METODY STATYSTYCZNE W BIOLOGII 1. Wykład wstępny 2. Populacje i próby danych 3. Testowanie hipotez i estymacja parametrów 4. Planowanie eksperymentów biologicznych 5. Najczęściej wykorzystywane testy statystyczne I 6. Najczęściej wykorzystywane testy statystyczne II 7. Regresja liniowa 8. Regresja nieliniowa 9. Określenie jakości dopasowania równania regresji liniowej i nieliniowej 10. Korelacja 11. Elementy statystycznego modelowania danych 12. Porównywanie modeli 13. Analiza wariancji 14. Analiza kowariancji 15. Podsumowanie materiału, wspólna analiza przykładów, dyskusja
WSTĘP 1. Po co planować eksperyment i jakie są etapy planowania eksperymentu? 2. Moc testu określanie mocy czynniki wpływające na moc 3. Rodzaje prób danych losowe wybór wg określonego kryterium badawczo-kontrolna próby zblokowane cross-over split plot 4. Wykonywanie pomiarów kalibracja niedokładność wpływ obserwatora przykłady cech Copyright 2011, Joanna Szyda
WSTĘP PO CO PLANUJEMY EKSPERYMENTY BIOLOGICZNE??? Planowanie eksperymentu Strategia wyboru próby danych z populacji Copyright 2011, Joanna Szyda
WSTĘP PO CO PLANUJEMY EKSPERYMENTY BIOLOGICZNE??? 1. Struktura próby danych musi umożliwiać przetestowanie założonych hipotez 2. Liczebność próby danych musi gwarantować uzyskanie zadowalającej mocy testowania 3. Liczebność próby danych nie może być zbyt duża: kwestie etyczne, koszty, czas Copyright 2011, Joanna Szyda
WSTĘP ETAPY PLANOWANIA EKSPERYMENTU Sformułowanie celu badawczego np. analiza wpływu powietrza atmosferycznego na koncentrację lipidów w tkankach omułków np. H 0 : k 1 = k 2 H 1 : k 1 k 2 Sformułowanie hipotez: H 0 i H 1 Określenie liczebności i struktury próby danych Zebranie próby danych Test Decyzja nt hipotezy Copyright 2011, Joanna Szyda
MOC TESTU
MOC TESTU BŁĘDY PRAWDZIWA HIPOTEZA H 0 H 1 BŁĄD II-go RODZAJU PRZYJĘTA HIPOTEZA H 0 H 1 : prawdopodobieństwo odrzucenie prawdziwej H 1 1- : moc testu = prawdopodobieństwo wykrycia rzeczywistej różnicy / wpływu czynnika itp. Copyright 2012, Joanna Szyda
MOC TESTU analiza mocy powinna poprzedzać wykonanie każdego eksperymentu Copyright 2012, Joanna Szyda
MOC TESTU - czynniki wpływające na moc 1. Liczba obserwacji w próbie danych łatwiej wykryć efekt w dużych próbach danych więcej informacji mniejszy wpływ błędu próbkowania Copyright 2013, Joanna Szyda
MOC TESTU - czynniki wpływające na moc 2. Siła wpływu testowanego efektu H 0 : k 1 =k 2 H 1 : k 1 k 2 łatwiej wykryć efekt o dużym wpływie k 1 k 2 k 1 k 2 Copyright 2013, Joanna Szyda
MOC TESTU - czynniki wpływające na moc 3. Zmienność pomiarów w próbie danych (wariancja próby) Łatwiej wykryć różnice w homogennych próbach danych k 1 k 2 k 1 k 2 Copyright 2013, Joanna Szyda
MOC TESTU - czynniki wpływające na moc przyjęta H 1 przyjęta H 0 4. Założony poziom błędu Igo rodzaju Łatwiej wykryć różnice gdy założymy większe czyli pozwolimy na wyższe prawdopodobieństwo odrzucenia prawdziwej H0 prawdziwa H 0 prawdziwa H 1 Copyright 2013, Joanna Szyda
MOC TESTU - przykład 1. Obliczenie liczebności próby danych wymaganej dla założonych, 1-b i różnicy efektów 2. Test t 3. G-power software (http://www.gpower.hhu.de/) Copyright 2015, Joanna Szyda
MOC TESTU - określanie liczebności próby dla danej mocy 1. Informacje z literatury 2. Numerycznie - rozkład testu, 1-b, 3. Empirycznie - symulacje komputerowe wielokrotne (1 000) tworzenie sztucznych zbiorów danych generowanych wg określonych założeń znane wartości prawdziwe testowanie określenie liczby błędów I- i II-go rodzaju Copyright 2011, Joanna Szyda
RODZAJE PRÓB DANYCH
RODZAJE PRÓB DANYCH - losowa WYBÓR LOSOWY 1. Stosunkowo łatwa do zebrania brak konieczności prowadzenia eksperymentu łatwo uzyskać dużą liczebność próby danych 2. Wyniki można odnieść do całej populacji Copyright 2011, Joanna Szyda
RODZAJE PRÓB DANYCH - wybór wg określonego kryterium 1. Osobniki wybierane nielosowo 2. Muszą spełniać określone kryteria RODZINY ROD. WIELOPOKOLENIOWE np. rodzice + chore dziecko np. skomplikowana struktura spokrewnienia, osoby wybrane na podstawie wystąpienia choroby Copyright 2011, Joanna Szyda
RODZAJE PRÓB DANYCH - wybór wg określonego kryterium 1. Sztuczna struktura spokrewnienia 2. Krzyżowanie linii zinbredowanych (org. laboratoryjne) INTERCROSS BACKCROSS P: x P: x F1: x F1: x F2: F2: Copyright 2011, Joanna Szyda
RODZAJE PRÓB DANYCH - badawczo-kontrolna 1. Osobniki w obrębie każdej kategorii wybierane losowo 2. Gr. badawcza - poddana czynnikowi eksperymentalnemu 3. Gr. kontrolna - referencyjna dla porównania z grupą badawczą BADAWCZA KONTROLNA np. osoby chore osoby pobierające leki np. osoby zdrowe osoby pobierające placebo Copyright 2011, Joanna Szyda
RODZAJE PRÓB DANYCH - próby zblokowane BADAWCZA KONTROLNA np. dieta A np. dieta B 3 35 12 5 73 11 7 12 11 1. Osobniki w obrębie obu kategorii są podobne pod względem jednej lub kilku cech, które mogą mieć potencjalny wpływ na wynik testu - blokowanie 2. Blokowanie zmniejsza wpływ zmienności indywidualnej wewnątrz grupy - większa moc testowania 3. Próby danych często trudne do zebrania 4. Często nie wiemy na podstawie jakich kryteriów przeprowadzić blokowanie Copyright 2011, Joanna Szyda
RODZAJE PRÓB DANYCH - cross over dieta A Etap 1 dieta B dieta A Etap 2 dieta B 1. Te same osobniki występują w obu grupach 2. Eliminacja zmienności wewnątrzosobniczej 3. Możliwe tylko dla niektórych rodzajów badań (np. pomiar cechy tani, przyżyciowy, proste warunki utrzymania osobników) Copyright 2011, Joanna Szyda
RODZAJE PRÓB DANYCH - split plot 2 czynniki eksperymentalne
RODZAJE PRÓB DANYCH - split plot 2 czynniki eksperymentalne dieta A, dieta B
RODZAJE PRÓB DANYCH - split plot 2 czynniki eksperymentalne dieta A, dieta B trening A, trening B Copyright 2011, Joanna Szyda
WYKONYWANIE POMIARÓW
POMIARY - niedokładność 1. Kalibrowanie urządzeń pomiarowych ustawianie / kontrola urządzeń pomiarowych na podstawie analizy próbek o znanych wartościach wielokrotne kalibrowanie w czasie wykonywania pomiarów 2. Niedokładność pomiarów nie jesteśmy w stanie dokonać pomiaru z nieskończoną dokładnością precyzja powinna być jednakowa dla wszystkich próbek w danym badaniu Copyright 2011, Joanna Szyda
POMIARY - wpływ obserwatora WEWNĄTRZ OBSERWATORA np. zmęczenie zmiana oceny subiektywnej POMIĘDZY OBSERWATORAMI np. różnice w subiektywnych ocenach Zasady prowadzenia obserwacji: Nie wykonywać zbyt wielu obserwacji na raz Nie stosować uproszczonych skrótów Tworzyć zapasowe kopie danych Tworzyć protokoły przebiegu eksperymentu Wykorzystywać elektroniczne formularze bazy danych Copyright 2011, Joanna Szyda
POMIARY - przykłady cech PROSTE DO SKWANTYFIKOWANIA TRUDNE DO SKWANTYFIKOWANIA np. wzrost np. obserwacje behawioralne Copyright 2011, Joanna Szyda
? PLANOWANIE EKSPERYMENTÓW Copyright 2011 Joanna Szyda