Międzynarodowy handel usługami Polski w 2017 roku

Międzynarodowy handel usługami Polski w 2017 roku

Spis treści Synteza 3 1. Saldo usług w kontekście międzynarodowym 4 2. Eksport usług 10 2.1. Usługi transportowe 13 2.2. Usługi uszlachetniania oraz napraw 14 2.3. Podróże zagraniczne 15 2.4. Pozostałe usługi 15 2.5. Ramka 1: Międzynarodowy handel usługami, a międzynarodowe powiazanie kapitałowe 17 3. Import usług 21 3.1. Usługi transportowe 24 3.2. Naprawy oraz usługi uszlachetniania 25 3.3. Podróże zagraniczne 25 3.4. Pozostałe usługi 26 3.5. Ramka 2: Udział Polski w światowym handlu usługami 27 Aneks statystyczny 30 Spis wykresów i tabel 34 2 Narodowy Bank Polski

Synteza Synteza 1 Obroty usługowe, mają coraz większe znaczenie dla polskiej gospodarki i bilansu płatniczego. W 2017 r. saldo w handlu usługami wyniosło 76,4 mld PLN, co stanowiło 3,9% produktu krajowego brutto. Usługi były również najważniejszą kategorią wpływającą pozytywnie na wartość salda rachunku bieżącego polskiego bilansu płatniczego. W 2017 r. dodatnie saldo międzynarodowego handlu usługami kształtowane było głównie przez: usługi transportowe (26,6 mld PLN), pozostałe usługi (17,6 mld PLN) oraz podróże zagraniczne i uszlachetnianie (kolejno około 14,5 mld PLN). W 2017 r. wartość eksportu usług wyniosła 220,7 mld PLN, zaś importu 144,3 mld PLN. Przyrost eksportu był dużo większy niż przyrost importu (eksport zwiększył się o 12,6% r/r, a import o 6,8% r/r). Najważniejszy przyrost eksportu związany był z usługami transportowymi, pozostałymi usługami biznesowymi, podróżami zagranicznymi oraz usługami telekomunikacyjnymi, informatycznymi i informacyjnymi. Z kolei najważniejszy przyrost importu wystąpił w tych samych kategoriach usługowych. Ponad to duże znaczenie w przypadku przyrostu usług miały opłaty z tytułu użytkowania własności intelektualnej. W polskim eksporcie usług wyróżnić można sześć głównych kierunków. Tradycyjnie najważniejszym partnerem w międzynarodowym handlu usługami były Niemcy (za równo w eksporcie jak i imporcie). Eksport usług wynosił 50,9 mld PLN, zaś wartość importu wyniosła 31,5 mld PLN. Porównując sytuację Polski na arenie międzynarodowej można zaobserwować dodatnie saldo w handlu usługami wśród zdecydowanej większości gospodarek UE. Miało to pozytywny wpływ na kształtowanie się ich salda rachunku obrotów bieżących. Struktura salda usług w Polsce jest bardzo podobna do tej, jaka jest obserwowana w pozostałych krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Wszystkie kraje regionu EŚW-5 notują dodatnie saldo w usługach transportowych, uszlachetnianiu, usługach telekomunikacyjnych, informatycznych i informacyjnych. W 2017 r. firmy bez zagranicznego powiązania kapitałowego (firmy krajowe) odpowiadała za 49%,0 salda międzynarodowego handlu usługami. Z kolei firmy z powiązaniem kapitałowym z zagranicą tworzyły aż 51,0% salda. Był to pierwszy rok, w którym większy wpływ na dodatnie saldo miały podmioty z powiązaniem kapitałowym z zagranicą. 1 Materiał realizuje uchwałę zarządczą nr 2/26/2018 zawartą w protokole nr 26/2018 z posiedzenia Zarządu Narodowego Banku Polskiego w dniu 5 lipca 2018 r. 3

Saldo usług w kontekście międzynarodowym Prezentowany materiał dotyczy analizy polskiego międzynarodowego handlu usługami. 2. Wszystkie dane zostały przedstawione zgodnie z międzynarodowymi standardami (Balance of Payments and International Investment Position Manual Sixth Edition BPM6 oraz Manual on Statistics of International Trade in Services 2010 MSITS 2010). Prezentowane w materiale dane zgodne są z opublikowanymi danymi bilansu płatniczego. Uwzględniono jednak bardziej szczegółowy podział rodzaju usług i struktury geograficznej. Obroty usługowe, mają coraz większe znaczenie dla polskiej gospodarki i bilansu płatniczego. Utrzymująca się w ostatnich latach wyraźnie wyższa dynamika eksportu usług w porównaniu z dynamiką importu przyczyniała się do systematycznego powiększania dodatniego salda wymiany usługami 3. W 2017 r. saldo w handlu usługami wyniosło 76,4 mld PLN, co stanowiło 3,9% produktu krajowego brutto. Jest to poprawa o 0,6 pkt proc. w stosunku do 2016 r. Wzrost dodatniego salda w usługach w dużym stopniu przyczynił się do zmiany salda rachunku obrotów bieżących (z deficytu równego minus 0,5% PKB w 2016 r. do nadwyżki równej 0,2% PKB w 2017 r.). Wykres 1: Skala wpływu zmian salda w handlu zagranicznym na wzrost realny PKB (pkt proc.) 4 3 2 1 0-1 -2-3 -4 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 usługi towary eksport netto Źródło: Obliczenia NBP na podstawie danych Eurostatu 2 Szczegółowe dane o międzynarodowym handlu usługami są dostępne na stronie internetowej NBP http://www.nbp.pl/ 3 W handlu towarami dynamiki eksportu i importu pozostają zbliżone. W latach 2012-2017 wartość eksportu towarów zwiększała się średnio o 7,9% rocznie, a importu towarów o 6,0%. Do zmniejszenia różnic między tempem wzrostu eksportu i importu towarów przyczynia się ich relatywnie duża współzależność, którą odzwierciedla udział zagranicznej Narodowy wartości Bank dodanej Polski w eksporcie. 4

Saldo usług w kontekście międzynarodowym Szybki wzrost dodatniego salda w handlu usługami w latach 2016 i 2017 wpłynął na przyspieszenie dynamiki produktu krajowego brutto. Efekt ten hamowany był przez zmniejszenie się dodatniego salda w handlu towarami co skutkowało większym ujemnym wkładem do wzrostu PKB. Powiększająca się systematycznie nadwyżka eksportu nad importem usług przyczyniła się do wzrostu PKB Polski w 2016 r. o 0,9 pkt proc., a w 2017 r. o 0,7 pkt proc. (w tym okresie zmiany w handlu towarami wpłynęły na obniżenie się tempa wzrostu gospodarczego odpowiednio o 0,2 pkt proc. i 0,7 pkt proc.). Porównując sytuację Polski na arenie międzynarodowej można zaobserwować dodatnie saldo w handlu usługami wśród zdecydowanej większości gospodarek UE. Spośród krajów EŚW 4 wyższe dodatnie saldo w handlu usługami w relacji do PKB notują m.in. Węgry (6,0%) oraz Rumunia (4,2%). Wykres 2: Saldo w handlu usługami w krajach Unii Europejskiej w 2017 r. (% PKB, w cenach bieżących) 40 30 20 10 3,8 0-10 Źródło: Obliczenia NBP na podstawie danych Eurostatu W 2017 r. wartość eksportu usług wyniosła 220,7 mld PLN, zaś importu 144,3 mld PLN. W wyniku tych transakcji saldo ukształtowało się na poziomie 76,4 mld PLN, co oznacza poprawę o ponad 15,0 mld PLN w stosunku do 2016 r. Przedstawiony wzrost 4 Jako kraje EŚW-5 rozumiemy: Polskę, Węgry, Rumunię, Czechy i Słowację. 5

Mld PLN nadwyżki wynikał głównie z dużo szybszego tempa przyrostu eksportu niż importu (eksport zwiększył się o 12,6% r/r, a import o 6,8% r/r). Wykres 3: Międzynarodowy handel usługami w latach 2010-2017 235 215 195 196 221 90 80 70 175 155 135 115 95 107 94 121 100 134 141 108 109 154 116 170 125 135 144 60 50 40 30 20 10 75 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Przychody Rozchody Saldo 0 Źródło: Obliczenia NBP W 2017 r. dodatnie saldo międzynarodowego handlu usługami kształtowane było głównie przez: usługi transportowe (26,6 mld PLN), pozostałe usługi (17,6 mld PLN) oraz podróże zagraniczne i uszlachetnianie (kolejno około 14,5 mld PLN). W porównaniu z rokiem poprzednim saldo usług transportowych wzrosło o 3,1 mld PLN, saldo pozostałych usług o 7,2 mld PLN, a saldo podróży zagranicznych o 2,9 mld PLN. Najważniejszym czynnikiem, który wpłynął na zwiększenie dodatniego salda usług w 2017 r. był duży wzrost nadwyżki w grupie obejmującej pozostałe usługi. W porównaniu z 2016 r. wzrosło ono o 7,2 mld PLN do poziomu 17,6 mld PLN. Najważniejszymi kategoriami wpływającymi na przyrost nadwyżki pozostałych usług były pozostałe usługi biznesowe (przyrost salda wynosił 3,9 mld PLN). Wzrost salda w tej kategorii w 2017 r. był większy niż w przypadku lidera roku poprzedniego, którym były usługi budowlane (w 2016 r. miały najważniejsze znaczenie dla powiększenia dodatniego salda). Pozostałymi znaczącymi kategoriami były: usługi telekomunikacyjne, informatyczne i informacyjne (wzrost salda o 1,7 mld PLN) oraz usługi finansowe (przyrost o 1,0 mld PLN). 6 Narodowy Bank Polski

Mld PLN Saldo usług w kontekście międzynarodowym Wykres 4: Saldo usług w latach 2010-2017 80 70 60 50 40 30 20 10 0-10 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Naprawy Podróże zagraniczne Usługi transportowe Uszlachetnianie Pozostałe usługi Usługi ogółem Źródło: Obliczenia NBP. Korzystna sytuacja opisana powyżej skłania do dokładniejszej analizy sytuacji Polski na tle gospodarek podobnych. W latach 2012-2017 dodatnie saldo usług powiększało się we wszystkich krajach regionu EŚW-5. Miało to pozytywny wpływ na kształtowanie się ich salda rachunku obrotów bieżących. W tym okresie, w relacji do PKB, najbardziej wzrosło dodatnie saldo usług w Rumunii (o 3,0 pkt proc.) i na Węgrzech (o 2,7 pkt proc.). Dodatnie saldo w handlu usługami w Polsce zwiększyło się w podobnej skali (o 2,5 pkt proc.). Najmniejsza zmiana salda usług miała miejsce w Czechach (o 0,4 pkt proc.). 7

2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Wykres 5: Saldo rachunku obrotów bieżących w wybranych krajach EŚW (% PKB) 12 9 6 3 0-3 -6-9 -12 Polska Czechy Rumunia Słowacja Węgry Dochody wtórne Dochody pierwotne Usługi Towary Źródło: Obliczenia NBP na podstawie danych Eurostatu W większości krajów regionu w 2017 r., nadwyżce w handlu usługami towarzyszyło dodatnie saldo w innych kategoriach rachunku bieżącego: w przypadku Czech, Słowacji i Węgier było to saldo w handlu towarami, a w Rumunii nadwyżka dochodów wtórnych. Odwrotna sytuacja miała miejsce w Polsce, gdzie jedynie w usługach odnotowano wyraźną nadwyżkę. Natomiast względnie zrównoważone pozostawały obroty towarowe i dochody wtórne, a duży deficyt charakteryzował dochody pierwotne. Struktura salda usług w Polsce jest bardzo podobna do tej, jaka jest obserwowana w pozostałych krajach Europy Środkowej i Wschodniej (wykres 5). Wszystkie kraje regionu EŚW-5 notują dodatnie saldo w usługach transportowych, uszlachetnianiu, usługach telekomunikacyjnych, informatycznych i informacyjnych. Kraje regionu z wyjątkiem Rumunii notowały także dodatnie saldo w podróżach zagranicznych. Natomiast wszystkie kraje, z wyjątkiem Węgier, charakteryzowały się deficytem z tytułu opłat za użytkowanie własności intelektualnej. 8 Narodowy Bank Polski

2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Saldo usług w kontekście międzynarodowym Wykres 6: Saldo w handlu usługami wśród krajów EŚW, wg wybranych kategorii usługowych (% PKB) 7 6 5 4 3 2 1 0-1 -2 Polska Czechy Rumunia Słowacja Węgry Inne Usługi telekomunikacyjne, informatyczne i informacyjne Opłaty z tytułu użytkowania własności intelektualnej Podróże zagraniczne Transport Uszlachetnianie Usługi Źródło: Obliczenia NBP na podstawie danych Eurostatu W Polsce podobnie, jak w pozostałych krajach regionu, największy wpływ na poziom nadwyżki w obrotach usługami mają dodatnie saldo usług transportowych (1,3% PKB), podróże zagraniczne, uszlachetnianie (w obu przypadkach 0,7% PKB) oraz innych usług, w tym głównie (usługi księgowe, doradztwo gospodarcze oraz usługi prawne). Węgry, które notują najwyższe dodatnie saldo w handlu usługami w relacji do PKB w regionie EŚW-5, najwyższą nadwyżkę osiągają w kategorii obejmującej podróże zagraniczne (2,7% PKB). W Rumunii istotny wpływ na dodatnie saldo w handlu usługami ma nadwyżka w usługach transportowych oraz w uszlachetnianiu. 9

Eksport usług W latach 2012-2017 wartość eksportu usług wyrażona w PLN rosła średnio o 10,5% rocznie. Wzrost eksportu usług był więc szybszy niż wzrost wartości towarów (w tym okresie wartość eksportu towarów zwiększała się średnio o 7,9% rocznie). W wyniku tych tendencji udział usług w eksporcie ogółem (tzn. łącznie towarów i usług) zwiększył się w Polsce do 20,4% (z 18,5% w 2012 r.). Szybszy wzrost międzynarodowej wymiany usług niż towarów jest ogólną tendencją obserwowaną w światowym handlu po zakończeniu kryzysu z lat 2008 i 2009 5. Wykres 7: Udział usług w eksporcie Polski i Unii Europejskiej (% eksportu towarów i usług) 30 27 24 21 18 15 12 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Źródło: Obliczenia NBP na podstawie danych Eurostatu UE Polska Znaczenie usług w polskim eksporcie pozostaje wyraźnie niższe od poziomów obserwowanych w Unii Europejskiej. W 2017 r. eksport usług w UE stanowił średnio 28,6% eksportu ogółem. Generalnie udział usług w eksporcie krajów Europy Środkowej i Wschodniej (średnio 21,1%) kształtuje się na niższym poziomie niż w krajach Europy Zachodniej (29,4%). Spośród krajów EŚW wyższy udział usług charakteryzuje m.in. eksport Rumunii (26,6%) i Węgier (21,8%). Natomiast najmniejsze znaczenie usługi mają w eksporcie Czech (15,8%) i Słowacji (10,8%). 5 Według szacunków WTO udział usług w światowym eksporcie zwiększył się z 19,5% w 2012 r. do 23,0% w 2017 r. 10 Narodowy Bank Polski

Mld PLN Eksport usług Wykres 8: Udział usług w eksporcie krajów Unii Europejskiej w 2017 r. 100 80 60 40 20 20,5 0 Źródło: Obliczenia NBP na podstawie danych Eurostatu W 2017 r. wartość usług dostarczonych przez polskie przedsiębiorstwa nierezydentom wyniosła 220,7 mld PLN, co oznacza wzrost w porównaniu do poprzedniego roku o 24,7 mld PLN (tj. o 12,6%). Największy wpływ na zmianę wielkości eksportu usług miały pozostałe usługi oraz usługi transportowe. W odniesieniu do 2016 r. wzrost eksportu pozostałych usług wyniósł 11,0 mld PLN (w 2017 r. eksport pozostałych usług osiągnął wartość 90,6 mld PLN), zaś przyrost usług transportowych wyniósł 6,4 mld PLN (do poziomu 59,6 mld PLN). Wykres 9: Struktura przedmiotowa eksportu usług 200 150 100 50 0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Uszlachetnianie Naprawy Pozostałe usługi Usługi transportowe Podróże zagraniczne Źródło: Obliczenia NBP. 11

Analiza struktury geograficznej wykazała, że najważniejszym rynkiem eksportowym były kraje Unii Europejskiej. Polscy rezydenci w 2017 r. sprzedali tam usługi o wartości 152,4 mld PLN (było to 69,0% całości wyświadczonych usług odsetek ten spadł w stosunku do 2016 r. o 0,6 pkt proc.). Dominującą grupą wewnątrz UE pozostawały kraje strefy euro (wartość przychodów wynosiła prawie tyle samo co rok wcześniej tj. 101,2 mld PLN czyli 74,1% całości eksportu skierowanego do krajów wspólnoty). W polskim eksporcie usług wyróżnić można sześć głównych kierunków (patrz wykres nr 9). Tradycyjnie najważniejszym partnerem w międzynarodowym handlu usługami były Niemcy. Na rzecz podmiotów z tego kraju polscy rezydenci świadczyli usługi o wartości 50,9 mld PLN (wzrost o ponad 5 mld PLN r/r). Wykres 10: Struktura geograficzna przychodów w roku 2016 oraz 2017 (w mld PLN) 6 50,9 45,7 2017 87,0 78,3 Pozostałe kraje 8,8 FR UA 8,4 10,1 12,8 2016 NL 11,5 13,7 DE GB 14,0 US 16,1 11,3 13,5 CH 17,9 16,9 Źródło: Obliczenia NBP. Największe znaczenie w eksporcie do Niemiec miały pozostałe usługi, które obejmowały 32,0% sprzedaży usług do tego kraju (o wartości 16,3 mld PLN), usługi transportowe stanowiące 30,6% eksportu (15,6 mld PLN) oraz podróże zagraniczne, na które przypadało 26,7% eksportu (13,7 mld PLN). Wśród pozostałych usług najchętniej kupowane przez niemieckie podmioty były: usługi techniczne związane z handlem, usługi świadczone przez profesjonalistów oraz usługi budowlane. Wysoki udział podróży zagranicznych wynikł z popularnego na obszarze transgranicznym zjawiska przekraczania granicy w celu nabycia towarów 6 Zewnętrzny pierścień odpowiada za wartość eksportu usług w 2017 r.; Środkowy pierścień opisuje wartość eksportu w 2016 r. 12 Narodowy Bank Polski

Eksport usług i usług, tzw. podróży jednodniowych, które traktowane są jako podróże zagraniczne. Największy wzrost eksportu do Niemiec odnotowano w usługach transportu samochodowego, usługach technicznych, związanych z handlem, pozostałych usługach biznesowych (wzrost kolejno o 0,8 mld PLN) oraz usługach informatycznych (wzrost o 0,7 mld PLN). Kolejnym ważnym kierunkiem w eksporcie polskich usług były Szwajcaria 7 (w 2017 r. wartość zakupionych przez nierezydentów usług wynosiła 17,9 mld PLN) oraz Wielka Brytania (16,1 mld PLN). Największy udział w eksporcie do Szwajcarii miały: pozostałe usługi biznesowe, stanowiące około 1/3 eksportu do tego kraju (dominującą rolę odegrały usługi prawne, księgowe marketingowe oraz doradztwo gospodarcze). Podobną wartość obrotów zaobserwować można było w usługach uszlachetniania (stanowiły one 29,0% polskiego eksportu). Podmioty z rynku brytyjskiego najchętniej kupowały pozostałe usługi biznesowe (31,2% całości eksportu, z czego najważniejsze były, tak jak rok wcześniej, usługi prawne, księgowe oraz w zakresie zarządzania). Nieznacznie zmniejszył się udział usług telekomunikacyjnych, informatycznych i informacyjnych (z 26,2% całego eksportu w 2016 r. do 25,5% w 2017). 2.1. Usługi transportowe Wartość eksportu usług transportowych w 2017 r. ukształtowała się na poziomie 59,6 mld PLN. W porównaniu do 2016 r., eksport tej kategorii zwiększył się o 6,4 mld PLN, tj. o 12,0%. Głównym kierunkiem sprzedaży usług transportowych świadczonych przez polskie podmioty były kraje Unii Europejskiej (w 2017 r. wartość eksportu wynosiła 48,2 mld PLN 81,2%). Najważniejszymi ich odbiorcami były: Niemcy 15,6 mld PLN (tj. 26,1%), Holandia 5,6 mld PLN (tj. 9,4%) oraz Francja 3,6 mld PLN (tj. 6,0%). Największy wzrost eksportu usług transportowych odnotowano do Niemiec (o 1,7 mld PLN) i Holandii (o 0,7 mld PLN). W usługach przewozowych świadczonych przez polskie podmioty dominował transport towarowy jego wartość w 2017 r. wynosiła 39,6 mld PLN (było to 66,4% całości usług transportowych). Najistotniejszą rolę wśród usług przewozu odgrywał towarowy transport samochodowy. W 2017 r. stanowił on 59,0% całości przychodów z usług transportowych. 7 Znacząca rola Szwajcarii w polskim handlu usługami nie jest zjawiskiem nowym. Wynikać to może z faktu obecności w tym kraju wielu siedzib firm międzynarodowych. 13

Tabela 1: Przychody z usług transportowych (w mld PLN) Transport 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Ogółem 26,8 32,9 36,4 38,6 41,9 45,3 53,2 59,6 Towarowy 19,6 23,9 25,9 27,1 29,4 32,2 36,3 39,6 Pozostałe usługi transportowe 5,7 6,3 7,6 8 9,1 10,4 12,1 14,4 Pasażerski 1,4 2,7 2,9 3,4 3,4 3,3 4,2 4,9 Źródło: Obliczenia NBP. Wartość eksportu usług przewozu pasażerskiego w 2017 r. wyniosła 4,9 mld PLN, co stanowiło 8,2% całości usług transportowych. W tej grupie usług dominującą rolę odgrywały usługi transportu lotniczego (4,6 mld PLN). Pozostałe usługi transportowe zawierają usługi takie jak: sprzątanie specjalistyczne, wynajem środków transportu bez załogi, usługi pocztowe i kurierskie itd. W 2017 r. kategoria ta była odpowiedzialna za 24,2% wszystkich świadczonych usług transportowych. 2.2. Usługi uszlachetniania oraz napraw Usługi uszlachetniania obejmują przetwarzanie, montaż, etykietowanie, pakowanie świadczone przez podwykonawców niebędących właścicielem towarów. Wartość eksportu usług z tytułu uszlachetniania w 2017 r. wyniosła 15,9 mld PLN. Tym samym Polska znalazła się na trzecim miejscu w Europie pod względem eksportu usług uszlachetniania (naszą gospodarkę wyprzedziły Francja oraz Niemcy). W tym samym czasie sprzedaż usług z tytułu napraw była równa 6,6 mld PLN. Również w tym przypadku Polska zajęła trzecie miejsce wśród krajów Starego Kontynentu. Większy eksport miały tylko wymienione wcześniej Francja i Niemcy. Wartość eksportu usług uszlachetniania wzrosła o 1,2 mld PLN (wzrost wynosił 8,4%), zaś usługi konserwacji i napraw przyrosły o 1,4 mld PLN (wzrost o 25,9%). Tym samym kontynuowany był trend wzrostowy w uszlachetnianiu i usługach związanych z naprawami. Głównymi odbiorcami usług uszlachetniania w 2017 r. była Szwajcaria (5,2 mld PLN). Dzięki temu sprzedaż usług uszlachetniania poza UE wyniosła aż 32,6% całego eksportu. Wśród krajów Unii dominowały Niemcy (3,7 mld PLN). Najważniejszym kierunkiem sprzedaży zagranicznej polskich usług napraw i konserwacji byli nasi zachodni sąsiedzi (w 2017 r. wartość eksportu w tym kierunku wynosiła 1,6 mld PLN 25,0% wszystkich wyświadczonych usług napraw i konserwacji). 14 Narodowy Bank Polski

Eksport usług 2.3. Podróże zagraniczne Wartość wydatków poniesionych przez cudzoziemców przyjeżdżających do Polski w 2017 r. wynosiła 47,9 mld PLN 8. W porównaniu do 2016 r. kwota ta wzrosła o 4,8 mld PLN (tj. o 11,0%). Największy wzrost wydatków odnotowano wśród Ukraińców przebywających w Polsce (wzrost w 2017 r. o 2,6 mld PLN). Zwiększenie wydatków obywateli Ukrainy wynikało z silnego wzrostu wydatków poniesionych przez pracowników sezonowych pochodzących z tego kraju. Wśród wydatków obcokrajowców poniesionych z tytułu podróży zagranicznych dominowały podróże prywatne. Najbardziej znaczącą grupa podróżnych byli turyści. Zakupy dokonane przez nierezydentów ogółem w trakcie ich wyjazdów prywatnych w 2017 r. wynosiły 32,4 mld PLN, pozostałą część stanowiły wydatki w trakcie podróży służbowych. Wzrost wydatków poniesionych przez nierezydentów podczas podróży prywatnych wyniósł 1,9 mld PLN, zaś wzrost wydatków poniesionych podczas podróży służbowych był równy 2,9 mld PLN (były to głównie wydatki pracowników sezonowych). W 2017 r. największa wartość wydatków poniesionych w Polsce przypadała na nierezydentów pochodzących z Niemiec (13,6 mld PLN), Ukrainy (9,5 mld PLN) oraz Czech (3,1 mld PLN). W przypadku podróżnych z Niemiec i Czech były to głównie wydatki podróżnych jednodniowych, zaś w przypadku Ukrainy były to głownie wydatki pracowników sezonowych. Podróżni zza Oceanu Atlantyckiego (głównie z Ameryki Północnej) wydali w Polsce niewiele ponad 3 mld PLN, zaś podróżni z Azji nieco ponad 2 mld PLN. 2.4. Pozostałe usługi Wartość eksportu pozostałych usług w 2017 r. wyniosła 90,6 mld PLN (wzrost o 11,0 mld PLN r/r). Najważniejszą kategorią były pozostałe usługi biznesowe (w ich skład wchodzą usługi badawczo-rozwojowe, usługi świadczone przez profesjonalistów, usługi techniczne oraz związane z handlem), których eksport ukształtował się na poziomie 48,9 mld PLN (wzrost o 6,2 mld PLN w porównaniu z 2016 r). Kolejną znaczącą grupą były usługi telekomunikacyjne, informatyczne i informacyjne, których wartość w 2017 r. zwiększyła się do 24,0 mld PLN. Wśród nich kluczowym komponentem były usługi informatyczne (w szczególności usługi konsultacyjne, instalacja i konserwacja sprzętu komputerowego itp.). Sprzedaż usług z omawianej grupy wzrosła aż o 3,0 mld PLN (tj. o 14,4%).Trzecią 8 W 2014 r. dane o podróżach zagranicznych zostały skorygowane w wyniku uwzględnienie nowego źródła danych. Dotyczyło to głównie wydatków pracowników sezonowych. 15

najważniejszą kategorią spośród pozostałych usług świadczonych przez polskie podmioty były usługi budowlane, których wartość w 2017 r. wyniosła 7,5 mld PLN. Dynamiczny rozwój w polskiej branży IT przyczynił się do wzrostu eksportu usług telekomunikacyjnych, informatycznych i informacyjnych. Wzrost eksportu w tej kategorii był jednym z najwyższych w Unii Europejskiej (po Niemczech i Belgii). Pomimo wysokiej dynamiki eksportu usług telekomunikacyjnych, informatycznych i informacyjnych, pod względem ich udziału w eksporcie usług ogółem, wartość Polskiego eksportu tej kategorii zbliżona jest do mediany dla UE. Wykres 11: Struktura eksportu pozostałych usług w 2017 r. (w %) 8% 4% 3% 2% 2% Pozostałe usługi biznesowe Usługi telekomunikacyjne, informatyczne i informacyjne Usługi budowlane 27% 54% Usługi finansowe Usługi kulturalne i rekreacyjne Opłaty z tytułu użytkowania własności intelektualnej Usługi ubezpieczeniowe Źródło: NBP. Głównymi odbiorcami polskich podmiotów w eksporcie pozostałych usług były państwa Unii Europejskiej, których udział w polskim handlu w 2017 r. wyniósł 70,1%. Najważniejszymi gospodarkami importującymi pozostałe usługi z Polski były: Niemcy 16,3 mld PLN (tj. 18,0% całej kategorii), Wielka Brytania 11,3 mld PLN (tj. 12,4%), USA 9,7 mld PLN (tj. 10,6%) oraz Szwajcaria - 9,1 mld PLN (tj. 10,1%). 16 Narodowy Bank Polski

Miliardy Eksport usług Ramka 1: Międzynarodowy handel usługami, a międzynarodowe powiazanie kapitałowe Wymiana usługami stopniowo zdobywa coraz większe znaczenie w handlu międzynarodowym. Wzorem poprzedniego roku, w poniższej ramce zaprezentowana została analiza międzynarodowego handlu usługami w podziale na firmy posiadające powiązania z kapitałem zagranicznym (FC) 9 oraz firmy nie posiadające powiązań kapitałowych z zagranicą (firmy krajowe - DC) 10. Tradycyjnie w obrotach usługowych można zaobserwować nadwyżkę netto. Dodatnie saldo w obrotach usługowych charakteryzuje zarówno transakcje podmiotów z powiązaniem kapitałowym z zagranicą, jak i podmiotów krajowych. W 2017 r. saldo tworzone przez firmy powiązane kapitałowo było równe 34,5 mld PLN. W tym samym czasie nadwyżka firm niepowiązanych kapitałowo wyniosła 34,2 mld PLN. Jednocześnie wartość salda usług nieprzypisanych 11 wynosiło 6,5 mld PLN. W dalszej analizie opisane zostały tylko transakcje dotyczące firm jednoznacznie zidentyfikowanych za pomocą numeru REGON. Od 2013 r. dystans pomiędzy saldem tworzonym prze DC i FC cały czas zmniejszał się (w 2017 r. 49% salda tworzone było przez DC, zaś 51% salda międzynarodowego handlu usługami tworzone Wykres 12: Saldo z międzynarodowego handlu usługami w podziale na rodzaj powiązania kapitałowego 100 było przez FC). W związku z tym 2017 r. był pierwszym rokiem, w którym większy wpływ na dodatnie saldo miały podmioty z powiązaniem kapitałowym z zagranicą. Mimo znaczącej roli firm nie posiadających międzynarodowego powiazania kapitałowego w tworzeniu salda usług, wartość poszczególnych strumieni handlu (eksportu i importu) zdominowana była przez firmy z zagranicznym powiązaniem kapitałowym. Wynikać to może z faktu, iż firmy powiązane kapitałowo posiadają dużo łatwiejszy dostęp do rynków zagranicznych, finansowania zewnętrznego itp. W 2017 r., przełożyło się to na eksport w wysokości 103,2 mld PLN (tj. 64% całego eksportu). Wartość ta tworzona była zaledwie przez 29,4% populacji firm zaangażowanych w eksport usług. Jednocześnie FC charakteryzowały się również bardzo dużą wartością importu usług (związane może to być np. z optymalizacją procesu produkcji jak również z pozyskiwaniem wiedzy od powiązanych podmiotów zagranicznych). Koncentracja aktywności importowej wśród firm z zagranicznym powiązaniem kapitałowym była dużo większa niż ich działalność eksportowa i wynosiła aż 75,9% całości obrotów (tj. 68,7 mld PLN). 80 60 40 20 0-20 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Źródło: Obliczenia NBP. Firmy niepowiązane kapitałowo (DC) Firmy powiązane kapitałowo (FC) Usługi nieprzypisane Saldo usług BoP 9 Firmy posiadające zagraniczne powiązanie kapitałowe to podmioty będące podmiotem zagranicznej inwestycji bezpośredniej, inne w grupie kapitałowej lub będące inwestorem zagranicznym. 10 Jako firmy krajowe określane są podmioty nie posiadające powiązania kapitałowego z zagranicą, z kolei firmy posiadające taką relacją określane są jako firmy powiązane. 11 Usługi nieprzypisane rozumiane są tutaj jako usługi, nie przypisane do danych jednostkowych np. podróże zagraniczne, doszacowania takie jak FISIM, FOB itp. 17

FC DC FC DC FC DC FC DC FC DC FC DC FC DC FC DC MLD MLD W eksporcie firm powiązanych kapitałowo można wyróżnić siedem głównych kierunków. Największa koncentracja eksportu FC związana była z handlem pomiędzy Polską i Szwajcarią. Firmy z tego kraju nabyły od polskich podmiotów powiązanych kapitałowo (FC) usługi o wartości 14,3 mld PLN (były to głównie pozostałe usługi biznesowe, usługi uszlachetniania oraz usługi telekomunikacyjne, informatyczne i informacyjne). W tym samym czasie firmy nieposiadające podobnej relacji (DC) dostarczyły usługi o wartości zaledwie 2,4 mld PLN (były to głównie usługi transportowe, pozostałe usługi biznesowe). Kolejnym ważnym rynkiem eksportowym były Niemcy. Zachodni sąsiedzi nabyli od firm powiązanych kapitałowo usługi o wartości 17,8 mld PLN. W tym samym czasie niemiecki popyt na usługi od firm krajowych (DC) wyniósł aż 16,5 mld PLN. W przeszłości można było zaobserwować dominację eksportową podmiotów bez powiązania kapitałowego. Sytuacja ta odwróciła się na korzyść firm z powiązaniem kapitałowym. Pozostałymi istotnymi rynkami były: Wielka Brytania, Holandia, USA, Francja oraz Szwecja. W wymienionych pięciu krajach eksport polskich firm powiązanych przeważał nad firmami krajowymi średnio o 3,9 mld PLN. Główne rynki eksportowe z dominującą rola firm krajowych (DC) to rynki: Austrii, Litwy, Nigerii, oraz Hongkongu. Wykres 13: Geograficzna struktura eksportu usług w podziale na firmy krajowe oraz z powiazaniem kapitałowym z zagranicą (mld PLN) Wykres 14: Geograficzna struktura importu usług w podziale na firmy krajowe oraz z powiązaniem kapitałowym z zagranicą (mld PLN). 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 85% 15% 52% 48% 70% 77% 65% 30% 35% 63% 23% 37% 68% 32% FC DC FC DC FC DC FC DC FC DC FC DC FC DC CH DE GB NL US FR SE 16 14 12 10 8 6 4 2 0 77% 73% 87% 23% 85% 79% 78% 62% 61% 27% 38% 15% 13% 21% 22% 39% DE GB CH FR US NL IE RU FC-firmy z powiązaniem kapitałowym; DC firmy nie posiadające powiązania kapitałowego Źródło: Obliczenia NBP. Źródło: Obliczenia NBP. Podmioty z zagranicznym powiązaniem kapitałowym nabywały usługi z siedmiu głównych kierunków. Jak można zaobserwować na wykresie 13 głównymi importerami były podmioty z powiązaniem kapitałowym z zagranicą. Najważniejszym rynkiem, z którego nabywane były usługi z zagranicy były Niemcy (18,1 mld PLN). Aż 77,1% tego importu przypadało na firmy z powiązaniem kapitałowym. Następnym krajem pod względem wartości importu usług dokonanego przez polskie podmioty, była Wielka Brytania. Podmioty powiązane kapitałowo z nierezydentami zaimportowały z tego kraju 6,7 mld PLN. 18 Narodowy Bank Polski

Eksport usług Import usług ze Szwajcarii, Francji, USA oraz Holandii w 2017 r. oscylował wokół 6 mld PLN. Jak można zauważyć na powyższym wykresie podmioty powiązane kapitałowo (FC) kupowały pomiędzy 78-80% wszystkich usług z wymienionych rynków. W przypadku importu usług rynkami, w których dominowały podmioty krajowe były: Egipt, Turcja oraz Nigeria. Ostatnim prezentowanym w ramce zagadnieniem jest specjalizacja produktowa. Polskie firmy posiadające zagraniczne powiązanie kapitałowe eksportowały głównie pozostałe usługi gospodarcze (kategoria pozostałych usług zawiera bardzo różne usługi: usługi księgowe, prawnicze, doradztwo gospodarcze, usługi inżynierskie itd.), których wartość transakcji w 2017 r. wyniosła 34,1 mld PLN. Kolejnymi usługami z dominującą rolą firm powiązanych kapitałowo z nierezydentami były usługi transportowe - 27,6 mld PLN oraz usługi telekomunikacyjne, informatyczne i informacyjne (eksport o wartości 16,0 mld PLN). Nie bez znaczenia był także eksport usług uszlachetniania (wartość eksportu 12,0 mld PLN). Tabela 2: Rodzajowy podział usług z uwzględnieniem powiązania kapitałowego (w mld PLN) Eksport Import Nazwa usługi Firmy powiązane kapitałowo Firmy krajowe Udział firm powiazanych [%] Firmy powiązane kapitałowo Firmy krajowe Udział firm powiazanych [%] Uszlachetnianie 12,0 2,9 80,5% 1,2 0,2 87,8% Konserwacje i naprawy 4,7 1,5 76,2% 2,8 0,6 83,2% Usługi transportowe 27,6 28,2 49,5% 14,6 6,7 68,5% Usługi budowalane 3,3 3,6 48,1% 0,9 0,8 55,4% Usługi finansowe 2,5 0,2 92,4% 1,8 0,2 88,2% Opłaty z tytułu użytkowania własności intelektualnej 1,3 0,7 63,2% 9,5 1,7 85,0% Usługi telekomunikacyjne, informatyczne i informacyjne 16,0 6,6 70,8% 9,4 3,4 73,6% Pozostałe usługi gospodarcze 34,1 11,5 74,7% 26,9 6,3 81,0% Usługi kulturalne i rekreacyjne 0,8 1,8 30,7% 1,2 1,5 43,7% Źródło: Obliczenia NBP. Jedynymi kategoriami, w eksporcie których dominowały polskie firmy nie posiadające zagranicznego powiązania kapitałowego były usługi transportowe (51% eksportu), budowlane (52% całego eksportu) oraz usługi kulturalne i rekreacyjne (69% całego eksportu). Eksport usług transportowych dokonany przez DC wynosił 28,2 mld PLN, usług budowlanych 3,6 mld PLN, zaś usług kulturalnych i rekreacyjnych 1,8 mld PLN. Z punktu widzenia importu usług, dla firm powiązanych kapitałowo z nierezydentami najważniejszy był zakup pozostałych usług gospodarczych (import o wartości 26,9 mld PLN), usług transportowych (14,6 mld PLN) oraz 19

opłat z tytułu użytkowania własności intelektualnej i usług telekomunikacyjnych, informatycznych i informacyjnych (kolejno około 9,5 mld PLN). Z kolei rodzajem usług w kupnie, których dominowały firmy krajowe były usługi kulturalne i rekreacyjne. 20 Narodowy Bank Polski

Import usług Import usług W ostatnich pięciu latach wartość usług importowanych do Polski rosła średnio o 6,3% rocznie, a więc wyraźnie wolniej w porównaniu z eksportem. W latach 2012-2016 tempo wzrostu importu usług było nieco szybsze niż importu towarów. Jednak w 2017 r. dynamika przywozu usług była blisko dwukrotnie niższa niż przywozu towarów, co wpłynęło na obniżenie się ich udziału w imporcie. W 2017 r. na usługi przypadało 14,5% wartości importu ogółem, tj. najmniej od 2011 r. Wykres 15: Udział usług w imporcie Polski i Unii Europejskiej (% importu towarów i usług) 30 27 24 21 18 15 12 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Źródło: Obliczenia NBP na podstawie danych Eurostatu UE Polska Natomiast w imporcie większości krajów Unii, podobnie jak w eksporcie, w latach 2012-2017 następował stopniowy wzrost udziału usług. W 2017 r. stanowiły one średnio 26,4% importu krajów UE. Zróżnicowanie udziału usług w imporcie UE między krajami rozwiniętymi i rozwijającymi się było jeszcze większe niż w eksporcie. W 2017 r. w krajach Europy Zachodniej usługi stanowiły 27,9% importu, podczas gdy w krajach EŚW zaledwie 14,8%. Relatywnie niski udział usług w imporcie EŚW, wskazuje na mniejszy popyt na zagraniczne usługi w tym regionie w porównaniu z pozostałymi krajami Unii. 21

Wykres 16:Udział usług w imporcie krajów Unii Europejskiej w 2017 r 100 80 60 40 20 14,6 0 Źródło: Obliczenia NBP na podstawie danych Eurostatu W 2017 r. polskie podmioty nabyły za granicą usługi o wartości 144,3 mld PLN, co oznacza wzrost w porównaniu do poprzedniego roku o 9,2 mld PLN (tj. o 6,8%). Największy wzrost wartości zakupionych usług odnotowano w pozostałych usługach było to 3,8 mld PLN. Wpływ usług transportowych na wzrost importu wyniósł 3,3 mld PLN. Z kolei wydatki Polaków na podróże zagraniczne zwiększyły się o około 1,9 mld PLN. Wartość importu usług uszlachetniania oraz napraw i konserwacji pozostawała na zbliżonym poziomie co rok wcześniej. 22 Narodowy Bank Polski

Mld PLN Import usług Wykres 17: Struktura rozchodów z międzynarodowego handlu usługami 160 140 120 100 80 60 40 20 0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Uszlachetnianie Naprawy Pozostałe usługi Usługi transportowe Podróże zagraniczne Źródło: Obliczenia NBP. Największy wpływ na strukturę importu miały trzy główne kategorie. Dominującą rolę w kształtowaniu wielkości obrotów usług nabywanych przez polskie podmioty miały obroty w pozostałych usługach. Zakupy z tytułu pozostałych usług w 2017 r. wyniosły 73,0 mld PLN. Wydatki rezydentów z tytułu podróży zagranicznych wynosiły 33,3 mld PLN. Wartość importu usług przewozowych w 2017 r. wynosiła 33,0 mld PLN. Państwa Unii Europejskiej odgrywały kluczową rolę w imporcie usług. Polscy rezydenci w 2017 r. nabyli z tych krajów usługi o wartości 114,2 mld PLN (84,5% całości). Tak jak w poprzednich latach udział krajów Unii w rozchodach, był wyższy niż w polskich przychodach. Dominującą grupą wewnątrz UE były kraje strefy euro. Wartość zakupionych tam usług wynosiła 83,2 mld PLN tj. 73,0% całości importu pochodzącego z krajów Unii Europejskiej. W imporcie usług wyróżnić można siedem głównych kierunków (patrz wykres nr 19). Podobnie jak w eksporcie najważniejszym z nich były Niemcy. W 2017 r. wartość importu wyniosła 31,5 mld PLN (wzrost o 6,4%). Największy udział w wydatkach polskich podmiotów na usługi miały: pozostałe usługi w 2017 r. było to 14,2 mld PLN (45,0% całego importu z omawianego kierunku). Kolejnymi znaczącymi komponentami były podróże zagraniczne oraz usługi transportowe (kolejno 8,6 mld PLN oraz 7,3 mld PLN). Największy wzrost usług importowanych z Niemiec miał miejsce w pozostałych usługach biznesowych (przyrost o 0,8 mld PLN). 23

Wykres 18: Struktura geograficzna importu usług w roku 2016 oraz 2017 (w mld PLN) 31,5 29,6 DE 2017 64,2 58,0 Pozostałe kraje 2016 FR 7,7 8,1 CH7,0 GB 11,812,1 US CZ NL 7,1 7,4 7,0 6,9 7,7 6,9 6,4 Źródło: Obliczenia NBP. Do grona krajów, z których polskie podmioty najczęściej nabywały usługi należały również Wielka Brytania (w 2017 r. wartość importowanych usług wynosiła 12,1 mld PLN), Francja (8,1 mld PLN), Holandia (7,7 mld PLN), USA (7,4 mld PLN) oraz Czechy (6,9 mld PLN) i Szwajcaria (6,4 mld PLN). 3.1. Usługi transportowe Wartość importu usług transportowych w 2017 r. wyniosła 33,0 mld PLN. Oznacza to wzrost w porównaniu do 2016 r. o 3,3 mld PLN, tj. o 11,1%. Polskie podmioty nabyły usługi transportowe głównie z krajów Unii Europejskiej (w 2017 r. wartość zakupionych usług wyniosła 24,6 mld PLN 75,9% całości importu usług transportowych ogółem). Najważniejszymi partnerami handlowymi były: Niemcy 7,3 mld PLN (tj. 22,2%), Holandia 2,2 mld PLN (tj. 6,5%) oraz Wielka Brytania 1,8 mld PLN (tj. 5,6%). W usługach transportowych nabywanych przez polskie podmioty dominowały, podobnie jak w przypadku eksportu, usługi transportu towarowego jego wartość w 2017 r. wyniosła 22,4 mld PLN. Najważniejszą kategorię wśród nabytych usług dostarczania towarów stanowił samochodowy transport towarowy (było to 64,2% całości omawianej kategorii). Towarowy transport samochodowy był również najważniejszą kategorią wśród nabytych od nierezydentów usług transportowych ogółem (w 2017 r. wynosił 43,5% całości rozchodów z usług transportowych). 24 Narodowy Bank Polski

Import usług Tabela 3: Import usług transportowych (w mld PLN) Transport 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Ogółem 18,9 20,7 23,3 22,6 24,9 26,6 29,7 33,0 Towarowy 14,1 15,2 17,3 16,1 17 18,2 19,9 22,4 Pozostałe usługi transportowe 3,2 4,2 4,8 5,5 5,8 6,2 7,3 8,0 Pasażerski 1,6 1,2 1,2 1 2,1 2,2 2,5 2,6 Źródło: Obliczenia NBP. W 2017 r. import pozostałych usług transportowych wyniósł 8,0 mld PLN. W omawianym okresie kategoria ta była odpowiedzialna za 24,2% wszystkich usług transportowych świadczonych na rzecz polskich podmiotów. Najmniej istotne okazały się zakupy usług przewozu pasażerskiego, które w 2017 r. wyniosły 2,6 mld PLN. Stanowiły one zaledwie 7,8% całości zakupionych usług transportowych. W tej grupie usług dominującą rolę odgrywały usługi transportu lotniczego (w 2017 r. było to 2,5 mld PLN). 3.2. Naprawy oraz usługi uszlachetniania Wartość nabytych usług z tytułu napraw i konserwacji w 2017 r. była równa 3,6 mld PLN. W tym samym czasie zakup usług uszlachetniania wynosił zaledwie 1,4 mld PLN. W omawianym okresie import usług uszlachetniania ukształtował się na tym samym poziomie, jak w 2016 r. Z kolei wartość importu usług napraw i konserwacji wzrosła zaledwie o 0,3 mld PLN. Usługi napraw i konserwacji kupowane były przez polskie podmioty głównie z Niemiec oraz ze Szwajcarii (wartość zakupów wynosiła kolejno po 0,8 mld PLN). Z kolei uszlachetnianie kupowane było głównie z Niemiec (0,5 mld PLN). 3.3. Podróże zagraniczne Wartość wydatków poniesionych przez polskich rezydentów w czasie podróży zagranicznych w 2017 r. wynosiła 33,3 mld PLN. W porównaniu do 2016 r. wydatki te zwiększyły się o 1,9 mld PLN (tj. o 5,9%). Podobnie jak w przypadku przychodów z tytułu podróży zagranicznych, również w przypadku wydatków Polaków za granicą dominowały podróże prywatne i w 2017 r. wynosiły one 26,0 mld PLN. W wydatkach Polaków z tytułu podróży służbowych, dominowały wydatki pracowników sezonowych (stanowiły one 60,2% całości podróży służbowych). W 2017 r. Polacy wydali najwięcej pieniędzy podczas wyjazdów do Niemiec (8,6 mld PLN) oraz Czech (3,6 mld PLN były to głównie płatności ponoszone w czasie podróży jednodniowych). 25

3.4. Pozostałe usługi Wartość importu pozostałych usług w 2017 r. wyniosła 70,0 mld PLN (wzrost o 3,8 mld PLN, tj. 5,4%). Podobnie jak po stronie przychodów, najważniejszą kategorią były pozostałe usługi biznesowe, których import osiągnął poziom 35,9 mld PLN (niezmiennie były to głównie usługi prawnicze, księgowe oraz w zakresie zarządzania). W odniesieniu do 2016 r. zakupy pozostałych usług biznesowych wzrosły o 2,3 mld PLN. Kolejnymi znaczącymi kategoriami były usługi telekomunikacyjne, informatyczne i informacyjne (których wartość zakupów w 2017 r. wynosiła 13,7 mld PLN) oraz opłaty z tytułu użytkowania praw własności intelektualnej (których wartość była równa 11,9 mld PLN). Wartość importu usług telekomunikacyjnych, informatycznych i informacyjnych wzrosła o 1,4 mld PLN, tj. o 11,1%. Wykres 19: Struktura rozchodów z pozostałych usług w roku 2017 (w %) 16% 5% 4% 4% 2% Pozostałe usługi biznesowe 50% Usługi telekomunikacyjne, informatyczne i informacyjne Opłaty z tytułu użytkowania własności intelektualnej Usługi finansowe Usługi kulturalne i rekreacyjne Usługi ubezpieczeniowe 19% Usługi budowlane Źródło: Obliczenia NBP Grupą krajów, od których polskie podmioty najczęściej nabywały pozostałe usługi były państwa Unii Europejskiej (w 2017 r. wartość importu wynosiła 58,1 mld PLN 79,1% całości zakupów). Największa część importu pozostałych usług pochodziła z Niemiec (było to 14,2 mld PLN w 2017 r.) oraz Wielkiej Brytanii (wartość zakupów wynosiła 8,5 mld PLN). Ważnymi krajami, z których polskie podmioty kupowały pozostałe usługi, były także Francja (5,8 mld PLN), Stany Zjednoczone (5,0 mld PLN) oraz Szwajcaria (4,5 mld PLN). Największy wzrost wydatków rezydentów na pozostałe usługi pochodził z Niemiec (wzrost o 0,9 mld PLN). 26 Narodowy Bank Polski

Import usług Ramka 2: Udział Polski w światowym handlu usługami W 2017 r. na Polskę przypadało 1,1% światowego eksportu usług. Pod względem wartości eksportu usług Polska zajmowała dwudzieste piąte miejsce wśród wszystkich gospodarek i dwunaste wśród gospodarek UE. Chociaż udział Polski w światowym eksporcie usług pozostaje niższy w porównaniu z udziałem w światowym eksporcie towarów (1,3%), to jednak w ostatnich latach nastąpił jego znaczący wzrost. W latach 2016 i 2017 dynamika eksportu usług była w Polsce wyraźnie wyższa w porównaniu z dynamiką eksportu światowego w tym czasie tylko eksport usług w Irlandii rósł szybciej niż w Polsce. Znalazło to odzwierciedlenie w zauważalnym wzroście (odpowiednio o 0,1 pkt proc.) udziału Polski w światowym eksporcie usług w dwóch ostatnich latach. Wykres 20: Udział Polski w światowym handlu towarami i usługami (%) 1,4 1,2 1,0 0,8 towary eksport towary import usługi eksport 0,6 usługi import 0,4 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych WTO Skala zmian w geografii światowego handlu usługami była znacznie mniejsza w porównaniu ze zmianami, jakie nastąpiły w międzynarodowym handlu towarami. W eksporcie usług wciąż dominują, kraje rozwinięte. Ponadto w światowym handlu usługami nadal bardzo duże znaczenie odgrywa Europa. Procesy tworzenia usług były bowiem w znacznie mniejszym zakresie niż produkcji towarów przenoszone do krajów o niższych kosztach wytwarzania. Spowodowane było to przede wszystkim oddzieleniem miejsca świadczenia usług związanych z procesem wytwarzania i sprzedaży towarów od ich fizycznej produkcji. Według głównych kategorii usług, największy udział Polska osiąga w uszlachetnianiu (4,6%). W 2017 r. Polska była piątym największym eksporterem usług w kategorii uszlachetniania towarów (po Chinach, Francji, Holandii i Niemczech). Relatywnie wysoki udział w światowym eksporcie usług Polska osiąga także w naprawach (2,0%), usługach budowlanych (1,9%) oraz w transporcie (1,7%). Bardziej szczegółowe dane dotyczące światowego handlu usługami transportowymi wskazują na wysoki udział polskich eksporterów w 27

kategorii obejmującej transport inny niż morski i lotniczy. W 2017 r. polski eksport w tej kategorii, obejmującej głównie transport drogowy, kształtował się na poziomie 6,2% 12. Wykres 21: Udział Polski w światowym eksporcie usług w 2017 r. wg głównych kategorii (%) 13 5 4 3 2 1 0 SA SB SE SC SK SI SJ SD SF SG SH Udziały w 2017 r. ogółem Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych WTO 12 Dane WTO za 2016 r. wskazują, że udział polski w transporcie drogowym towarów wyniósł 6,57%. Jednocześnie Polska była trzecim największym eksporterem usług w tej kategorii na świecie (po Holandii i Austrii). 13 Opis kodów usługowych znajduje się w tabeli 4 w aneksie statystycznym i zgodny jest z nomenklaturą EBOPS2010. Narodowy Bank Polski 28

Import usług Wykres 22: Najwięksi eksporterzy uszlachetniania w 2017 r. (mld USD) Chiny Francja Holandia Niemcy Polska 4.4 Włochy Belgia Rumunia Wielka Brytania Filipiny 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych WTO Istotny wpływ na zwiększenie się udziału Polski w światowym eksporcie usług w ostatnich dwóch latach miał wzrost znaczenia polskiego eksportu w kategoriach obejmujących pozostałe usługi w tym przede wszystkim w eksporcie pozostałych usług biznesowych (gdzie udział Polski w 2017 r. zwiększył się do 1,1%) oraz usług telekomunikacyjnych, informatycznych i informacyjnych (1,2%). Najniższy udział charakteryzuje eksport usług finansowych kształtował się on w 2017 r. na poziomie od 0,4% w przypadku usług ubezpieczeniowych i emerytalnych do zaledwie 0,2% w przypadku opłat z tytułu użytkowania własności intelektualnej. Także i w tych kategoriach nastąpił wzrost udziału Polski w ostatnich latach. Mniejsze znaczenie polska gospodarka ma jako importer usług. W 2017 r. na Polskę przypadało 0,7% wartość światowego importu. Zmiany udziału Polski w światowym imporcie usług były w ostatnich latach relatywnie niewielkie. Pod względem wartości importu usług Polska zajmowała 31 miejsce na świecie i trzynaste spośród krajów Unii Europejskiej. Wśród kategorii gdzie udział Polski w światowym imporcie usług kształtował się powyżej średniej były uszlachetnianie i naprawy oraz transport. Mniejsze znaczenie Polska miała natomiast w imporcie podróży i pozostałych usług. 29

Aneks statystyczny Tabela 4: Obroty głównych komponentów usługowych (mld PLN) Nazwa usługi 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Usługi ogółem(s) Eksport 106,9 121,2 133,6 141 153,8 170,1 196,0 220,7 Import 93,7 100,1 108,5 109 115,8 124,5 135,1 144,3 Uszlachetnianie (SA) Eksport 5,3 6,5 7,8 10,5 12,3 13 14,7 15,9 Import 0,4 0,6 0,4 0,8 1 1,5 1,4 1,4 Naprawy (SB) Eksport 2,1 2,6 1,9 3,3 3,6 4,4 5,2 6,6 Import 0,6 0,7 0,8 2,5 3,4 3 3,3 3,6 Usługi transportowe (SC) Eksport 26,8 32,9 36,4 38,6 41,9 46 53,2 59,6 Import 18,9 20,7 23,3 22,6 24,9 26,6 29,7 33,0 Podróże zagraniczne (SD) Eksport 29 31,6 35,8 36 37,3 39,5 43,2 48,0 Import 26 25 28,6 28 27,9 29,9 31,4 33,3 Pozostałe usługi Eksport 43,6 47,5 51,6 52,7 58,6 67,3 79,7 90,6 Import 47,8 53,2 55,3 55,1 58,8 63,5 69,3 73,0 Źródło: Obliczenia NBP. 30 Narodowy Bank Polski

Tabela 5: Pozostałe usługi w podziale na komponenty (mld PLN) Nazwa usługi 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Pozostałe usługi Eksport 43,6 47,5 51,6 52,7 58,6 67,3 79,7 90,6 Import 47,8 53,2 55,3 55,1 58,8 63,5 69,3 73,0 Usługi budowlane (SE) Eksport 3,9 4,8 5,2 5,3 5,5 4,0 6,9 7,5 Import 2,1 2,1 2,6 2,6 2,5 1,6 2,0 1,8 Usługi ubezpieczeniowe (SF) Eksport 0,7 1,2 0,9 1,1 0,8 2,6 1,8 1,7 Import 1,7 2,1 2,3 2,3 2,7 3,7 3,2 2,6 Usługi finansowe (SG) Eksport 2,1 2,0 2,3 2,3 2,5 2,6 2,7 3,5 Import 5,0 5,2 5,2 3,7 3,8 3,8 3,9 3,6 Opłaty z tytułu użytkowania własności intelektualnej (SH) Eksport 0,7 0,8 0,7 1,0 1,1 1,6 1,8 2,1 Import 6,8 7,1 7,5 8,5 9,3 9,2 10,6 11,9 Usługi telekomunikacyjne, informatyczne i informacyjne (SI) Eksport 6,0 7,7 9,4 10,8 13,4 16,6 21,0 24,0 Import 6,6 7,1 8,1 9,0 9,5 10,4 12,4 13,7 Pozostałe usługi biznesowe (SJ) Eksport 29,1 29,4 31,9 31,0 34,0 37,5 42,8 48,9 Import 22,2 24,4 25,4 26,2 27,9 30,3 33,6 35,9 Usługi kulturalne i rekreacyjne (SK) Eksport 0,9 1,6 1,3 1,2 1,3 1,7 2,8 2,8 Import 2,8 4,7 3,7 2,4 2,6 2,7 3,1 3,1 Usługi rządowe (gdzie indziej niewymienione) (SL) Eksport Import Źródło: Obliczenia NBP. 31

Tabela 6: Usługi transportowe w podziale na rodzaj transportu (w mld PLN) 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Przychody Usługi transportowe 26,8 32,9 36,4 38,6 41,9 46,0 53,2 59,6 Transport samochodowy 16 20 21,5 23,7 25,9 28,4 31,1 34,0 Pozostałe usługi transportowe 3,3 3,9 4,9 5,4 6,3 7,5 9,3 11,3 Transport lotniczy 2,8 3,8 4,3 4,7 4,6 4,7 6,2 7,3 Transport morski 1,1 1,3 1,5 1,6 1,8 1,7 1,8 2,0 Transport rurociągowy oraz przesył energii elektrycznej 2,1 2,2 2,4 1,3 1,5 2,0 1,6 1,4 Transport kolejowy 1,1 1,2 1,4 1,5 1,4 1,4 1,5 1,7 Usługi kurierskie i pocztowe 0,2 0,3 0,3 0,3 0,3 0,5 0,0 0,0 Transport wodny śródlądowy 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 Rozchody Usługi transportowe 18,9 20,7 23,3 22,6 24,9 26,6 29,7 33,0 Transport samochodowy 8,8 10,1 11 11,2 11,7 12,4 12,9 14,4 Transport morski 3,3 3,2 3,8 3,9 4,2 3,0 3,1 3,5 Transport lotniczy 2,7 3,0 3,2 3,0 4,2 4,5 5,8 6,0 Pozostałe usługi transportowe 1,4 1,7 1,9 2,4 2,8 4,5 4,7 5,4 Transport kolejowy 1,3 1,3 1,6 1,4 1,4 0,6 0,0 1,4 Usługi kurierskie i pocztowe 0,3 0,3 0,3 0,4 0,4 1,5 1,6 1,8 Transport wodny śródlądowy 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,6 0,0 0,0 Transport rurociągowy oraz przesył energii elektrycznej 1,0 0,8 1,3 0,0 0,1 0,1 0,0 0,2 Źródło: Obliczenia NBP. Tabela 7:Wydatki Polaków za granicą w podziale na turystów i jednodniowych w latach 2010-2017 Kategoria 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Ogółem 26,0 25,0 28,6 28,0 27,9 29,9 31,4 33,3 Wyjazdy turystyczne, w tym: 16,0 13,5 17,7 16,9 19,3 20,8 22,3 23,9 Niemcy 2,6 1,9 3,6 2,7 3,5 3,7 4,3 4,5 Republika Czeska 0,3 0,2 0,3 0,7 0,8 0,8 0,8 0,9 Podróżni jednodniowi 10,0 11,5 10,9 11,0 8,7 9,1 9,1 9,3 Niemcy 4,4 5,3 5,3 4,3 3,4 3,6 3,9 4,2 Republika Czeska 2,4 2,4 2,1 2,1 2,7 2,9 2,7 2,7 Źródło: Obliczenia NBP. 32 Narodowy Bank Polski

Tabela 8: Wydatki cudzoziemców w Polsce w latach 2010-2017 w podziale na turystów i odwiedzających jednodniowych Kategoria 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Ogółem świat 29,0 31,6 35,8 35,9 37,3 39,5 43,2 48,0 Wyjazdy turystyczne, w tym: 14,0 16,0 18,4 17,7 18,6 20,2 23,2 27,0 Niemcy 5,1 4,7 5,3 4,9 5,1 5,2 5,5 5,8 Republika Czeska 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,2 0,2 Ukraina 1,5 1,9 2,8 3,0 2,7 3,6 5,2 7,5 Białoruś 0,8 1,2 1,7 2,0 0,7 0,7 0,6 0,8 Podróżni jednodniowi 15,0 15,6 17,5 18,3 18,7 19,3 20,0 21,0 Niemcy 5,7 6,0 6,8 6,8 7,0 7,3 7,6 7,9 Republika Czeska 2,3 2,5 3,0 2,5 2,6 2,7 2,8 2,9 Ukraina 2,6 2,4 2,1 2,7 3,3 3,8 4,2 4,6 Białoruś 1,1 1,3 1,5 1,8 2,5 2,1 2,0 2,1 Źródło: Obliczenia NBP. 33