UKŁAD LISTEWEK SKÓRNYCH NA PALCACH RĄK U DZIECI Z TERENU KASZUB

S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e 1 2005 Wiesław Buchwald Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń UKŁAD LISTEWEK SKÓRNYCH NA PALCACH RĄK U DZIECI Z TERENU KASZUB WSTĘP Jednym z kierunków badań nad listewkami skórnymi są badania ich polimorfizmu w różnych populacjach ludzkich. Okazało się, że właściwości dermatoglifów, obok danych geograficznych, historycznych, lingwistycznych i genetycznych, mogą być również brane pod uwagę w charakterystyce biologicznej. Crawford i Duggirala (1992) uważają, że dermatoglify mogą być przydatne w rozwiązywaniu różnych ewolucyjnych kwestii dotyczących zróżnicowania człowieka. Szczególnie interesujące są prace omawiające swoiste właściwości listewek skórnych grup etnicznych, np. Pigmejów (Pospisil 1992), Eskimosów (Crawford, Duggirala 1992), Lapończyków (Jantz i in. 1993), Hindusów (Krishnan, Reddy 1994) czy Basków (Arrieta i in. 1990), a zwłaszcza endogamicznych populacji lokalnych, których odrębność jest rezultatem geograficznej i biologicznej izolacji. W tym aspekcie listewki skórne na palcach rąk analizowane były m.in. w pracach takich autorów, jak: Arrieta i in. (1990), Reddy (1990), Reddy i Reddy (1992), Arquimbau i in. (1993), Esteban i Moral (1992, 1993), Martin i Gómez (1993), Dutta i Sengupta (1994), Gualdi-Russo i in. (1994), Sirajuddin i in. (1994). Z opracowań polskich autorów wymienić można pracę Gralli (1975), która wykazała specyfikę cech listewek skórnych rąk i stóp u ludności ze wsi Giebło, a Liczbińska (1997) przedstawiła analizę dermatoglifów na palcach rąk u Kaszubów z Półwyspu Helskiego i Pomorza. W populacji Kaszubów helskich zauważa się istotnie większą niż u Kaszubów pomorskich i innych Polaków frekwencję wzorów o mniejszym stopniu komplikacji oraz istotnie niższe wartości średnich liczb listewek. W obu przypadkach stwierdzone odmienności są interpretowane jako rezultat długotrwałej izolacji. Mając do dyspozycji dermatogramy rąk rodzin, tj. rodziców i dzieci, pochodzących z północnej części kraju, w tym także z Kaszub, opracowano w niniejszej pracy morfologię listewek skórnych u dzieci w aspekcie zróżnicowania regionalnego. Przedstawienie zarówno jakościowych, jak i ilościowych cech dermatoglificznych palców rąk u dziewcząt i chłopców kaszubskich na tle dzieci z innych regionów Polski północnej stanowiło zasadniczy cel opracowania. 49

MATERIAŁ I METODY Wykorzystano dermatogramy rąk 1399 dzieci, potomstwa 593 rodzin pochodzących z kilku województw Polski północnej (tab. 1). Wśród grup regionalnych oddzielną utworzono dla 233 dzieci 109 dziewcząt i 124 chłopców z miejscowości położonych na Kaszubach: Kościerzyny, Lubania k. Kościerzyny, Kartuz i Sierakowic. Regionalne zróżnicowanie materiału Regional differentiation of material Tabela 1 Table 1 Region Liczba dzieci w rodzinie Liczba Płeć dzieci rodzin 1 2 3 4 5 6 7 8 Syn Córka Bydgoszcz N 34 38 16 11 6 1-1 107 120 126 % 31,8 35,5 15 10,3 5,6 0,9-0,9 100 48,8 51,2 Elbląg N 28 61 16 5 4 1 - - 115 128 116 Ciechanów % 24,3 53,1 13,9 4,3 3,5 0,9 - - 100 52,5 47,5 Gdańsk N 13 29 36 10 7 2 1-98 137 136 % 13,3 29,7 36,7 10,2 7,1 2 1-100 50,2 49,8 Kaszuby N 13 31 22 9 6 3-1 85 124 109 % 15,3 36,5 25,9 10,6 7 3,5-1,2 100 53.2 46,8 Słupsk N 25 31 10 1 - - - - 67 57 64 Koszalin % 37,3 46,3 14,9 1,5 - - - - 100 47,1 52,9 Toruń N 35 47 21 8 6 1 2 1 121 135 147 Włocławek % 28,9 38,8 17,4 6,6 5 0,8 1,7 0,8 100 47,9 52,1 Razem N 148 237 121 44 29 8 3 3 593 701 698 % 25 40 20,4 7,4 4,9 1,3 0,5 0,5 100 50,1 49,9 Indywidualnego opisu listewek skórnych na palcach rąk dokonano, ustalając typ wzoru na podstawie systemu klasyfikacyjnego Lestrange-Bocheńskiej w modyfikacji Roguckiej (1968), a także stosując przyjętą technikę liczbę listewek w obrębie wzorów pętlicowych i wirowych. Wymienione cechy wykorzystane zostały do sporządzenia ogólnej charakterystyki układu listewek skórnych na palcach rąk dzieci w sześciu wróżnionych grupach regionalnych. Obejmowała ona częstość rozmaitych form wzorów oraz wartości parametrów statystycznych liczby listewek na poszczególnych palcach oraz, oddzielnie i łącznie, na pięciu palcach lewej i prawej ręki. Przy porównywaniu grupy kaszubskiej z innymi grupami zbadano różnice w składach procentowych zasadniczych typów wzorów, tj. łuków, pętli i wirów (A, L, W), których istotność weryfikowana była za pomocą testu u dla różnicy dwóch frakcji (Oktaba 1980), natomiast różnice pomiędzy średnimi arytmetycznymi liczby listewek oceniano testem t Studenta. Wartości tych cech w poszczególnych regio- 50

nach, które w porównaniu z grupą kaszubską różniły się statystycznie istotnie (na poziomie P< 0,05), zostały w tabelach 4-7 oznaczone gwiazdkami. WYNIKI Częstość wyróżnionych form wzorów na poszczególnych palcach lewej i prawej ręki u dziewcząt przedstawiono w tabeli 2, natomiast u chłopców w tabeli 3. Tabela 2 Częstość (w %) wzorów na opuszkach palców rąk u dziewcząt z terenu Kaszub (N=109) Table 2 Pattern frequencies (in %) on the fingers in girls from Kashubia (N=109) Lewa Wzór Prawa V IV III II I I II III IV V 1,83 1,83 A r 0,92 1,83 2,75 0,92 A s 3,67 1,83 2,75 3,67 6,42 4,59 5,50 A u 1,83 4,59 1,83 2,75 1,83 T r 0,92 0,92 0,92 T s 0,92 T u 1,83 0,92 9,17 l r 0,92 10,09 0,92 0,92 12,84 4,59 10,09 12,84 4,59 l u 4,59 8,26 13,76 4,59 16,51 6,42 L r 7,34 70,65 52,29 59,63 26,61 44,95 L u 46,79 32,11 65,14 39,45 62,39 0,92 G r 1,83 0,92 L Mr 1,83 0,92 0,92 4,59 4,59 2,75 3,67 L Mu 1,83 2,75 1,83 5,50 3,67 0,92 L Rr 0,92 0,92 L Ru 0,92 1,83 3,67 1,83 W 1r 2,75 1,83 0,92 1,83 17,43 8,26 12,84 11,93 W 1s 11,01 12,84 6,42 27,52 2,75 11,01 0,92 W 1u 0,92 0,92 1,83 15,60 3,67 0,92 W 2r 2,75 1,83 2,75 10,09 15,60 W 2s 19,27 1,83 1,83 1,83 1,83 2,75 3,67 0,92 0,92 5,50 W 2u 7,34 2,75 2,75 8,26 0,92 W 2Es 0,92 1,83 0,92 WL 2r 0,92 0,92 3,67 WL 2s 1,83 0,92 WL 2u 0,92 L/G u 0,92 W 3s 51

Tabela 3 Częstość (w %) wzorów na opuszkach palców rąk u chłopców z terenu Kaszub (N=124) Table 3 Pattern frequencies (in %) on the fingers in boys from Kashubia (N=124) Lewa Wzór Prawa V IV III II I I II III IV V 2,42 A r 0,81 1,61 1,61 3,23 A s 0,81 1,61 0,81 2,42 2,42 A u 0,81 0,81 0,81 2,42 T r 0,81 T u 0,81 1,61 10,48 l r 11,29 0,81 4,84 2,42 7,26 7,26 1,61 l u 1,61 8,06 8,87 5,65 8,06 8,06 L r 16,13 0,81 75,00 50,81 64,52 25,81 50,00 L u 36,29 14,52 58,87 25,00 63,71 G r 0,81 L Mr 1,61 2,42 3,23 0,81 0,81 1,61 L Mu 1,61 1,61 1,61 5,65 0,81 0,81 L Rr 0,81 0,81 0,81 L Ru 3,23 0,81 3,23 0,81 W 1r 2,42 1,61 7,26 21,77 10,48 9,68 11,29 W 1s 19,35 16,13 12,10 27,42 10,48 1,61 8,06 1,61 0,81 W 1u 2,42 16,94 8,06 4,84 W 2r 7,26 0,81 2,42 4,03 4,84 11,29 9,68 W 2s 14,52 8,06 7,26 2,42 3,23 5,65 4,84 2,42 10,48 W 2u 13,71 2,42 2,42 6,45 4,84 W 2Er 0,81 1,61 4,03 W 2Es 4,03 0,81 1,61 2,42 W 2Eu 0,81 WL 2r 3,23 1,61 3,23 4,03 WL 2s 1,61 2,42 0,81 1,61 2,42 0,81 3,23 WL 2u 3,23 0,81 0,81 L/G r 1,61 W 3r 0,81 W 3s 0,81 W rozkładach zaznaczają się znane powszechnie prawidłowości. Spośród typów wzorów najliczniej reprezentowane są pętle, w dalszej kolejności wiry i łuki, typowa jest także kolejność palców pod względem występowania różnych wzorów: łuków (A), małych (l) i dużych pętli (L) oraz wirów (W). U obu płci zaznacza się przewaga wzorów o większej komplikacji morfologicznej na palcach ręki prawej w porównaniu z lewą ręką, a także różnice dymorficzne polegające na częstszym występowaniu wirów u chłopców, natomiast łuków u dziewcząt. Podobnie jak w populacji polskiej (Rogucka 1968) czy u ludności Polski północnej (Buchwald 1981), najliczniej re- 52

prezentowana jest pętla ulnarna (L u ), natomiast stosunkowo rzadkimi wzorami na palcach rąk są: namioty (T), pętle muszlowe (L M ) i rakietkowe (L R ), pętle gamma (Γ), wzory złożone (Γ/L) i wiry atypowe (W 3 ). W tabelach 4 i 5 zestawiona została częstość trzech zasdniczych typów wzorów (A, L, W) u dziewcząt i chłopców z regionu Kaszub oraz w grupach porównawczych. Mimo że każdy z regionów wykazuje pewne odrębności, to można stwierdzić podobieństwo regionów kaszubskiego i gdańskiego (dotyczy to zarówno chłopców, jak i dziewcząt), a także podobieństwo chłopców z Kaszub i Słupska. Największe z kolei zróżnicowanie obserwuje się porównując chłopców kaszubskich i toruńskich. Statystycznie istotne różnice w częstościach wzorów A, L, W pomiędzy dziewczętami i chłopcami kaszubskimi i dziećmi z innych regionów rzadziej dotyczą poszczególnych palców (najczęściej są to palce II i III), natomiast są one wyraźniejsze w odniesieniu do pięciu palców lewej ręki u dziewcząt, prawej u chłopców oraz u obu płci palców obu rąk. W tym ostatnim przypadku u dziewcząt kaszubskich istotnie częściej niż z regionu elbląskiego i toruńskiego występują łuki i pętle (różnica istotna w porównaniu z regionem słupskim), natomiast rzadziej pętle (różnice istotne w porównaniu z regionami elbląskim i słupskim). U chłopców kaszubskich i toruńskich z kolei zwracają uwagę istotne statystycznie różnice w częstościach wszystkich trzech typów wzorów. Chłopcy kaszubscy, w porównaniu z chłopcami z innych regionów, charakteryzują się stosunkowo niską frekwencją łuków i wirów, natomiast stosunkowo wysoką frekwencją pętli. Znane z wcześniejszych opracowań prawidłowości odnoszą się także do drugiej z analizowanych cech liczby listewek na palcach rąk (tab. 6, 7). Zarówno w grupie kaszubskiej, jak i pozostałych regionach u obu płci najwyższe wartości średnich arytmetycznych dotyczą I i IV palców, najniższe palców III i II. Wyraźnie zaznaczają się różnice międzypłciowe (wyższe wartości u chłopców) oraz między stronami ciała, zwłaszcza zaś w łącznej liczbie listewek na pięciu palcach obu rąk. Jednocześnie cecha ta wykazuje małe, w porównaniu z częstościami wzorów A, L, W, zróżnicowanie międzyregionalne. Dziewczęta kaszubskie mają istotnie wyższe wartości średnich arytmetycznych liczby listewek na V palcu lewej ręki w porównaniu z dziewczętami z województwa gdańskiego oraz na IV palcu lewej ręki w porównaniu z dziewczętami z województw gdańskiego i toruńskiego. Istotnie niższa jest u nich natomiast liczba listewek na II palcach obu rąk w porównaniu z dziewczętami z regionu słupsko-koszalińskiego. Nie stwierdzono żadnej istotnej różnicy w sumie liczby listewek na pięciu palcach lewej i prawej ręki, a także palcach obu rąk. Chłopcy kaszubscy pod względem przeciętnych wartości liczby listewek na palcach rąk najbardziej różnią się od chłopców z województwa gdańskiego. Mają oni wyższe wartości średnich na wszystkich palcach (różnice istotne: V i III palec lewej i IV palec prawej oraz suma lewej, prawej i obu rąk). Z pozostałych różnic dwie dotyczą także V palca lewej ręki (Bydgoszcz, Elbląg) oraz I palca prawej ręki (Bydgoszcz). 53

Tabela 4 Częstość (w %) wzorów A, L, W na palcach rąk u dziewcząt zróżnicowanie regionalne Table 4 Pattern A, L, W frequencies (in %) on the fingers in girls regional differentiation Cecha Wzór Bydgoszcz Elbląg Ciecha- -nów Gdańsk Kaszuby Słupsk Koszalin Toruń Włocła- -wek A 2,38 2,59 1,46 3,67 1,56 1,36 V L 88,10 85,34 88,98 89,00 87,51 90,48 W 9,52 12,07 9,56 7,33 10,93 8,16 A 3,17 1,72 3,68 3,67 0 2,04 IV L 63,50 56,90 66,17 62,39 54,69 66,67 W 33,33 41,38 30,15 33,94 45,31 31,29 A 10,31 6,89 11,76 10,08 6,25 5,44 III L 69,85 68,12 72,06 74,32 64,06 74,84 W 19,84 24,99 16,18 15,60 29,69* 19,72 A 15,08 5,18* 14,71 12,84 10,93 8,16 II L 42,25 56,90 53,64 56,89 50,00 58,5 W 39,67 37,92 31,65 30,27 39,07 33,34 A 7,15 1,72 5,15 6,42 6,25 4,76 I L 59,50 54,31 55,14 53,21 56,25 59,19 W 33,32 43,97 39,71 40,37 37,50 36,05 A 7,62 3,62* 7,35 7,34 5,00 4,35* Lewa L 65,24 64,31 67,21 67,16 62,50 69,94 W 27,14 32,07* 25,44 25,5 32,50* 25,71 A 3,97 1,70 2,93 1,83 1,56 1,36 I L 53,97 49,15 44,12 55,96 50,00 52,39 W 42,06 49,15 52,95 42,21 48,44 46,25 A 14,29 5,16 11,75 11,01 14,06 8,16 II L 46,82* 60,36 58,10 62,38 46,87* 55,78 W 38,89* 34,48 30,15 26,60 39,07 36,06 A 10,31 5,17 8,82 4,59 3,13 5,44 III L 70,64* 74,14 75,00 82,57 76,56 80,96 W 19,05 20,69 16,18 12,83 20,31 13,60 A 2,38 2,58 2,20 0 0 0 IV L 57,16 47,42 50,00 51,38 50,00 57,82 W 40,46 50,00 47,8 48,62 50,00 42,18 A 1,59 2,59 0,74 2,75 0 0,68 V L 88,09 81,03 92,66* 83,49 84,38 89,12 W 10,32 16,38 6,62 13,76 15,62 10,2 A 6,51 3,45 5,29 4,04 3,75 3,13 Prawa L 63,33 62,41 63,97 67,15 61,56 67,21 W 30,16 34,14 30,74 28,81 34,69 29,66 A 7,06 3,53* 6,32 5,69 4,38 3,74* L + P L 64,29 63,37 65,59 67,16 62,03* 68,57 W 28,65 33,10* 28,09 27,15 33,59* 27,69 54

Tabela 5 Częstość (w %) wzorów A, L, W na palcach rąk u chłopców zróżnicowanie regionalne Table 5 Pattern A, L, W frequencies (in %) on the fingers in boys regional differentiation Cecha Wzór Bydgoszcz Elbląg Ciecha- -nów Gdańsk Kaszuby Słupsk Koszalin Toruń Włocła- -wek A 1,67 0,78 0,73 0 0 2,22 V L 84,17 82,82 88,32 82,26 82,45 80,00 W 14,16 16,40 10,95 17,74 17,55 17,78 A 0,83 3,12 1,45 0,81 0 1,48 IV L 54,17 46,09 58,40 57,27 52,63 43,71* W 45,00 50,79 40,15 41,92 47,37 54,81* A 6,67 3,12 5,11 4,03 5,26 5,18 III L 68,33 63,28* 71,53 75,01 63,18 64,44 W 25,00 33,60* 23,36 20,96 31,56 30,38 A 10,00 5,46 9,49 8,06 7,02 8,89 II L 47,50 55,47 52,56 53,22 54,40 40,01* W 42,50 39,07 37,95 38,72 38,58 51,10* A 2,50 4,68 1,45 2,42 1,75 1,48 I L 55,84 56,25 55,48 53,22 50,87 60,00 W 41,66 39,07 43,07 44,36 47,38 38,52 A 4,33 3,44 3,65 3,06 2,81 3,85 Lewa L 62,00 60,78 65,25 64,19 60,70 57,63* W 33,67 35,78 31,10 32,75 36,49 38,52* A 1,66 0,78 1,46 0,81 1,75 2,23 I L 45,01 43,75 45,26 39,51 36,85 39,26 W 53,33 55,47 53,28 59,68 61,40 58,51 A 10,84* 9,38* 5,84 3,24 8,76 8,14 II L 39,17* 42,18 56,20 54,04 42,12 44,44 W 49,99 48,44 37,96 42,72 49,12 47,42 A 5,83 6,25 5,10 4,84 3,51 6,66 III L 65,00 66,41 68,62 70,16 64,91 62,22 W 29,17 27,34 26,28 25,01 31,58 31,12 A 1,67 1,56 1,46 0 0 3,70* IV L 38,33 34,39 42,34 41,14 38,59 31,86 W 60,00 64,05 56,20 58,86 61,41 64,44 A 0,83 2,34 1,46 0 0 1,48 V L 79,17 69,54 78,10 73,39 77,20 70,38 W 20,00 28,12 20,44 26,61 22,80 28,14 A 4,17* 4,06* 3,07 1,77 2,81 4,44* Prawa L 53,33 51,25 58,10 55,65 51,93 49,63* W 42,50 44,69 38,83 42,58 45,26 45,93 A 4,25* 3,75 3,36 2,42 2,81 4,15* L + P L 57,67 56,02* 61,68 59,92 56,31 53,63* W 38,08 40,23 34,96 37,66 40,88 42,22* 55

Cecha Liczba listewek na palcach rąk u dziewcząt zróżnicowanie regionalne Par. Stat. Finger fidge counts in girls regional differentiation Bydgoszcz Elbląg Ciecha- -nów Gdańsk Kaszuby Słupsk Koszalin Tabela 6 Table 6 Toruń Włocła- -wek N 123 113 134 105 63 144 V X 12,74 13,30 11,93* 13,53 14,33 12,55 s 5,38 4,76 5,11 5,24 5,06 5,14 N 122 114 131 105 64 143 IV X 16,30 17,05 15,93* 17,70 17,14 16,09* s 5,78 5,20 6,11 5,60 6,45 5,62 N 113 108 120 98 60 138 III X 12,51 14,00 12,91 12,82 13,95 12,52 s 6,12 5,04 5,19 5,21 5,42 5,68 N 107 110 116 95 57 134 II X 12,37 12,83 12,14 11,51 13,93* 12,01 s 6,47 6,20 5,81 5,76 5,68 5,72 N 117 114 129 102 60 139 I X 15,50 16,65 15,75 15,84 16,86 15,62 s 4,95 4,56 5,09 5,09 5,02 5,71 N 126 116 135 108 64 147 Lewa X 64,35 71,27 64,26 67,09 72,55 65,41 s 27,02 23,88 24,99 23,17 25,96 24,66 N 121 113 132 107 63 144 I X 16,75 18,49 17,81 17,50 18,24 16,88 s 5,08 4,89 4,82 5,59 5,54 5,18 N 108 110 120 97 55 134 II X 13,44 13,23 13,17 12,26 14,65* 12,37 s 6,48 6,59 6,08 6,22 6,13 6,15 N 113 110 124 104 62 138 III X 12,45 13,27 12,37 12,07 13,05 12,03 s 5,83 4,59 5,25 5,32 6,39 5,08 N 123 113 133 109 64 146 IV X 16,11 17,17 16,29 17,35 17,56 16,07 s 5,57 5,32 5,88 5,56 6,35 5,52 N 123 113 135 106 64 145 V X 12,63 13,10 11,97 12,87 13,53 12,56 s 4,88 4,71 4,65 5,30 5,91 5,28 N 126 115 136 109 64 146 Prawa X 66,83 73,25 68,01 69,47 74,28 67,92 s 26,36 23,22 24,37 23,40 26,91 22,46 N 126 116 136 109 64 146 L + P X 131,17 143,90 131,79 135,94 146,83 133,78 s 52,67 47,08 48,63 46,26 51,97 45,65 56

Cecha Liczba listewek na palcach rąk u chłopców zróżnicowanie regionalne Par. Stat. Finger fidge counts in boys regional differentiation Bydgoszcz Elbląg Ciecha- -nów Gdańsk Kaszuby Słupsk Koszalin Tabela 7 Table 7 Toruń Włocła- -wek N 118 127 136 124 57 132 V X 13,55* 13,31* 13,61* 14,68 14,28 14,78 s 4,56 5,06 5,13 4,26 4,69 5,17 N 119 124 135 123 57 133 IV X 17,26 18,00 16,31 18,44 17,74 17,78 s 5,28 4,96 5,92 5,27 5,74 6,14 N 112 124 130 119 54 128 III X 14,31 14,43 13,08* 14,50 15,13 14,58 s 5,53 5,77 5,57 5,22 4,78 5,84 N 108 121 124 114 53 123 II X 13,45 13,06 12,40 13,50 14,23 13,97 s 5,48 5,79 6,34 6,37 5,39 6,25 N 117 122 135 121 56 133 I X 17,40 17,94 17,76 18,51 17,98 17,65 s 5,19 5,15 5,34 4,59 5,64 5,20 N 120 128 137 124 57 135 Lewa X 72,87 74,08 70,72* 77,36 77,24 75,90 s 23,99 25,15 23,95 21,37 22,84 26,24 N 118 127 135 123 56 132 I X 19,06* 19,58 19,61 20,45 20,30 19,70 s 4,94 5,91 5,03 4,74 4,92 5,03 N 107 116 129 120 52 124 II X 14,09 13,82 13,06 13,70 14,00 14,23 s 6,54 6,41 6,43 6,57 6,02 6,81 N 113 120 130 118 55 126 III X 13,59 13,82 12,67 13,77 14,24 14,70 s 5,42 5,35 5,53 5,19 4,92 6,03 N 118 126 135 124 57 130 IV X 16,91 17,30 16,17* 17,85 18,14 17,94 s 5,04 5,66 5,88 5,71 5,30 5,72 N 119 125 135 124 57 133 V X 13,50 13,57 13,65 14,51 14,05 14,49 s 5,04 5,36 5,12 4,59 5,10 5,42 N 120 128 137 124 57 135 Prawa X 74,13 75,20 73,04* 79,01 78,65 77,6 s 23,94 26,13 24,13 22,19 22,88 27,32 N 120 128 137 124 57 135 L + P X 147 149,27 143,77* 156,37 155,89 153,5 s 47,03 50,28 46,93 42,43 44,74 52,93 57

W uzupełnieniu można dodać, że stwierdzone różnice regionalne w obu omawianych cechach są ze sobą związane znaną zależnością. Wzory wirowe przeważnie utworzone są przez większą liczbę listewek skórnych niż wzory pętlicowe, toteż liczba listewek skorelowana jest z wartością wskaźnika komplikacji wzorów (Szczotkowa 1985). Wzajemne relacje w liczbach listewek na palcach rąk pomiędzy dziećmi z Kaszub i innych regionów (zwłaszcza tam, gdzie różnice są statystycznie istotne) znalazły także odzwierciedlenie w niejednakowych częstościach występowania pętli i wirów. Podsumowując otrzymane rezultaty można stwierdzić, że w charakterystyce dermatoglifiów na palcach rąk u dzieci kaszubskich uwidoczniły się pewne odrębności w porównaniu z innymi grupami regionanlnymi, a także zaznaczyła się tendencja do mniejszej komplikacji morfologicznej wzorów. PIŚMIENNICTWO Arquimbau R., Esteban E., Fananas L., 1993, Finger dermatoglyphics in Delta de l'ebre: A Mediterranean Spanish population, Anthrop. Anz., 51, 3, 267-274 Arrieta M. I., Martinez B., Simon A., Salazar L., Criado B., Lostao C. M., 1990, Quantitative and qualitative finger dermatoglyphics in the Basque Valley of Urola, Spain, Anthrop. Anz., 48, 1, 65-84 Buchwald W., 1981, Układ listewek skórnych na opuszkach palców rąk u ludności Polski północnej. Prz. Antr., 47, 1, 83-96 Crawford M. H., Duggirala R., 1992, Digital Dermatoglyphic Patterns of Eskimo and American Populations: Relationships between Geographic, Dermatoglyphic, Genetic, and Linguistic Distances. Hum. Biol., 64, 5, 683-704 Dutta M. N., Sengupta S., 1994, Fingerprints of the Sonowal Kachari of Dibrugarh, Assam (India). Anthrop. Anz., 52, 2, 159-165 Esteban E., Moral P., 1992, Quantitative finger dermatoglyphics in the Mediterranean region of Murcia, Spain. Int. Journal of Anthrop., 7, 2, 17-25 Esteban E., Moral P., 1993, Finger dermatoglyphics in a Mediterranean population (Murcia, Spain): Pattern types and pattern intensity index. Anthrop. Anz., 51, 2, 159-167 Gralla G., 1975, Listewki skórne dłoni i stóp ludności wsi Giebło w powiecie zawierciańskim. Prz. Antr., 41, 2, 47-57 Gualdi-Russo E., Facchini F., Brasili-Gualandi P., Gruppioni G., Pettener D., 1994, Digital and palmar dermatoglyphics and the population structure of the Upper Bologna Apennine. Annals of Hum. Biol., 21, 6, 519-532 Jantz R. L., Eriksson A. W., Brehme H., 1993, Population Relationships of Lapps As Reflected by Quantitative Dermatoglyphics. Hum. Biol., 65, 5, 711-730 Krishnan T., Reddy B. M., 1994, Geographical and ethnic variability of finger ridge-counts biplots of male and female Indian samples. Annals of Hum. Biol., 21, 2, 155-169 Liczbińska G., 1997, Dermatoglyphic distinctness of the Hel Kashubians. Anthrop. Rev., 60, 65-73 Martin J., Gómez P., 1993, Dermatoglyphic analysis of La Liebana (Cantabria, Spain). 2. Finger ridge counts. Anthrop. Anz., 51, 2, 147-158 Oktaba W., 1980, Elementy statystyki matematycznej i metodyka doświadczalnictwa. Warszawa Pospisil M. F., 1992, Dermatoglyphics of the Efe Pygmies. Anthrop. Anz., 50, 1-2, 145-155 58

Reddy B. M., 1990, Qualitative dermatoglyphic affinities between the migrant groups of fishermen of Puri Coast, India. Anthrop. Anz., 48, 2, 149-155 Reddy B. M., Reddy P. C., 1992, Dermatoglyphic Affinities Among the Telugu Populations With Contrasting Ethnohistorical Backgrounds. Am. J. of Hum. Biol., 4, 669-682 Rogucka E., 1968, Zróżnicowanie listewek skórnych na opuszkach palców rąk w populacji polskiej, Mat. i Prace Antr., 76, 127-142 Sirajuddin S. M., Duggirala R., Crawford M. H., 1994, Population Structure of the Chenchu and other South Indian Tribal Groups: Relationships between Genetic, Anthropometric, Dermatoglyphic, Geographic, and Linguistic Distances. Hum. Biol., 66, 5, 865-884 Szczotkowa Z., 1985, Antropologia w dochodzeniu ojcostwa. Warszawa Summary DIGITAL DERMATOGLYPHICS IN CHILDREN FROM KASHUBIA The fingerprints of a total of 1399 children, the offspring of 593 families coming from several provinces of northern Poland, have been used in the study. A separate group was distinguished including 233 children, 109 girls and 124 boys, coming from places in Kashubia: Kościerzyna, Lubań near Kościerzyna, Kartuzy and Sierakowice (table 1). The frequencies of the particular types of patterns on the fingers of Kashubian girls is presented in Table 2, of boys in Table 3. In comparing the Kashubian group with the other regions, the differences in the frequencies of the basic pattern categories: arch, loop and whorl (A, L, W), have been studied using the u-test (Table 4 girls, Table 5 boys), and the differences between the arithmetical means of ridge counts have been estimated using the Student t-test (Table 6 girls, Table 7 boys). The values of those characteristics in the particular regions which showed statistically significant differences when compared with the Kashubian group have been marked with asterisks in Tables 4-7. As far as the frequency of patterns A, L, W is concerned, there is a similarity between the regions of Kashubia and Gdańsk (girls and boys), as well as between the boys from Kashubia and from Słupsk. The greatest differences have been found in comparing the boys from Kashubia and those from Toruń. Statistically significant differences in the frequencies of patterns A, L, W between the boys and girls from Kashubia and the children from other regions rarely concern particular fingers (most frequently those are fingers II and III). They are more pronounced for the five fingers of the left hand in girls, of the right hand in boys, and for the fingers of both hands in both sexes. The territorial differences in the finger ridge counts are smaller than in the frequencies of patterns A, L, W. 59