WOJEWÓDZTWO OPOLSKIE SYTUACJA SPO ECZNO-GOSPODARCZA W LATACH 1998 2005 i I PÓ ROCZU 2006 ROKU. Potencja³ spo³eczno-gospodarczy w ujêciu graficznym

WOJEWÓDZTWO OPOLSKIE SYTUACJA SPO ECZNO-GOSPODARCZA W LATACH 1998 2005 i I PÓ ROCZU 2006 ROKU Potencja³ spo³eczno-gospodarczy w ujêciu graficznym

URZ D MARSZA KOWSKI WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO Departament Rozwoju Regionalnego Referat Badañ i Analiz Strategicznych WOJEWÓDZTWO OPOLSKIE SYTUACJA SPO ECZNO-GOSPODARCZA W LATACH 1998 2005 i I PÓ ROCZU 2006 ROKU Potencja³ spo³eczno-gospodarczy w ujêciu graficznym OPOLE 2006

Recenzent prof. zw. dr hab. Ewa Bogacka-Kisiel Redakcja i korekta Maria Szwed Redakcja techniczna Janina Drozdowska Andrzej Pasierbiñski Zdjêcia: na 4 str. ok³adki Marek Maruszak na 1 str. ok³adki: BOT Elektrownia Opole SA, Archiwum Urzêdu Marsza³kowskiego Województwa Opolskiego i zbiory w³asne wojewódzkich samorz¹dowych jednostek organizacyjnych ISBN 83-60455-35-x 83-7511-013-2 Wydawnictwo Instytut Œl¹ski Sp. z o.o. 45-082 Opole, ul. Piastowska 17, tel. 077/ 4540-123 Nak³ad 500 egz. Objêtoœæ: 14,75 ark. wyd., 15,75 ark. druk.

SPIS TREŒCI Wprowadzenie 7 Uwagi metodologiczne 8 CZÊŒÆ I. SYTUACJA SPO ECZNO-GOSPODARCZA WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO W LATACH 1998 2005 I W I PÓ ROCZU 2006 ROKU (Joanna urawska, Iwona M¹kolska, ukasz Ostrowski, Roland Wrzeciono) 11 1. Ogólne zmiany sytuacji spo³eczno-gospodarczej województwa opolskiego w latach 1998 2005 iwipó³roczu 2006 r. 13 2. Sytuacja demograficzna w województwie opolskim w latach 1998 2005 i w i pó³roczu 2006 r. 18 2.1. Liczba ludnoœci 18 2.2. Przyrost naturalny i saldo migracji 20 2.3. Gêstoœæ zaludnienia 22 2.4. Struktura ludnoœci wed³ug wieku i wskaÿnik obci¹ enia demograficznego 23 2.5. Prognozy demograficzne 25 2.6. Podsumowanie 28 3. Sytuacja w gospodarce w latach 1998 2005 i w i pó³roczu 2006 r. 29 3.1. Produkt krajowy brutto w Polsce 29 3.2. WskaŸnik cen towarów i us³ug konsumpcyjnych 30 3.3. Produkt krajowy brutto wed³ug województw 31 3.4. Podmioty gospodarki narodowej 40 3.5. Wyniki finansowe przedsiêbiorstw 47 3.6. Nak³ady inwestycyjne 54 3.7. Podsumowanie 57 4. Przegl¹d sytuacji gospodarczej w wybranych sekcjach PKD 60 4.1. Przemys³ 60 4.1.1. Podmioty gospodarcze w przemyœle 60 4.1.2. Wyniki finansowe przedsiêbiorstw przemys³owych 61 4.1.3. Inwestycje w przemyœle 63 4.1.4. Produkcja sprzedana przemys³u 65 4.1.5. Zatrudnienie i wynagrodzenie w przemyœle 66 4.2. Budownictwo, w tym mieszkalnictwo 68 4.2.1. Podmioty gospodarcze w budownictwie 68

4.2.2. Wyniki finansowe przedsiêbiorstw budowlanych 69 4.2.3. Budownictwo mieszkaniowe 71 4.2.4. Inwestycje w budownictwie 74 4.2.5. Produkcja sprzedana budownictwa 75 4.2.6. Zatrudnienie i wynagrodzenie w budownictwie 77 4.3. Handel i naprawy 79 4.3.1. Liczba podmiotów w sekcji handel i naprawy 79 4.3.2. Wyniki finansowe przedsiêbiorstw handlowych i œwiadcz¹cych us³ugi naprawcze 80 4.3.3. Inwestycje w sekcji handel i naprawy 82 4.3.4. Handel detaliczny i hurtowy 83 4.3.5. Zatrudnienie i wynagrodzenie w sekcji handel i naprawy 83 4.4. Transport, gospodarka magazynowa i ³¹cznoœæ 85 4.4.1. Liczba podmiotów w sekcji transport, gospodarka magazynowa i ³¹cznoœæ 85 4.4.2. Wyniki finansowe przedsiêbiorstw transportowych 86 4.4.3. Nak³ady inwestycyjne w sekcji transport, gospodarka magazynowa i ³¹cznoœæ 88 4.4.4. Wielkoœæ ³adunków i przewozów 90 4.4.5. Zatrudnienie i wynagrodzenie w sektorze przedsiêbiorstw sekcji transport, gospodarka magazynowa i ³¹cznoœæ 90 4.5. Podsumowanie 92 5. Sytuacja na rynku pracy w latach 1998 2005 iwipó³roczu 2006 r. 95 5.1. Pracuj¹cy i przeciêtne zatrudnienie w sektorze przedsiêbiorstw 95 5.2. Wynagrodzenie w sektorze przedsiêbiorstw 100 5.3. Liczba bezrobotnych i stopa bezrobocia 101 5.4. Struktura bezrobotnych 104 5.5. Ruch bezrobotnych i oferty pracy 105 5.6. Prognozy rynku pracy 106 5.7. Podsumowanie 107 6. Rolnictwo 108 6.1. Informacje ogólne 108 6.2. U ytki rolne 109 6.3. Gospodarstwa rolne 113 6.4. Zasiewy i struktura zasiewów 115 6.5. Zbiory g³ównych ziemiop³odów 118 6.6. Plony 121 6.7. Hodowla zwierz¹t 125 6.8. Skup produktów rolnych 127 6.9. Podsumowanie 131 CZÊŒÆ II. POTENCJA SPO ECZNO-GOSPODARCZY WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO W UJÊCIU GRAFICZNYM (Iwona M¹kolska, ukasz Ostrowski, Roland Wrzeciono) 133

Wprowadzenie Opracowanie przygotowane zosta³o w Referacie Badañ i Analiz Strategicznych w Departamencie Rozwoju Regionalnego Urzêdu Marsza³kowskiego w Opolu. Zawiera informacje na temat kszta³towania siê podstawowych zjawisk spo³eczno-gospodarczych w województwie opolskim w latach 1998 2005 i w I pó³roczu 2006 r. T³em dla prezentowanych informacji s¹ dane krajowe, a gdzie to mo liwe tak e Unii Europejskiej, zbiorcze lub dotycz¹ce poszczególnych regionów Wspólnoty. Wybrane obszary np. demograficzny w zakresie kszta³towania siê przysz³ych tendencji zmonitorowano dodatkowo w oparciu o wyniki prognoz krótko- i d³ugoterminowych. Opracowanie sk³ada siê z dwóch czêœci. W pierwszej dotycz¹cej sytuacji spo³eczno-gospodarczej scharakteryzowano dane w obszarze demograficznym w ujêciu regionalnym, krajowym i europejskim. Informacje odnoœnie do wzrostu gospodarczego i kszta³towania siê jego podstawowych sk³adowych oraz wskaÿnika inflacji przedstawiono w skali kraju i Europy. Rozszerzono czêœæ regionaln¹, prezentuj¹c w szerokim kontekœcie zmiany dotycz¹ce wartoœci i dynamiki produktu krajowego brutto (PKB) oraz wartoœci dodanej brutto (WDB) w przekroju województw. Dane o podmiotach gospodarczych zarejestrowanych w regionie zanalizowano na tle kraju oraz z uwzglêdnieniem zró nicowania powiatowego, zaœ wyniki finansowe i nak³ady inwestycyjne podmiotów gospodarczych w ujêciu krajowym, rodzajowym, a tak e wed³ug sekcji Polskiej Klasyfikacji Dzia³alnoœci (PKD). Przeœledzono równie sytuacjê w wybranych sektorach gospodarki w: przemyœle, budownictwie, handlu i transporcie z uwzglêdnieniem wielu cech ekonomicznych, w tym dotycz¹cych zatrudnienia i wynagrodzeñ. Kolejny fragment opracowania poœwiêcono rynkowi pracy w województwie, zanalizowano zmiany w obszarze pracuj¹cych w gospodarce narodowej i zarejestrowanych bezrobotnych. Dope³nieniem prezentowanej analizy dotycz¹cej sytuacji w regionie w latach 1998 2005 i w I pó³roczu 2006 r. jest charakterystyka zmian w rolnictwie, które zobrazowano w perspektywie krajowej Wprowadzenie

8 Wprowadzenie i europejskiej. Ca³oœæ podsumowano w punktach, których zestawienie rozpoczyna pierwsz¹ czêœæ opracowania. Czêœæ druga niniejszego opracowania to prezentacja potencja³u spo³eczno-gospodarczego regionu w ujêciu graficznym. Na mapach, wykresach i rysunkach zobrazowano miejsce województwa opolskiego w przestrzeni krajowej i, tam gdzie to mo liwe, europejskiej w obszarze: demografii, potencja³u gospodarczego, konkurencyjnoœci regionalnej, a tak e edukacji, nauki i potencja³u ludzkiego. Uwagi metodologiczne Podstawowym Ÿród³em informacji, które wykorzystano w niniejszym opracowaniu, by³y dane G³ównego Urzêdu Statystycznego w Warszawie, Urzêdu Statystycznego w Opolu, a tak e baz Eurostatu w odniesieniu do Unii Europejskiej, które poszerzono o inne dostêpne wydawnictwa i w³asne obliczenia. Analiza dotyczy kszta³towania siê sytuacji spo³eczno-gospodarczej województwa opolskiego w latach 1998 2005 i w I pó³roczu 2006 r. W zwi¹zku ze zmianami administracyjnymi, jakie mia³y miejsce po 1 I 1999 r. wielkoœci i wskaÿniki dotycz¹ce lat poprzednich zosta³y doprowadzone do stanu porównywalnoœci, chyba e w jednostkowych przypadkach zaznaczono inaczej. 1. Dane o zatrudnieniu i wynagrodzeniach dotycz¹ podmiotów gospodarki narodowej, w których liczba pracuj¹cych do koñca 1999 r. przekracza 5 osób, a od 2000 r. 9 osób, przy czym dane te nie obejmuj¹ zatrudnionych poza granicami kraju, w gospodarstwach pomocniczych jednostek bud etowych oraz w organizacjach spo³ecznych, politycznych, zwi¹zkach zawodowych i innych. 2. Dane o produkcji sprzedanej przemys³u i budownictwa, sprzeda y us³ug transportowych, przewozach ³adunków i pasa erów oraz sprzeda y detalicznej i hurtowej towarów dotycz¹ podmiotów gospodarczych, w których liczba pracuj¹cych przekracza do koñca 1999 r. 5 osób, a od 2000 r. 9 osób. 3. Dane o wynikach finansowych przedsiêbiorstw oraz nak³adach inwestycyjnych odnosz¹ siê do podmiotów gospodarczych, przy czym do koñca 1999 r. w zakresie: górnictwa i kopalnictwa oraz dzia³alnoœci produkcyjnej dotycz¹ podmiotów, w których liczba pracuj¹cych przekracza 50 osób, Wprowadzenie

Wprowadzenie 9 pozosta³ych rodzajów dzia³alnoœci dotycz¹ podmiotów, w których liczba pracuj¹cych przekracza 20 osób, a od 2000 r. we wszystkich rodzajach dzia³alnoœci dotycz¹ jednostek, w których liczba pracuj¹cych przekracza 49 osób. Wiêcej informacji oraz szczegó³owe wyjaœnienia metodyczne zawieraj¹ biuletyny Urzêdu Statystycznego w Opolu i G³ównego Urzêdu Statystycznego w Warszawie.

CZÊŒÆ I SYTUACJA SPO ECZNO-GOSPODARCZA WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO W LATACH 1998 2005 I W I PÓ ROCZU 2006 ROKU Joanna urawska Iwona M¹kolska ukasz Ostrowski Roland Wrzeciono Sytuacja spo³eczno-gospodarcza województwa opolskiego w latach 1998 2005...

1. Ogólne zmiany sytuacji spo³eczno-gospodarczej województwa opolskiego w latach 1998 2005 i w I pó³roczu 2006 r. Podstaw¹ zarz¹dzania regionem jest informacja. Jednym z jej istotnych elementów jest wiedza na temat zmian zachodz¹cych w spo³ecznoœci i gospodarce regionu. Pozwala ona bowiem poœrednio monitorowaæ efekty pracy w szerokiej sferze dzia³alnoœci Samorz¹du Województwa Opolskiego i innych podmiotów. Analiza w ujêciu dynamicznym daje mo liwoœæ porównania zmian w czasie, a im d³u szy okres, tym wiêksza mo liwoœæ obserwacji rysuj¹cych siê tendencji i eliminowania sezonowych wahañ. Uchwytne s¹ ponadto zmiany koniunktury gospodarczej istotnie kszta³tuj¹ce warunki gospodarowania. Analiza sytuacji spo³eczno-gospodarczej województwa opolskiego w latach 1998 2005 iwipó³roczu 2006 r. wskazuje na utrzymanie siê, a w niektórych przypadkach ugruntowanie tendencji, tak wzrostowych, jak i spadkowych na przestrzeni tych lat, ale daj¹ siê równie zaobserwowaæ zmiany w krótszych okresach, np. w latach 1998 2002 i 2003 2005 z przed³u eniem na I pó³rocze 2006 r. WyraŸnie widoczny na tle zarysowanej perspektywy czasowej jest tak e rok 2004, kiedy Polska sta³a siê cz³onkiem Unii Europejskiej, a rynek zareagowa³ na ten fakt wieloma pozytywnymi zmianami. Sta³ym zjawiskiem zachodz¹cym w Opolskiem jest zmniejszanie siê potencja³u ludnoœciowego województwa. Aktualnie 1 zamieszkuje tu 1046,2 tys. osób, co stanowi 2,7% liczby ludnoœci Polski i 0,2% ludnoœci Unii Europejskiej. Od kilku lat notuje siê spadek liczby mieszkañców regionu, podobnie jak ma to miejsce ogólnie w Polsce. Przyczyny tkwi¹ w zmniejszaj¹cym siê od lat przyroœcie naturalnym i utrzymuj¹cym siê, na prawie niezmiennym od wielu lat poziomie, odp³ywie zagranicznym ludnoœci nierównowa onym nap³ywem. Inne, charakterystyczne dla lat 1998 2005, zmiany w województwie opolskim zwi¹zane z sytuacj¹ demograficzn¹ dotycz¹: 1 Stan na koniec I kwarta³u 2006 r. Ogólne zmiany sytuacji spo³eczno-gospodarczej województwa opolskiego...

14 Sytuacja spo³eczno-gospodarcza województwa opolskiego w latach 1998 2005... starzenia siê demograficznego spo³ecznoœci województwa, zbie nego z tendencjami krajowymi i europejskimi, wyra aj¹cego siê w systematycznym spadku udzia³u ludnoœci w wieku przedprodukcyjnym (z 25,1% w 1998 r. do 19,6% w 2005 r.) i wzroœcie ludnoœci w wieku poprodukcyjnym (z 13,7% w 1998 r. do 15,7% w 2005 r.); spadku gêstoœci zaludnienia zbie nego z tendencjami krajowymi, zwi¹zanego ze zmniejszaniem siê potencja³u demograficznego, do wartoœci 111 osób na km 2 w 2005 r. w województwie opolskim, przy œredniej krajowej równej 122 osoby na 1 km 2 ; spadku wskaÿnika obci¹ enia demograficznego ludnoœci w wieku produkcyjnym osobami poza wiekiem aktywnoœci zawodowej (z 63,4% w 1998 r. do 54,6% w 2005 r.), który zwi¹zany jest ze wzrostem ludnoœci w wieku produkcyjnym i spadkiem ludnoœci w wieku przedprodukcyjnym 2. Najwa niejsze zmiany i tendencje zauwa alne w gospodarce województwa opolskiego w latach 1998 2005 i w I pó³roczu 2006 r. dotycz¹ m.in.: wolniejszego tempa wzrostu gospodarczego w województwie opolskim w porównaniu z innymi regionami w Polsce; malej¹cego udzia³u PKB na 1 mieszkañca w Opolskiem w porównaniu do œredniej krajowej, ukszta³towanego w 2003 r. na poziomie 80,4%; najmniejszego w kraju udzia³u us³ug rynkowych w strukturze tworzenia WDB w województwie opolskim, ukszta³towanego w 2003 r. na poziomie 43,8%, przy œredniej krajowej równej 50,5%; systematycznego wzrostu liczby podmiotów gospodarki narodowej w latach 1998 2005 i w I pó³roczu 2006 r., a od 2005 r. przyspieszenia tempa przyrostu liczby podmiotów gospodarki narodowej w Opolskiem; ni szego od œredniej krajowej (94,7), pomimo systematycznego przyrostu podmiotów, wskaÿnika przedsiêbiorczoœci w województwie opolskim w wysokoœci 86,4; systematycznego wzrostu liczby spó³ek z udzia³em kapita³u zagranicznego o 7,5% rocznie w latach 1998 2001 oraz 3,7% w latach 2002 2005; wzrostu podmiotów mikro o 42,6%, ma³ych o 25,4% i œrednich o 4,2%, ale spadku liczby podmiotów zatrudniaj¹cych 250 pracowników i wiêcej o 26,2% w latach 1998 2005; poprawy sytuacji ekonomicznej podmiotów w województwie opolskim w latach 1998 2005 i w I pó³roczu 2006 r., wyra aj¹cej siê w systematycznym wzroœcie przychodów z ca³okszta³tu dzia³alnoœci o 45,4% w latach 1998 2005 oraz ukszta³towaniu wskaÿnika kosztów w latach 2003 2005 2 W roku 2005 liczba ludnoœci w wieku produkcyjnym zwiêkszy³a siê o 10 583 osoby, tj. o 1,6% w porównaniu do wielkoœci z 1998 r.

Ogólne zmiany sytuacji spo³eczno-gospodarczej województwa opolskiego... 15 i w I pó³roczu 2006 r. na poziomie poni ej 100, pomimo wzrostu kosztów uzyskania przychodów z ca³okszta³tu dzia³alnoœci w latach 1998 2005 o 51,2%; wzrostu wartoœci wyniku finansowego brutto i netto w latach 2002 2004 oraz spadku w 2005 r. i poprawy wskaÿników rentownoœci obrotu brutto i netto w województwie opolskim, które od 2003 r. osi¹gaj¹ wartoœci korzystniejsze ni œrednio w kraju; wzrostu od 2003 r. produkcji sprzedanej opolskiego przemys³u i systematycznego zwiêkszania siê liczby podmiotów w tym sektorze, czemu od 2003 r. towarzysz¹ tak e dodatnie wyniki finansowe, a w latach 2002 2005 i w I pó³roczu 2006 r. równie wzrost nak³adów inwestycyjnych; wzrostu przeciêtnego zatrudnienia w przemyœle od 2005 r. i systematycznego wzrostu przeciêtnego miesiêcznego wynagrodzenia brutto w tym sektorze; systematycznego wzrostu liczby podmiotów gospodarczych w budownictwie, w tym w latach 2004 2005 i w I pó³roczu 2006 r. wy szego ni œrednio w kraju i poprawy wyników finansowych tych podmiotów w latach 2004 2005; wzrostu produkcji sprzedanej budownictwa w latach 1998 2000 oraz w latach 2004 2005 i w I pó³roczu 2006 r. oraz systematycznego wzrostu liczby mieszkañ oddanych do u ytku w latach 1998 2003, przy spadku w okresie 2004 2005 i w I pó³roczu 2006 r.; najni szej w kraju liczby mieszkañ oddawanych do u ytku w stosunku do liczby ludnoœci regionu; systematycznego wzrostu sprzeda y detalicznej, przy znacznych wahaniach w zakresie kszta³towania siê wielkoœci sprzeda y hurtowej i szybszego ni œrednio w kraju zwiêkszania siê liczby jednostek handlowych, które charakteryzuj¹ dodatnie wyniki finansowe w ca³ym analizowanym okresie; malej¹cego popytu na przewozy pasa erów i ³adunków, po³¹czonego ze spadkiem liczby podmiotów w tym sektorze w latach 2002 2004, przy systematycznym wzroœcie przeciêtnego zatrudnienia w okresie 2004 2005 i w I pó³roczu 2006 r. Najwa niejsze zmiany i tendencje zauwa alne na rynku pracy województwa opolskiego w latach 1998 2005 i w I pó³roczu 2006 r. dotycz¹ m.in.: wzrostu liczby pracuj¹cych w gospodarce narodowej województwa o ponad 10 tys. w marcu 2006 r., wed³ug wstêpnych szacunków G³ównego Urzêdu Statystycznego, w porównaniu do wielkoœci z grudnia 2002 r. Na koniec marca 2006 r. w gospodarce narodowej w Opolskiem pracowa³o 304,9 tys. osób;

16 Sytuacja spo³eczno-gospodarcza województwa opolskiego w latach 1998 2005... odwrócenia niekorzystnych tendencji zwi¹zanych ze spadkiem od 1998 r. przeciêtnego zatrudnienia w sektorze przedsiêbiorstw i wzrostu tego zatrudnienia o 1,6% w 2005 r. w porównaniu do wielkoœci z 2004 r. W I pó³roczu 2006 r. przeciêtne zatrudnienie w sektorze przedsiêbiorstw w województwie opolskim wynosi³o 94,6 tys. osób i zwiêkszy³o siê o 1,1% w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego; systematycznego wzrostu przeciêtnego miesiêcznego wynagrodzenia brutto w sektorze przedsiêbiorstw; w I pó³roczu 2006 r. w województwie opolskim wynosi³o ono 2267,7 z³, co oznacza wzrost o 5,6% w porównaniu do analogicznego okresu roku poprzedniego; spadku liczby zarejestrowanych bezrobotnych od 2003 r.; na koniec czerwca 2006 r. w województwie opolskim zarejestrowanych by³o 64,2 tys. osób bezrobotnych, co oznacza, e liczba bezrobotnych spad³a o 5,3 tys. osób, tj. o 7,6% w porównaniu do analogicznego okresu roku ubieg³ego i o 5,2 tys., tj. o 7,4% w porównaniu do grudnia 2005 r.; obni ania siê wskaÿnika stopy bezrobocia w województwie opolskim od 2004 r., przy analogicznych tendencjach krajowych; na koniec czerwca 2006 r. stopa bezrobocia w województwie opolskim wynosi³a 17,3%, przy œredniej krajowej równej 16%; przestrzennego zró nicowania wskaÿnika natê enia bezrobocia w regionie wahaj¹cego siê od 27,1% w powiecie nyskim i 25,9% w namys³owskim do 9% w Opolu i 10,2% w oleskim, przy œredniej wojewódzkiej wynosz¹cej 17,3%; kobiecego charakteru bezrobocia w województwie opolskim; wed³ug danych na koniec czerwca 2006 r. kobiety stanowi³y 57,5% ogó³u bezrobotnych w województwie; trudnej sytuacji ludzi m³odych na rynku pracy, odzwierciedlonej w strukturze przewag¹ osób w wieku do 34 lat, które stanowi¹ prawie 30% ogó³u zarejestrowanych wed³ug stanu na koniec czerwca 2006 r.; niskiego poziomu wykszta³cenia osób pozostaj¹cych bez pracy; ponad 70% zarejestrowanych stanowi¹ bezrobotni z najni szym poziomem wykszta³cenia (niepe³ne podstawowe, podstawowe i zasadnicze zawodowe), ale tak e wzrostu udzia³u zarejestrowanych z wykszta³ceniem wy szym z 1,5% na koniec 1998 r. do 4,8% na koniec czerwca 2006 r. Najwa niejsze zmiany i tendencje zauwa alne w sektorze rolnym województwa opolskiego w latach 1998 2006 dotycz¹ m.in.: rosn¹cej i wiêkszej od œredniej krajowej przeciêtnej powierzchni gruntów w gospodarstwach rolnych w województwie opolskim; w roku 2005 przeciêtna powierzchnia gruntów ogó³em wzros³a tu o 26,4% w porównaniu do 1996 r. (Powszechny Spis Rolny), zaœ u ytków rolnych

Ogólne zmiany sytuacji spo³eczno-gospodarczej województwa opolskiego... 17 o 26,8% w 2005 r. w porównaniu do 1996 r., przy œrednich przyrostach krajowych ukszta³towanych na poziomie odpowiednio: 3,4 i 2,8% w tych samych latach; wzrostu udzia³u gospodarstw indywidualnych w rolnictwie ogó³em; rosn¹cych zbiorów zbó ogó³em, w tym pszenicy, jêczmienia, pszen yta oraz wysokich i rosn¹cych plonów g³ównych ziemiop³odów, lokuj¹cych województwo opolskie na czo³owych miejscach w kraju, g³ównie w odniesieniu do zbó, ziemniaków i buraków cukrowych, przy spadaj¹cych zasiewach i zbiorach, g³ównie yta, ziemniaków oraz buraków cukrowych; wysokiego pog³owia trzody chlewnej w przeliczeniu na 100 ha u ytków rolnych, lokuj¹cego region w ca³ym analizowanym okresie na wysokich pozycjach w kraju, przy malej¹cej hodowli byd³a w przeliczeniu na 100 ha u ytków rolnych.

2. Sytuacja demograficzna w województwie opolskim w latach 1998 2005 i w I pó³roczu 2006 r. 2.1. Liczba ludnoœci W województwie opolskim mieszka 1046,2 tys. osób, tj. 2,7% ogólnej liczby ludnoœci Polski oraz 0,2% ludnoœci Unii Europejskiej 3. Liczba ludnoœci w województwie opolskim zmniejsza siê, przy takiej samej ogólnopolskiej tendencji, lecz szybszym tempie spadku (wykr. 1). Wed³ug stanu na koniec grudnia 2005 r. liczba ludnoœci województwa spad³a o 42,2 tys. osób, tj. o 4% w porównaniu do stanu z koñca 1998 r. W I kwartale 2006 r. w porównaniu do 2005 r. odnotowano dalszy spadek liczby ludnoœci regionu o 1,2 tys. osób, tj. o 0,1%. W latach 1998 2005 zmniejszy³ siê udzia³ mieszkañców województwa w stosunku do ogó³u mieszkañców Polski z 2,8% w latach 1998 2003 do 2,7% w latach 2004 2005 i w I pó³roczu 2006 r. (tab. 1). * Dane za 2006 r. dotycz¹ I kwarta³u. Wykres 1. Liczba ludnoœci w województwie opolskim w latach 1998 2005 iwipó³roczu 2006 r. (w tys. osób) 3 Stan na koniec I kwarta³u 2006 r. dla województwa opolskiego i kraju, dla UE (25) przyjêto stan z koñca 2004 r. Sytuacja demograficzna w województwie opolskim w latach...

Sytuacja demograficzna w województwie opolskim w latach... 19 Tabela 1 Ludnoœæ w latach 1998 2005 iwikwartale 2006 r. w województwie opolskim i w Polsce Wyszczególnienie Lata (stan na koniec okresu) 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 I kwarta³ 2006 Liczba ludnoœci w województwie opolskim (w tys. osób) Liczba ludnoœci w Polsce (w tys. osób) Udzia³ ludnoœci w województwie opolskim do ogó³u ludnoœci Polski (w %) 1 089,6 1 088,3 1 084,7 1 080,5 1 061,0 1 055,7 1 051,5 1 047,4 1 046,2 38 667,0 38 653,6 38 254,0 38 242,2 38 218,5 38 190,6 38 173,8 38157,1 38 146,8 2,8 2,8 2,8 2,8 2,8 2,8 2,7 2,7 2,7 ród³o: Rocznik Demograficzny 2004; Biuletyn Statystyczny 2006, nr 3; Informacja o Sytuacji Spo³eczno-Gospodarczej Województw 2006, nr 2; Rocznik Statystyczny Województw 2003; Ma³y Rocznik Statystyczny Polski 2005; Biuletyn Statystyczny Województwa Opolskiego 2006, II kw. Opolskie, chocia stanowi jedno z najmniejszych województw pod wzglêdem liczby ludnoœci w Polsce 4 nie jest najmniejszym regionem wœród tego typu struktur w Unii Europejskiej. Podobn¹, ale nieco wy sz¹ liczb¹ mieszkañców ni Opolskie charakteryzuj¹ siê m.in. niemiecki Saarland (1061,4 tys.) oraz irlandzki region Border, Midland and Western (1073,8 tys.). Mniejsze zaœ s¹ m.in. autonomiczne regiony portugalskie Azory (240,0 tys.) i Madeira (243,0 tys.) oraz Alentejo i Algarve (odpowiednio: 767,5 tys. i 405,4 tys.). Bardzo ma³¹ liczb¹ ludnoœci charakteryzuje siê Luksemburg (451,6 tys.), mniejsze ni województwo opolskie s¹ ponadto m.in. region Brukseli w Belgii (999,9 tys.), prawie wszystkie regiony Grecji, dwa na Wêgrzech (Nyugat-Dunántúl 1003,2 tys. oraz Dél-Dunántúl 983,6 tys.) oraz jeden w Republice S³owacji (Bratys³awski 599,8 tys.), a tak e Malta (399,9 tys.) i Cypr (730,4 tys.) 5. W Unii Europejskiej liczba ludnoœci stale wzrasta (tab. 2). 4 Pod wzglêdem liczby ludnoœci w Polsce mniejsze od opolskiego jest województwo lubuskie. 5 Dane dla Unii Europejskiej podano wed³ug stanu na 2004 r., na podstawie: A new partnership for cohesion, Trird report on economic and social cohesion, European Commission 2004, s. 188 202 oraz Rocznik Statystyczny Województw 2005, s. 666 679.

20 Sytuacja spo³eczno-gospodarcza województwa opolskiego w latach 1998 2005... Ludnoœæ w latach 1998 2004 w Unii Europejskiej Tabela 2 Wyszczególnienie Lata (stan na koniec okresu) 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Liczba ludnoœci w Unii Europejskiej 449 105,5 449 974,7 451 080,2 452 015,9 452 640,8 454 580,1 456 863,3 (25) (w tys. osób) Dynamika (w %) * 100,2 100,2 100,2 100,1 100,4 100,5 ród³o: Europe in figures. Eurostat Yearbook 2005, Charter 2, European Commission 2005. 2.2. Przyrost naturalny i saldo migracji Przyczynami spadku liczby ludnoœci w województwie opolskim s¹: niski przyrost naturalny i wysoka migracja zagraniczna na pobyt sta³y (tab. 3 i 4). W I kwartale 2006 r. wartoœæ wskaÿnika przyrostu naturalnego na 1000 ludnoœci w Opolskiem wynosi³a -1,7, a w 2005 r. -0,9, przy œredniej krajowej równej odpowiednio: -0,5 i -0,1. WskaŸnik przyrostu naturalnego w regionie tym od 2000 r. przybiera ujemne wartoœci, wczeœniej zaœ by³ bardzo niski, ale dodatni. W kraju ujemn¹ wartoœæ wskaÿnik ten osi¹gn¹³ po raz pierwszy w 2002 r. Tabela 3 Przyrost naturalny na 1000 ludnoœci w latach 1998 2005 iwikwartale 2006 r. w województwie opolskim i w Polsce (w ) Wyszczególnienie Lata (w ci¹gu okresu) 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 I kwarta³ 2006 Województwo opolskie 0,7 0,2-0,0-0,2-0,8-1,2-0,9-0,9-1,7 Polska 0,5 0,0 0,3 0,1-0,1-0,4-0,2-0,1-0,5 r ó d ³ o: Rocznik Demograficzny 2004; Rocznik Statystyczny Województw 2003; Ma³y Rocznik Statystyczny Polski 2005; Biuletyn Statystyczny Województwa Opolskiego 2006, II kw. Województwo opolskie charakteryzuje wysokie, ujemne saldo migracji, g³ównie zagranicznych, wynikaj¹ce z tradycji migracyjnych i istnienia sieci powi¹zañ pomiêdzy spo³ecznoœci¹ regionu a krajem emigracji, a tak e z mo - liwoœci podejmowania legalnej pracy za granic¹ 6. Jest to równie efekt zarob- 6 Dotyczy to czêœci ludnoœci w regionie, posiadaj¹cej obywatelstwo niemieckie i paszport Unii Europejskiej, który umo liwia podejmowanie legalnej pracy na jej obszarze, pomimo istnienia okresów przejœciowych dla obywateli Polski.

kowych wyjazdów sezonowych za granicê, które z czasem przekszta³caj¹ siê w migracje sta³e. W³aœciwym dla regionu jest ponadto ujemne saldo migracji wewnêtrznych. Ujemne saldo migracji wewnêtrznych i zagranicznych na pobyt sta³y w przeliczeniu na 1000 ludnoœci w 2005 r., wynosz¹ce -3,0, przy œredniej krajowej równej -0,3 stawia region na pierwszym miejscu w Polsce (mapy1i2). Tabela 4 Saldo migracji sta³ych na 1000 ludnoœci w latach 1998 2005 iwikwartale 2006 r. w województwie opolskim, w Polsce i Unii Europejskiej (w ) Wyszczególnienie Sytuacja demograficzna w województwie opolskim w latach... 21 Lata (w ci¹gu okresu) 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 I kwarta³ 2006 Województwo opolskie -1,9-2,0-3,4-3,5-4,3-4,0-3,2-3,0-2,8 Polska -0,3-0,4-0,5-0,4-0,5-0,4-0,2-0,3 b.d. Unia Europejska 1,4 2,0 2,2 2,9 3,8 4,6 b.d. b.d. b.d. ród³o: Rocznik Demograficzny 2004; Biuletyn Statystyczny Województwa Opolskiego 2006, II kw.; Rocznik Statystyczny Województw 2003; Ma³y Rocznik Statystyczny Polski 2005; Europe in figures. Eurostat Yearbook 2005, Charter 2, European Commission 2005. Mapa 1. Saldo migracji sta³ych na 1000 ludnoœci w Polsce w 2005 r. W Unii Europejskiej zarówno wskaÿnik przyrostu naturalnego, jak i salda migracji przybieraj¹ wartoœci dodatnie. W roku 2003 œrednio w 25 krajach Unii Europejskiej saldo migracji na 1000 ludnoœci wynios³o 4,6. Najni sze odnotowano na otwie (-1,8 ), Litwie (-0,4 ) oraz Polsce (-0,4 ). Dodatnie saldo, powy ej 10, zarejestrowa³y: Hiszpania (17,6 ), Cypr (17,2 ) oraz W³ochy (10,4 ). W roku 2004 wskaÿnik przyrostu naturalnego wynosi³ 1,0 7. 7 Œredni dla 25 krajów Unii Europejskiej.

22 Sytuacja spo³eczno-gospodarcza województwa opolskiego w latach 1998 2005... Saldo migracji sta³ych na 1000 ludnoœci w 2005 r. województwo opolskie = -3,0 np. brzeski = -0,76 (-3,13) (-4,18) (-5,19) (-0,76) (0,52) (-2,99) (-3,34) (-5,87) (-3,38) (-3,14) (-4,62) od 1,0 do -2,0 od -2,1 do -3,0 od -3,1 do -4,0 od -4,1 do -6,0 (-3,74) Mapa 2. Saldo migracji sta³ych na 1000 ludnoœci w województwie opolskim w 2005 r. 2.3. Gêstoœæ zaludnienia Gêstoœæ zaludnienia w województwie opolskim wynosi obecnie 111 osób na km 2, przy œredniej krajowej równej 122 osoby na km 2. Gêstoœæ zaludnienia w Opolskiem jest ni sza od œredniej w Unii Europejskiej, która w 2003 r. wynosi³a 118 osób na km 2. Liczba ludnoœci na km 2 w województwie opolskim na przestrzeni lat 1998 2005 spad³a, podobnie jak w kraju, co zwi¹zane by³o ze zmniejszaniem siê potencja³u demograficznego. Tabela 5 Gêstoœæ zaludnienia w latach 1998 2005 w województwie opolskim i w Polsce Wyszczególnienie Lata (stan na koniec okresu) 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Województwo opolskie 116 116 115 115 113 112 112 111 Polska 124 124 122 122 122 122 122 122 ród³o: Rocznik Demograficzny 2004. W roku 2004 najwy sz¹ gêstoœci¹ zaludnienia charakteryzowa³y siê nastêpuj¹ce województwa: œl¹skie 381 osób na km 2, ma³opolskie 215 osób na km 2, mazowieckie 145 osób na km 2, dolnoœl¹skie 145 osób na km 2 i ³ódzkie 145 osób na km 2, najni sz¹ zaœ warmiñsko-mazurskie 59 osób

Sytuacja demograficzna w województwie opolskim w latach... 23 na km 2 i podlaskie 60 osób na km 2. W Opolskiem 8 najwy sz¹ gêstoœæ zaludnienia notuje siê w Opolu, tj. 1333 osoby na km 2 oraz w powiatach kêdzierzyñsko-kozielskim 164 osoby na km 2 i krapkowickim 154 osoby na km 2, najni sz¹ zaœ w: namys³owskim 59 osób na km 2 i oleskim 70 osób na km 2. W Unii Europejskiej podobn¹ do województwa opolskiego gêstoœci¹ charakteryzuj¹ siê m.in.: region Lincolnshire w Wielkiej Brytanii (112 osób na km 2 ), niemiecki Oberpfalz (112 osób na km 2 ), Brentage we Francji (110 osób na km 2 ) oraz de Murcia w Hiszpanii (110 osób na km 2 ), austriacki Oberösterreich (116 osób na km 2 ), a tak e Abruzzo we W³oszech (119 osób na km 2 ) 9. 2.4. Struktura ludnoœci wed³ug wieku i wskaÿnik obci¹ enia demograficznego 10 Migracje zagraniczne w po³¹czeniu z ujemnym przyrostem naturalnym oraz wyd³u aniem siê œredniej d³ugoœci ycia mieszkañców w niekorzystny sposób wp³ywaj¹ na zmianê struktury wiekowej ludnoœci, powoduj¹c starzenie siê spo³ecznoœci regionu. Wzrost udzia³u ludnoœci w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludnoœci ma miejsce zarówno w województwie opolskim, w kraju, jak i w Unii Europejskiej, aczkolwiek wysokoœæ tego wskaÿnika w Opolskiem i Polsce jest ni sza ni w Unii (tab. 6). Tabela 6 Udzia³ ludnoœci w wieku poprodukcyjnym w ogóle ludnoœci w latach 1998 2005 w województwie opolskim, w Polsce i Unii Europejskiej Wyszczególnienie Województwo opolskie Lata (stan na koniec roku) 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 13,7 14,1 14,5 14,8 15,1 15,2 15,6 15,7 Polska 14,3 14,5 14,8 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 Unia Europejska 15,4 15,5 15,7 15,9 16,1 16,3 16,5 b.d. ród³o: Informacja o sytuacji spo³eczno-gospodarczej kraju. Rok 2005, GUS, Warszawa 2006; Europe in figures. Eurostat Yearbook 2005, Charter 2, European Commission 2005. Wzrasta nie tylko udzia³ osób z grupy wiekowej 65 lat i wiêcej, ale tak e od 18 do 64 lat, przy jednoczesnym spadku udzia³u grupy najm³odszej 8 W 2005 r. 9 Dane dla regionów Unii Europejskiej aktualne na 2003 r. 10 Ludnoœæ w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym.

24 Sytuacja spo³eczno-gospodarcza województwa opolskiego w latach 1998 2005... poni ej 18 roku ycia. W roku 2005 udzia³ ludnoœci w wieku przedprodukcyjnym do ogó³u mieszkañców w województwie opolskim spad³ do 19,6%, podczas gdy w 1998 r. wynosi³ 25,1%. Udzia³ ludnoœci w wieku poprodukcyjnym wzrós³ natomiast z 13,7% w 1998 r. do 15,7% w 2005 r. Odsetek ludnoœci w wieku produkcyjnym w latach 1998 2005, po wahaniach w pocz¹tkowym okresie, tak e wzrasta (tab. 7). Ludnoœæ wg wieku w latach 1998 2005 w województwie opolskim Tabela 7 Ludnoœæ w wieku (stan na koniec roku) Lata przedprodukcyjnym produkcyjnym poprodukcyjnym w osobach w % w osobach w % w osobach w % 1998 273 471 25,1 666 838 61,2 149 277 13,7 1999 264 476 24,3 670 304 61,6 153 492 14,1 2000 254 084 23,4 673 220 62,1 157 361 14,5 2001 234 639 21,7 666 332 61,7 160 038 14,8 2002 223 567 21,1 666 332 62,8 160 038 15,1 2003 213 749 20,2 666 332 63,1 160 038 15,2 2004 213 749 20,3 674 076 64,1 163 706 15,6 2005 205 079 19,6 677 421 64,7 164 907 15,7 ród³o:ludnoœæ w województwie opolskim w latach 1998 1999, US, Opole 2000; Ludnoœæ, ruch naturalny i migracje w województwie opolskim, za lata 2000 2005, US, Opole 2001 2006. Wartoœæ wskaÿnika obci¹ enia demograficznego w województwie opolskim zmniejsza siê. Wed³ug danych na koniec 2005 r. ukszta³towa³ siê on na poziomie 54,6 osób, podczas gdy pod koniec 1998 r. wynosi³ 63,4 osoby. W analizowanym okresie wartoœæ wskaÿnika obci¹ enia demograficznego zmniejszy³a siê o 8,8 pkt procentowego. Ma to zwi¹zek ze wzrostem ludnoœci w wieku produkcyjnym, ale i spadkiem ludnoœci poza wiekiem aktywnoœci zawodowej, g³ównie dzieci i m³odzie y. Obni anie siê wysokoœci wskaÿnika obci¹ enia demograficznego w regionie kszta³tuje siê jak w skali kraju. WskaŸnik obci¹ enie demograficznego w latach 1998 2005 w województwie opolskim i w Polsce Tabela 8 Wyszczególnienie Lata (stan na koniec okresu) 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Województwo opolskie 63,4 62,4 61,1 59,36 59,2 57,4 56,0 54,6 Polska 66,0 65,0 64,0 63,00 61,0 59,0 57,0 56,0 ród³o: Rocznik Demograficzny za lata 2003 2004; Rocznik Statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej 2000.

2.5. Prognozy demograficzne Sytuacja demograficzna w województwie opolskim w latach... 25 Prognoza demograficzna na najbli sze 30 lat przewiduje utrzymywanie siê ujemnego przyrostu naturalnego w województwie opolskim. W roku 2030 bêdzie siê on kszta³towa³ na poziomie -5,8 tys. osób (wykr. 2i3). 2002 2005 2010 2015 2020 2025 2030 2002 2005 2010 2015 2020 2025 2030 Wykres 2. Prognoza liczby urodzeñ i zgonów w województwie opolskim w latach 2002 2030 (w tys. osób) Wykres 3. Prognoza przyrostu naturalnego w województwie opolskim w latach 2002 2030 (w tys. osób) Prognozy migracyjne wskazuj¹, e w 2030 r. województwo opolskie bêdzie regionem o bardzo niskim, ale dodatnim saldzie migracji wewnêtrznych, ukszta³towanym na poziomie 0,6 tys. osób (wykr. 4). Wykres 4. Prognoza salda migracji wewnêtrznych i zagranicznych w województwie opolskim w latach 2002 2030 (w tys. osób)

26 Sytuacja spo³eczno-gospodarcza województwa opolskiego w latach 1998 2005... W przypadku migracji zagranicznych województwo opolskie stanie siê drugim, po œl¹skim, regionem, gdzie rozmiary emigracji bêd¹ najwiêksze (tab. 9). Tabela 9 Saldo migracji zagranicznych w latach 2002 2030 wg województw (w tys. osób) Województwa Lata 2002 * 2003 2005 2010 2015 2020 2025 2030 Dolnoœl¹skie -1,4-1,3-1,4-1,8-1,6-1,4-1,2-1,0 Kujawsko-pomorskie -0,5-0,6-0,6-0,8-0,7-0,7-0,6-0,5 Lubelskie -0,1-0,1-0,1-0,1-0,1-0,1-0,1 0,0 Lubuskie -0,2-0,2-0,2-0,3-0,3-0,2-0,2-0,1 ódzkie -0,2-0,2-0,2-0,2-0,1-0,1-0,1 0,0 Ma³opolskie 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,2 0,2 Mazowieckie 0,3 0,3 0,3 0,5 0,5 0,5 0,6 0,6 Opolskie -3,9-3,8-4,2-5,0-4,5-4,1-3,8-3,5 Podkarpackie -0,6-0,5-0,6-0,6-0,5-0,4-0,4-0,3 Podlaskie -0,3-0,4-0,4-0,5-0,4-0,4-0,3-0,3 Pomorskie -1,3-1,3-1,4-1,8-1,7-1,5-1,4-1,3 Œl¹skie -8,2-9,2-9,8-11,7-10,8-9,9-9,1-8,4 Œwiêtokrzyskie -0,1-0,1-0,1-0,1-0,1-0,1 0,0 0,0 Warmiñsko-mazurskie -0,9-0,7-0,7-0,9-0,9-0,8-0,7-0,7 Wielkopolskie -0,3-0,2-0,3-0,3-0,3-0,2-0,2-0,1 Zachodniopomorskie -0,4-0,5-0,5-0,6-0,6-0,5-0,4-0,4 Polska -17,9-18,7-20,2-24,1-22,0-19,9-17,8-16,1 * Dane rzeczywiste. ród³o:prognoza demograficzna na lata 2003 2030, GUS, Warszawa 2004. Wed³ug za³o eñ prognozy dla wszystkich województw, z wyj¹tkiem ma³opolskiego i mazowieckiego, charakterystyczne bêdzie ujemne saldo migracji zagranicznych. Prognozy d³ugoterminowe przewiduj¹, e w roku 2030 opolskie bêdzie zamieszkiwa³o 866,5 tys. osób (wykr. 5).

Sytuacja demograficzna w województwie opolskim w latach... 27 Wykres 5. Prognoza liczby ludnoœci w województwie opolskim w latach 2005 2030 Liczba ludnoœci opolskiego bêdzie mniejsza o 194,5 tys. osób w porównaniu do okresu bazowego prognozy, tj. do stanu z 2002 r. (tab. 10). Tabela 10 Prognoza podstawowych wskaÿników demograficznych w województwie opolskim w latach 2002 2030 Lata Liczba urodzeñ Liczba zgonów Przyrost naturalny na 1000 ludnoœci Saldo migracji wewnêtrznych Saldo migracji zagranicznych Liczba ludnoœci (w tys.) 2002 8,5 9,3-0,8-0,7-3,9 1 061,0 2005 8,0 9,3-1,3-0,3-4,2 1 045,3 2010 7,6 9,5-1,9-0,1-5,0 1 013,5 2015 7,8 10,0-2,2 0,0-4,5 980,1 2020 7,1 10,4-3,3 0,3-4,1 945,5 2025 5,9 10,4-4,5 0,4-3,8 907,9 2030 5,0 10,7-5,8 0,6-3,5 866,5 ród³o:jakwtab. 9, s. 104. Z danych prognozy wynika, e w województwie opolskim spadaæ bêdzie liczba ludnoœci w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym, wzrastaæ zaœ bêdzie, podobnie jak w ca³ym kraju i Unii Europejskiej, w wieku poprodukcyjnym. W roku 2030 liczba ludnoœci w wieku produkcyjnym bêdzie ni sza ni w roku 2002 o prawie 25%, zaœ ludnoœci w wieku przedprodukcyjnym o 29% do 2010 r. oraz o 49% do 2030 r. WskaŸnik obci¹ enia demograficznego w 2025 r. w stosunku do okresu bazowego prognozy wzroœnie o 10 pkt procentowych i wyniesie 69%.

28 Sytuacja spo³eczno-gospodarcza województwa opolskiego w latach 1998 2005... 2.6. Podsumowanie Zjawiska charakterystyczne dla sytuacji demograficznej województwa opolskiego w latach 1998 2005 zawarto w poni szym zestawieniu. Pozytywne tendencje wzrost ludnoœci w wieku produkcyjnym w latach 1998 2005; spadek wskaÿnika obci¹ enia demograficznego w latach 1998 2005; korzystne prognozy do 2030 r. dotycz¹ce bardzo niskiego, ale dodatniego salda migracji wewnêtrznych. Negatywne tendencje spadek liczby ludnoœci w województwie opolskim, przy takiej samej ogólnopolskiej tendencji, lecz w szybszym tempie; ujemny przyrost naturalny i wysoka migracja zagraniczna na pobyt sta³y; niekorzystne prognozy do 2030 r. dotycz¹ce ujemnego przyrostu naturalnego i wysokiego ujemnego salda migracji; spadek gêstoœci zaludnienia wynikaj¹cy ze zmniejszaj¹cego siê z roku na rok potencja³u demograficznego regionu; starzenie siê spo³ecznoœci województwa, przy analogicznych tendencjach krajowych; niekorzystne prognozy do 2025 r. dotycz¹ce wzrostu wskaÿnika obci¹ enia demograficznego.

3. Sytuacja w gospodarce w latach 1998 2005 i w I pó³roczu 2006 r. 3.1. Produkt krajowy brutto w Polsce Rok 2005 przyniós³ umiarkowany wzrost gospodarczy w porównaniu z wysokim tempem rozwoju obserwowanym w latach wczeœniejszych, zw³aszcza w 2004 r. Wed³ug wstêpnych szacunków, w I kwartale 2006 r. realny wzrost PKB wyniós³ 5,2%, co wskazuje na pozytywne zmiany w tym zakresie i znaczne o ywienie gospodarcze. Jednoczeœnie analizuj¹c lata 1998 2005 nale y zauwa yæ, e 2001 i 2002 r. charakteryzuj¹ siê najni szym tempem rozwoju (tab. 11). Dynamika PKB w latach 1998 2005 iwikwartale 2006 r. w Polsce i Unii Europejskiej Tabela 11 Wyszczególnienie Lata 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 I kwarta³ 2006 Polska 104,8 104,1 104,0 101,1 101,4 103,8 105,3 103,2 105,2 Unia Europejska (25) 103,0 103,0 103,9 102,0 101,2 101,3 102,3 101,7 100,8 ród³o:informacja o sytuacji spo³eczno-gospodarczej kraju, za lata 1999 2005 i I pó³rocze 2006, GUS, Warszawa 2000 2006. Wartoœæ dodana brutto w gospodarce narodowej w 2005 r., w porównaniu do analogicznego okresu roku poprzedniego, wzros³a o 3,2%. Przyrost WDB w 2005 r. spowodowany by³ jej wzrostem w budownictwie (6,5%) oraz przemyœle (o 3,9%), a tak e w us³ugach rynkowych (o 3,0%). W roku 2004 odnotowano najwy sz¹ WDB w ca³ym analizowanym okresie, najni sz¹ natomiast w 2001 r. Zaobserwowano te, e w latach 1998 2001 wartoœæ ta systematycznie mala³a, natomiast od 2002 notowano jej wzrost. Dane za I kwarta³ 2006 r. wskazuj¹ na 1,9% wzrost WDB (tab. 12). Sytuacja spo³eczno-gospodarcza województwa opolskiego w latach 1998 2005...

30 Sytuacja spo³eczno-gospodarcza województwa opolskiego w latach 1998 2005... Tabela 12 Dynamika WDB w latach 1998 2005 iwikwartale 2006 r. w Polsce, w wybranych sektorach Lata Wyszczególnienie 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 I kwarta³ 2006 Polska, w tym: 104,7 103,7 103,7 100,9 101,3 103,6 105,1 103,2 104,9 przemys³ 104,3 103,0 106,5 99,4 99,5 107,8 111,5 103,9 108,2 budownictwo 109,3 103,5 99,3 92,4 91,0 97,1 102,7 106,5 104,2 us³ugi rynkowe 104,8 106,0 104,2 103,9 103,2 102,4 103,8 103,0 105,0 ród³o:jakwtab. 11. 3.2. WskaŸnik cen towarów i us³ug konsumpcyjnych W I pó³roczu 2006 r. nast¹pi³a w Polsce stabilizacja zjawisk inflacyjnych (wykr. 6). WskaŸnik dynamiki cen towarów i us³ug konsumpcyjnych wyniós³ wówczas 100,7%. W latach 1998 2001 wartoœæ wskaÿnika by³a zdecydowanie wy sza (111,8% w 1998 r. i 105,5% w 2001 r.), by³a równie wy sza ni w krajach Unii Europejskiej. Pomimo spadku jej wartoœci, w 2002 r. do poziomu 101,9%, ceny w kolejnych latach ros³y, a w 2005 r. osi¹gnê³y wartoœæ 102,1%, jednak e i tak by³y ni sze ni w Unii Europejskiej (tab. 13). 118 116 114 112 110 108 106 104 102 100 98 rok 1998 rok 2001 rok 2002 rok 2005 rok 2006* I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Wykres 6. Dynamika cen towarów i us³ug konsumpcyjnych w latach 1998 2005 iwipó³roczu 2006 r. w Polsce (analogiczny okres roku poprzedniego = 100%) Sytuacja w gospodarce w latach 1998 2005 i w I pó³roczu 2006 r.

Sytuacja w gospodarce w latach 1998 2005 i w I pó³roczu 2006 r. 31 Tabela 13 Dynamika cen towarów i us³ug konsumpcyjnych w latach 1998 2005 iwipó³roczu 2006 r. w Polsce Wyszczególnienie I pó³rocze 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Polska 111,8 107,3 110,1 105,5 101,9 100,8 103,5 102,1 100,7 Unia Europejska * 101,3 101,2 102,1 102,3 102,1 101,9 102,1 102,2 b.d. Lata * Przedstawione dane dotycz¹ UE-15 w latach 1998 2003, a od 2004 r. UE-25. ród³o:jakwtab. 11. 3.3. Produkt krajowy brutto wed³ug województw Produkt krajowy brutto w województwie opolskim w 2003 r. wynosi³ 18 169,1 mln z³, co stanowi³o 2,2% wartoœci PKB w kraju oraz 0,04% wartoœci w Unii Europejskiej. W roku 1998 wartoœæ PKB wypracowana w Opolskiem wynosi³a 13 779,4 mln z³, co stanowi³o 2,5% wartoœci w kraju (tab. 14). Pomimo wzrostu wartoœci PKB w Opolskiem w analizowanym okresie udzia³ w stosunku do kraju zmala³. W przeliczeniu na 1 mieszkañca wartoœæ PKB w 2003 r. wynios³a 17 173 z³, co dawa³o województwu 11 pozycjê wœród pozosta³ych regionów, zaœ w 1998 r. by³o to 12 635 z³ 11 pozycja w rankingu województw (tab. 16). Problemem województwa opolskiego jest zbyt wolne tempo wzrostu gospodarczego w porównaniu z innymi regionami Polski. W kraju wartoœæ PKB w latach 1998 2003 wzros³a o 47%, podczas gdy w Opolskiem wzrost by³ najmniejszy spoœród wszystkich regionów i wynosi³ 32%. W roku 2006 przewidywany wzrost wyniesie 3,8%, a jego wartoœæ kszta³towaæ siê bêdzie na poziomie 23 399 mln z³, w 2007 r. 5,3%, osi¹gaj¹c wartoœæ 24 629 mln z³, natomiast w 2008 r. prognozujê siê wzrost na poziomie 5,2%, przy wartoœci równej 25 901 mln z³ (tab. 15). Udzia³ PKB na 1 mieszkañca w województwie opolskim w stosunku do œredniej krajowej systematycznie maleje, spadek udzia³u by³ najwiêkszy w Polsce. W roku 1998 wynosi³ on 88,3% œredniej krajowej, a w 2003 r. 80,4%. PKB w latach 1998 2003 wg województw (w mln z³) Tabela 14 Lata Województwa 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1 2 3 4 5 6 7 Dolnoœl¹skie 42 646,4 48 487,8 57 028,3 58 704,5 61 616,4 63 782,3 Kujawsko-pomorskie 27 693,0 29 657,7 34 771,7 36 884,7 38 567,3 39 649,3

32 Sytuacja spo³eczno-gospodarcza województwa opolskiego w latach 1998 2005... cd. tab. 14 1 2 3 4 5 6 7 Lubelskie 23 270,3 24 861,0 28 535,1 30 361,4 31 446,8 32 946,7 Lubuskie 13 340,7 14 776,0 17 135,6 17 675,8 18 012,6 18 542,6 ódzkie 33 840,5 38 528,0 44 207,8 46 261,2 48 305,5 50 723,9 Ma³opolskie 41 840,3 45 804,9 53 437,3 54 360,9 57 101,3 60 156,8 Mazowieckie 105 972,9 120 340,8 139 139,9 153 702,2 159 462,4 167 876,6 Opolskie 13 779,4 14 501,1 16 935,9 17 085,7 17 816,0 18 169,1 Podkarpackie 23 037,1 24 815,6 27 860,2 29 540,8 30 656,4 32 362,4 Podlaskie 13 371,7 14 160,5 16 781,4 17 976,2 18 998,1 19 424,8 Pomorskie 30 829,7 35 283,4 40 953,3 42 498,7 44 370,8 45 750,7 Œl¹skie 78 305,1 85 625,9 98 971,1 102 639,4 107 288,4 112 008,5 Œwiêtokrzyskie 14 673,9 16 464,1 18 963,9 19 613,5 20 728,8 21 869,3 Warmiñsko-mazurskie 16 061,8 18 072,0 20 332,1 20 659,8 21 797,7 23 572,1 Wielkopolskie 50 694,9 56 154,9 65 980,6 69 397,1 70 644,3 74 700,6 Zachodniopomorskie 24 202,3 27 581,7 32 356,8 33 423,9 34 300,0 34 544,8 Polska 553 560,1 615 115,3 713 390,9 750 785,9 781 112,4 816 080,6 ród³o:opracowanie na podstawie danych GUS i publikacji: Produkt krajowy brutto wed³ug województw i podregionów, za lata 1999 2002, GUS, Warszawa 2000 2003; Produkt Krajowy Brutto. Rachunki Regionalne 2003. Tabela 15 Prognoza wartoœci PKB w latach 2006 2008 wg województw (w mln z³) Lata Województwa 2006 2007 2008 1 2 3 4 Dolnoœl¹skie 85 186 95 003 105 471 Kujawsko-pomorskie 46 650 49 500 53 200 Lubelskie 38 158 41 521 45 018 Lubuskie 23 415 25 446 27 555 ódzkie 57 501 61 081 64 640 Ma³opolskie 72 151 78 787 87 529 Mazowieckie 214 333 233 888 254 304 Opolskie 23 399 24 629 25 901 Podkarpackie 36 481 39 301 42 191 Podlaskie 22 664 24 612 26 634 Pomorskie 55 116 59 109 62 731

Sytuacja w gospodarce w latach 1998 2005 i w I pó³roczu 2006 r. 33 cd. tab. 15 1 2 3 4 Œl¹skie 149 753 159 812 168 647 Œwiêtokrzyskie 25 807 27 365 28 727 Warmiñsko-mazurskie 25 175 27 366 29 640 Wielkopolskie 95 327 101 908 108 550 Zachodniopomorskie 43 006 46 806 50 760 ród³o:dodatek do raportu Polska: regionalne prognozy ekonomiczne 2005 2008. Analiza porównawcza polskich województw, PMR Publications, Gdañsk 2005. PKB w przeliczeniu na 1 mieszkañca w latach 1998 2003 wg województw (w z³) Tabela 16 Województwa Lata 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Dolnoœl¹skie 14 290 16 273 19 169 19 758 21 193 21 986 Kujawsko-pomorskie 13 193 14 121 16 550 17 563 18 635 19 169 Lubelskie 10 383 11 112 12 777 13 614 14 300 15 019 Lubuskie 13 062 14 444 16 737 17 254 17 850 18 396 ódzkie 12 682 14 497 16 696 17 535 18 492 19 498 Ma³opolskie 13 029 14 231 16 561 16 788 17 659 18 522 Mazowieckie 20 920 23 760 27 451 30 283 31 115 32 722 Opolskie 12 635 13 320 15 586 15 780 16 738 17 173 Podkarpackie 10 866 11 685 13 093 13 870 14 569 15 436 Podlaskie 10 926 11 580 13 733 14 727 15 719 16 105 Pomorskie 14 129 16 120 18 661 19 301 20 346 20 929 Œl¹skie 16 014 17 565 20 373 21 206 22 627 23 718 Œwiêtokrzyskie 11 056 12 435 14 326 14 843 15 977 16 911 Warmiñsko-mazurskie 10 986 12 341 13 867 14 065 15 258 16 504 Wielkopolskie 15 141 16 747 19 651 20 634 21 072 22 256 Zachodniopomorskie 13 980 15 924 18 666 19 269 20 196 20 357 Polska 14 316 15 914 18 460 19 430 20 431 21 366 ród³o:jakwtab. 14.

34 Sytuacja spo³eczno-gospodarcza województwa opolskiego w latach 1998 2005... Wykres 7. Wartoœæ PKB na 1 mieszkañca w województwie opolskim w latach 1998 2003 Wœród regionów europejskich udzia³ województwa opolskiego pod wzglêdem wartoœci PKB na 1 mieszkañca nie jest korzystny, bowiem w porównaniu do œredniego poziomu Unii Europejskiej (25 krajów) wynosi on 37,4%, przy œredniej dla Polski równej 45,6%. Województwo opolskie znajduje siê w grupie regionów UE o najni szym PKB na 1 mieszkañca (tab. 17). Pod wzglêdem tego wskaÿnika województwo opolskie plasuje siê na 6 pozycji w rankingu 10 najbiedniejszych regionów Unii Europejskiej. PKB na 1 mieszkañca w 2003 r. w Unii Europejskiej (25) Tabela 17 Regiony o najwy szym wskaÿniku PKB na 1 mieszkañca Regiony o najni szym wskaÿniku PKB na 1 mieszkañca lp. region EU (25) = 100% lp. region EU (25) = 100% 1 2 3 4 5 6 1 Inner London (UK) 278 1 Lubelskie (PL) 33 2 Bruxelles-Capitale (BE) 238 2 Podkarpackie (PL) 33 3 Luxembourg 234 3 Podlaskie (PL) 36 4 Hamburg (DE) 184 4 Œwiêtokrzyskie (PL) 37 5 Île de France (FR) 173 5 Warmiñsko-mazurskie (PL) 37 6 Wien (AT) 171 6 Opolskie (PL) 37 7 Berkshire, Buckinghamshire and Oxfordshire (UK) 165 7 Észak-Magyarország (HU) 38

Sytuacja w gospodarce w latach 1998 2005 i w I pó³roczu 2006 r. 35 cd. tab. 17 1 2 3 4 5 6 8 Provincia Autonoma Bolzano (IT) 160 8 Východné Slovensko (SK) 39 9 Oberbayern (DE) 158 9 Észag-Alföld (HU) 39 10 Stockholm (SE) 158 10 Dél-Alföld (HU) 40 ród³o:dane Eurostat. Tabela 18 PKB ogó³em na 1 mieszkañca w 2004 r. w regionach o najwy szych i najni szych wartoœciach PKB per capita w Unii Europejskiej, Polsce i w województwie opolskim Kraje i regiony Unii Europejskiej PKB ogó³em (w mln euro) PKB na 1 mieszkañca (w euro) 1 2 3 Austria 218 273,5 27 001 Wien 60 178,5 38 656 Niederösterreich 33 875,5 21 759 Belgia 261 124,0 25 278 Bruxelles-Capitale 50 006,7 50 771 Namur 8 000,3 17 820 Francja 1 526 821,0 24 933 Île de France 431 532,3 38 854 Guyane 2 219,6 12 653 Grecja 141 668,7 12 894 Sterea Ellada 10 135,7 18 090 Dytiki Ellada 7 035,5 9 686 Hiszpania 698 589,0 17 230 Comunidad de Madrid 121 664,6 23 077 Extremadura 12 124,1 11 214 Holandia 445 160,0 27 569 Utrecht 39 981,0 34 889 Flevoland 7 074,6 20 408 Niemcy 2 107 300,0 25 549 Oberbayern 154 302,1 37 142 Dessau 8 279,9 15 638 Wielka Brytania 1 660 456,7 28 033 Berkshire, Buckinghamshire and Oxfordshire 80 850,9 38 491 Cornwall and Isles of Scilly 8 760,7 17 268 W³ochy 1 260 597,6 22 055

36 Sytuacja spo³eczno-gospodarcza województwa opolskiego w latach 1998 2005... cd. tab. 18 1 2 3 Bolzano-Bozen 15 018,6 32 279 Calabria 27 510,9 13 697 Republika Czeska 78 388,2 7 685 Praha 20 123,3 17 366 Støedni Morava 7 330,9 5 956 S³owacja 25 733,3 4 773 Západné Slovensko 8 042,6 4 299 Stredné Slovensko 5 363,8 3 954 S³owenia 23 517,8 11 788 Litwa 14 928,3 4 303 Wêgry 68 902,0 6 783 Közép-Magyarország 31 429,7 11 118 Észak-Magyarország 5 586,5 4 322 Polska 202 497,1 5 297 Mazowieckie 41 339,3 8 067 Lubelskie 8 152,3 3 708 Opolskie 4 618,6 4 340 ród³o: Rocznik Statystyczny Województw 2005. od 23 992 do 32 722 z³ od 19 670 do 23 991 z³ od 15 348 do 19 669 z³ od 15 019 do 15 347 z³ Mapa 3. PKB na 1 mieszkañca w 2003 r. w województwach

Sytuacja w gospodarce w latach 1998 2005 i w I pó³roczu 2006 r. 37 W latach 1998 2003 zanotowano wzrost WDB o 30,7%, w 2003 r. wynosi³a ona 15 788,8 mln z³ (tab. 19), a w przeliczeniu na 1 pracuj¹cego 52 123 z³, co plasowa³o województwo opolskie na 9 pozycji w kraju (tab. 20, mapa 4), w porównaniu z rokiem 1998 jego wartoœæ wzros³a o 67,8% (wykr. 8). WDB w latach 1998 2003 wg województw (w mln z³) Tabela 19 Województwa Lata 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Dolnoœl¹skie 37 378,2 42 237,8 49 875,2 51 437,3 53 866,0 55 426,2 Kujawsko-pomorskie 24 272,0 25 834,9 30 410,2 32 318,6 33 716,1 34 454,8 Lubelskie 20 395,7 21 656,5 24 955,9 26 602,9 27491,3 28 630,4 Lubuskie 11 692,7 12 871,4 14 986,2 15 487,7 15 746,9 16 113,3 ódzkie 29 660,1 33 561,8 38 662,8 40 534,3 42 229,4 44 078,6 Ma³opolskie 36 671,6 39 900,8 46 734,6 47 631,4 49 918,8 52 275,7 Mazowieckie 92 881,8 104 829,3 121 687,4 134 674,9 139 404,5 145 883,1 Opolskie 12 077,2 12 631,9 14 811,6 14 970,6 15 575,0 15 788,8 Podkarpackie 20 191,2 21 617,0 24 365,7 25 883,8 26 800,3 28 122,6 Podlaskie 11 719,9 12 335,3 14 676,5 15750,8 16 608,4 16 880,0 Pomorskie 27 021,2 30 735,5 35 816,5 37 237,6 38 789,6 39 756,9 Œl¹skie 68 631,8 74 589,0 86 557,0 89 933,3 93 793,2 97 334,3 Œwiêtokrzyskie 12 861,2 14 342,0 16 585,3 17 185,5 18 121,4 19 004,2 Warmiñsko-mazurskie 14 077,6 15 742,5 17 781,8 18 102,3 19 055,9 20 483,9 Wielkopolskie 44 432,4 48 916,7 57 704,6 60 806,2 61 758,3 64 914,0 Zachodniopomorskie 21 212,5 24 026,5 28 298,2 29 286,3 29 985,6 30 019,1 Polska 485 177,0 535 829,0 623 909,7 657 843,5 682 860,7 709 165,7 ród³o:jakwtab. 14. WDB na 1 pracuj¹cego w latach 1998 2003 wg województw (w z³) Tabela 20 Lata Województwa 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1 2 3 4 5 6 7 Dolnoœl¹skie 35 226 39 917 47 872 50 529 58 308 60 421 Kujawsko-pomorskie 30 565 33 198 40 395 43 408 50 381 51 889