Warszawa, maj 2013 r.

SPRAWOZDANIE Z WDRAŻANIA PROGRAMU OPERACYJNEGO KAPITAŁ LUDZKI 2007-2013 w 2012 ROKU Warszawa, maj 2013 r.

SPIS TREŚCI 1. Informacje wstępne... 4 2. Przegląd realizacji programu operacyjnego w okresie objętym sprawozdaniem... 5 2.1 Realizacja i analiza postępów... 5 2.1.1 Analiza jakościowa... 5 2.1.2 System realizacji Programu... 28 2.1.3 Informacja nt. podziału wykorzystania funduszy wg kategorii interwencji... 55 2.1.4 Pomoc w podziale na grupy docelowe... 55 2.1.5 Pomoc zwrócona lub ponownie wykorzystana... 64 2.1.6 Realizacja zaleceń i rekomendacji Komisji Europejskiej... 65 2.1.7 Rekomendacje Instytucji Zarządzającej PO KL i innych instytucji... 65 2.1.8 Instrumenty inżynierii finansowej... 68 2.1.9 Realizacja założeń Strategii EUROPA 2020... 69 2.1.10 Strategia UE dla Regionu Morza Bałtyckiego... 73 2.2 Informacja na temat zgodności z przepisami wspólnotowymi... 76 2.2.1 Czynności kontrolne zapewniające zgodność realizacji PO KL z przepisami wspólnotowymi... 76 2.2.2 Zasada równości szans... 87 2.2.3 Zasada partnerstwa... 90 2.3 Napotkane znaczące problemy oraz podjęte środki zaradcze... 91 2.4 Zmiany w kontekście realizacji Programu... 92 2.4.1 Zmiany społeczno-gospodarcze... 92 2.4.2 Zmiany legislacyjne... 96 2.5 Zasadnicze modyfikacje w rozumieniu art. 57 Rozporządzenia nr 1083/2006... 96 2.6 Komplementarność pomocy z innymi instrumentami wsparcia... 97 2.6.1 Wpływ działalności KM/PKM, instytucji i grup na zapewnienie koordynacji i komplementarności wsparcia... 97 2.6.2 Informacje na temat stosowanych mechanizmów i narzędzi służących zapewnieniu koordynacji i komplementarności wsparcia oraz ich oceny... 98 2.6.3 Cross-financing... 100 2.6.4 Koordynacja i komplementarność jako przedmiot badań ewaluacyjnych... 101 2.6.5 Przykłady projektów/działań komplementarnych... 103 2.6.6 Komplementarność PO KL z Europejskim Funduszem Dostosowania do Globalizacji... 111 2.6.7 Mechanizmy unikania podwójnego finansowania działań realizowanych w ramach polityki spójności z działaniami realizowanymi w ramach Wspólnej Polityki Rolnej oraz Wspólnej Polityki Rybackiej... 111 2.6.8 Kontrole krzyżowe w zakresie odpowiedzialności Instytucji Zarządzającej... 112 2.7 Monitorowanie i ocena... 113 2.7.1 Monitorowanie... 113 2.7.2 Ewaluacja... 114 2

2.7.3 Krajowy System Informatyczny (KSI SIMIK 07-13)... 117 2.7.4 Podsystem Monitorowania Europejskiego Funduszu Społecznego 2007 (PEFS 2007)... 118 2.7.5 Komitet Monitorujący PO KL... 119 3. Postęp wdrażania Programu wg Priorytetów... 128 3.1 PRIORYTET I Zatrudnienie i integracja społeczna... 128 3.2 PRIORYTET II Rozwój zasobów ludzkich i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw oraz poprawa stanu zdrowia osób pracujących... 147 3.3 PRIORYTET III Wysoka jakość systemu oświaty... 165 3.4 PRIORYTET IV Szkolnictwo wyższe i nauka... 180 3.5 PRIORYTET V Dobre rządzenie... 200 3.6 PRIORYTET VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich... 229 3.7 PRIORYTET VII Promocja integracji społecznej... 253 3.8 PRIORYTET VIII Regionalne kadry gospodarki... 269 3.9 PRIORYTET IX Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach... 282 3.10 PRIORYTET X Pomoc techniczna... 300 4. Programy współfinansowane z EFS - spójność i koncentracja wsparcia... 303 4.1 Europejska Strategia Zatrudnienia... 303 4.2 Krajowy Plan Działań na rzecz Zatrudnienia... 306 4.3 Krajowy Program Reform... 307 5. Programy EFRR/Fundusz Spójności: Duże projekty... 307 6. Pomoc techniczna... 307 7. Promocja i informacja... 309 3

SPRAWOZDANIE ROCZNE Z WDRAŻANIA PROGRAMU OPERACYJNEGO 1. Informacje wstępne PROGRAM OPERACYJNY Cel: Cel 1 Konwergencja Kwalifikowany obszar: kraj Okres programowania: 2007-2013 Numer programu (CCI): CCI 2007 PL 051 PO 001 SPRAWOZDANIE ROCZNE/ KOŃCOWE Z WDRAŻANIA PROGRAMU Nazwa programu: Program Operacyjny Kapitał Ludzki Rok sprawozdawczy: 2012 Data zaakceptowania sprawozdania przez Komitet Monitorujący: 4

2. Przegląd realizacji programu operacyjnego w okresie objętym sprawozdaniem 2.1 Realizacja i analiza postępów 2.1.1 Analiza jakościowa Program Operacyjny Kapitał Ludzki (PO KL) realizuje cel główny Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007 2013 (NSRO), wpisując się przede wszystkim w drugi cel horyzontalny, tj. poprawę jakości kapitału ludzkiego i zwiększenie spójności społecznej. PO KL realizuje ten cel za pośrednictwem celu głównego Programu, jakim jest wzrost poziomu zatrudnienia i spójności społecznej. Ponadto, PO KL przyczynia się do realizacji celu pierwszego NSRO dotyczącego poprawy jakości funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowy mechanizmów partnerstwa, celu czwartego NSRO obejmującego wsparcie przedsiębiorstw i podnoszenie kwalifikacji ich pracowników, celu piątego NSRO odnoszącego się do przeciwdziałania marginalizacji regionów (w zakresie rozwoju społecznego) oraz celu szóstego NSRO, zakładającego wsparcie obszarów wiejskich. Cel główny PO KL osiągany będzie poprzez realizację poniższych celów strategicznych: 1. podniesienie poziomu aktywności zawodowej oraz zdolności do zatrudnienia osób bezrobotnych i biernych zawodowo, 2. zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego, 3. poprawa zdolności adaptacyjnych pracowników i przedsiębiorstw do zmian zachodzących w gospodarce, 4. upowszechnienie edukacji społeczeństwa na każdym etapie kształcenia przy równoczesnym zwiększeniu jakości usług edukacyjnych i ich silniejszym powiązaniu z potrzebami gospodarki opartej na wiedzy, 5. zwiększenie potencjału administracji publicznej w zakresie opracowywania polityk i świadczenia usług wysokiej jakości oraz wzmocnienie mechanizmów partnerstwa, 6. wzrost spójności terytorialnej. PO KL finansowany jest w 85% z Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) oraz w 15% ze środków krajowych. Na realizację Programu przewidziano 11 773 409 338 EUR, w tym wkład finansowy EFS stanowi 10 007 397 937 EUR. Alokacja wykorzystywana jest w ramach dziesięciu Priorytetów realizowanych równolegle na poziomie centralnym (Priorytety I-V, X) oraz regionalnym (Priorytety VI-IX): Priorytet I: Zatrudnienie i integracja społeczna, Priorytet II: Rozwój zasobów ludzkich i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw oraz poprawa stanu zdrowia osób pracujących, Priorytet III: Wysoka jakość systemu oświaty, Priorytet IV: Szkolnictwo wyższe i nauka, Priorytet V: Dobre rządzenie, Priorytet VI: Rynek pracy otwarty dla wszystkich, Priorytet VII: Promocja integracji społecznej, Priorytet VIII: Regionalne kadry gospodarki, Priorytet IX: Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach, Priorytet X: Pomoc techniczna. W 2012 r. odnotowano wyraźny postęp rzeczowy w realizacji wszystkich obszarów wsparcia w ramach Programu. Przede wszystkim warto wskazać na kontynuację wzrostu wykonania wskaźników w komponencie regionalnym PO KL, niemniej postęp w realizacji wskaźników w komponencie centralnym także jest wyraźny. 5

Analizując postęp rzeczowy w obszarze zatrudnienia na koniec 2012 r. warto podkreślić, iż poziom realizacji większości wskaźników w Priorytecie VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich przekroczył wartości docelowe, co świadczy o wysokim poziomie zaawansowania wsparcia skierowanego do osób pozostających bez zatrudnienia. Do końca 2012 r. ponad 148,6 tys. osób otrzymało środki na podjęcie działalności gospodarczej, co w pełni realizuje cel zaplanowany na lata 2007-2013. W projektach ukierunkowanych na aktywizację zawodową wdrażanych regionalnie udział zakończyło 829,3 tys. osób, natomiast na poziomie centralnym 97,3 tys. osób. Warto podkreślić, iż w porównaniu do poprzedniego okresu sprawozdawczego znacząco wzrosła liczba osób objętych Indywidualnym Planem Działania (o 43,2%, tj. o 96,6 tys. osób). Również w przypadku osób niepełnosprawnych, które zakończyły udział w Priorytecie VI zanotowano stosunkowo wysoki wzrost (o 32,3%, tj. o 7,9 tys. osób). W bieżącym okresie sprawozdawczym cel dot. liczby osób niepełnosprawnych, które zakończyły udział w projektach realizowanych w Priorytecie VI PO KL został zrealizowany w ponad 100%. Wyraźnie wzrosła również liczba osób długotrwale bezrobotnych oraz niepełnosprawnych, które otrzymały środki na podjęcie działalności gospodarczej (o 27%, tj. 8,5 tys. osób długotrwale bezrobotnych oraz o 38,4%, tj. o 930 osób niepełnosprawnych). Znaczny postęp odnotowano również w obszarze adaptacyjności pracowników i przedsiębiorstw. Do końca 2012 r. wsparciem objęto blisko 173,5 tys. przedsiębiorstw zarówno w komponencie centralnym, jak i regionalnym. Udział w projektach szkoleniowych wdrażanych na szczeblu regionalnym w Priorytecie VIII Regionalne kadry gospodarki zakończyło blisko 666 tys. pracujących osób dorosłych, w tym 103,2 tys. osób w wieku powyżej 50 roku życia. Ponadto, blisko 367,6 tys. pracowników przedsiębiorstw wzięło udział w projektach w komponencie centralnym w Priorytecie II Rozwój zasobów ludzkich i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw oraz poprawa stanu zdrowia osób pracujących, w tym 54,5 tys. pracowników w wieku powyżej 50 roku życia. Biorąc pod uwagę obszar zdrowia w okresie sprawozdawczym odnotowano istotny wzrost liczby lekarzy deficytowych specjalizacji, którzy ukończyli cykl kursów w ramach realizacji programu specjalizacji. Do końca 2012 r. wsparciem objęto 422 kardiologów, 379 onkologów oraz 150 lekarzy medycyny pracy. Ponadto, dzięki wsparciu EFS już blisko 23 tys. pielęgniarek i położnych ukończyło studia pomostowe. Warto wskazać na satysfakcjonujący poziom realizacji wsparcia w obszarze ekonomii społecznej. W 2012 r. istotnie wzrosła liczba utworzonych spółdzielni socjalnych (do 131 podmiotów) oraz liczba osób objętych pomocą w ramach instytucji ekonomii społecznej (o 44%, tj. o 34,4 tys.). Wzrosła również liczba klientów instytucji pomocy społecznej (o 37 %), którzy w ramach projektów dotyczących aktywnej integracji społecznej objęci zostali kontraktami socjalnymi (tj. o 73,6 tys.). Wolniejsze tempo osiągania celów zabserwowano natomiast w ramach działań systemowych na rzecz poprawy dostępu do rynku pracy dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. W szczególności należy podkreślić niesatysfakcjonujący poziom realizacji celów w zakresie integracji określonych na poziomie Priorytetu I, który związany jest z opóźnieniami we wdrażaniu części projektów systemowych w komponencie centralnym. Pomimo wzrostu realizacji celu dot. podnoszenia kwalifikacji kluczowych pracowników pomocy społecznej (o 15%, o 590 osób), dotychczas kwalifikacje podniosło 4,5 tys. kluczowych pracowników instytucji pomocy społecznej, co stanowi 37% poziomu docelowego. Jednocześnie, w procesie wypracowywania standardów usług instytucji pomocy społecznej odnotowywane są opóźnienia, co szczegółowo opisano w sprawozdaniu. W obszarze edukacji warto zwrócić uwagę na postęp rzeczowy odnotowany w Priorytecie IX Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach. Ponad 3,8 tys. ośrodków wychowania przedszkolnego uzyskało już wsparcie ze środków EFS (ponad 19% placówek wychowania przedszkolnego w kraju), a ponad 10,7 tys. szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych prowadzących kształcenie ogólne zrealizowało projekty rozwojowe w ramach Priorytetu (45% wszystkich szkół kształcenia ogólnego w Polsce). Największy wzrost w odniesieniu do 2011 r. odnotowano w przypadku projektów dotyczących indywidualizacji nauczania, w których liczba szkół objętych wsparciem wzrosła szesnastokrotnie. Ponadto, dzięki wsparciu EFS ponad 74,5 tys. nauczycieli kształcenia zawodowego uczestniczyło w doskonaleniu zawodowym w krótkich formach oraz blisko 3,4 tys. szkół i placówek kształcenia zawodowego wdrożyło programy rozwojowe (ponad 80% wszystkich szkół zawodowych w kraju), z czego ponad 2 tys. współpracowało z przedsiębiorstwami. W obszarze szkolnictwa wyższego na uwagę zasługuje znaczny postęp rzeczowy w zakresie podnoszenia atrakcyjności kształcenia na kierunkach matematyczno-przyrodniczych i technicznych. Dodatkowe zajęcia wyrównawcze w ramach projektów realizowanych w Priorytecie IV Szkolnictwo wyższe i nauka oferowało 128 uczelni, zaś wsparciem objęto 62,6 tys. studentów I roku na kierunkach zamawianych. Najwyższy wzrost wskaźnika odnotowano w przypadku absolwentów kierunków matematyczno-przyrodniczych i technicznych (ponad 6 tys. osób). W porównaniu z poprzednim 6

okresem sprawozdawczym wartość wskaźnika wzrosła ponad ośmiokrotnie. Ponadto, w 2012 r. blisko 14,8 tys. studentów zakończyło staże lub praktyki wspierane ze środków EFS (łącznie 34,5 tys. osób), a 4,6 tys. osób - staże lub praktyki trwające co najmniej 3 miesiące (łącznie 12,7 tys. osób). Do końca okresu sprawozdawczego szkolenia w zakresie podniesienia kwalifikacji zakończyło blisko 7,3 tys. pracowników sektora B+R (wzrost wskaźnika o 34%). 2.1.1.1 Analiza postępu w realizacji celu głównego i celów strategicznych Programu Poniższy opis realizacji celów Programu opiera się o informacje zawarte w załączniku nr 1 do sprawozdania. Cel główny Poprawa jakości kapitału ludzkiego i zwiększenie spójności społecznej W 2012 r. odnotowano niewielki wzrost poziomu zatrudnienia osób w wieku 15-64 lata. Jak obrazuje poniższy wykres, wskaźnik zatrudnienia w Polsce wzrósł o 0,4 pkt. proc. w stosunku do 2011 r., podczas gdy w krajach UE-27 odnotowano nieznaczny jego spadek (o 0,1 pkt. proc.). Niemniej, sytuacja na polskim rynku pracy w kontekście zatrudnienia nadal odbiega od średniej dla państw członkowskich UE-27 (Polska 59,7%, UE-27 64,2%). Warto również zauważyć, iż w 2012 r. zaobserwowano nieco wyższy przyrost wskaźnika zatrudnienia wśród kobiet (o 0,4 pkt. proc.) niż wśród mężczyzn (o 0,3 pkt. proc.). Tym samym, różnica w poziomie zatrudnienia wg płci obniżyła się z 13,3 pkt. proc. w 2011 r. do 13,2 pkt. proc. w 2012 r. Niemniej, odsetek mężczyzn posiadających zatrudnienie (66,3%) jest znacznie wyższy niż wśród kobiet (53,1%). Poziom zatrudnienia osób w wieku produkcyjnym przedstawiono na poniższym wykresie. Rys. 1 Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15-64 lata w latach 2007-2012 wartość docelowa 56,5% 60,0% 63,5% 2012 53,1% 59,7% 66,3% 2011 52,7% 59,3% 66,0% 2010 52,6% 58,9% 65,3% 2009 52,8% 59,3% 66,1% 2008 52,4% 59,2% 66,3% 2007 50,6% 57,0% 63,6% 45% 50% 55% 60% 65% 70% ogółem mężczyźni kobiety Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS (BAEL) Jeśli chodzi o poziom zagrożenia ubóstwem, rok 2011 1 był kolejnym rokiem (od 2008 r.), w którym odnotowano wzrost odsetka osób zagrożonych ubóstwem po uwzględnieniu transferów socjalnych, niemniej zaobserwowana zmiana była niższa niż w 2010 r. Wskaźnik zagrożenia ubóstwem relatywnym wzrósł o 0,1 pkt. proc. do 17,7%. Poziom zagrożenia ubóstwem w Polsce był wyższy od średniej dla wszystkich państw członkowskich UE, który w 2011 r. wyniósł 16,9% (wzrost o 0,5 pkt. proc.). Warto zwrócić uwagę, że w Polsce nieznacznie zmniejszył się poziom zagrożenia ubóstwem kobiet (z 17,7% od 17,6%), przy wzroście skali wykluczenia mężczyzn (z 17,4% do 17,8%). Dystans dzielący Polskę od UE w omawianym zakresie zmniejszył się, niemniej jest to zasługa przede 1 Brak danych za 2012 r. w momencie sporządzania sprawozdania 7

wszystkim pogorszenia się sytuacji w obszarze wykluczenia społecznego na terenie UE. Na wykresie poniżej przedstawiono odsetek osób zagrożonych ubóstwem w Polsce na tle średniej dla państw członkowskich UE. Rys. 2 Wskaźnik zagrożenia ubóstwem relatywnym po transferach socjalnych (%) 19,5% 19,0% 18,5% 18,0% 17,5% 17,0% 16,5% 16,0% 15,5% 15,0% 14,5% 19,1% 17,6% 17,7% 17,3% 17,1% 16,9% 16,9% 16,5% 16,5% 16,4% 16,3% 16,4% 2006 2007 2008 2009 2010 2011 UE 27 Polska Źródło: Opracowanie własne na podstawie EUROSTAT Cel strategiczny 1 Podniesienie poziomu aktywności zawodowej oraz zdolności do zatrudnienia osób bezrobotnych i biernych zawodowo W 2012 r. wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15-24 lata kształtował się na poziomie 24,7% i podobnie, jak w poprzednich latach był wyższy wśród mężczyzn (29,3%) niż wśród kobiet (19,9%). Należy podkreślić, iż w przypadku tej grupy wiekowej spowolnienie gospodarcze przyczyniło się do niewielkiego obniżenia poziomu zatrudnienia osób młodych (spadek o 0,2 pkt. proc.) w stosunku do 2011 r.). Odsetek pracujących osób młodych obniżył się zarówno w przypadku kobiet (o 0,1 pkt. proc.), jak i mężczyzn (o 0,3 pkt. proc.). Spadek poziomu zatrudnienia osób w wieku 15-24 lata stanowi poważny problem, którego skutkiem może być ubóstwo, marginalizacja, a w skrajnych przypadkach wykluczenie społeczne. Tym samym, konieczne jest podejmowanie działań mających na celu poprawienie sytuacji osób młodych, poprzez przygotowanie dla nich osobnej oferty wsparcia, która ułatwi im wejście na rynek pracy. Mając na uwadze trudną sytuację osób w wieku 15-24 lata na polskim rynku pracy IZ PO KL podjęła decyzję o przesunięciach środków finansowych pomiędzy poszczególnymi Priorytetami PO KL. Środki realokowane z komponentu centralnego na początku 2013 r. planuje się przeznaczyć na działania realizowane na poziomie regionalnym przede wszystkim na rzecz osób młodych oraz starszych. 70 60 50 40 30 20 10 0 32,9 UE-27 Belgium Rys. 3 Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15-24 w państwach Unii Europejskiej w 2011 r. 25,3 21,9 25,2 55,0 46,6 33,0 28,2 Bulgaria Czech Republic Denmark Germany Estonia Ireland Greece 18,2 13,1 28,8 18,6 28,1 28,7 21,6 21,7 18,6 Spain France Italy Cyprus Latvia Lithuania Luxembourg Hungary 43,8 63,3 54,6 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych EUROSTAT 24,7 23,6 23,9 27,3 20,1 Malta Netherlands Austria Poland Portugal Romania Slovenia Slovakia 41,8 40,2 46,9 Finland Sweden United Kingdom 8

Poziom zatrudnienia osób w wieku poniżej 24. roku życia znacznie odbiega od średniej dla państw członkowskich UE-27. W 2012 r. wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15-24 lata w krajach UE-27 wyniósł 32,9%, tj. o ponad 8 pkt. proc. więcej niż w Polsce. Jeśli chodzi o zatrudnienie wg płci, należy zauważyć, iż Polskę dzieli aż 11 pkt. proc. od średniej państw członkowskich UE pod względem poziomu zatrudnienia kobiet (UE 30,9%, Polska 19,9%). Poniższy wykres obrazuje wartości wskaźnika zatrudnienia wg wieku w latach 2007-2012. 90% 80% 70% 60% 74,9% Rys. 4 Wskaźnik zatrudnienia wg wieku w latach 2007-2012 77,5% 77,6% 77,2% 77,3% 77,2% 50% 40% 30% 29,7% 31,6% 32,3% 34,1% 36,9% 38,7% 20% 25,8% 27,3% 26,8% 26,4% 24,9% 24,7% 10% 0% 2007 2008 2009 2010 2011 2012 15-24 lata 25-54 lata 55-64 lata Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS (BDL) Również w przypadku osób w wieku 25-54 lata zanotowano spadek poziomu zatrudnienia w 2012 r. Wskaźnik zatrudnienia w tej grupie wiekowej wyniósł 77,2%, co w porównaniu z 2011 r. stanowi spadek o 0,1 pkt. proc. Zarówno wśród kobiet, jak i mężczyzn wartość wskaźnika obniżyła się o 0,1 pkt. proc. i wyniosła odpowiednio: kobiety 71,4%, mężczyźni 82,9%. Poziom zatrudnienia osób w wieku 25-54 lata w krajach UE-27 w 2012 r. również wyniósł 77,2%. Niemniej, warto podkreślić, iż wskaźnik zatrudnienia kobiet w Polsce jest nieco wyższy od średniej dla państw członkowskich UE-27 (UE-27 71,2%, Polska 71,5%). Wzrost poziomu zatrudnienia zanotowano jedynie wśród osób w wieku 55-64 lata. Według stanu na koniec 2012 r. wskaźnik zatrudnienia w tej grupie wiekowej wyniósł 38,7% i w stosunku do 2011 r. był wyższy o blisko 2 pkt. proc. Również w przypadku tego miernika zanotowano wyższy poziom zatrudnienia wśród mężczyzn (49,3%) niż kobiet (29,2%). Poprawie uległa sytuacja zarówno kobiet, jak i mężczyzn w wieku 55-64 lata. W porównaniu z 2011 r. odnotowano wzrost wskaźnika dla kobiet o 2 pkt. proc., zaś dla mężczyzn o 1,5 pkt. proc. Analizując sytuację w Polsce oraz w krajach UE-27, należy podkreślić, iż poziom zatrudnienia osób w wieku 55+ na polskim rynku pracy w dalszym ciągu znacząco odbiega od średniej dla państw członkowskich UE. Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 55-64 lata w UE-27 kształtował się na poziomie 48,9%, tj. o ponad 10 pkt. proc., więcej niż w Polsce. Kolejnym miernikiem obrazującym sytuację na polskim rynku pracy jest wskaźnik obciążenia powiatowych urzędów pracy, informujący o liczbie osób bezrobotnych przypadających na jednego doradcę zawodowego, który w 2012 r. wyniósł 1 288 osób. Tym samym, w stosunku do 2011 r. wartość wskaźnika nieznacznie wzrosła (o 50 osób). Jako jedną z głównych przyczyn wzrostu miernika należy podać rosnącą liczbę osób bezrobotnych zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy, co jest następstwem spowolnienia gospodarczego, zarówno w Polsce, jak i w krajach członkowskich UE. W stosunku do 2011 r. liczba osób bezrobotnych wzrosła o blisko 8% i w końcu 2012 r. wyniosła ok. 2,1 mln osób. Tym samym wzrost wskaźnika obciążenia powiatowych urzędów pracy może sygnalizować nasilenie się zjawiska bezrobocia w kraju. Niemniej, w porównaniu do 2007 r., w którym rozpoczęto realizację PO KL, obciążenie urzędów pracy zmniejszyło się o 50%. Jednocześnie należy zaznaczyć, iż wartość referencyjna określona na poziomie Programu (1 770 klientów) została już osiągnięta. 9

Cel strategiczny 2 Zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego Jeśli chodzi o poziom zagrożenia ubóstwem, rok 2011 2 był kolejnym rokiem (od 2008 r.), w którym odnotowano wzrost odsetka osób zagrożonych ubóstwem po uwzględnieniu transferów socjalnych, niemniej zaobserwowana zmiana była niższa niż w 2010 r. Wskaźnik zagrożenia ubóstwem relatywnym wzrósł o 0,1 pkt. proc. do 17,7%. Poziom zagrożenia ubóstwem w Polsce był wyższy od średniej dla wszystkich państw członkowskich UE, który w 2011 r. wyniósł 16,9% (wzrost o 0,5 pkt. proc.). Warto zwrócić uwagę, że w Polsce nieznacznie zmniejszył się poziom zagrożenia ubóstwem kobiet (z 17,7% od 17,6%), przy wzroście skali wykluczenia mężczyzn (z 17,4% do 17,8%). Dystans dzielący Polskę od UE w omawianym zakresie zmniejszył się, niemniej jest to zasługa przede wszystkim pogorszenia się sytuacji w obszarze wykluczenia społecznego na terenie UE. Na wykresie poniżej przedstawiono odsetek osób zagrożonych ubóstwem w Polsce na tle średniej dla państw członkowskich UE. Rys. 5 Wskaźnik zagrożenia ubóstwem relatywnym po transferach socjalnych (%) 19,5% 19,0% 18,5% 18,0% 17,5% 17,0% 16,5% 16,0% 15,5% 15,0% 14,5% 19,1% 17,6% 17,7% 17,3% 17,1% 16,9% 16,9% 16,5% 16,5% 16,4% 16,3% 16,4% UE 27 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Polska Źródło: Opracowanie własne na podstawie EUROSTAT Cel strategiczny 2 Zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego W 2012 r. odnotowano wzrost poziomu zatrudnienia osób niepełnosprawnych (o 0,6 pkt. proc.) w porównaniu z 2011 r. Na uwagę zasługują dość znaczne rozbieżności w poziomie zatrudnienia według płci. Relatywnie wysokiemu wzrostowi poziomu zatrudnienia niepełnosprawnych kobiet o 1,2 pkt. proc. towarzyszył wzrost poziomu zatrudnienia mężczyzn zaledwie o 0,3 pkt. proc. Brak danych na poziomie UE-27 uniemożliwia porównanie sytuacji niepełnosprawnych w kraju do innych państw członkowskich. 2 Brak danych za 2012 r. w momencie sporządzania sprawozdania 10

30,0% Rys. 6 Wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w latach 2007-2012 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% 23,0% 19,0% 27,0% 21,4% 20,1% 22,4% 20,8% 18,9% 22,1% 20,5% 18,4% 22,0% 20,0% 17,4% 22,2% 19,6% 15,8% 22,7% 18,3% 15,0% 21,1% ogółem kobiety mężczyźni 2007 2008 2009 2010 2011 2012 docelowa Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS (BAEL) Analizując sytuację w obszarze wykluczenia społecznego należy wskazać na wzrost natężenia zjawiska bezrobocia długookresowego w stosunku do 2011 r. W 2012 r. poziom bezrobocia długookresowego (wg BAEL) wyniósł 3,5% (wzrost o 0,5 pkt. proc.). Pomimo osiągnięcia zakładanego w NSRO poziomu długookresowego bezrobocia w 2011 r. wystąpił niewielki wzrost rozpiętości między poziomem bezrobocia długotrwałego kobiet i mężczyzn z 0,6 pkt. proc. w 2011 r. do 0,7 pkt. proc. Warto podkreślić, iż w 2012 r. stopa bezrobocia długookresowego kobiet wyniosła 3,9%. Natomiast według danych EUROSTAT w 2012 r. stopa bezrobocia długookresowego w kraju wyniosła 4,1% (wzrost o 0,5 pkt. proc. w porównaniu do 2011 r.) i była niższa od średniej dla UE-27 o 0,5 pkt. proc. (4,6%) 3. Jeśli chodzi o wskaźnik dot. osób w wieku 18-59 lat żyjących w gospodarstwach domowych, w których żadna dorosła osoba nie pracuje, nie odnotowano zmiany poziomu miernika w stosunku do 2011 r. W 2012 r. 10,1% osób żyło w gospodarstwach domowych bez osób pracujących. W stosunku do roku poprzedniego, zjawisko nieznacznie nasiliło się w przypadku mężczyzn (wzrost z 9% do 9,1%) oraz zmniejszyło się w odniesieniu do kobiet (spadek z 11,2% i 11,1%). Ze względu na brak danych z krajów członkowskich dotyczących natężenia zjawiska w 2012 r. warto wskazać, iż w 2011 r. odsetek osób w wieku 18-59 lat żyjących w gospodarstwach domowych, w których żadna dorosła osoba nie pracuje w kraju (10,1%) był nieco niższy do średniej dla krajów UE-27 (10,5%). Jednocześnie, odnotowano znaczący spadek wartości wskaźnika obciążenia dla instytucji pomocy społecznej, mierzonego liczbą klientów przypadających na jednego pracownika socjalnego. W 2012 r. wskaźnik spadł do poziomu 155 osób w porównaniu z 210 w 2007 r., co związane jest ze wzrostem liczby pracowników socjalnych. Obciążenie pracą pracowników socjalnych zmniejsza się każdego roku, co w znacznym stopniu wpływa na jakość i zakres pomocy udzielanej osobom wykluczonym społecznie. Wskaźnik osiągnął poziom wartości referencyjnej określonej w Programie (180 osób). Cel strategiczny 3 Poprawa zdolności adaptacyjnych pracowników i przedsiębiorstw do zmian zachodzących w gospodarce W 2012 r. odnotowano niewielki wzrost udziału osób w wieku 25-64 lata uczących się i dokształcających w ogólnej liczbie ludności w tym wieku, który ukształtował się na poziomie 4,5%. Niemniej odnosząc poziom wskaźnika do wartości osiągniętej w 2010 r. nastąpił spadek o 0,7 pkt. proc. W przypadku mężczyzn odnotowano większy spadek poziomu upowszechnienia kształcenia ustawicznego o 0,9 pkt. proc. 3 Wg EUROSTAT stopa bezrobocia długookresowego obliczana jest jako udział bezrobotnych poszukujących pracy 12 miesięcy lub dłużej w liczbie ludności aktywnej zawodowo 11

Biorąc pod uwagę, że cel NSRO dot. udziału osób w wieku 25-64 lata uczących się i dokształcających w ogólnej liczbie ludności w tym wieku został określony na poziomie 10% (w tym 11% w przypadku kobiet i 9% dla mężczyzn) osiągnięte wartości ukształtowały się na bardzo niskim poziomie. Jednocześnie należy zwrócić uwagę na duży dystans między Polską a średnią w krajach członkowskich. Odsetek osób w wieku 25-64 lata, które kształcą lub dokształcają się, wyniósł w 2012 r. 9% dla 27 krajów Unii Europejskiej. Niski poziom wskaźnika wynika z mało popularnej w polskim społeczeństwie idei kształcenia ustawicznego. Przyczyną niepodejmowania kształcenia jest brak świadomości co do konieczności podnoszenia kwalifikacji oraz przekonanie, że wiedza, która kiedyś została zdobyta, jest wystarczająca i nie ma potrzeby jej uzupełniania. Ponadto zauważalny jest również niski poziom zaangażowania pracodawców w organizowanie szkoleń dla pracowników, co wynika m.in. z faktu, iż tego typu wsparcie jest udzielane w formie pomocy publicznej. Rys. 7. Udział osób w wieku 25-64 lat uczących się i dokształcających w ogólnej liczbie ludności w tym wieku w latach 2007-2012 6,0% 5,5% 5,5% 5,7% 5,0% 4,5% 4,0% 5,1% 4,7% 5,2% 5,1% 4,7% 4,7% 4,2% 4,3% 5,2% 4,7% 4,9% 4,4% 3,9% 5,1% 4,5% 3,8% 3,5% 2007 2008 2009 2010 2011 2012 ogółem kobiety mężczyźni Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS (BAEL) Analizując udział osób dorosłych w kształceniu ustawicznym warto zwrócić uwagę na wyniki badania ewaluacyjnego Kształcenie przez całe życie przeprowadzonego w ramach projektu Bilans kapitału ludzkiego realizowanego w Priorytecie II Rozwój zasobów ludzkich i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw oraz poprawa stanu zdrowia osób pracujących. Zgodnie z raportem w 2011 r. ponad 64% Polaków nie podnosiło swoich kompetencji w żaden sposób. Ponadto, 37% badanych nigdy nie uczestniczyło w kursach, szkoleniach, warsztatach, praktykach lub innych formach kształcenia pozaformalnego. Wśród obecnie pracujących 28% nigdy nie uczestniczyło w kursach, szkoleniach, wśród bezrobotnych 44%, zaś wśród nieaktywnych zawodowo 52%. Większość spośród 80% Polaków, którzy w 2011 r. nie podnosili swoich kompetencji, jako powód niepodejmowania aktywności w tym zakresie wskazywała na brak potrzeby podnoszenia swoich kompetencji dla celów zawodowych, brak czasu lub motywacji. Kompetencje podnosiły w jakiejkolwiek formie przede wszystkim osoby dobrze wykształcone, młodsze lub w średnim wieku oraz mieszkające w dużych miastach. Wśród osób pracujących i bezrobotnych kobiety częściej niż mężczyźni podnosiły swoje kompetencje na nieobowiązkowych kursach lub szkoleniach. Najczę ciej wskazywanym powodem uczestnictwa w kursach i szkoleniach osób pracujących była chęć podniesienia umiejętności potrzebnych w obecnej pracy (65%) lub wymóg pracodawcy (40%). W przypadku bezrobotnych najczęstszą motywacją była chęć zdobycia nowej pracy (45%) lub rozwój własnych zainteresowań (34%). Biorąc pod uwagę inwestycje pracodawców w rozwój swoich pracowników. Wyniki badania wskazują, że im większe przedsiębiorstwo lub instytucja, tym częściej podejmowana jest aktywność w kierunku rozwoju kompetencji i kwalifikacji pracowników. W podmiotach mikro takie działanie zadeklarowało 70% pracodawców, w małych 80% pracodawców, w przypadku średnich i dużych pracodawców odpowiednio 93% i 95%. Analizując relację bezrobotnych zarejestrowanych, którzy opuścili rejestr w związku z podjęciem niesubsydiowanego zatrudnienia w danym roku w stosunku do przeciętnej liczby 12

osób bezrobotnych w danym roku, odnotowano spadek wskaźnika do 46,7%, tj. o 4,7 pkt. proc. w stosunku do 2011 r. W przypadku kobiet miernik ukształtował się na poziomie 45,7%, natomiast w przypadku mężczyzn 47,9%. Warto zwrócić uwagę, że w 2012 r. zmniejszyła się dysproporcja w poziomie wskaźnika według płci, która ukształtowała się na poziomie 2,2 pkt. proc (w 2011 wynosiła 5,3 pkt. proc.). Biorąc pod uwagę strukturę zatrudnienia według sektorów gospodarki, w odniesieniu do 2011 r. odnotowano wzrost udziału osób zatrudnionych w usługach (o 0,6 pkt. proc.) przy jednoczesnym spadku udziału osób zatrudnionych w przemyśle i rolnictwie (w obu przypadkach o 0,3 pkt. proc.). Warto zwrócić uwagę, że zmiany zachodzące w strukturze zatrudnienia następują zgodnie ze wskazanymi w Programie kierunkami zmian. W odniesieniu do wartości bazowych, udział zatrudnionych w rolnictwie spadł o 4,8 pkt. proc i jest już bardzo zbliżony do celu NSRO (12%). Największe odchylenie od celu odnotowano natomiast w przypadku osób pracujących w usługach (o 5 pkt. proc.), niemniej udział zatrudnionych w tym sektorze systematycznie rośnie. 100% Rys. 8 Struktura pracujących według sektorów gospodarki w latach 2010-2012 80% 60% 53,4% 56,6% 56,4% 57,0% 62,0% 40% 20% 29,2% 30,3% 30,7% 30,4% 26,0% 0% 17,4% 13,1% 12,9% 12,6% 12,0% wartość bazowa 2010 2011 2012 wartość docelowa rolnictwo przemysł usługi Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS (BAEL) Cel strategiczny 4 Upowszechnienie edukacji społeczeństwa na każdym etapie kształcenia przy równoczesnym zwiększeniu jakości usług edukacyjnych i ich silniejszym powiązaniu z potrzebami gospodarki opartej na wiedzy W 2012 r., podobnie jak w dwóch poprzednich latach, utrzymał się trend związany ze zmianą struktury wykształcenia ludności w wieku 15-64 lat. W odniesieniu do 2011 r., udział osób z wykształceniem średnim spadł do 61,8%, głównie za sprawą spadku odsetka kobiet legitymujących się dyplomem szkoły średniej (o 0,5 pkt. proc. do 58,5%). Odsetek mężczyzn z wykształceniem średnim kształtuje się na poziomie zbliżonym do 2011 r. Jednocześnie, w 2012 r. nadal wzrastał odsetek osób z wykształceniem wyższym, który wyniósł 21,5% (w tym 25,4% - kobiety, 17,5% - mężczyźni). Podobnie jak w okresie 2010-2011, większy przyrost udziału osób z wykształceniem wyższym odnotowano w przypadku kobiet. 13

Rys. 9 Struktura wykształcenia ludności w wieku 15-64 lata w latach 2010-2012 (w %) 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 62,6 65,5 59,6 62,2 65,4 61,8 65,1 59,0 58,5 19,4 20,3 21,5 16,0 16,6 17,5 22,8 23,9 25,4 Ogółem Mężczyźni Kobiety Ogółem Mężczyźni Kobiety 2010 r. 2011 r. 2012 r. średnie (łącznie z zasadniczym zawodowym i policealnym) wyższe Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Jeśli chodzi o jakość kształcenia na poziomie szkolnictwa wyższego, odsetek kierunków ocenionych przez Państwową Komisję Akredytacyjną jako wyróżniające 4 w latach 2002-2012 wyniósł 2%. Porównanie danych z rokiem poprzednim jest jednak utrudnione, gdyż zgodnie ze Statutem Państwowej Komisji Akredytacyjnej (PKA) oceny wyróżniające mogą zostać przyznane po dokonaniu oceny wszystkich lub przeważającej części uczelni prowadzących dany kierunek studiów w ramach danej kadencji PKA. Niemniej, warto podkreślić fakt, iż wyniki ocen z ostatniej kadencji PKA (okres 2008-2011) poprawiły się o 1 pkt. proc. w porównaniu z ocenami przyznanymi w okresie 2005-2007. Ponadto zgodnie z danymi PKA, odnotowano stały wzrost liczby ocen pozytywnych (z 76% w okresie 2002-2004 do 87% w latach 2008-2011) przy spadku liczby ocen warunkowych i negatywnych, co świadczy o coraz wyższym poziomie usług edukacyjnych i sukcesywnej poprawie jakości kształcenia w szkolnictwie wyższym. Na wykresie poniżej przedstawiono szczegółowe wyniki ocen przyznanych przez PKA w poszczególnych okresach (kadencjach). Rys. 10 Wyniki ocen szkół wyższych sformułowanych przez PKA w latach 2002-2012 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 76% 81% 87% 18% 13% 7% 2% 4% 2% 4% 3% 3% 4% I kadencja (2002-2004) II kadencja (2005-2007) III kadencja (2008-2011) 79% 10% 7% IV kadencja (2012) wyróżniająca pozytywna warunkowa negatywna Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PKA W kontekście zmian zachodzących w obszarze szkolnictwa wyższego, nadal zwiększał się, choć w mniejszym stopniu niż w poprzednim roku akademickim odsetek absolwentów szkół wyższych na kierunkach matematycznych, przyrodniczych i technicznych. W porównaniu z rokiem akademickim 2010/2011 udział absolwentów kierunków ścisłych zwiększył się do poziomu 19,9% (o ok. 0,8 pkt. proc.). Jednocześnie w przypadku mężczyzn wzrost ten był nieznaczny (o 0,3 pkt. proc.), natomiast w przypadku kobiet wzrósł o 1 pkt. proc. 4 PKA dokonując oceny jakości kształcenia przyznaje cztery stopnie ocen, tj. negatywną, warunkową, pozytywną i wyróżniającą. 14

Jeśli chodzi o kształcenie zawodowe, w 2012 r. nie zmienił się udział absolwentów szkół prowadzących kształcenie zawodowe kończących się maturą w relacji do wszystkich szkół ponadgimnazjalnych, pozostając tym samym na poziomie 32,5%. Jednocześnie nieznacznie spadł odsetek absolwentów szkół ponadgimnazjalnych prowadzących kształcenie zawodowe (42,8%). Ponadto, obniżył się udział absolwentów zasadniczych szkół zawodowych, niemniej, w tym przypadku osiągnięto już cel indykatywny w Programie (15%). Sytuacja osób młodych wchodzących na rynek pracy w 2012 r. uległa poprawie w porównaniu z danymi za 2011 r. Relacja stopy bezrobocia młodzieży (15-24 lata) do wskaźnika bezrobocia osób w wieku 25-64 lata spadła z blisko 320% w 2011 r. do 308%. Relatywnie większy spadek tego miernika odnotowano w przypadku mężczyzn (o 14 pkt. proc. w porównaniu z 6 pkt. proc. dla kobiet). W 2012 r. odsetek uczniów, którzy otrzymali w ramach egzaminu gimnazjalnego najniższe wyniki w części humanistycznej z zakresu historii i wiedzy o społeczeństwie wyniósł 27%, natomiast z języka polskiego 21%. W przypadku egzaminu z przedmiotów ścisłych, udział uczniów, którzy uzyskali najniższe wyniki z zakresu przedmiotów przyrodniczych (biologia, chemia, fizyka, geografia) wyniósł 73%, z kolei z zakresu matematyki 63%. Niemniej z uwagi na przeprowadzoną w 2012 r. zmianę formularzy egzaminu gimnazjalnego (wprowadzenie 4 formularzy w miejsce 2), porównanie danych będzie możliwe dopiero w 2013 r. Na poziomie edukacji przedszkolnej odnotowano wzrost odsetka dzieci w wieku 3-5 lat uczęszczających do ośrodków wychowania przedszkolnego na obszarach wiejskich do 50,8%, tj. o 1,5 pkt. proc. w porównaniu z 2011 r. Mapa poniżej przedstawia wskaźnik upowszechnienia edukacji przedszkolnej na obszarach wiejskich w ujęciu regionalnym. Rys. 11 Dzieci w wieku 3-5 lat w wychowaniu przedszkolnym na obszarach wiejskich wg województw w roku szkolnym 2011/2012 wg SIO 30.09.2011 r. 5 37.5% 7.4pp Zachodniopomorskie 50% 10.1pp Pomorskie 42.3% 9.9pp Kujawsko-Pomorskie 38.1% 10.2pp Warmińsko-Mazurskie 12.9pp Podlaskie 40.3% 54% 49% 6.2pp 6.3pp Wielkopolskie Lubuskie 48.5% 9.7pp Dolnośląskie 70.5% 4.1pp Opolskie 55.2% 11.7pp Mazowieckie 52.1% 8.3pp 47.7% Łódzkie 10pp Lubelskie 50.9% 8.1pp 72.2% Świętokrzyskie 6.9pp Śląskie 57.6% 50.5% 9.1pp 9.7pp Podkarpackie Małopolskie Upowszechnienie edukacji przedszkolnej na obszarach wiejskich (w %) 66,5 do 72,2 54,9 do 60,7 49,1 do 54,9 43,3 do 49,1 37,5 do 43,3 Wzrost upowszechnienia r/r 13 przyrost Źródło: Opracowanie własne na podstawie szacunków MEN na danych SIO (dane GUS) Jak pokazano na mapie, w przypadku aż czterech regionów odsetek dzieci uczęszczających do przedszkola jest niższy od 43%, a najniższy poziom upowszechnienia cechuje województwa zlokalizowane na północy kraju. Udział dzieci w wieku 3-5 lat objętych wychowaniem przedszkolnym był najwyższy na Opolszczyźnie i na Śląsku przekraczając 70%. W porównaniu z 2010 r. najwyższy wzrost odsetka dzieci korzystających z opieki przedszkolnej odnotowano na Podlasiu i Mazowszu, natomiast najniższy w województwie opolskim (4,1 p.p.) i w Wielkopolsce (6,2 p.p.). Wzrost odsetka dzieci uczestniczących w edukacji przedszkolnej wiąże się bezpośrednio z realizacją projektów w ramach Priorytetu IX PO KL, w ramach którego wsparciem objęto ponad 23% dzieci w wieku 3-5 lat na obszarach wiejskich. Więcej informacji na temat efektów realizacji projektów 5 W momencie sporządzania sprawozdania brak dostępnych danych za 2012 r. w ujęciu wojewódzkim. 15

w zakresie edukacji przedszkolnej można znaleźć w rozdziale poświęconym postępom w realizacji Priorytetu IX PO KL. Cel strategiczny 5 Zwiększenie potencjału administracji publicznej w zakresie opracowywania polityk i świadczenia usług wysokiej jakości oraz wzmocnienie mechanizmów partnerstwa W ramach celu strategicznego 5 wskaźnik jakości stanowionego prawa (Regulatory Quality) mierzony przez Bank Światowy w ramach badania The Worldwide Governance Indicators (WGI) osiągnął w 2011 r. wartość 0,96 (brak danych za 2012 r.). Wskaźnik mierzy jakość regulacji władz danego kraju w obszarze rozwoju przedsiębiorczości. Osiągnięty poziom wskaźnika plasuje Polskę na 43. miejscu wśród 215 państw ujętych w zestawieniu (w zakresie od -2,5 najniższy do 2,5 najwyższy stopień). Najwyższy poziom wskaźnika jakości stanowionego prawa odnotowano w Danii i Nowej Zelandii (powyżej 1,9), najniższy w Somalii i Korei (-2,4). Poziom wskaźnika w 2011 r. w Polsce był niższy od średniej dla państw UE (1,22), niemniej plasował się na poziomie powyżej wartości dla krajów takich jak Litwa (0,95), Łotwa (0,94), Włochy (0,75), Rumunia (0,72), Portugalia (0,66), Słowenia (0,63), Bułgaria (0,56), Grecja (0,51). wskaźnika jakości stanowionego prawa wzrosła w Polsce w okresie 2007-2011 z poziomu 0,77 do poziomu 0,96, tj. o ponad 25%. Oznacza to systematyczną, chociaż jeszcze powolną, poprawę jakości sfery regulacji w ocenach wyrażanych przez badanych respondentów. Obecna wartość wskaźnika stanowi 96% założonego celu. indeksu percepcji korupcji w poprzednim okresie sprawozdawczym (5,5) uplasowała Polskę na 41. miejscu spośród 180 krajów uwzględnionych w corocznym badaniu Corruption Perceptions Index (CPI) prowadzonym przez Transparency International. Oznaczało to jednocześnie przekroczenie wartości docelowej zakładanej w Programie (5). W 2012 r. zmienił się jednak sposób prezentacji danych: 10-punktowa skala stosowana w poprzednich latach została zastąpiona skalą 100-punktową. Transparency International przedstawiło nową ocenę poziomu korupcji w 176 krajach i obszarach na całym świecie w skali od 0 (wysoki poziom korupcji) do 100 (brak korupcji), bazując na ocenie poziomu korupcji sektora publicznego. Zgodnie z nowym wskaźnikiem, państwami o najniższym poziomie korupcji są: Nowa Zelandia, Dania i Finlandia, zajmując pierwsze miejsce na świecie (z wynikiem 90 punktów każde). Najwyższy poziom korupcji stwierdzono w Somalii, Afganistanie i Korei Północnej (kraje te uzyskały 8-punktowy wynik). Polska z wynikiem 58 uplasowała się na 41. miejscu. Spośród państw UE niższy od poziomu Polski poziom wskaźnika wystąpił w 10 krajach (Malta, Węgry, Litwa, Czechy, Łotwa, Słowacja, Rumunia, Włochy, Bułgaria, Grecja). W związku z wprowadzonymi zmianami zakłada się, że w skali oceny ryzyka, dawny próg 5 określa ryzyko odpowiadające progowi 50 w nowej skali. W porównaniu do 2011 roku, pięć krajów - Litwa, Kostaryka, Węgry, Gruzja i Seszele przekroczyło graniczny próg i obecnie znajdują się wśród krajów o niskim ryzyku korupcji. W żadnym kraju, w którym wskaźnik CPI był powyżej 5 w 2011 roku, nie stwierdzono spadku poniżej 50 punktów według nowej skali. Rys. 12 Wybrane wskaźniki monitorowania celu strategicznego 5 w latach 2007-2011 7 6 5 4 3 2 1 0 4,2 4,6 5,0 5,3 5,5 5,8 0,77 0,8 0,93 0,97 0,96 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Jakość stanowionego prawa Wskaźnik percepcji korupcji b.d Źródło: Wskaźnik Percepcji Korupcji Transparency International; Jakość stanowionego prawa Bank Światowy Natomiast jeśli chodzi o odsetek środków przekazanych stowarzyszeniom i fundacjom z budżetu na finansowanie lub dofinansowanie zadań zleconych przez jednostki samorządu terytorialnego, to poziom środków w 2012 r. wyniósł 0,3%, tym samym był niższy od wartości osiągniętej w 2011 r. o 0,1 pkt. proc. 16

Cel strategiczny 6 Wzrost spójności terytorialnej Analizując kwestię spójności terytorialnej zaobserwowano nieznaczny wzrost regionalnego zróżnicowania wskaźnika zatrudnienia mierzonego współczynnikiem zmienności z poziomu 4,6 do 4,7 w 2012 r., przy czym zmiana spowodowana była głównie wzrostem zróżnicowania zatrudnienia mężczyzn z 4,2 do 4,7 (poziom wskaźnika w przypadku kobiet uległ zmniejszeniu o 0,5 i wyniósł w 2012 r. - 5,7). Wskaźnik zatrudnienia według województw wahał się w przedziale 53,6% (woj. warmińsko-mazurskie) do 65,8% (woj. mazowieckie). Na mapie poniżej przedstawiono poziom zatrudnienia według województw. Rys. 13 Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15-64 l. wg województw w 2012 r. (%) Zachodniopomorskie 55.9% Pomorskie 59.3% Warmińsko-Mazurskie 53.6% Podlaskie 61.5% Kujawsko-Pomorskie 58.2% Lubuskie 57.1% Wielkopolskie 61% Mazowieckie 65.8% Dolnośląskie 57.6% Opolskie 59.7% Łódzkie 61% Lubelskie 60.2% Świętokrzyskie 59% Śląskie 57.6% Małopolskie Podkarpackie 59.1% 56.9% 61 do 65,8 59,1 do 61 57,6 do 59,1 53,6 do 57,6 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS (BAEL) Jednocześnie należy wskazać na nieznaczny spadek regionalnego zróżnicowania stopy bezrobocia (wg BAEL), które z poziomu 14,5 spadło do 14,4 i oscyluje wokół zakładanego celu (15). Podobnie jak w latach poprzednich, regionalne zróżnicowanie stopy bezrobocia jest niższe dla kobiet (14,4) niż mężczyzn (17,4). Najwyższą stopę bezrobocia według BAEL odnotowano w 2012 r. w województwie podkarpackim (13,2%), świętokrzyskim (13,1%) oraz kujawsko-pomorskim (11,8%), natomiast najniższą na Mazowszu (8%) i Wielkopolsce (8,5%). Stopa bezrobocia dla całego kraju wzrosła w stosunku do 2011 r. o 0,4 pkt. proc. i wynosi 10,1%. Na mapie poniżej przedstawiono stopę bezrobocia według województw. 17

Rys. 14 Stopa bezrobocia wg województw w 2012 r. (%) Zachodniopomorskie 11% Pomorskie 9.6% Warmińsko-Mazurskie 11.1% Podlaskie 9.3% Kujawsko-Pomorskie 11.8% Lubuskie 9% Wielkopolskie 8.5% Mazowieckie 8% Dolnośląskie 11.1% Opolskie 9.5% Łódzkie 11% Lubelskie 10.5% Świętokrzyskie 13.1% Śląskie 9.4% Małopolskie Podkarpackie 10.4% 13.2% 11,8 do 13,2 11,1 do 11,8 9,6 do 11,1 9,4 do 9,6 8 do 9,4 Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS (BAEL) Ponadto warto wskazać na spadek w 2012 r. regionalnego zróżnicowania przedsiębiorczości mierzonego liczbą jednostek nowo zarejestrowanych w rejestrze REGON na 10 tys. ludności. Poziom regionalnego zróżnicowania zmniejszył się z 18,8 do 18,1 w 2012 r. (brak danych za IV kwartał 2012 r.). Porównując ze średnią na poziomie kraju (93) najwyższy poziom przedsiębiorczości odnotowano w woj. mazowieckim (114,7), pomorskim (110,3) i zachodniopomorskim (109,2). Z kolei uwagę zwraca niski poziom przedsiębiorczości w Opolskiem (68,4) oraz regionach wschodniej Polski tj. woj. podkarpackim (66,3), lubelskim (71,6), świętokrzyskim (74) i podlaskim (74,9). Na mapie poniżej przedstawiono poziom przedsiębiorczości według województw. 18

Rys. 15 Liczba jednostek nowo zarejestrowanych w rejestrze REGON na 10 tys. ludności wg województw w 2012 r. Zachodniopomorskie 109,2 Pomorskie 110,3 Warmińsko-Mazurskie 79,8 Podlaskie 79 Kujawsko-Pomorskie 84,8 Lubuskie 106,4 Wielkopolskie 102,1 Mazowieckie 114,7 Dolnośląskie 103,9 Opolskie 68,4 Łódzkie 86,1 Lubelskie 71,6 Świętokrzyskie 74 Śląskie 83 Małopolskie Podkarpackie 95,6 66,3 106,4 do 114,7 102,1 do 106,4 83 do 102,1 79 do 83 66,3 do 79 Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS (dane dot. ludności za III kwartał 2012 r. BAEL, BDL ) W kontekście spójności terytorialnej należy również wskazać na regionalne zróżnicowanie wyników gimnazjalnych w zakresie przeciętnego wyniku egzaminu gimnazjalnego, które ze względu na zmianę pomiaru wyników (dodatkowe arkusze egzaminacyjne w części humanistycznej i matematyczno-przyrodniczej) nie da się porównać z rokiem poprzednim. W 2012 r. poziom zróżnicowania wyników gimnazjalnych w części humanistycznej wyniósł dla języka polskiego 3,3, natomiast dla historii i wiedzy o społeczeństwie 2,3. Jeśli chodzi o część matematycznoprzyrodniczą regionalne zróżnicowanie wyników gimnazjalnych osiągnęło poziom 3,7 dla matematyki oraz 2,2 dla przedmiotów przyrodniczych. Najlepsze wyniki egzaminu w części humanistycznej odnotowano w woj. małopolskim (język polski 69 pkt., historia i wiedza o społeczeństwie 63 pkt.) i mazowieckim (odpowiednio 67 i 63 pkt.), natomiast najniższe w woj. warmińsko-mazurskim (odpowiednio 62 i 58 pkt.). Średnia wartość dla Polski kształtowała się na poziomie 65 pkt. dla języka polskiego oraz 61 pkt. dla historii i wiedzy o społeczeństwie. Z kolei w części matematycznoprzyrodniczej najwyższe wyniki odnotowano w tych samych regionach tj. woj. mazowieckim (matematyka 50 pkt., przedmioty przyrodnicze 52 pkt.) i woj. małopolskim (odpowiednio 50 i 51 pkt.). Najniższy średni wynik egzaminu gimnazjalnego w części matematyczno-przyrodniczej wystąpił, podobnie jak w części humanistycznej, w woj. warmińsko-mazurskim (matematyka 44 pkt, przedmioty przyrodnicze 48 pkt.). Średnie wyniki egzaminu gimnazjalnego w części matematycznoprzyrodniczej dla Polski wyniosły 47 pkt. dla matematyki oraz 50 pkt. dla przedmiotów przyrodniczych. 19

Rys. 16. Średnie wyniki egzaminu gimnazjalnego w części humanistycznej wg województw w 2012 r. (pkt.) 70 68 66 64 62 60 58 56 54 52 69 67 67 67 66 65 65 65 63 63 62 61 61 61 60 60 Małopolskie Mazowieckie Podkarpackie Lubelskie Śląskie 64 64 63 63 63 Łódzkie Lubuskie Świętokrzyskie Podlaskie Kujawsko-pomorskie 61 60 60 60 59 Dolnośląskie Opolskie Wielkopolskie Pomorskie 65 61 62 62 62 59 59 58 Zachodniopomorskie Warmińsko-mazurskie język polski historia i wiedza o społeczeństwie Polska Polska Źródło: Opracowanie własne na podstawie Sprawozdania z egzaminu gimnazjalnego 2012, Centralna Komisja Egzaminacyjna Rys. 17 Średnie wyniki egzaminu gimnazjalnego w części matematyczno-przyrodniczej wg województw w 2012 r. (pkt) 54 52 52 50 50 51 51 51 50 50 50 50 50 48 49 49 49 49 49 49 49 49 49 49 48 48 46 47 47 47 47 47 46 46 46 46 46 44 45 44 42 40 Mazowieckie Małopolskie Podkarpackie Podlaskie Łódzkie Lubelskie Śląskie Opolskie Pomorskie Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubuskie Świętokrzyskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Warmińsko-mazurskie matematyka przedmioty przyrodnicze Polska Polska Źródło: Opracowanie własne na podstawie Sprawozdania z egzaminu gimnazjalnego 2012, Centralna Komisja Egzaminacyjna 20

2.1.1.2 Analiza postępów w procesie kontraktacji i wydatkowania 6 Pod względem realizacji planu finansowego, wdrażanie PO KL przebiega sprawnie. Analizując stan wdrażania PO KL od II półrocza 2008 r. postęp finansowy widoczny jest zarówno w kontekście kontraktowania, wydatkowania, jak i certyfikowania wydatków do KE. Szczegółowe dane dotyczące postępu finansowego zostały zaprezentowane w załączniku 2. Rys. 18. Dynamika stanu wdrażania PO KL w okresie od II półrocza 2008 r. do II półrocza 2012 r. (w %) wykorzystanie alokacji 2007-2013 (%) 100% 80% 60% 40% 20% 0% II półr. 2008 Dynamika stanu wdrażania PO KL (w okresie od II półrocza 2008 r. do 31 grudnia 2012 r.) 64,6% 66,5% 69,3% 56,3% 44,5% 46,4% 39,3% 31,1% 33,3% 25,9% 20,2% 43,5% 12,3% 16,1% 10,0% 32,5% 4,4% 25,9% 1,9% 21,0% 7,7% 13,1% 0,0% 2,3% I półr. 2009 II półr. 2009 I półr. 2010 II półr. 2010 I półr. 2011 II półr. 2011 82,8% 54,5% 51,0% I półr. 2012 II półrocze 2012 wartość środków publicznych w ramach podpisanych umów/ wydanych decyzji wartość wydatków kwalifikowalnych objętych wnioskami o płatność (z wyłączeniem wydatków prywatnych) wartość wydatków certyfikowanych do KE Źródło: Obliczenia własne na podstawie KSI SIMIK 07-13 (wg stanu na 31/12/12) W porównaniu do stanu na koniec 2011 r. największy postęp na poziomie 18,5 pkt. proc. odnotowano w zakresie certyfikowania wydatków do KE. Jednocześnie, znaczny wzrost na poziomie 16% odnotowano w przypadku wydatkowania. Kontraktacja środków wzrosła natomiast o 16,3 pkt. proc. Powyższy wykres wskazuje na równomierny i dynamiczny wzrost w zakresie kontraktacji i wydatkowania środków w Programie. Do końca 2012 r. w ramach Programu pozytywną ocenę formalną uzyskało 156,5 tys. wniosków o dofinansowanie o wartości ogółem blisko 36,2 mld EUR (w tym wnioskowane dofinansowanie 34,3 mld EUR), co stanowi 300% wszystkich środków finansowych przeznaczonych na realizację PO KL. Biorąc pod uwagę proces kontraktacji do końca 2012 r. zawarto blisko 37,9 tys. umów o dofinansowanie realizacji projektów o łącznej wartości środków publicznych ponad 9,7 mld EUR (w tym 8,3 mld EUR EFS), co stanowi 82,8% alokacji przeznaczonej na lata 2007-2013. W 2012 r. zawarto umowy z beneficjentami o wartości ok. 1,9 mld EUR (w tym 1,6 mld EUR EFS). Do końca 2012 r. w komponencie centralnym PO KL (Priorytety I-V) zawarto blisko 3 tys. umów/decyzji o dofinansowanie na kwotę środków publicznych blisko 3 mld EUR (w tym 2,5 mld EUR EFS). Stopień wykorzystania alokacji na lata 2007-2013 wyniósł tym samym 81,7%. W porównaniu do stanu na 2011 r. nastąpił wzrost wykorzystania alokacji o około 11,3 pkt. proc. Najwyższy poziom zakontraktowanych środków w odniesieniu do alokacji osiągnięto w Priorytecie IV Szkolnictwo wyższe i nauka (91,2%) oraz Priorytecie I Zatrudnienie i integracja społeczna (82,9%). Wysoki poziom wykorzystania dostępnej alokacji wystąpił również w Priorytecie III Wysoka jakość systemu oświaty (80%). W porównaniu do stanu na koniec 2011 r. największy przyrost kontraktacji odnotowano w Priorytecie I (o około 15 pkt. proc.) i Priorytecie IV (o około 13,5 pkt. proc.). 6 wartość alokacji na lata 2007-2013 zgodnie z aktualną wersją Programu zatwierdzoną przez KE na podstawie decyzji KE C(2013)1395 z 7 marca 2013 r. w sprawie przyjęcia zmian w PO KL przekazanych do KE w grudniu 2012 r. 21