Faktoring sposobem na pozbycie się wierzytelności Michał Kołtuniak 19-08-2008 Faktoring pozwala firmie nie tylko przetrwać trudne momenty, lecz takŝe zwiększyć przejrzystość finansową, poprawić płynność i umoŝliwić szybszy rozwój źródło: Rzeczpospolita To narzędzie finansowe moŝe być szczególnie przydatne firmie, która dokonuje systematycznych dostaw towarów, a jednocześnie udziela kredytów kupieckich swoim odbiorcom. Faktoring w Polsce jest umową nienazwaną. To znaczy, Ŝe nie znajdziemy jego definicji ani w kodeksie cywilnym, ani w Ŝadnej innej ustawie. Najprościej rzecz ujmując, jest to krótkoterminowa forma finansowania firmy. Łączy w sobie cechy cesji wierzytelności (najczęściej wraz z jej dyskontem) oraz umowy-zlecenia. Jest zatem usługą polegającą na nabywaniu wierzytelności dostawcy towarów bądź usług przez instytucje faktoringowe (banki, inne firmy) oraz świadczeniu dodatkowych usług. MoŜliwość zawarcia umowy faktoringu nie budzi Ŝadnych wątpliwości na gruncie art. 353 1 kodeksu cywilnego wprowadzającego zasadę swobody zawierania umów. Dla kogo to rozwiązanie Umowa ta skierowana jest do firm, które posiadają wierzytelności wynikające z dokonywanych cyklicznie dostaw towarów lub usług, przy czym terminy płatności tych wierzytelności są odroczone. Innymi słowy firma udziela kredytów kupieckich. Trzeba zauwaŝyć, Ŝe jest to dość powszechne zjawisko. Podstawowe kryteria wyboru dostawcy we współczesnej gospodarce to zarówno bogaty asortyment, jakość produktu, jego cena, jak i warunki płatności. Dlatego udzielenie długiego kredytu kupieckiego moŝe być tym elementem, który zadecyduje, Ŝe kontrahent wybierze naszą ofertę, a nie konkurencji. Z drugiej jednak strony trzeba pamiętać, Ŝe nasza firma teŝ ma dostawców (podwykonawców), którzy wystawiają faktury i ślą monity o zaległych płatnościach. Jak zatem utrzymać w takiej sytuacji płynność finansową albo, co jeszcze waŝniejsze, jak myśleć o dalszym rozwoju i kosztownych inwestycjach? Jednym z rozwiązań moŝe być korzystanie z kredytu bankowego. W tym szczególnie z kredytów odnawialnych przyznawanych w ramach określonego limitu lub kredytu w rachunku bieŝącym. Jednak alternatywnym rozwiązaniem moŝe być właśnie faktoring.
Co to właściwie oznacza Faktoring pozwala na przelew naszych wierzytelności na inną firmę. Jednym z elementów tej usługi jest zatem cesja prawa (wierzytelności). Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego wierzyciel moŝe przenieść swoją wierzytelność. Jest to zabronione tylko wtedy, gdy wyraźnie taki zakaz został wprowadzony w umowie między nim a dłuŝnikiem albo sprzeciwiałoby się to ustawie lub właściwości zobowiązania. Co więcej dłuŝnik w ogóle nie musi zostać poinformowany o takim przeniesieniu. Jedyny warunek, jaki musi być spełniony, to ten, Ŝe przelew wierzytelności nie moŝe wpłynąć na pogorszenie sytuacji dłuŝnika. W szczególności wobec nabywcy (nowego wierzyciela) przysługują mu wszystkie zarzuty, jakie miał względem zbywcy (w chwili, w której dowiedział się o dokonaniu cesji). Przykład 1 Firma A miała dostarczyć Firmie B 200 kg ogórków o wartości 1000 zł, płatne 14 dni po dostawie. W dzień po dostawie wystawia fakturę na tę kwotę i przelewa wierzytelność na Firmę X. Ta po 14 dniach Ŝąda zapłaty 1000 zł od Firmy B. Ta jednak Ŝąda obniŝenia ceny ze względu na roszczenia, jakie ma w stosunku do Firmy A. UwaŜa bowiem, Ŝe 5 proc. ogórków było złej jakości. W tej sytuacji Firmie B przysługują wobec Firmy X takie same zarzuty, jakie mogłaby mieć wobec Firmy A. Zbywca wierzytelności, przy usłudze faktoringu zwany faktorantem, ponosi względem nabywcy (faktora) odpowiedzialność za to, Ŝe wierzytelność mu przysługuje. Natomiast za wypłacalność dłuŝnika ponosi odpowiedzialność tylko o tyle (w takim zakresie), o ile tę odpowiedzialność na siebie przyjął. Co to oznacza w praktyce? Ryzyko niewypłacalności dłuŝnika przechodzi na nabywcę wierzytelności. Przykład 2 Wróćmy do poprzedniego przykładu. Po 14 dniach od przejęcia wierzytelności (czyli w terminie spłaty zobowiązania) Firma X zgłasza się do Firmy B i prosi o zapłatę 1000 zł. Otrzymuje informację, Ŝe Firma B jest niewypłacalna, a jej zarząd wystąpił właśnie z wnioskiem o ogłoszenie upadłości. PoniewaŜ wierzytelność istniała, Firma A nie ma Ŝadnych zobowiązań wobec Firmy X. Odzyskanie 1000 zł to juŝ tylko problem tej ostatniej. Jednak w praktyce i w realiach rynku duŝo częściej mamy do czynienia z tzw. faktoringiem niepełnym (nieprawidłowym). Polega on na tym, Ŝe ryzyko niewypłacalności dłuŝnika pozostaje po stronie zbywcy wierzytelności. Ta forma faktoringu jest tańsza. To zrozumiałe, gdyŝ faktor nie musi tak dokładnie badać firm (ich pozycji, kondycji finansowej) i ponosi duŝo mniejsze ryzyko. JeŜeli faktoring ma być dla nas przede wszystkim sposobem na poprawę płynności, to nie warto ubiegać się o faktoring pełny (prawidłowy). Oczywiście występuje on na rynku i wtedy, zgodnie z ogólną zasadą, faktor przejmuje ryzyko, gdy dłuŝnik odmówi zapłaty. JeŜeli zatem w konkretnym przypadku przejęcie ryzyka jest dla nas istotnym elementem (moŝe to w
szczególności dotyczyć transakcji międzynarodowych), wynegocjujmy faktoring pełny. Trzeba się jednak w takim przypadku liczyć ze znacznymi kosztami. Ciekawą alternatywą moŝe być faktoring mieszany, czyli taki, w którym ryzyko to jest podzielone pomiędzy faktora i faktoranta. Przykład 3 ZałóŜmy, Ŝe przedmiotem przelewu jest wierzytelność na 100 tys. zł. Jednocześnie faktor przejął w 60 proc. ryzyko niewypłacalności dłuŝnika, a w 40 proc. pozostało ono po stronie zbywcy wierzytelności. DłuŜnik rzeczywiście ogłasza bankructwo. W tym przypadku faktor moŝe się domagać od faktoranta zwrotu 40 tys. zł (w takim bowiem zakresie przejął on na siebie ryzyko). Nie tylko cesja Jednak faktoring to nie tylko cesja wierzytelności. Absolutnie nie moŝe się na tym kończyć. Gdyby tak było, mielibyśmy do czynienia z cesją praw, czyli czynnością cywilnoprawną. W związku z tym od kaŝdej takiej transakcji naleŝałoby zapłacić odpowiedni podatek. To znacząco zwiększałoby koszty kaŝdej takiej transakcji. Zatem faktoring musi być usługą finansową (a w związku z tym objętą VAT ze stawką zwolniony ). Jak zatem sprawić, Ŝeby nasza usługa była faktoringiem, skoro nie ma w Polsce definicji ustawowej takiej umowy? MoŜemy posiłkować się definicją zawartą w konwencji ottawskiej z 1988 roku o faktoringu międzynarodowym. Zgodnie z nią umowa faktoringu polega na przeniesieniu własności wierzytelności na faktora, przy czym musi on wykonywać co najmniej dwie z poniŝszych usług: - finansowanie dostawcy, w tym w formie poŝyczek i zaliczek, - prowadzenie rozliczeń związanych z wierzytelnościami, - inkaso wierzytelności, - przejęcie ryzyka wypłacalności dłuŝnika. Do najczęściej występujących usług (oprócz oczywiście finansowania i przejęcia ryzyka) naleŝą róŝnego rodzaju usługi związane z administrowaniem i zarządzaniem wierzytelnościami. MoŜe to obejmować dokonywanie rozliczeń spłat wierzytelności, sporządzanie stosownej dokumentacji i raportów będących podstawą dokonywania zapisów księgowych oraz analiz handlowych klienta. Co prawda faktoring dotyczy wierzytelności przyszłych, ale usługi dochodzenia i inkasowania wierzytelności mogą polegać na realizowaniu przez faktora wszystkich czynności prowadzących do uzyskania zapłaty od dłuŝnika. W szczególności moŝe to oznaczać ponaglanie dłuŝnika, dochodzenie spłaty na drodze sądowej, windykację z majątku dłuŝnika. Ponadto w grę mogą wchodzić usługi konsultingowe w zakresie ekonomiczno-finansowym, doradcze (marketingowe, prawne, podatkowe), jak równieŝ obejmujące np.: - składowanie towarów, ich segregację i ubezpieczenie, - zbieranie informacji oraz danych mających znaczenie gospodarcze dla zleceniodawcy,
- oclenie towarów na granicy (zarówno w eksporcie, jak i w imporcie), - opracowywanie projektów roz- woju przedsiębiorstwa. Jak widać, zakres tych usług moŝe być niezwykle szeroki. Wybór zaleŝy od woli obu stron i moŝliwości, jakimi dysponuje w tym zakresie faktor (doświadczenie, personel, współpraca z innymi firmami, w tym międzynarodowymi). Dlatego dokonując wyboru takiej firmy, oprócz kosztów warto równieŝ wziąć pod uwagę zakres proponowanych usług. Ile to kosztuje Usługa faktoringu na pewno nie jest tania. Szczególnie na początkowym etapie współpracy. JeŜeli nasze potrzeby sprowadzają się do jednorazowej poprawy płynności finansowej w jakiejś nadzwyczajnej sytuacji (nagły, nieprzewidziany wzrost obrotów, szansa na dobry kontrakt), to zapewne lepiej i taniej będzie skorzystać z kredytu (pod warunkiem Ŝe firma ma zdolność kredytową). Na koszty faktoringu mogą składać się marŝe i prowizje za przygotowanie umowy i pobierane w trakcie jej trwania (uzaleŝnione od wielkości obrotów lub przyznanych limitów) marŝe za wykup pojedynczej faktury oraz odsetki dyskontowe. Te ostatnie oparte są najczęściej na stawkach WIBOR lub LIBOR. Natomiast marŝe są uzaleŝnione od polityki faktora, oceny ryzyka (stąd znacznie wyŝsze przy faktoringu prawidłowym), wielkości obrotów, jak i pojedynczych faktur, częstotliwości ich przedstawiania, historii dotychczasowej współpracy i dlatego mogą się wahać od 0,2 0,3 do nawet kilku procent. W pierwszej chwili koszty te mogą się wydawać spore. Warto jednak pamiętać o bogatym katalogu usług, jakie moŝe dla nas świadczyć faktor. Tym samym jest szansa na obniŝenie kosztów działalności firmy (ograniczenie zatrudnienia) oraz sprawniejsze, a tym samym skuteczniejsze zarządzanie wierzytelnościami. Wreszcie są równieŝ inne korzyści, z których moŝemy zrekompensować sobie wydatki poniesione na faktoring. Dodatkowe korzyści Oczywiście podstawowa korzyść (na której opiera się faktoring) to fakt otrzymania pieniędzy przed terminem płatności. Otrzymamy ich mniej, niŝ wynikałoby to z wystawionej faktury, ale moŝemy nimi wcześniej swobodnie dysponować. Przede wszystkim moŝemy je przeznaczyć na terminowe regulowanie naszych własnych zobowiązań. Co więcej, moŝemy naszym podwykonawcom (dostawcom) zaproponować krótsze terminy płatności w zamian za dodatkowe rabaty. JeŜeli uda nam się wynegocjować takie warunki, moŝe się okazać, Ŝe koszty faktoringu wcale nie są takie wysokie. Podsumowując zalety faktoringu, moŝna wskazać na: - moŝliwość zwiększenia obrotów w firmie, - poprawę płynności faktorant moŝe się oderwać od późniejszej płatności odbiorcy, - moŝliwość planowania wpływów gotówkowych i wydatków skuteczniejsze zarządzanie finansami firmy,
- zlikwidowanie skutków opóźnień płatniczych odbiorców (często juŝ samo pojawienie się faktora powoduje poprawę terminowości płatności), - zmniejszenie kosztów administracyjnych związanych z administrowaniem i ściąganiem naleŝności, - wzrost samofinansowania w firmie, - większe moŝliwości inwestycyjne (korzystanie z faktoringu nie wyklucza skorzystania z kredytów lub funduszy unijnych, moŝe wręcz poprawić wyniki finansowe decydujące o szansach na ich uzyskanie). Słowniczek przydatnych terminów - Faktor to ta strona umowy, która specjalizuje się w faktoringu, przejmuje wierzytelności, dokonuje jej dyskonta i świadczy dodatkowe usługi. - Faktorant (dostawca) to ta strona umowy, która jest przedsiębiorcą handlowym lub/i usługowym i dla której faktoring jest sposobem na poprawę płynności finansowej, uzyskanie gotówki na inwestycje, spłatę własnych zobowiązań itp. To ona dysponuje wierzytelnością i przekazuje ją faktorowi. - Faktoring mieszany to faktoring, w którym ryzyko niewypłacalności dłuŝnika ponoszą obie strony po połowie lub w proporcjach ustalonych w umowie. - Faktoring niepełny (inaczej niewłaściwy, nieprawidłowy albo z regresem) to faktoring, w którym ryzyko niewypłacalności dłuŝnika pozostaje cały czas po stronie firmy handlowej (zbywcy wierzytelności). JeŜeli zatem się okaŝe, Ŝe w terminie płatności dłuŝnik nie jest w stanie uregulować swoich długów, firmie faktoringowej przysługuje prawo regresu (czyli trzeba jej oddać kwotę, którą nam wypłaciła) - Faktoring otwarty (notyfikowany, jawny) to faktoring, w wypadku którego dłuŝnik zostaje poinformowany o jego istnieniu (o zawarciu umowy między faktorem a faktorantem). Warto zastanowić się nad taką formą. Faktoring wpływa nieraz dyscyplinująco na dłuŝników. Sam fakt jego pojawienia się powoduje, Ŝe dłuŝnik się obawia, Ŝe faktor będzie skuteczniejszy w egzekwowaniu przeterminowanych naleŝności. W praktyce zresztą tak jest. - Faktoring pełny (inaczej właściwy albo prawidłowy, bez regresu) to faktoring, w którym ryzyko niewypłacalności dłuŝnika przechodzi na faktora. W tym wypadku sprzedajemy wierzytelność i nie musimy się juŝ o nią więcej martwić (nie interesuje nas, czy dłuŝnik będzie wypłacalny). - Faktoring tajny (nienotyfikowany, cichy) to faktoring, w którym dłuŝnik nie zostaje poinformowany o zawarciu takiej umowy. Stosowany w sytuacji, gdy obawiamy się, jak zareagowałby nasz partner handlowy lub wiemy, Ŝe zareagowałby negatywnie. MoŜe tak być (często ze względu na nieporozumienia i mylne traktowanie faktoringu jako usługi windykacyjnej), Ŝe pojawienie się faktora traktowane jest jako wyraz braku zaufania do partnera. MoŜe być równieŝ przyczyną próby renegocjowania stawek (zgodnie z poglądem, Ŝe skoro firmę stać na usługi faktora, to znaczy, Ŝe zawyŝa wartość faktur). W praktyce faktor podaje się wtedy za oddział (biuro) firmy zajmujące się rozliczaniem wierzytelności.
Przykład 4 Przedsiębiorstwo Alfa produkuje i sprzedaje meble. Aby zwiększyć swoją konkurencyjność, oferuje odbiorcom 90-dniowe kredyty kupieckie. Sprawdźmy, jakie mogą być potencjalne koszty faktoringu. Nasza firma Alfa wystawia fakturę na 25 tys. zł. Termin zapłaty przypada za 90 dni. W tym czasie trzeba jednak zapłacić wynagrodzenia pracownikom i za dostawy surowców. Alfa podpisuje umowę z firmą Faktor. Na jej mocy przekazuje swoją wierzytelność. Przyjmijmy, Ŝe Faktor pobiera 0,2 proc. prowizji za przygotowanie umowy oraz 0,5-proc. marŝę za wykup pojedynczej faktury oraz stosuje 6-proc. stopę dyskonta. W chwili wykupu faktury 10 proc. jej wartości stanowi zabezpieczenie na wypadek ewentualnych roszczeń dłuŝnika (np. dostarczone meble będą gorszej jakości i dłuŝnik będzie się domagał obniŝki ceny).zatem koszty, jakie poniesie Alfa, to: - 0,2 proc. od 25 tys. = 50 zł, - 0,5 proc. od 25 tys. = 125 zł, - dyskonto (odsetki proste) obliczamy jako iloczyn kwoty, liczby dni do wykupu i stopy dyskonta. Ten wynik trzeba podzielić przez iloczyn 360 (przyjmujemy tzw. rok bankowy) i 100 proc. zgodnie z następującym wzorem: O = d x R x n // 360 x 100%;gdzie: O kwota odsetek dyskontowych, d stopa dyskonta (6 proc.), R wartość nominalna faktury (lub wartość podlegająca wykupowi 22 500 zł), n liczba dni do wykupu (90). W tym przypadku odsetki wyniosą 337,5 zł, a kwota zablokowana 2500 zł. - Zatem w chwili wykupu faktury Alfa otrzyma w gotówce 21 987,5 zł (25 000 zł 2500 zł 125 zł 50 zł 337,5 zł). - W chwili spłaty zobowiązań przez dłuŝnika otrzyma 2500 zł, które stanowiło zabezpieczenie. Tym samym całkowity koszt wyniesie 512,5 zł. Oczywiście koszty (wysokość marŝ i prowizji pobieranych przez firmy faktoringowe) zaleŝą od wielu czynników, takich jak: rodzaj faktoringu (przede wszystkim pełny niepełny), ocena ryzyka, kondycja finansowa wierzyciela i dłuŝnika, wielkość obrotów, wartość pojedynczej faktury, termin zapłaty. Natomiast stopy dyskontowe oparte są najczęściej na stopach WIBOR lub LIBOR + marŝa firmy. Rzeczpospolita