Opis z realizacji zadania publicznego "APF" MODEL WSPARCIA AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ I INTEELKTUALNEJ LUDZI STARSZYCH Efekty zintegrowanych działań mających na celu poprawę sprawności fizycznej i intelektualnej ludzi starszych Proces starzenia się człowieka jest nieuchronnym zjawiskiem, które przebiega na wielu wzajemnie oddziałujących na siebie płaszczyznach. Wzrost zainteresowania tym problemem ściśle wiąże się z wydłużeniem wieku życia, a zatem ze stale rosnącą populacją ludzi starszych. Wg danych GUS w dziale Emerytury i renty w 13 r. w subiektywnej ocenie, stan zdrowia 3% emerytów określiło jako złą, lub bardzo złą, nieco ponad 1% uważa, że ich stan zdrowia jest taki sobie, tj. ani dobry ani zły. Stan zdrowia jest przez emerytów oceniany gorzej, niż sytuacja materialna ich gospodarstw domowych. Aktywny styl życia jest istotnym czynnikiem wpływającym na kondycję zdrowotną ludzi starszych. Oczywistym jest fakt, że niedobór ruchu może prowadzić do przyspieszenia procesów starzenia się, a niekiedy również do niedołęstwa lub nawet inwalidztwa fizycznego. Zwiększenie aktywności fizycznej zapobiega także samotności i izolacji oraz umożliwia utrzymanie niezależności osób starszych. W celu poprawy sprawności fizycznej i intelektualnej osób starszych Akademicka Fundacja Staropolska wraz z grupą specjalistów Staropolskiej Szkoły Wyższej, Niepublicznej Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej Pomocna Dłoń, podjęła się realizacji innowacyjnego projektu "APF" MODEL WSPARCIA AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ I INTEELKTUALNEJ LUDZI STARSZYCH dotyczącego modelu wsparcia aktywności fizycznej i intelektualnej ludzi starszych. Model ten jest odpowiedzią na stale postępujący proces starzenia się społeczeństwa polskiego. W trakcie jego realizacji połączono aktywizacje fizyczną i intelektualną poprzez treningi EEG-Biofieeback oraz zajęcia nordic walking. W treningach indywidualnych EEG Biofeedback wzięło udział 5 seniorów (po godz. treningów na osobę), łącznie 15 osobogodzin oraz treningi nordic walking z udziałem trenera specjalisty. Co to jest EEG Biofeedback? EEG Biofeedback jest metodą terapii opartą na wyspecjalizowanej technice komputerowej. Umożliwia ona trening mózgu w celu poprawienia jego efektywności i uzyskania kontroli nad procesami fizjologicznymi zachodzącymi w naszym organizmie. EEG Biofeedback jest formą neurorehabilitacji łączącej w sobie elementy psycho i neurofizjoterapii. Przy użyciu zestawu komputerowego jest obrazowana i modulowana czynność bioelektryczna mózgu. Wykorzystuje się tutaj sprzężenie zwrotne między stanem psychicznym a czynnością neurofizjologiczną mózgu osoby biorącej udział w terapii. Biofeedback narodził się w amerykańskim ośrodku szkoleniowym NASA w latach -tych. Służył on
do szkoleń astronautów i pilotów, którzy w warunkach dużego stresu byli zmuszani do wykonywania nałożonych na nich skomplikowanych czynności. Dziś metoda jest popularna również w innych dziedzinach, pomaga sportowcom, biznesmenom, uczniom, studentom, ludziom starszym. Metoda ta jest skuteczna w -95% przypadków, w zależności od stopnia złożoności problemu. Stosując EEG-Biofeedback polepszamy czynność bioelektryczną mózgu. Stwarza to duże możliwości w leczeniu zaburzeń neurologicznych, psychosomatycznych, psychiatrycznych. Biofeedback nie jest alternatywną formą terapii w stosunku do farmakoterapii. W niektórych schorzeniach ją zastępuje, w innych uzupełnia. Przewagą biofeedbacku jest to, że jest to metoda całkowicie bezpieczna, bez skutków ubocznych. Motorem skuteczności terapii jest silna wola i motywacja pacjenta. I to ten czynnik podkreślają terapeuci: poczucie odpowiedzialności pacjenta za wynik własnego leczenia. Treningi, dzięki optymalizacji pracy mózgu pozwalają na zachowanie szybkości i wydajności procesów poznawczych, a także usprawniają koncentrację uwagi. Takie oddziaływania są szczególnie skuteczne w początkowej fazie demencji i innych formach otępienia starczego. Należy zatem traktować je jako psychoprofilaktykę występowania zaburzeń. Nordic walking Nordic walking jest uważany za jeden z najlepszych sportów dla seniora. Aktywność fizyczna, szczególnie na świeżym powietrzu poprawia krążenie, działanie układu oddechowego, kondycję fizyczną i ogólne zdrowie. Drugą zasadniczą zaletą jest to, że sport ten pozytywnie wpływa na życie towarzyskie seniora. W ramach działania odbył się jeden wykład teoretyczny obejmujący historię tego sportu, aspekty zdrowotne, wskazania i przeciwwskazania, budowę treningu, szczegóły techniki, dobór sprzętu i akcesoriów, zalecenia do uprawiania nordic walkingu oraz 1 dwugodzinnych zajęć praktycznych w terenie (ćwiczenia rozgrzewające, zabawy integracyjne z kijkami, ćwiczenia techniczne kształtujących prawidłową technikę, ćwiczenia koordynacyjne z kijami w marszu, ćwiczenia siłowe i rozciągające). W zajęciach wzięła udział grupa 5 seniorów 3 godzinny wykład teoretyczny (wraz z przerwą kawową) i 1 dwugodzinnych zajęć terenowych (łącznie 3 godz. zajęć). Badania i wyniki W projekcie, który realizowany był od 15 kwietnia 15 r. do 31 października 15 r. uczestniczyło 5 osób w wieku + z terenu województwa świętokrzyskiego, którzy wzięli udział w treningach EEG Biofeedback i zajęciach nordic walking. Cele szczegółowe projektu to: usprawnienie sfery intelektualnej grupy 5 seniorów poprzez uczestnictwo w zajęciach Biofeedback oraz usprawnienie sfery fizycznej grupy 5 seniorów poprzez uczestnictwo w zajęciach nordic walking. Jednym z zadań było przeprowadzenie badań ankietowych przed i po realizacji projektu. Pierwsza ankieta posłużyła do opracowania wstępnego materiału porównawczego ewaluacji całości projektu. Druga zaś posłużyła do opracowania ewaluacji wyników całości projektu i była podstawą do oceny efektów zintegrowanych działań mających na celu poprawę sprawności fizycznej i intelektualnej ludzi starszych. Badaniami objęto 5 osób (1 kobiet i 7mężczyzn) w wieku - lat (1 osób) oraz - -
9 i więcej (13osób). Ankietowani deklarują w większości wykształcenie wyższe (15 osób). Pozostali średnie (9 osób) i zawodowe osoby. Najczęściej są to osoby żyjące w rodzinie jednopokoleniowej (1 osób) lub samotnie (9 osób). W rodzinie dwupokoleniowej mieszka osób. W celu bliższego poznania uczestników projektu, zapytano ich o styl życia w przeszłości i obecnie. Z przeprowadzonego badania wynika, że wszyscy pracowali zawodowo (1%). Trzy osoby wykonywały pracę o stojącym charakterze, siedzącą 5 osób, natomiast pozostali deklarują mieszany charakter pracy (1 osób). Prowadzony tryb życia w przeszłości oceniają jako aktywny (13 osób) i bardzo aktywny (osb). Tylko osoby w przeszłości preferowały niewielką aktywność. Jednocześnie 11 osób twierdzi, że zwracało uwagę na zdrowy styl życia i sposób odżywiania, czasami zwracało na to uwagę osób, natomiast 5 osób nie przywiązywało do tego uwagi. Przed udziałem w projekcie badani najczęściej oceniali swoją sprawność fizyczną jako dostateczną (13 osób), 7 osób jako dobrą, osoby niedostateczną i 1 osoba bardzo dobrą. Zdrowy styl życia deklaruje 1 badanych, osób czasami stara się prowadzić zdrowy styl życia, 1 osoba nie zwraca na to uwagi. Po udziale w zajęciach przewidzianych w projekcie ankietowani zaobserwowali korzystne zmiany w swojej sprawności fizycznej. Szczegółowe dane ilustruje wykres 1 1 1 1 b. dobra dobra dst ndst Wykres 1. Sprawność fizyczna przed i w projekcie w ocenie badanych. Ankietowani, zapytani o sposób odżywiania i styl życia twierdzą, że uległ on zmianie na korzyść, częściej deklarują oni prowadzenie prawidłowego stylu życia. Szczegółowe dane przedstawia wykres. 5 15 1 5 tak nie czasami nie dbam o to nie zwracam uwagi Wykres. Odżywianie i zdrowy styl życia w percepcji badanych - 3 -
Prawie wszyscy badani (1 osób) deklarują potrzebę aktywności ruchowej. Swój stan zdrowia określa jako dobry 13 osób, dostateczny osoby, zły osoby, nie ma zdania 3 osoby. Uważa się za przeciętnie sprawne i nie ćwiczy 1 osób, ćwiczy systematycznie 7 osób. Aktywność ruchową ankietowani podejmują najczęściej ze względu na poprawę kondycji i sprawności fizycznej (1 osób) oraz lepszego samopoczucia (17 osób). Jednocześnie powodem nie podejmowania dotychczas aktywności fizycznej są problemy zdrowotne (9osób) oraz brak motywacji (osób). Badani są zdania ( osób), iż stan zdrowia w znacznym stopniu wpływa na aktywność intelektualną i fizyczną w wieku plus. Najczęściej ankietowani przemieszczają się miejskimi środkami lokomocji (13 osób) lub własnym samochodem ( osób), pozostali pieszo (3 osoby) lub rowerem ( osoby). Biorących udział w badaniu zapytano również o formy spędzania czasu wolnego. Z wypowiedzi wynika, że 1 osób dysponuje czasem wolnym codziennie, osób w weekendy a dwie osoby tylko podczas świąt ( osoby nie udzieliły odpowiedzi). Ankietowani dysponują wolnym czasem o różnych porach dnia, rano (9 os.), do południa (9 os.), po południu (1 os.), wieczorem ( os.) Swój wolny czas spędzają najczęściej z rodziną (1 osób) lub ze znajomymi (1osób). Samotnie spędza swój wolny czas 5 ankietowanych. Sposoby spędzania wolnego czasu wskazane przez ankietowanych są bardzo różnorodne. Z badań wynika, iż uczestnictwo w projekcie wpłynęło na zmianę charakteru spędzania wolnego czasu. Zauważa się znaczące pozytywne zmiany w zakresie aktywności ruchowej, zmniejszyło się natomiast oglądanie TV. Szczegółowe wyniki badania przedstawia wykres 3. 1 1 1 1 a b c d e f Wykres 3. Sposoby spędzania czasu wolnego. Legenda: a) czytanie książek, b) oglądanie TV, c) aktywność domowa, d) zabawa z wnukami, e) uprawianie sportu, gimnastyki, f) inne Ważnym elementem życia jest także aktywność poza domem, zapytani o tę formę aktywności odpowiedzieli, że są to najczęściej wyjazdy krajoznawcze (11 osób) oraz prace w ogrodzie (11 osób). Jednocześnie najchętniej podejmowaną aktywnością ruchową jest spacer (17 osób), następnie praca w ogrodzie ( osób), nordic walking (7 osób) i gimnastyka (5 osób). Z kolei najwięcej radości sprawia badanym oglądanie telewizji (19 osób), spacery (17 osób) i czytanie (1 osób). - -
15 1 5 1 3 5 7 Wykres. Ulubione aktywności badanych Legenda: 1) czytanie; ) oglądanie TV; 3) spacer; ) praca w ogrodzie; 5) jazda na rowerze; ) pływanie; 7) nordic walking; ) gimnastyka Oczekiwania biorących udział w projekcje w zakresie terapii ruchowej skupiają się głównie wokół: poprawy kondycji psychicznej i fizycznej (17 osób), poprawy samopoczucia (1 osób) oraz możliwości spotkania nowych ludzi (7 osób), dotlenienia organizmu (7 osób), większej chęci do życia. Natomiast oczekiwania związane z uczestnictwem w terapii EEG Biofeedback to: poprawa kondycji psychicznej (1 osób), lepsze samopoczucie (15 osób), poprawa koncentracji uwagi (11 osób). Wyniki badań z ankiety ewaluacyjnej wskazują, że uczestnicy projektu zauważają zmiany w swojej aktywności ruchowej i intelektualnej. 1 1 zdecydowanie tak raczej tak brak zmian 1 3 5 Wykres 5. Zmiany w aktywności intelektualnej w projekcie w odczuciu badanych Legenda: 1) koncentracja psychiczna; ) koncentracja uwagi; 3) ogólne samopoczucie; )chęć do życia; 5)sen; ) możliwość spotkań nowych ludzi 1 1 zdecydowanie tak raczej tak nie wiem raczej nie 1 3 5 Wykres. Zmiany w aktywności fizycznej w projekcie w odczuciu badanych Legenda: 1) kondycja fizyczna; ) kondycja psychiczna; 3) ogólne samopoczucie; ) utrzymanie zgrabnej sylwetki; 5) chęć do życia; ) sen - 5 -
Biorący udział w projekcie ocenili także przydatność działań uwzględnionych w projekcie. Szczegółowe wyniki oceny przedstawia tabela 1. Tabela 1. Przydatność działań zawartych w projekcie w opinii jego uczestników Ocena w opinii uczestników Rodzaj działania Nie mam zdania Dobrze Bardzo dobrze Biofeedback 1 1 Nordic walking 1 11 1 Podsumowanie Wszyscy uczestnicy deklarują chęć udziału w podobnych formach aktywności psychofizycznej. Może to mieć swoje uzasadnienie w ogólnie wzrastającej świadomości społecznej co do stanu zdrowia, w tym też stylu życia jako czynników istotnych w utrzymaniu dobrej kondycji organizmu i mających wpływ na funkcjonowanie człowieka. Stanowią one ważny aspekt determinujący o samopoczuciu i chęci aktywności społecznej. Aktywizacja środowiskowa sprawia, że choćby w obliczu wielu jednopokoleniowych rodzin, osobom w wieku + należy umożliwić dostęp do integracji społecznej poprzez aktywne spędzanie czasu wolnego z innymi osobami. Ruch, ćwiczenia fizyczne i umysłowe mają ważne znaczenie nie tylko dla kondycji potocznie rozumianej jako dobrej sprawności psychofizycznej, ale także, a może przede wszystkim dla wiary w siebie, wyższej samooceny i poczucia własnej wartości w obliczu upływającego czasu. Jest to ważny element stanu psychicznego, będącego wytyczną dla zajmowanego miejsca osoby starszej w społeczeństwie. Wsparcie środowiska lokalnego w podejmowaniu działań prozdrowotnych daje poczucie bycia potrzebnym oraz szansę na przełamywanie stereotypów o starości i wieku podeszłym jako okresie chorób, odrzucenia, czy wyalienowania. Jak pokazują wyniki naszych rozważań, efekty zintegrowanych działań mających na celu poprawę sprawności fizycznej i intelektualnej ludzi starszych wnoszą w ich życie zadowolenie i radość płynące z możliwości podejmowania aktywności psychofizycznej. Efektem nadrzędnym tychże działań są również nowe kontakty społeczne, zawiązywanie się serdecznych przyjaźni, oraz wzrastająca chęć do podejmowania aktywności społecznych i zaspokajania własnych potrzeb intelektualnych z wiarą w ich sens. Pozwala to bezwzględnie stwierdzić, iż koniecznym jest podejmowanie takich form wsparcia, które zapewniają osobom starszym stałą integrację ze środowiskiem oraz podnoszą jakość ich życia. Opracowanie: dr Katarzyna Cynowska mgr Danuta Szmalec mgr Monika Romaniec - -