Instrukcje do ćwiczeń. Uwaga: Na końcu instrukcji znajduje się tabela, której wypełnienie jest elementem zaliczenia ćwiczenia. Układ nerwowy - Czucie i percepcja. Narządy zmysłów 1. Badanie narządu słuchu Badanie ostrości słuchu szeptem Badanie lokalizacji źródła dźwięku Próby stroikowe: Próba Webera, Schwabacha, Rinnego 2. Badanie czucia powierzchownego Badanie czucia dotyku Badanie czucia temperatury 3. Badanie czucia głębokiego Badanie czucia ułożenia i przemieszczenia Badanie czucia wibracji 4. Badanie czucia na poziomie korowym Badanie dyskryminacji czuciowej Badanie topognozji Badanie dermoleksji Badanie stereognozji Badanie narządu słuchu Badanie ostrości słuchu mową - szeptem Mowa jest najbardziej naturalnym, wartościowym akustycznie bodźcem dla ucha. Jest to badanie orientacyjne pozwalające na wykrycie wyraźnego niedosłuchu lub głuchoty. Wykonanie: Każde ucho bada się oddzielnie. Osoba badana stoi bokiem do badającego w odległości około 6 metrów i ma zatkane niebadane ucho. Badający wymawia wyrazy szeptem, a badany powtarza je głośno. W przypadku niedosłuchu badający zbliża się stopniowo do badanego i ocenia odległość ( w metrach), z jakiej wymawiane wyrazy są słyszalne. Badanie lokalizacji źródła dźwięku Potrzebne: stoper lub inne źródło dźwięku Umiejscowienie źródła dźwięku w przestrzeni jest wynikiem integracji bodźców z obu uszu. Jeśli źródło dźwięku nie znajduje się dokładnie naprzeciwko badanego dźwięk dociera w różnym czasie do każdego ucha. Słyszenie kierunkowe jest wyrazem integracji bodźców słuchowych na poziomie korowym i zależy m.in. od natężenia dźwięku. Zwiększenie natężenia dźwięku poprawia dokładność w określeniu kierunku jego źródła. Wykonanie: Badany w kilku próbach z zasłoniętymi oczami określa źródło dźwięku stopera podając jego umiejscowienie wykorzystując wyobrażenie tarczy zegarowej, w której centrum znajduje się głowa badanego. Próby stroikowe Potrzebne: stroiki laryngologiczne 1
Próba Webera polega na przystawieniu pobudzonego stroika do szczytu czaszki lub do czoła w linii pośrodkowej. Prawidłowo słyszalność ma być jednakowa po obu stronach - dźwięk w głowie. Jeśli dźwięk stroika jest lepiej słyszalny w jednym uchu, określa się to jako lateralizację. Jeśli lateralizacja występuje po stronie ucha zdrowego - świadczy to o zaburzeniach typu odbiorczego. Jeśli lateralizacja dotyczy strony chorej wskazuje na niedosłuch przewodzeniowy. Próba Schwabacha polega na porównaniu przewodnictwa kostnego badanego i badającego - traktowanego jako punkt odniesienia (z założenia bez zaburzeń słuchu). Porównuje się czas słyszenia drgającego stroika przyłożonego do wyrostka sutkowatego badanego, a następnie badającego. Prawidłowo czas słyszenia tonów o niskiej i średniej częstotliwości wynosi 20 30 sek. W niedosłuchu przewodzeniowym badany słyszy stroik przynajmniej o 15 sek dłużej niż badający; Schwabach przedłużony. W niedosłuchu odbiorczym badany słyszy stroik krócej niż badający; Schwabach skrócony. Próba Rinnego polega na porównaniu czasu słyszenia stroika na drodze powietrznej i kostnej w badanym uchu. Drgający stroik przykładamy do wyrostka sutkowatego. Kiedy badany przestaje słyszeć drgania przystawia się stroik do przewodu słuchowego zewnętrznego. Dźwięk powinien być nadal słyszalny; co zapisuje się jako Rinne dodatni. Jest to wynik prawidłowy. Jeśli drgania nie są dłużej słyszalne drogą powietrzną świadczy to o zaburzeniach przewodzenia dźwięku: Rinne ujemny. W niedosłuchu odbiorczym słyszalność stroika na drodze powietrznej jest lepsza aniżeli na drodze kostnej ale czasy słyszenia zarówno na drodze kostnej, jak i powietrznej są znacznie krótsze niż u osób z prawidłowym słuchem ( mały Rinne dodatni ). Badanie czucia powierzchownego Badanie czucia dotyku Czucie dotyku wywołane jest odkształceniem skóry. Potrzebne: wata, patyczek z nawiniętą watą lub estezjometr, cienki pisak. Porównujemy gęstość rozmieszczenia receptorów czucia dotyku w różnych obszarach skóry. Wykonanie: Na skórze osoby badanej należy zaznaczyć kwadraty o boku 1 cm w kilku z następujących miejsc: opuszka palca zewnętrzna i wewnętrzna strona dłoni kark Osoba badana zamyka oczy lub odwraca głowę, a osoba badająca dotyka estezjometrem lub patyczkiem powierzchnie skóry w zakreślonych miejscach co 1mm. Osoba badająca liczy w pamięci ile razy zadziałał bodziec mechaniczny (dotyk), natomiast osoba badana- ile bodźców odczuła. Na tej podstawie należy obliczyć procent odczuć. 2
Interpretacja: Porównując wrażliwość różnych obszarów na dotyk określić, które obszary skóry u badanej osoby są najbardziej i najmniej wrażliwe na dotyk. Wyjaśnić dlaczego. Badanie czucia temperatury Potrzebne: pręcik Blixa, pojemnik z ciepłą wodą, pojemnik z wodą z lodem, cienki pisak. Cel badania: identyfikacja i określenie gęstości rozmieszczenia receptorów czucia ciepła i zimna w trzech różnych miejscach na skórze. Wykonanie: Studenci badają się w parach. Na skórze w trzech obszarach: opuszka palca, 2) wewnętrzna część przedramienia, 3) kark, rysujemy kwadrat o boku 1cm. Przed badaniem umieszczamy pręcik Blixa w pojemniku z zimną wodą z lodem ( badanie receptorów zimna) oraz w pojemniku z ciepłą wodą ( badanie receptorów ciepła). Osoba badana ma zamknięte oczy. Badający dotyka skórę w kwadracie ( ok. 30 40 razy w odstępach ok. 1mm) licząc w pamięci ilość dotknięć. Badający liczy w pamięci ilość odczuć zimna/ ciepła. Interpretacja: Wynik badania podajemy w procentach; ilość dotknięć/ ilość odczuć. Podsumowaniem wyników jest porównanie wyników z różnych obszarów i u różnych osób i odpowiedź na pytania: Czy gęstość receptorów ciepła i zimna jest taka sama? Jeśli nie, to jaka jest różnica w zależności od badanego obszaru? Badanie czucia głębokiego Badanie czucia ułożenia i przemieszczenia Badanie wykonujemy przy zamkniętych oczach badanego. Badający wykonuje kończynami/palcami badanego ruch bierny. Wszystkie ruchy powinny być powolne i delikatne, a sąsiednie palce odsuwamy drugą ręką, aby uniknąć dotyku. Uważamy, by badany nie wykonywał przy tym ruchów czynnych palcami, co ułatwiłoby mu orientację w ich położeniu. Badany powinien określić jaka część ciała i w jakim kierunku wykonała ruch. Człowiek zdrowy bezbłędnie określa położenie kończyny (palców) mówiąc, że np. dłoń prawej kończyny górnej skierowana jest ku dołowi lub ku górze a palec środkowy prawej ręki jest zgięty. Badanie czucie wibracji Jako wibrację odbiera się pobudzenie powierzchni skóry rytmicznymi uciskami. W odbiorze uczestniczą receptory dotyku, głównie ciałka Paciniego a przewodzenie zachodzi sznurami tylnymi. Potrzebne: stroik laryngologiczny Wykonanie: Badanie wykonuje się za pomocą wprawionego w drgania stroika, który przykłada się podstawą do wystających leżących tuż pod skórą części kostnych. Przyłożony do skóry drgający stroik wywołuje odczucie brzęczenia lub drgań. 3
Badanie czucia na poziomie korowym Badanie dyskryminacji czuciowej Dyskryminacja czuciowa zdolność do rozróżniania dwóch działających jednoczasowo bodźców czuciowych. Miarą dyskryminacji czuciowej jest najmniejsza odległość między punktami, przy której badany jest w stanie rozróżnić dwa bodźce - jest to próg rozdzielczości czucia Potrzebne : cyrkiel estezjometryczny, podziałka milimetrowa. Wykonanie: Badanemu zasłaniamy oczy. Dotykamy lekko skóry cyrklem o różnym rozstawie ramion pytając za każdym razem, czy czuje dotknięcie w dwóch miejscach czy w jednym. Badamy następujące miejsca: 1) opuszki palców rąk, 2) grzbietowa powierzchnia dłoni, 3) kark. Dotknięcie obu końcami cyrkla musi być równoczesne, a pomiędzy poszczególnymi próbami w tej samej okolicy skóry powinno upływać około 10 sek., gdyż zbyt częste próby powodują zmęczenie i osłabiają zdolność rozpoznawczą. Badanie należy zaczynać od odległości, w której badany informuje o dotyku dwóch miejsc i zmniejszać ją do momentu, kiedy uzna, że pobudzone zostało jedno miejsce. Odległość tę mierzymy przykładając końce cyrkla do podziałki milimetrowej. Należy porównać próg rozdzielczości czucia dla różnych miejsc i wyjaśnić przyczynę różnic. Przykładowe przeciętne wartości progu rozdzielczości czucia: koniec języka ok. 1,5 mm opuszki palców rąk ok. 2 mm czoło ok. 3-4 mm grzbietowa powierzchnia dłoni ok. 15 mm kark ok. 35 mm plecy ok. 65 mm Topognozja zdolność umiejscowienia bodźca. Badany wskazuje palcem miejsce, w którym odczuł bodziec czuciowy zastosowany przez badającego (dotknięcie, ukłucie). Dermoleksja - zdolność odczytywania znaków (liter, cyfr) pisanych na skórze palcem lub tępym narzędziem. Stereognozja (czucie przestrzenne) - zdolność do rozpoznawania przedmiotów za pomocą dotyku bez udziału wzroku. Potrzebne: przedmioty codziennego użytku, np. klucz, moneta, wata, długopis, itp. Badany przy zamkniętych oczach, powinien rozpoznać za pomocą dotyku i ruchów manipulacyjnych palców znany sobie przedmiot trzymany w ręce. W opracowaniu wykorzystano: 1. Kompendium neurologii. Red. R. Podemski, Via Medica, wyd. III, 2014 2. Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej. Red. W. Traczyk, A. Trzebski. Wyd. III,PZWL, 2007 3. Ćwiczenia z fizjologii człowieka. D. Rosołowska-Huszcz, J. Gromadzka-Ostrowska. Wyd. SGGW, 2008 4. Instrukcje do ćwiczeń z fizjologii. Red. B. Szabuniewicz. PZWL, 1959 4
Badanie narządu słuchu Próby stroikowe rodzaj próby wynik próby wnioski Próba Schwabacha Czas słyszenia drgań stroika: osoby badającej / osoby badanej Próba Rinnego Próba Webera Badanie czucia powierzchniowego Badanie czucia dotyku badany obszar liczba bodźców liczba odczuć bodźca procent odczuć opuszka palca ręki zewn. strona dłoni wewn. strona dłoni kark Wnioski Badanie czucia temperatury badany obszar liczba bodźców liczba odczuć procent odczuć zimna ciepła zimna ciepła zimna ciepła opuszka palca ręki wewn. strona przedramienia kark Wnioski 5
Badanie dyskryminacji czuciowej badany obszar próg rozdzielczości czucia opuszka palca rąk grzbietowa powierzchnia dłoni kark Wnioski 6