobry, czyn z³y. Objaœnia, na czym polega sprawiedliwoœæ w yciu cz³owieka. Wyjaœnia istotê odpustu. Wskazuje aspekty wychowania prawego sumienia. Okreœla rolê cnót teologalnych. Charakteryzuje w czym powinno siê przejawiaæ nawrócenie cz³owieka. Dowodzi, e Jezus jest Dawc¹ ród³em szczêœcia ludzkiego. Dowodzi, e w Bogu odnajdujemy pe³niê mi³oœci. OCENA BARDZO DOBRA Wyjaœnia pojêcie oddania siebie Jezusowi. Objaœnia rolê sumienia w yciu spo³ecznym w œwietle Prawa Bo ego. Wyjaœnia, e wspó³dzia³anie z ³ask¹ pozwala na g³êbszy rozwój ycia wewnêtrznego. Uzasadnia sens i znaczenie b³ogos³awieñstw. Uzasadnia potrzebê kierowania siê w yciu mi³oœci¹. Uzasadnia potrzebê zaanga owania cz³owieka w rozwijanie cnót. Analizuje rolê wolnej woli i rozumu w kszta³towaniu uczuæ. Dowodzi, e Jezus jest drog¹ do wyzwolenia z grzechu. Analizuje postawê cz³owieka w wykorzystaniu daru wolnoœci. Dowodzi s³usznoœci postêpowania wed³ug przykazania mi³oœci. 73

Kryteria oceniania w zakresie oceny niedostatecznej i celuj¹cej nale y okreœliæ indywidualnie. Ogólnie: Ocena celuj¹ca oznacza, e osi¹gniêcia ucznia wyraÿnie wykraczaj¹ poza poziom osi¹gniêæ edukacyjnych przewidzianych w realizowanym przez nauczyciela programie nauczania. twórczo i samodzielnie rozwija w³asne uzdolnienia, proponuje oryginalne i nietypowe rozwi¹zania problemów teoretycznych i praktycznych, osi¹ga sukcesy w konkursach i olimpiadach, anga uje siê w prace pozalekcyjne np. monta e sceniczne, gazetki religijne, twórczo uczestniczy w yciu parafii np. nale y do organizacji katolickich, uczestniczy w pielgrzymkach, jego pilnoœæ, systematycznoœæ, zainteresowania, stosunek do przedmiotu nie budzi adnych zastrze eñ, posiada inne osi¹gniêcia indywidualne promuj¹ce ocenê celuj¹c¹. OCENA DOPUSZCZAJ CA I. YCIE W CHRYSTUSIE Podaje rodzaje mi³oœci. Definiuje pojêcie powo³ania. Wymienia podstawowe uczucia. Definiuje, czym jest sumienie. Wymienia cnoty kardynalne. Podaje skutki grzechu pierworodnego. Wskazuje na potrzebê poznania Boga. Wskazuje na zwi¹zki pomiêdzy wolnoœci¹, a odpowiedzialnoœci¹. Wskazuje na Jezusa jako tego, który wybiera zawsze dobro. Wnioskuje, e ³aska jest darem nadprzyrodzonym potrzebnym do zbawienia. OCENA DOSTATECZNA Wymienia sposoby formowania sumienia. Przytacza znaczenie pojêcia cnoty. Podaje definicjê ³aski Bo ej, charyzmatu. Wyszczególnia warunki sakramentu pojednania i pokuty. Wyjaœnia pojêcie szczêœcia. Streszcza tekst Ÿród³owy wypowiedÿ Jana Paw³a II. Streszcza naukê Jezusa o mi³oœci. Stwierdza, e Bóg pragnie szczêœcia cz³owieka. Opowiada tekst k 15,11-32. Wskazuje w³aœciwe spojrzenie na cnotê sprawiedliwoœci. jego osi¹gniêcia i rozwój, wyniki uczenia siê. Wymagania edukacyjne s¹ opisem po ¹danych zmian w wiedzy, umiejêtnoœciach i postawach ucznia z punktu widzenia nauczyciela. Z punktu widzenia ucznia okreœla siê je mianem osi¹gniêæ. Kryteria konstruowania wymagañ Wskazuje siê, i konstruowanie wymagañ winno uwzglêdniaæ kilka podstawowych kryteriów. Nale ¹ do nich: przystêpnoœæ, wartoœæ kszta³c¹ca, niezawodnoœæ, niezbêdnoœæ wewn¹trzprzedmiotowa i niezbêdnoœæ miêdzyprzedmiotowa, u ytecznoœæ. Do istotnych czynnoœci przy planowaniu wymagañ zalicza siê: gruntown¹ analizê programu kszta³cenia. porównanie treœci poszczególnych hase³ programowych z odpowiednimi rozdzia³ami podrêcznika, opracowanie bilansu czasowego niezbêdnego do realizacji poszczególnych grup tematycznych, uzupe³nienie harmonogramu o dodatkowe jednostki tematyczne (œwiêta, okres liturgiczny, pielgrzymka), sporz¹dzenie za³o eñ dotycz¹cych poznania podstawowych wiadomoœci, umiejêtnoœci i nawyków dla wszystkich uczniów, okreœlenie osi¹gniêæ i hierarchii wymagañ, przewidywanie wykorzystanych metod i œrodków dydaktycznych, okreœlenie sposobu diagnozowania. Podany w przewodniku plan wynikowy zosta³y skonstruowany do Programu nauczania religii w zakresie trzeciej klasy technikum i podrêcznika metodycznego pt. Œwiadectwo mi³oœci spo³ecznej. Na podstawie programu nauczania religii dokonano analizy materia³u i opracowano propozycjê wymagañ. Zwrócono uwagê na charakter syntetyczny wymagañ. Przedstawiona propozycja wymagañ w postaci tabelarycznej pozwala wstêpnie oceniæ hierarchiê wymagañ ze wzglêdu na cele i materia³. Wyjaœnienia uk³adu i treœci tabeli: 1. Temat lekcji; (pierwszy wpisywany do dziennika lekcyjnego, drugi do zeszytu ucznia). 72 9

2. Przewidywane osi¹gniêcia. 3. Metody i formy pracy. 4. Œrodki dydaktyczne. 5. Wymagania podstawowe i ponadpodstawowe. Wymagania podstawowe obejmuj¹ wiadomoœci i umiejêtnoœci stosunkowo ³atwe do opanowania, najpewniejsze naukowo, ca³kowicie niezbêdne w dalszej nauce, bezpoœrednio u yteczne. Taksonomia celów nauczania (zob. B. Niemierko, K. Ci kowicz, J. Ochenduszko) poprzez zastosowanie czasowników operacyjnych z wyszczególnieniem poziomów: wiadomoœci: zapamiêtane (oznaczone literk¹ A) i zrozumiane (oznaczone literk¹ B); umiejêtnoœci: stosowanie wiadomoœci w sytuacjach typowych (oznaczone literk¹ C) oraz stosowanie wiadomoœci w sytuacjach problemowych (oznaczone literk¹ D). Wymagania ponadpodstawowe obejmuj¹ wiadomoœci i umiejêtnoœci umiarkowanie trudne do opanowania, w pewnym stopniu hipotetyczne, przydatne, bezpoœrednio u yteczne oraz dope³niaj¹ce; trudne do opanowania, twórcze, wyspecjalizowane, z dala od bezpoœredniej u ytecznoœci. Obejmuj¹ grupê czasowników operacyjnych na poziomach (A, B, C, D). 6. Sposoby diagnozowania osi¹gniêæ ucznia. K R Y T E R I A O C E N I A N I A z katechezy w zakresie III klasy technikum do programu nr AZ-4-01/1 i podrêcznika Œwiadectwo mi³oœci spo³ecznej pod redakcj¹ ks. Stanis³awa abendowicza Przed³o one w niniejszym opracowaniu plany wynikowe s¹ jedynie propozycj¹. Nie mo na zapomnieæ, e ostatecznie to katecheta ró nicuje wymagania programowe i dostosowuje je do uzdolnieñ, potrzeb poznawczych i motywacji uczniów. Katecheta powinien go modyfikowaæ w zale noœci od sytuacji dydaktycznej. Ka dy plan wynikowy, przy ca³ej swej wadze, jest bowiem jedynie impulsem, wskazuj¹cym w³aœciw¹ drogê do osi¹gniêcia oczekiwanych postêpów w umiejêtnoœciach i wiedzy konkretnych uczniów. Zawsze przy planowaniu wymagañ nale y uwzglêdniæ kontekst dzia³añ w danej klasie: mo liwoœci uczniów, ich potrzeby, wyposa enie szko- ³y, prze ywanie etapów roku liturgicznego, znacz¹ce wydarzenia szko³y, jak rekolekcje itp. IV. KRYTERIA OCENIANIA Ocenianie uczniów na katechezie to nie tylko wystawienie stopni ale etap procesu dydaktycznego, który ma znaczenie kszta³c¹ce i wychowawcze. 10

Celem oceniania jest zapewnienie skutecznoœci procesu kszta³cenia ale równie ma charakter pedagogiczny, poniewa s³u y informowaniu uczniów o ich postêpach w nauce a tym samym prowadzi do systematycznoœci i samowychowania. Przy ocenianiu uczniów, dobrze jest pamiêtaæ, e na pocz¹tku roku szkolnego okreœlamy wymagania 3 np.: systematyczne odrabianie pracy domowej, aktywnoœæ na katechezie, prowadzenie zeszytów, przynoszenie potrzebnych pomocy itp., a tym ³atwiej bêdzie na koñcu wystawiæ ocenê semestraln¹ i roczn¹. Ka dy katecheta powinien ustaliæ, jakie wymagania musi spe³niæ uczeñ, aby osi¹gn¹æ ocenê: celuj¹c¹; bardzo dobr¹; dobr¹; dostateczn¹; dopuszczaj¹c¹; (lub niedostateczn¹ 4 ). Te ustalenia nale y do³¹czyæ jako aneks do systemu oceniania istniej¹cego w danej szkole. W procesie oceniania obowi¹zuje stosowanie zasady kumulowania wymagañ (ocenê wy sz¹ otrzymaæ mo e uczeñ, który spe³nia wszystkie wymagania przypisane ocenom ni szym). Ocenê celuj¹c¹ otrzymuje uczeñ, który: a) posiad³ wiedzê i umiejêtnoœci znacznie wykraczaj¹ce poza program nauczania religii w danej klasie, samodzielnie i twórczo rozwija w³asne uzdolnienia, b) biegle pos³uguje siê zdobytymi wiadomoœciami w rozwi¹zywaniu proponuje rozwi¹zania nietypowe, rozwi¹zuje tak e zadania wykraczaj¹ce poza program nauczania tej klasy, c) osi¹ga sukcesy w konkursach i olimpiadach kwalifikuj¹c siê do fina- ³ów na szczeblu powiatowym, regionalnym, wojewódzkim albo krajowym lub posiada inne porównywalne osi¹gniêcia. Okreœlenie poziomu wymagañ ma na celu: pomoc uczniowi w zdobywaniu wiadomoœci problemów teoretycznych lub praktycznych z programu nauczania danej klasy, i umiejêtnoœci wynikaj¹cych z programu nauczania, 3 Zob. Rozporz¹dzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 marca 2001 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania ( ) zobowi¹zuje nauczycieli na pocz¹tku ka dego roku szkolnego do poinformowania uczniów oraz ich rodziców (prawnych opiekunów) o wymaganiach edukacyjnych wynikaj¹cych z realizowanego przez siebie programu nauczania oraz o sposobach sprawdzania osi¹gniêæ edukacyjnych uczniów (par. 4.1). Stwierdza zarazem, e wewn¹trzszkolne ocenianie obejmuje m.in. formu³owanie przez nauczycieli wymagañ edukacyjnych oraz informowanie o nich uczniów i ich rodziców (prawnych opiekunów) (par. 3.1). 4 W niniejszym opracowaniu nie za³¹czono kryteriów na ocenê niedostateczn¹ z uwagi na szczególny charakter nauczania religii w szkole. Katecheza szkolna ma charakter ewangelizacyjno-katechetyczny i spo³eczno-edukacyjny. Zachêca siê katechetów do pozytywnych sposobów oddzia³ywania wychowawczego aby nie stosowaæ oceny z religii jako jedynie narzêdzia dyscyplinuj¹cego. Nale y unikaæ ocen niedostatecznych z religii zw³aszcza na zakoñczenie semestru czy koniec roku. 11

ustalenie kategorii celów i odpowiadaj¹cych im poziomów wymagañ, wspieranie ucznia przez rozpoznawanie odpowiedniego poziomu wymagañ oraz wskazanie mo liwoœci opanowania kolejnego, wy szego poziomu. Mamy jednak œwiadomoœæ, e katecheza prowadzi do jednoœci i za y³oœci z Chrystusem a nasza praca katechetyczna w szkole ma pomóc uczniom i u³atwiæ prze ycie spotkania z Nim we wspólnocie wiary. Trzeba jasno okreœliæ uczniom i rodzicom, e stopieñ z religii dotyczy tylko cz¹stki procesu i osi¹gniêæ katechezy. Wyj¹tkowy charakter katechezy domaga siê odpowiednich sposobów dzia³ania katechety. Trzeba bowiem pamiêtaæ, e stopnie z religii mówi¹ nie tylko o uczniu, ale w pewien sposób tak e o katechecie. Radom, 26 lipca 2005 r. Ks. Stanis³aw abendowicz ŒRODKI DYDAKTYCZNE PODSTAWOWE PONADPODSTAWOWE Redemptor Hominis. plansze, arkusze papieru. Podaje, kiedy Pan Jezus zmartwychwsta³. Wymienia, jakie skutki dla naszego ycia ma zmartwychwstanie Chrystusa. Identyfikuje w piêknie przyrody stwórcze dzie³o Boga. Streszcza wypowiedÿ Jana Paw³a II na temat odpoczynku. WYMAGANIA Wyjaœnia, znaczenie zmartwychwstania Pana Jezusa dla cz³owieka. Analizuje prawdê, e ka da Msza Œwiêta jest uobecnieniem mêki, œmierci i zmartwychwstania Pana Jezusa. za œwiadczenie s³owem i czynem o Zmartwychwsta- ³ym Chrystusie. Podaje treœæ nauki Pisma Œwiêtego o piêknie œwiata i czasie wolnym Wskazuje na wartoœæ odpoczynku. Planuje swoje zaanga owanie religijne w czasie wakacji. za prze ycie czasu wakacji we wspólnocie z Chrystusem i bliÿnimi. OSI GNIÊÆ UCZNIÓW Ocena wypowiedzi uczniów, obserwacja w trakcie tworzenia plakatu wyra aj¹cego radoœæ ze zmartwychwstania Pana Jezusa. Ocena pracy w grupach, sprawdzenie notatek ucznia, ewaluacja. 12 69

PRZEWIDYWANE OSI GNIÊCIA METODY I FORMY PRACY 51. Zmartwychwsta³y Chrystus Zbawicielem œwiata 52. Przygotowanie do dobrego prze ycia wakacji Podaje, kiedy Pan Jezus zmartwychwsta³. Wymienia, jakie skutki dla naszego ycia ma zmartwychwstanie Chrystusa. Wyjaœnia, znaczenie zmartwychwstania Pana Jezusa dla cz³owieka wierz¹cego. Analizuje prawdê, e ka da Msza Œwiêta jest uobecnieniem mêki, œmierci i zmartwychwstania Pana Jezusa. za œwiadczenie s³owem i czynem o Zmartwychwsta³ym Chrystusie. Podaje treœæ nauki Pisma Œwiêtego o piêknie œwiata i czasie wolnym. Identyfikuje w piêknie przyrody stwórcze dzie³o Boga. Streszcza wypowiedÿ Jana Paw³a II na temat odpoczynku. Wskazuje na wartoœæ odpoczynku. Okreœla zaanga owanie religijne chrzeœcijanina w czasie wypoczynku. Planuje prawid³owo czas wolny. za prze ycie czasu wakacji we wspólnocie z Chrystusem i bliÿnimi. Rozmowa kierowana, analiza tekstu biblijnego, dyskusja panelowa, plakat, ekspozycja. Analiza tekstu biblijnego, rozmowa kierowana, dyskusja, praca w grupach. P L A N E D U K A C J I R E L I G I J N E J z katechezy w zakresie III klasy technikum do programu nr AZ-4-01/1 i podrêcznika Œwiadectwo mi³oœci spo³ecznej pod redakcj¹ ks. Stanis³awa abendowicza 68 13

CELE KATECHETYCZNE ZADANIA NAUCZANIA TREŒCI WYMAGANIA ŒRODKI DYDAKTYCZNE PODSTAWOWE PONADPODSTAWOWE OSI GNIÊÆ UCZNIÓW I. YCIE W CHRYSTUSIE 1. Co mam czyniæ, aby osi¹gn¹æ ycie wieczne? Ukazanie sensu ycia ludzkiego. skierowanej na ycie wieczne. Wyjaœnienie definicji grzechu. naœladowania Jezusa. Redemptoris Mater, Liturgia Godzin, Œpiewnik, nagranie audio, œwieca roratnia, plansze z ³aciñskim wyjaœnieniem Adwentu, kolorowe kartony, markery, plansza z has³em Adwent, lekcjonarz. Podaje, czym jest Adwent. Wskazuje wartoœci wynikaj¹ce z postawy czuwania. Wskazuje na sposób godnego prze ycia Adwentu. Wyjaœnia znaczenie Adwentu i okreœla elementy przygotowania. Objaœnia znaczenie Adwentu. Uzasadnia potrzebê sta³ego pog³êbiania wiary. Dowodzi koniecznoœci pracy nad sob¹. Ocenia swoje przygotowanie na przyjœcie Mesjasza. Sprawdzenie notatek ucznia, praca domowa, wartoœciowanie indywidualnych wypowiedzi. 2. Powo³anie do szczêœcia szczêœcie chrzeœcijañskie Uœwiadomienie, e szczêœcie jest wpisane w naturê ludzk¹. ufnoœci wobec Jezusa, który jest Ÿród³em szczêœcia cz³owieka. Przybli enie i pomoc w wyjaœnianiu pojêcia szczêœcia chrzeœcijañskiego. Ukazanie sensu i znaczenia b³ogos³awieñstw. Liturgia Godzin, œpiewnik, plansze, kartony, kartki samoprzylepne, markery. Opowiada tekst Ewangelii mówi¹cy o Wcieleniu. Podaje wiek, w którym ustanowiono uroczystoœæ Narodzenia Pañskiego. Okreœla sposób dziêkczynienia Bogu za Jego mi³oœæ. Uzasadnia radosny charakter prze ywania œwi¹t Bo ego Narodzenia. za kszta³towanie postawy wdziêcznoœci Bogu za dar Jego Syna. Obserwacja uczniów w toku pracy oraz w czasie prze ywanego spotkania op³atkowego, dyskusja. 3. Wolnoœæ i odpowiedzialnoœæ Ukazanie wolnoœci i odpowiedzialnoœci jako miary dojrza³oœci cz³owieka. Kszta³towanie odpowiedzialnej postawy na drodze wyborów yciowych. Wskazanie na zwi¹zki pomiêdzy odpowiedzialnoœci¹ i wolnoœci¹. Przedstawienie postaci Jezusa jako drogi do wyzwolenia z grzechu. Redemptor Hominis. Wyjaœnia, istotê Wielkiego Postu. Stwierdza, e Wielki Post jest darem, a zarazem zadaniem wymagaj¹cym od cz³owieka wysi³ku. Wskazuje, kiedy rozpoczyna siê i jak d³ugo trwa Wielki Post. Wymienia czynniki wp³ywaj¹ce na dobre prze ycie czasu Wielkiego Postu. Streszcza teksty Pisma Œwiêtego mówi¹ce o kuszeniu Jezusa. za przygotowania siê do dobrego prze ycia czasu Wielkiego Postu. Sprawdzenie notatek uczniów, rozmowa zauwa enie mo liwoœci wp³ywu na w³asne ycie. 4. Nauka Jezusa o mi³oœci Ukazanie nauki Jezusa o mi³oœci. Wskazanie na nierozerwalnoœæ przykazañ mi³oœci Boga i bliÿniego. Koncentracja rozwa añ na nauce Jezusa o mi³oœci. Zwrócenie uwagi na szczególn¹ rolê mi³oœci do nieprzyjació³ w nauczaniu Koœcio³a. ilustracja przedstawiaj¹ca powrót syna marnotrawnego, plansza z napisem, mapa pojêciowa, markery, arkusze papieru. Podaje warunki prawdziwego nawrócenia. Wymienia wartoœci prowadz¹ce do wewnêtrznego nawrócenia. Wyjaœnia, od czego zale y owocne prze ycie rekolekcji. Wskazuje na okazywanie wdziêcznoœci Bogu za dar nawrócenia. Objaœnia, na czym polega prawdziwe nawrócenie. Charakteryzuje postawê mi- ³osiernego Ojca i powracaj¹cego syna. Uzasadnia koniecznoœæ wziêcia udzia³u w rekolekcjach wielkopostnych. Dowodzi s³usznoœci postêpowania mi³osiernego Ojca. Ocena aktywnoœci na lekcji, praca domowa. 14 67

PRZEWIDYWANE OSI GNIÊCIA METODY I FORMY PRACY PROCEDURY OSI GANIA CELÓW REALIZOWANE ŒCIE KI MIÊDZYPRZEDMIOTOWE I KORELACJE Z INNYMI PRZEDMIOTAMI PRZEWIDYWANE OSI GNIÊCIA OSI GNIÊÆ UCZNIÓW 47. Adwent czas refleksji i zadumy 48. Uroczystoœæ Bo ego Narodzenia Definiuje termin Adwent. Podaje istotne treœci liturgii okresu Adwentu. Okreœla elementy przygotowania do Bo ego Narodzenia. Uzasadnia potrzebê sta³ego pog³êbiania wiary. Wskazuje wartoœci wynikaj¹ce z postawy czuwania. Ocenia swoje przygotowanie na przyjœcie Mesjasza. Podaje wiek, w którym ustanowiono uroczystoœæ Narodzenia Pañskiego. Wyjaœnia, od czego zale y owocne prze ycie Bo ego Narodzenia. Opowiada tekst Ewangelii mówi¹cy o Wcieleniu. za kszta³towanie postawy wdziêcznoœci Bogu za dar Jego Syna. Okreœla sposób dziêkczynienia Bogu za Jego mi³oœæ. Ocenia swoj¹ postawê wzglêdem prze ywania œwi¹t Bo ego Narodzenia. Uzasadnia radosny charakter prze ywania œwi¹t Bo ego Narodzenia. 49. Wielki Post Wymienia czynniki wp³ywaj¹ce na dobre prze- ycie czasu Wielkiego Postu. Objaœnia, znaczenie tekstu biblijnego o kuszeniu Jezusa. Wyjaœnia istotê Wielkiego Postu. Wskazuje, kiedy rozpoczyna siê i jak d³ugo trwa Wielki Post. Stwierdza, e Wielki Post jest darem i zarazem wymaga od cz³owieka wysi³ku. za przygotowania siê do dobrego prze ycia czasu Wielkiego Postu. Metoda skojarzeñ, wyk³ad, praca w grupach, analiza tekstu Ÿród³owego, rozmowa kierowana, ekspozycja. Metoda poszukuj¹ca, praca w grupach, wyk³ad, analiza tekstu Ÿród³owego, œpiew, ekspozycja. Rozmowa kierowana, analiza tekstu biblijnego, metoda skojarzeñ, dyskusja panelowa. Dyskusja, pogadanka, praca w grupach, niedokoñczone zdanie. Pogadanka, wyk³ad, dyskusja. Dyskusja, wyk³ad, pogadanka, rozmowa kierowana, praca w grupach. sens i cel ycia: ycie jako fundamentalna wartoœæ, odpowiedzialnoœæ za w³asny rozwój. staro ytne wezwanie: Poznaj samego siebie i zawsze aktualne pytania: Kim jestem? Dok¹d zmierzam? Jaki jest sens ycia ludzkiego? poszukiwanie szczêœcia przez stulecia, koncepcja cz³owieka jako osoby szczêœliwej, istoty kochaj¹cej, rozumnej, wolnej, zdolnej do poznania prawdy i d¹- ¹cej do dobra. Jêzyk polski: tradycje literackie: konteksty biblijne i antyczne. Wartoœci: dobro, piêkno, wolnoœæ i odpowiedzialnoœæ. Definiuje pojêcie grzechu. Wymienia obowi¹zki cz³owieka wobec Stwórcy. Podaje przyk³ady naœladowania Jezusa. Wyjaœnia pojêcie oddania siebie Jezusowi. Wskazuje na potrzebê poznania Boga. Stwierdza, e Bóg pragnie szczêœcia cz³owieka. Okreœla, co czyniæ, by osi¹gn¹æ ycie wieczne. Podaje tekst Ÿród³owy. Definiuje pojêcie powo³ania. Wyjaœnia pojêcie szczêœcia. Uzasadnia sens i znaczenie b³ogos³awieñstw. Wskazuje na pragnienie szczêœcia wpisanego w naturê cz³owieka. Analizuje rolê Ducha Œwiêtego w uœwiadamianiu powo³ania. Dowodzi, e Jezus jest Dawc¹ ród³em szczêœcia ludzkiego. Podaje tekst Ÿród³owy. Definiuje pojêcia: wolnoœæ i odpowiedzialnoœæ. Objaœnia zwi¹zki pomiêdzy walk¹ z grzechem a umacnianiem wolnoœci. Wskazuje na zwi¹zki pomiêdzy wolnoœci¹, a odpowiedzialnoœci¹. Dowodzi, e Jezus jest drog¹ do wyzwolenia z grzechu. Dyskusja, praca z tekstem Ÿród³owym, opiniowanie wypowiedzi. Praca z tekstem Ÿród³owym, obserwacja wypowiedzi w trakcie dyskusji. Ocena indywidualnych odpowiedzi na temat wolnoœci i odpowiedzialnoœci, opiniowanie treœci wniosków wypracowanych w trakcie zajêæ. 50. Przygotowanie do szkolnych rekolekcji wielkopostnych Podaje warunki prawdziwego nawrócenia. Wymienia wartoœci prowadz¹ce do wewnêtrznego nawrócenia. Objaœnia, na czym polega prawdziwe nawrócenie. Wyjaœnia, od czego zale y owocne prze ycie rekolekcji. Charakteryzuje postawê mi³osiernego Ojca i powracaj¹cego syna. Wskazuje na okazywanie wdziêcznoœci Bogu za dar nawrócenia. Uzasadnia koniecznoœæ wziêcia udzia³u w rekolekcjach wielkopostnych. Dowodzi s³usznoœci postêpowania mi³osiernego Ojca. Analiza tekstu Ÿród³owego, praca w grupach, identyfikacja z postaci¹ biblijn¹, rozmowa kierowana, mapa pojêciowa, pantomima, telegram. Analiza tekstu biblijnego, dyskusja, refleksja, rozmowa kierowana. poszukiwanie szczêœcia przez stulecia, koncepcja cz³owieka jako osoby szczêœliwej, istoty kochaj¹cej, rozumnej, wolnej, zdolnej do poznania prawdy i d¹- ¹cej do dobra. Przytacza tekst Ÿród³owy. Podaje rodzaje mi³oœci. Objaœnia, na czym polega mi³oœæ bliÿniego. Streszcza naukê Jezusa o mi³oœci. Uzasadnia potrzebê kierowania siê w yciu mi³oœci¹. Wskazuje na teksty z Pisma Œwiêtego, które mówi¹ o mi³oœci nieprzyjació³. Dowodzi, e w Bogu odnajdujemy pe³niê mi³oœci. Ocenia swoje postêpowanie w œwietle mi³oœci Boga. Ocena pracy w grupach, dyskusja, autorefleksja, obserwacja uczniów w toku ich pracy. 66 15

CELE KATECHETYCZNE ZADANIA NAUCZANIA TREŒCI WYMAGANIA ŒRODKI DYDAKTYCZNE PODSTAWOWE PONADPODSTAWOWE OSI GNIÊÆ UCZNIÓW 5. Czyny dobre i z³e Ÿród³a moralnoœci Ukazanie Ÿród³a moralnoœci czynów ludzkich. odpowiedzialnoœci za swoje czyny. Pomoc w okreœlaniu czym jest czyn moralny, czyn dobry, czyn z³y. Przedstawienie Jezusa jako Tego, który wybiera zawsze dobro. reprodukcja fresku Micha³a Anio³a S¹d Ostateczny. Wyjaœnia znaczenie przyjœcia Jezusa na œwiat. Charakteryzuje, na czym powinno polegaæ czuwanie. Analizuje teksty Ÿród³owe. Podaje definicjê s³owa paruzja. Uzasadnia, dlaczego cz³owiek wierz¹cy powinien czuwaæ. Ocenia swoj¹ gotowoœæ na spotkanie z Chrystusem Wartoœciowanie wniosków z analizy tekstów, ocena pracy na lekcji, praca domowa. 6. Uczucia i ycie moralne Uœwiadomienie prawdy, e osoba ludzka d¹ y do szczêœcia przez œwiadome czyny, uczucia i doznania, jakich doœwiadcza. odpowiedzialnoœci za ycie moralne. Przybli enie nauki Koœcio³a o uczuciach. Zachêcenie uczniów do zapoznania siê z rol¹ wolnej woli i rozumu w kszta³towaniu uczuæ. Liturgia Godzin (Brewiarz), Jan Pawe³ II Familiaris consortio. Nazywa ró ne znaki i gesty liturgiczne. Wyjaœnia znaczenie s³owa liturgia. Stosuje poznane postawy modlitewne w codziennoœci. Analizuje teksty biblijne o liturgii. Opisuje postawy modlitewne Planuje swoje zaanga owanie w liturgiê Koœcio³a. Rozmowa wartoœciuj¹ca wypowiedzi uczniów, refleksja nad w³asna postaw¹ w czasie liturgii, praca domowa. karty pracy, ks. W. Zalewski, Œwiêci na ka dy dzieñ, Warszawa 1982. Przytacza teksty Ÿród³owe, które œwiadcz¹ o kulcie Matki Bo ej. Wymienia ro ne formy oddawania czci Maryi. Wyjaœnia, na czym polega kult Matki Bo ej. Charakteryzuje formy oddawania czci Maryi. Redaguje modlitwê dziêkczynn¹ do Maryi za matczyn¹ opiekê. Dowodzi potrzebê oddawania czci Maryi. Osobista refleksja, opiniowanie wypowiedzi uczniów. 7. Wybieraæ zgodnie z sumieniem Ukazanie sumienia jako Ÿród³a dzia³ania moralnego. odpowiedzialnoœci za czyny. Okreœlenie roli sumienia w wyborach ludzkich. Ukazanie roli sumienia w yciu spo³ecznym w œwietle Prawa Bo ego. Konstytucja dogmatyczna o Koœciele Lumen gentium, ks. W. Zalewski, Œwiêci na ka dy dzieñ, Warszawa 1982. Definiuje, czym jest œwiêtoœæ. Wymienia, kto i kiedy ustanowi³ uroczystoœæ Wszystkich Œwiêtych. Wskazuje na cel ycia chrzeœcijañskiego. Wymienia cechy osoby œwiêtej. Objaœnia teksty mówi¹ce o œwiêtoœci. Rozró nia drogi prowadz¹ce do Królestwa Niebieskiego. za prowadzenie siebie i innych do œwiêtoœci. Dyskusja, ocena aktywnoœci na lekcji, praca domowa. 8. B¹dŸcie doskonali cnoty i ³aska Ukazanie cnót jako sta- ³ych dyspozycji umys³u i woli cz³owieka do pe³nienia dobra. odpowiedzialnoœci za ycie wiar¹. Pomoc w okreœleniu znaczenia pojêcia cnoty. Ukazanie roli ³aski Bo ej w kszta³towaniu cnót i charakteru cz³owieka. karty pracy, ks. W. Zalewski, Œwiêci na ka dy dzieñ, Warszawa 1982., M. Lisowski W Dzieñ Zaduszny, M. Kierklo W³aœciwa droga. Podaje naukê Koœcio³a dotycz¹c¹ szacunku wobec zmar³ych. Wyjaœnia, jak¹ rolê pe³ni Dzieñ Zaduszny w liturgii. Uzasadnia potrzebê modlitwy za zmar³ych. Wylicza rzeczy ostateczne cz³owieka. Okreœla sposób pracy nad sob¹ w celu osi¹gniêcia zbawienia. Dowodzi koniecznoœci modlitwy za zmar³ych. za swoj¹ postawê wobec zmar³ych. Analiza tekstu biblijnego, praca w grupach, refleksja nad ostatnimi rzeczami cz³owieka. 16 65

PRZEWIDYWANE OSI GNIÊCIA METODY I FORMY PRACY PROCEDURY OSI GANIA CELÓW REALIZOWANE ŒCIE KI MIÊDZYPRZEDMIOTOWE I KORELACJE Z INNYMI PRZEDMIOTAMI PRZEWIDYWANE OSI GNIÊCIA OSI GNIÊÆ UCZNIÓW 42. Odnowienie œwiata w Jezusie paruzja Podaje definicjê s³owa paruzja. Wyjaœnia znaczenie przyjœcia Jezusa na œwiat. Uzasadnia, dlaczego cz³owiek wierz¹cy powinien czuwaæ. Charakteryzuje, na czym powinno polegaæ czuwanie. Analizuje teksty Ÿród³owe. Ocenia swoj¹ gotowoœæ na spotkanie z Chrystusem. VI. KATECHEZY LITURGICZNE I OKOLICZNOŒCIOWE 43. Oddajmy Bogu chwa³ê liturgia Koœcio³a Nazywa ró ne znaki i gesty liturgiczne. Wyjaœnia znaczenie s³owa liturgia. Opisuje postawy modlitewne. Stosuje poznane postawy modlitewne w codziennoœci. Planuje swoje zaanga owanie w liturgiê Koœcio³a. Analizuje teksty biblijne o liturgii. 44. Kult Maryi Matki Bo ej Wymienia ro ne formy oddawania czci Maryi. Przytacza teksty Ÿród³owe, które œwiadcz¹ o kulcie Matki Bo ej. Wyjaœnia, na czym polega kult Matki Bo ej. Charakteryzuje formy oddawania czci Maryi. Dowodzi potrzebê oddawania czci Maryi. Redaguje modlitwê dziêkczynn¹ do Maryi za matczyn¹ opiekê. 45. Uroczystoœæ Wszystkich Œwiêtych Wymienia cechy osoby œwiêtej. Rozró nia drogi prowadz¹ce do Królestwa Niebieskiego. Objaœnia teksty mówi¹ce o œwiêtoœci. Wyjaœnia, kto i kiedy ustanowi³ uroczystoœæ Wszystkich Œwiêtych. Wskazuje na cel ycia chrzeœcijañskiego. Analizuje teksty Ÿród³owe. Ocenia swoje d¹ enie do doskona³oœci. Rozmowa kierowana, dyskusja, analiza tekstu Ÿród³owego, praca w grupach. Wyk³ad, praca w grupach, analiza tekstu Ÿród³owego, rozmowa kierowana. Medytacja, pogadanka, praca w grupach, rozmowa kierowana, ekspozycja. S³oneczko, pogadanka, praca w grupach, metaplan. Wyk³ad, analiza tekstów, praca w grupach, rozmowa kierowana, dyskusja. Praca w grupach, drama, refleksja, analiza tekstu Ÿród³owego. Praca w grupach, analiza tekstu, rozmowa kierowana. Jêzyk polski: tradycje literackie: konteksty biblijne i antyczne. Tematy: mi³oœæ, walka dobra ze z³em. Wartoœci: prawda, dobro, piêkno, wolnoœæ, odpowiedzialnoœæ. etyka chrzeœcijañska podstawowe za³o enia i zasady; dobro i z³o. Jêzyk polski: wybrane z czasopism i prasy codziennej teksty publicystyczne; inne wytwory kultury (np. filmy, programy TV). Edukacja czytelnicza i medialna: s³owo, gest i ruch jako forma wypowiedzi w yciu, formy i kana³y komunikowania siê ludzi, funkcje komunikatów, psychologiczne podstawy komunikowania siê ludzi. etyka ycia zbiorowego, hierarchia wartoœci w yciu spo- ³ecznym. Konflikty spo³eczne, harmonia spo³eczna. Sumienie i wartoœci w refleksji filozoficznej. Podaje tekst Ÿród³owy. Wyjaœnia pojêcia: czyn moralny, czyn dobry, czyn z³y. Wnioskuje o potrzebie oparcia siê w ocenie swojego zachowania o g³os sumienia. Wskazuje na Jezusa jako tego, który wybiera zawsze dobro. Analizuje swoje postêpowanie w odniesieniu do Boga. za swoje czyny. Przytacza tekst Ÿród³owy. Podaje naukê Koœcio³a o uczuciach. Wymienia podstawowe uczucia. Wyjaœnia pojêcie uczucie. Wskazuje na serce cz³owieka jako miejsce uczuæ. Analizuje rolê wolnej woli i rozumu w kszta³towaniu uczuæ. za uczucia. Definiuje, czym jest sumienie. Podaje sposoby formowania sumienia. Objaœnia rolê sumienia w yciu spo³ecznym w œwietle Prawa Bo ego. Wskazuje aspekty wychowania prawego sumienia. Analizuje postawê chrzeœcijanina o prawym sumieniu. Praca z tekstem Ÿród³owym, ocena pracy w grupach, praca domowa. Praca z tekstem Ÿród³owym, dyskusja, opiniowanie wypowiedzi. Analiza strukturalna, praca z tekstem Ÿród³owym, ocena aktywnoœci na lekcji, opiniowanie w³aœciwej interpretacji prawd zawartych w Piœmie Œwiêtym, KKK i dokumentach Soboru Watykañskiego II. 46. Dzieñ Zaduszny Podaje naukê Koœcio³a dotycz¹c¹ szacunku wobec zmar³ych. Wylicza rzeczy ostateczne cz³owieka. Wyjaœnia, jak¹ rolê pe³ni Dzieñ Zaduszny w liturgii. Objaœnia tekst poznanych fragmentów z Pisma Œwiêtego i nauki Koœcio³a. Uzasadnia potrzebê modlitwy za zmar³ych. Okreœla sposób pracy nad sob¹ w celu osi¹gniêcia zbawienia. Analizuje tekst Ÿród³owy. za swoj¹ postawê wobec zmar³ych. Pogadanka, analiza tekstu biblijnego, praca w grupach, medytacja. Pogadanka, analiza tekstu Ÿród³owego, rozmowa kierowana. Jêzyk polski: wartoœci: prawda, dobro; wiara; sacrum i profanum. Literatura i kultura a wartoœci moralne. etyka ycia zbiorowego. etyka chrzeœcijañska: podstawowe za³o enia i zasady. Podaje znaczenie pojêcia cnoty. Wymienia cnoty kardynalne. Wyjaœnia rolê ³aski Bo ej w kszta³towaniu cnót i charakteru cz³owieka. Okreœla rolê cnót teologalnych. Uzasadnia potrzebê zaanga owania cz³owieka w rozwijanie cnót. Ocenia swoj¹ wspó³pracê z ³ask¹ Bo ¹. Analiza strukturalna, dyskusja. Ocena wypowiedzi uczniów. 64 17

CELE KATECHETYCZNE ZADANIA NAUCZANIA TREŒCI WYMAGANIA ŒRODKI DYDAKTYCZNE PODSTAWOWE PONADPODSTAWOWE OSI GNIÊÆ UCZNIÓW 9. Mi³osierdzie i grzech Ukazanie tajemnicy grzechu w aspekcie daru wolnoœci cz³owieka. 10. Sprawiedliwoœæ Bo a Ukazanie znaczenia cnoty sprawiedliwoœci w yciu chrzeœcijañskim. 11. Rok ³aski od Pana odpusty Ukazanie roli ³aski w drodze zbawienia. II. W MODLITWIE JEZUS OBJAWIA OJCA 12. Modlitwa dar przyjaÿni cz³owieka z Bogiem Ukazanie wartoœci modlitwy jako daru przyjaÿni cz³owieka z Bogiem. Uœwiadomienie mi³oœci i mi³osierdzia Boga wzglêdem cz³owieka. sprawiedliwoœci w relacjach z drugim cz³owiekiem. Wezwanie do wspó³dzia- ³ania z ³ask¹ Bo ¹. zaufania wobec Boga. Wskazanie i objaœnienie konsekwencji grzechu œmiertelnego. Uœwiadomienie uczniom koniecznoœci korzystania z mi³osierdzia Bo ego. Pomoc w okreœleniu sprawiedliwoœci Bo ej. Zachêcenie do pielêgnowania cnoty sprawiedliwoœci. Pomoc w okreœleniu czym jest odpust. Zachêcenie do korzystania z ³ask Bo ych. Przybli enie modlitwy jako szczególnej relacji cz³owieka do Boga. Wskazanie na modlitwê jako element przyjaÿni cz³owieka z Bogiem. Pismo Œwiête, encyklika Jana Paw³a II Laborem exercens, karty pracy. Encyklika Jana Paw³a II Fides et ratio, Adhortacja apostolska Jana Paw³a II Familiaris consortio, Jan Pawe³ II List z okazji Miêdzynarodowego Roku M³odzie y 1985, Pawe³ VI Modlitwa katolika œwieckiego, karta pracy. Pismo Œwiête, Konstytucja duszpasterska o Koœciele w œwiecie wspó³czesnym, Katechizm adhortacja apostolska Jana Paw³a II Christifideles laici. Ilustracje, kartki papieru, tekst Pisma Œwiêtego, Katechizm encyklika Centesimus Annus, Orêdzie Jan Paw³a II na XXIII Œwiatowy Dzieñ Pokoju. Podaje, z czego wyp³ywa godnoœæ ludzkiej pracy. Wymienia uprawnienia ludzi pracy. Streszcza fragmenty encykliki Laborem exercens dotycz¹ce uprawnieñ ludzi pracy. Podaje, kto jest Ÿród³em prawdy. Wskazuje na rolê sumienia w odkrywaniu prawdy. Wymienia obowi¹zki obywateli wobec pañstwa. Przytacza cele pañstwa. Wyjaœnia pojêcie ekologia i ekologia cz³owieka. Wskazuje na teksty z Pisma Œwiêtego o stworzeniu œwiata. wspólnocie ludzkiej. Dowodzi s³usznoœci praw spo³ecznych. Wyjaœnia pojêcie: cz³owiek podmiotem pracy. Uzasadnia, w jaki sposób praca kszta³tuje ycie rodzinne i spo³eczne cz³owieka. Okreœla rolê odpowiedzialnych za pracê. Analizuje w³asn¹ postawê wobec pracy ludzkiej. za wykonywan¹ pracê. Objaœnia, co i w jaki sposób pomaga cz³owiekowi w poszukiwaniu prawdy. Uzasadnia potrzebê kszta³towania w³asnego ycia na prawdzie. Ocenia swoj¹ postawê wobec prawdy. Objaœnia, co to znaczy odpowiedzialnoœæ za los brata. Opisuje obowi¹zki spoczywaj¹ce na w³adzy cywilnej wobec pañstwa. za realizacjê swoich obowi¹zków wobec pañstwa. Ocenia swoj¹ postawê wobec pañstwa. Wylicza swoje obowi¹zki i zadania w dziedzinie ochrony przyrody. Uzasadnia koniecznoœæ dbania o przyrodê i œrodowisko. Analizuje wspó³dzia³anie Boga i cz³owieka w œwiecie. Dyskusja, opiniowanie wypowiedzi na temat godnoœci pracy ludzkiej, praca domowa. Ocena efektów pracy w grupach, praca domowa. OdpowiedŸ ustna lub pisemna, praca w grupach, dyskusja obserwacyjna. Wartoœciowanie wypowiedzi uczniów na temat ekologii i ekologii cz³owieka, praca domowa. 18 63

PRZEWIDYWANE OSI GNIÊCIA METODY I FORMY PRACY PROCEDURY OSI GANIA CELÓW REALIZOWANE ŒCIE KI MIÊDZYPRZEDMIOTOWE I KORELACJE Z INNYMI PRZEDMIOTAMI PRZEWIDYWANE OSI GNIÊCIA OSI GNIÊÆ UCZNIÓW Wskazuje na obowi¹zki cz³owieka we wspólnocie. Uzasadnia potrzebê stosowania prawa mi³oœci we wspólnocie ludzkiej. Dowodzi s³usznoœci praw spo³ecznych. 38. Godnoœæ pracy ludzkiej Podaje, z czego wyp³ywa godnoœæ ludzkiej pracy. Wymienia uprawnienia ludzi pracy. Wyjaœnia pojêcie: cz³owiek podmiotem pracy. Streszcza fragmenty encykliki Laborem exercens dotycz¹ce uprawnieñ ludzi pracy. Uzasadnia, w jaki sposób praca kszta³tuje ycie rodzinne i spo³eczne cz³owieka. Okreœla rolê odpowiedzialnych za pracê. Analizuje w³asn¹ postawê wobec pracy ludzkiej. za wykonywan¹ pracê. 39. Prawda w yciu osobistym i spo³ecznym Podaje, kto jest Ÿród³em prawdy. Objaœnia, co i w jaki sposób pomaga cz³owiekowi w poszukiwaniu prawdy. Wskazuje na rolê sumienia w odkrywaniu prawdy. Uzasadnia potrzebê kszta³towania w³asnego ycia na prawdzie. Ocenia swoj¹ postawê wobec prawdy. Pogadanka, praca w grupach, rozmowa kierowana, analiza tekstu Ÿród³owego. Analiza tekstu Ÿród³owego, rozmowa kierowana, praca w grupach. Praca w grupach, rozmowa kierowana, analiza tekstów Ÿród³owych, refleksja. Praca w grupach, rozmowa kierowana. Jêzyk polski: tradycje literacki: konteksty biblijne. Wartoœci: prawda, dobro, piêkno; wolnoœæ, odpowiedzialnoœæ. Motyw walki dobra ze z³em. Chrystus w literaturze i kulturze. Edukacja czytelnicza i medialna: kryteria prawdziwoœci i wiarygodnoœci przekazu medialnego. Dzia³alnoœæ charytatywna Koœcio³a. Geografia: problemy wspó³czesnego œwiata; sprawiedliwoœæ a globalizacja. etyka w yciu publicznym. Wybrane zagadnienia z etyki ycia spo³ecznego. Przytacza plan Boga wzglêdem cz³owieka. Podaje skutki grzechu pierworodnego. Wymienia konsekwencje grzechu œmiertelnego. Objaœnia, kiedy cz³owiek pope³nia grzech powszedni. Wyszczególnia warunki sakramentu pojednania i pokuty. Charakteryzuje w czym powinno siê przejawiaæ nawrócenie cz³owieka. Wskazuje na rolê Mesjasza w zbawieniu cz³owieka. Analizuje postawê cz³owieka w wykorzystaniu daru wolnoœci. Przytacza teksty biblijne dotycz¹ce sprawiedliwoœci. Wyjaœnia na czym polega sprawiedliwoœæ w yciu cz³owieka. Okreœla cechy relacji wzglêdem Boga i cz³owieka. Wskazuje w³aœciwe spojrzenie na cnotê sprawiedliwoœci. Dowodzi s³usznoœci postêpowania wed³ug przykazania mi³oœci. Analizuje teksty Ÿród³owe. Ocena wypowiedzi, opiniowanie treœci wniosków wypracowanych w trakcie zajêæ. Dyskusja, opiniowanie wypowiedzi ustnej. 40. Obowi¹zki wobec pañstwa Wymienia obowi¹zki obywateli wobec pañstwa. Przytacza cele pañstwa. Objaœnia, co to znaczy odpowiedzialnoœæ za los brata. Opisuje obowi¹zki spoczywaj¹ce na w³adzy cywilnej wobec pañstwa. za realizacjê swoich obowi¹zków wobec pañstwa. Ocenia swoj¹ postawê wobec pañstwa. 41. Cz³owiek wobec przyrody i œrodowiska Wylicza swoje obowi¹zki i zadania w dziedzinie ochrony przyrody. Wyjaœnia pojêcie ekologia i ekologia cz³owieka. Wskazuje na teksty z Pisma Œwiêtego o stworzeniu œwiata. Uzasadnia koniecznoœæ dbania o przyrodê i œrodowisko. Analizuje wspó³dzia³anie Boga i cz³owieka w œwiecie. Rozmowa kierowana, praca w grupach, analiza tekstu Ÿród³owego. Dyskusja, pogadanka, praca w grupach, rozmowa kierowana, ekspozycja. Pogadanka, praca indywidualna, rozmowa kierowana, analiza tekstu. S³oneczko, dialog, praca w grupach, tworzenie akrostychu, s³uchanie nagranego tekstu. Wychowanie do ycia w rodzinie: to samoœæ cz³owieka i poczucie sensu ycia. Wielowymiarowoœæ cz³owieka: wymiar biologiczny, psychiczny, moralny, religijny, spo³eczny. Jêzyk polski: przyk³ady modlitw z literatury polskiej i klasycznej. etyka ycia zbiorowego, hierarchia wartoœci w yciu spo- ³ecznym. Konflikty spo³eczne, harmonia spo³eczna. Sumienie i wartoœci w refleksji filozoficznej. Wartoœci w ujêciu Podaje definicjê ³aski Bo ej, charyzmatu. Wyjaœnia istotê odpustu. Wnioskuje, e ³aska jest darem nadprzyrodzonym potrzebnym do zbawienia. Dowodzi, e wspó³dzia³anie z ³ask¹ pozwala na g³êbszy rozwój ycia wewnêtrznego. Podaje, czym jest modlitwa jako dar. Wyjaœnia znaczenie przyjaÿni w relacjach miêdzyosobowych. Objaœnia, e modlitwa jest szczególn¹ relacj¹ cz³owieka do Boga. Uzasadnia dlaczego warto budowaæ przyjaÿñ z Bogiem na modlitwie. za kszta³towanie swego ycia na fundamencie modlitwy rozumianej jako wiêÿ przyjaÿni cz³owieka z Bogiem. Ocena indywidualnych odpowiedzi, opiniowanie treœci wniosków wypracowanych w trakcie zajêæ. Sprawdzian, opiniowanie wypowiedzi ustnej, rozmowa, refleksja. 62 19