Spis tre ci O zeszycie wicze... 6 Czym si zajmuje chemia?... 7 1. wiat substancji 1.1. Jak pracuje chemik?... 10 1.2. Z czego jest zbudowany otaczaj cy nas wiat?...14 1.3. Co mo na zrobi z metalu?...17 1.4. Dlaczego niektóre metale ulegaj niszczeniu?...19 1.5. Czy niemetale s u yteczne?... 21 1.6. Czy substancje mo na miesza?... 1.7. Czy substancje mo na przetwarza?... Zadania podsumowuj ce... 2. Budowa atomu a uk ad okresowy pierwiastków chemicznych 2.1. Od kiedy s znane pierwiastki?... 2.2. Z czego s zbudowane substancje?... 2.3. Jak jest zbudowany atom?... 2.4. W jaki sposób porz dkuje si pierwiastki?... 2.5. Dlaczego masa atomowa pierwiastka ma warto u amkow?... 2.6. Dlaczego boimy si promieniotwórczo ci?... 2.7. Czy budowa atomu pierwiastka ma zwi zek z jego po o eniem w uk adzie okresowym?... Zadania podsumowuj ce... 3. czenie si atomów 3.1. W jaki sposób mog si czy atomy?... 3.2. W jaki sposób mog si czy atomy niemetali?... 3.3. W jaki sposób mo na opisa budow cz steczki?... 3.4. Jak mas ma cz steczka?... 3.5. Jak zapisa przebieg reakcji chemicznej?... 3.6. Jakie prawa rz dz reakcjami chemicznymi?... Zadania podsumowuj ce... 4. Gazy i ich mieszaniny 4.1. Powietrze substancja czy mieszanina?... 4.2. Dlaczego bez tlenu nie by oby ycia na Ziemi?... 4.3. Co to s tlenki?... 4.4. Co wiemy o innych sk adnikach powietrza?... 4.5. Dwutlenek w gla po yteczny czy szkodliwy?... 4.6. Który gaz ma najmniejsz g sto?... 4.7. Czy powietrze, którym oddychamy, jest czyste?... Zadania podsumowuj ce... Tre ci zawarte w preprincie 3
Czym si zajmuje chemia? 1. Przyporządkuj podane nazwy produktów do odpowiednich nazw gałęzi przemysłu. Uzupełnij poniższą tabelę. cement dezodorant gips aspiryna lakier do włosów worki foliowe krople do oczu butelki plastikowe GA ZIE PRZEMYS U PRZYK ADY WYTWARZANYCH PRODUKTÓW PRZEMYS KOSMETYCZNY PRZEMYS FARMACEUTYCZNY PRZEMYS TWORZYW SZTUCZNYCH CHEMIA BUDOWLANA 2. Przyporządkuj podane nazwy produktów do odpowiednich nazw gałęzi przemysłu. Uzupełnij poniższą tabelę. benzyna żelatyna płyn do naczyń olej napędowy stopy metali zupy w proszku proszek do prania blacha stalowa GA ZIE PRZEMYS U PRZYK ADY WYTWARZANYCH PRODUKTÓW PRZEMYS RODKÓW PIOR CYCH I MYJ CYCH PRZEMYS SPO YWCZY PETROCHEMIA METALURGIA 3. Znajdź i zakreśl osiem ukrytych wśród liter wyrazów, które kojarzą Ci się z chemią w naszym życiu. Wszystkie wyrazy w rozsypance literowej są napisane wspak. Przykładowy wyraz został zakreślony. Z A N O P M A Z S P R A Y Z O W A N S Z A M Y A D E R K N A S P O T K A R A M S N I A Z C I K I T S A L P E A N Y Z N E B K A B A W D E J W Ą O W T S R A K E L C H E R E I P A P M I Ą 7
Czym si zajmuje chemia? 4. Odczytaj z rozsypanki literowej w zadaniu 3 te litery, które nie zostały zakreślone. Zapisz powstałe w ten sposób hasło. Hasło: 5. Odszukaj w encyklopedii lub w internecie informacje o uczonych związanych z chemią i medycyną, których nazwiska podano poniżej. Przyporządkuj zdjęcia z podpisami do odpowiednich nazwisk. Przy nazwisku uczonego wpisz literę odpowiadającą zdjęciu i opisowi. I. Jędrzej Śniadecki II. Karol Olszewski III. Maria Skłodowska-Curie IV. Ignacy Mościcki V. Zygmunt Wróblewski VI. Alexander Fleming Czym si zajmuje chemia? A. Promieniotwórczość, pierwiastki: rad i polon B. Metoda produkcji kwasu azotowego(v) C. Skroplenie tlenu i azotu D. Odkrycie penicyliny E. Pierwszy polski F. Skroplenie tlenu podręcznik chemii i azotu 8
Jak pracuje chemik? 5. Rozpoznaj sprzęt i naczynia laboratoryjne, których używa się na lekcjach chemii. Ich nazwy wpisz w odpowiednie kratki logogryfu. 8 3 2 9 1 4 5 7 10 11 6 11
wiat substancji 6. Wpisz hasło będące rozwiązaniem logogryfu z zadania 5. Hasło: Wskaż poprawne dokończenie zdania, korzystając z encyklopedii lub słownika. Najważniejszą funkcją tego urządzenia jest A. umożliwienie uczniom obserwacji doświadczeń chemicznych. B. przeprowadzenie reakcji wybuchowych. C. ochrona przed wydostawaniem się do pomieszczeń laboratorium szkodliwych substancji. D. zabezpieczenie stolików uczniowskich przed zniszczeniem i zalaniem. 7. Z jakimi rodzajami substancji będzie miał do czynienia chemik, jeśli na ich opakowaniach umieszczono podane poniżej piktogramy? Wpisz przy niżej podanych numerach ilustracji odpowiednie określenie wybrane z ramki. substancja szkodliwa substancja łatwo palna substancja toksyczna substancja radioaktywna substancja wybuchowa substancja żrąca 1. 2. 3. 4. 5. 12
Jak pracuje chemik? 8. Zdjęcia ilustrują prawidłowy sposób wykonywania pewnych czynności w laboratorium. Napisz nazwy tych czynności, układając je z rozsypanek literowych podanych poniżej. ąhcwneia gozraienwe 1. 2. 9. Podkreśl na ilustracji rysunki sprzętu potrzebnego do zbudowania zestawu do sączenia. 13
1.3 1 Co mo na zrobi z metalu? 1. Do podanych nazw przedmiotów przyporządkuj nazwę metalu lub stopu, z którego te przedmioty mogą być wykonane. Uzupełnij poniższą tabelę. stal brąz miedź glin (aluminium) mosiądz NAZWA PRZEDMIOTU NAZWA METALU LUB STOPU dzwon puszki wiecznik gwo dzie przewody elektryczne 2. Wskaż zdanie opisujące typowe właściwości metalu. A. Ciało stałe, białe, bez zapachu, kruche, dobrze rozpuszczalne w wodzie. B. Ciecz bezbarwna o ostrym zapachu, dobrze miesza się z wodą. C. Ciało stałe, najczęściej srebrzystoszare, twarde, ma połysk, przewodzi prąd elektryczny. D. Ciało stałe, żółte, kruche, nie rozpuszcza się w wodzie. 3. Ania wybierała się na pierwszy w życiu kilkudniowy biwak i bardzo starannie się do niego przygotowała. Kupiła kilka niezbędnych sprzętów, m.in. metalowy garnuszek, który, jak sądziła, będzie lepszy od kubeczka z łatwo tłukącej się porcelany. Już po pierwszym posiłku okazało się, że metalowy garnuszek jest mało praktyczny. Wskaż poprawną odpowiedź na poniższe pytanie. Dlaczego Ania nie była zadowolona ze swojego zakupu? A. Metal szybko się nagrzewa i parzy ręce, gdy się trzyma garnuszek z gorącą potrawą. B. Metalowy garnuszek jest dużo cięższy niż porcelanowy. C. Metalowy garnuszek szybko rdzewieje. D. Wszystkie odpowiedzi są poprawne. 17
wiat substancji 4. Rozwiąż logogryf. Z pól oznaczonych kolorem odczytaj hasło (nazwę stopu) i je zapisz. 1. Metal, z którego wykonuje się m.in. pierścionki. 2. Metal stosowany w ortopedii do wypełniania ubytków kostnych. 3. Srebrzysta folia, używana do pakowania żywności i pieczenia np. mięs, jest wykonana z. 4. Metal, z którego produkuje się baterie do rozruszników serca. Hasło: 1 2 3 4 5. Przyporządkuj podane niżej nazwy metali do odpowiednich zdjęć przedstawiających zastosowania tych substancji. Wpisz odpowiednią nazwę pod każdą ilustracją. złoto żelazo glin miedź 1. 2. 3. 4. 6. Uporządkuj i zapisz nazwy podanych metali, biorąc pod uwagę gęstość tych substancji. Zacznij od metalu o najmniejszej gęstości (korzystaj z tabeli znajdującej się na końcu podręcznika). żelazo glin złoto magnez miedź wolfram srebro 18
1.4 1 Dlaczego niektóre metale ulegaj niszczeniu? 1. Wskaż czynniki powodujące korozję metali. A. Wilgoć. B. Obecność tlenu. C. Malowanie lakierem. D. Obecność azotu. E. Obecność soli. F. Suche powietrze. 2. Podaj, korzystając z dostępnych Ci źródeł informacji, w jaki sposób zabezpiecza się przed korozją baterie łazienkowe, garnki, balustrady balkonowe. Wpisz przy nazwie każdego przedmiotu odpowiednie określenie z ramki. emaliowanie malowanie farbami chromowanie Baterie łazienkowe Garnki Balustrady balkonowe 3. Rozwiąż logogryf. 1. Pokrywanie powierzchni cynkiem. 2. Stop miedzi z cynkiem. 3. Metal szlachetny o barwie srebrzystobiałej. 4. Metal, z którego wykonuje się medale dla najlepszych sportowców. 5. Stop miedzi z cyną. 6. Topienie metali to fizyczne. 7. Najpopularniejszy metal, nieodporny na działanie czynników atmosferycznych. 1 5 7 4 2 3 6 19
wiat substancji 4. Z rozwiązanego logogryfu w zadaniu 3 odczytaj hasło i je zapisz. Hasło: Wpisz literę przyporządkowaną znaczeniu tego hasła: A. Proces niszczenia przede wszystkim metali i ich stopów na skutek działania czynników środowiska. B. Proces rdzewienia. C. Proces niszczenia przedmiotów drewnianych wskutek działania owadów, np. korników. D. Proces odzyskiwania metali ze złomu. 5. Wskaż ilustrację, pod którą podano poprawną metodę zabezpieczania danego przedmiotu przed korozją. A. pokrywanie lakierem B. malowanie farbą C. pokrywanie smarem 6. Wskaż ilustrację, pod którą podano niepoprawną metodę zabezpieczania danego przedmiotu przed korozją. A. malowanie farbą B. pokrywanie emalią C. pokrywanie smarem Notatki 20
1.5 1 Czy niemetale s u yteczne? 1. Podane substancje podziel na metale i niemetale. Wpisz przy nazwie każdej substancji odpowiednie określenie wybrane z ramki. metal niemetal NAZWA SUBSTANCJI WYBRANE OKRE LENIE NAZWA SUBSTANCJI WYBRANE OKRE LENIE NAZWA SUBSTANCJI elazo rt srebro WYBRANE OKRE LENIE jod fosfor cyna chlor siarka w giel mied uor o ów 2. Nazwy przykładowych produktów połącz liniami z nazwami niemetali użytych do ich wykonania. pasta do zębów teflon wywabiacz plam zapałki środki odkażające chlor brom fluor fosfor 3. Z podanych niżej piktogramów (oznaczeń) podkreśl te, które należy umieścić na opakowaniu produktu zawierającego fosfor biały. 21
wiat substancji 4. Rozwiąż rebus i zapisz hasło. Hasło: 5. Wskaż znaczenie hasła rebusu z zadania 4. A. Jod w stanie ciekłym. B. Mieszanina dezynfekująca zawierająca jod. C. Lekarstwo używane w chorobach gardła. D. Substancja zawarta w powietrzu nadmorskim. 6. Podanym niemetalom przyporządkuj ic h stan skupienia w temperaturze pokojowej. Wpisz przy nazwie każdego niemetalu odpowiednie określenie z ramki. ciało stałe ciecz gaz NAZWA NIEMETALU WYBRANE OKRE LENIE NAZWA NIEMETALU WYBRANE OKRE LENIE jod tlen w giel wodór siarka brom chlor azot arsen krzem Notatki 22