Wprowadzenie do tematyki polityki bezpieczeństwa UE. Dr Agnieszka Nitszke IE ćw. 2016/17 (1) WPZiB i WPBiO
High politics i low politics UE Stanley Hoffmann, badając procesy integracyjne zachodzące w Europie, zwrócił uwagę na podział na high politics i low politics. Rozróżnienie to ściśle wiąże się z pojęciem suwerenności czy też, precyzując, kompetencji suwerennych. Do sfery high politics zalicza się wszystkie kwestie dotyczące bezpieczeństwa i tożsamości narodowej, w tym także kulturowej. Z kolei low politics jest mniej problematyczna, gdyż wiąże się polityką gospodarczą, w tym z funkcjonowaniem wspólnego rynku, polityką społeczną czy polityką w zakresie ochrony środowiska. Rządy poszczególnych państw nie są chętne ani skłonne do przenoszenia procesu decyzyjnego w sprawach high politics na poziom ponadnarodowy, ponieważ traktują je jako część umowy społecznej związanej z określeniem praw i wolności obywatelskich oraz przyznaniem określonym jednostkom (obywatelom) ochrony ze strony organów państwa Tezy sformułowane przez Hoffmanna blisko pół wieku temu nie zawsze odpowiadają dzisiejszemu poziomowi rozwoju integracji europejskiej. Dziś można zastanawiać się nad zakwalifikowaniem polityki gospodarczej do sfery low politics. Także funkcjonowanie rynku wewnętrznego wkracza mocno w kompetencje high politics. Jednak mimo tych zastrzeżeń nie należy rezygnować z wykorzystywania koncepcji, która stanowi pomocnicze narzędzie badawcze przy eksplanacji złożonych procesów politycznych zachodzących na poziomie Unii Europejskiej. S. Hoffmann, Obstinate or Obsolete? The Fate of the Nation-State and the Case of Western Europe, Daedalus vol. 95, 1966, no. 3, s. 862-915.
RAPORT DAVIGNONA 1970 r. (raport luksemburski) Koordynacja polityki zagranicznej państw WE Ustanowienie Europejskiej Współpracy Politycznej (EWP) Zręby instytucjonalne: - Rada Ministrów WE - Komitet Polityczny - Korespondenci europejscy - Sieć Połączeń Teleksowych (COREU)
ROZWÓJ EWP W LATACH 70. XX WIEKU Lipiec 1973 r. - II raport Davignona (raport kopenhaski) włączenie (częściowe) Komisji i Parlamentu Europejskiego do prac w ramach EWP Grudzień 1973 r. - spotkanie szefów państw lub rządów w Kopenhadze - Dokument o tożsamości europejskiej Grudzień 1974 r. - spotkanie szefów państw lub rządów w Paryżu decyzja o przekształceniu szczytów w Radę Europejską Styczeń 1976 r. - raport L. Tindemansa ws. utworzenia Unii Europejskiej Ocena funkcjonowania EWP w latach 70. XX w.
ROZWÓJ EWP W LATACH 80. XX WIEKU JAE Luty 1986 r. - podpisanie Jednolitego Aktu Europejskiego instytucjonalizacja EWP - podstawa traktatowa EWP - podstawa traktatowa RE - EWP na podstawie zgodności i solidarności działań Instrumenty EWP: - wspólne stanowiska - wspólne działania
ROZWÓJ EWP W LATACH 90. XX WIEKU Kwiecień 1990 r. - deklaracja F. Mitteranda i H. Kohla ws. utworzenia Unii Europejskiej: - umocnienie EWP jako odpowiedź na niestabilną sytuację na świecie. Grudzień 1990 r. - szczyt RE w Rzymie decyzja o zwołaniu konferencji międzyrządowej ws. opracowania traktatu o UE: - włączenie kwestii polityki obronnej (powiązanie z UZE); - UE tworzona na bazie WE (filary).
TRAKTAT Z MAASTRICHT Cele WPZiB (tytuł V TUE): - ochrona wspólnych wartości, podstawowych interesów i niezależności Unii; - umacnianie bezpieczeństwa Unii i jej Państw Członkowskich we wszelkich formach; - utrzymanie pokoju i umacnianie bezpieczeństwa międzynarodowego zgodnie z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych oraz Aktu Końcowego z Helsinek i celami Karty Paryskiej; - popieranie współpracy międzynarodowej; - rozwijanie oraz umacnianie demokracji i państwa prawnego, a także poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności.
Traktat amsterdamski - Wysoki Przedstawiciel ds. WPZiB Ustanowienie urzędu wysokiego przedstawiciela ds wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (jednocześnie Sekretarz Generalny RUE)
WPZiB w traktacie lizbońskim - zniesienie struktury filarowej; - ustanowienie Wysokiego Przedstawiciela do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa (połączenie dotychczasowych funkcji wysokiego przedstawiciela ds WPZiB, komisarza ds stosunków zewnętrznych) i wyposażenie go w nowe uprawnienia i funkcje; - ustanowienie ESDZ; - potwierdzenie traktatowe ustanowienia Europejskiej Agencji Obronnej (istnieje od 2005 r.); - TS UE co do zasady nie ma kompetencji w obszarze WPZiB (z wyjątkiem sprawdzania legalności aktów prawnych i badania przestrzegania procedur ich uchwalania); - rozszerzenie zakresu misji petersberskich wspólne działania rozbrojeniowe, misje wojskowego doradztwa i wsparcia, misje zapobiegania konfliktom i misje stabilizacyjne; - ustanowienie stałej współpracy strukturalnej (między państwami o większej wydolności obronnej) oraz rozszerzenie wzmocnionej współpracy; - ustanowienie klauzuli sojuszniczej; - zmiana instrumentów WPZiB;
Instrumenty prawne WPZiB Prawo inicjatywy prawodawczej rządy PC, WP lub WP wspólnie z KE; Instrumenty prawne: Ogólne wytyczne; Decyzje określające działania, które powinny być prowadzone przez UE; Decyzje określające stanowiska, które powinny być podjęte przez UE; Decyzje określające zasady wykonania powyższych decyzji. Dodatkowo: Decyzje określające strategiczne interesy i cele Unii.
KWG w obszarze WPZiB Katalog przypadków stosowania KWG; Ograniczenia KWG; Klauzula passerelle.
Finansowanie WPZiB Wydatki administracyjne i operacyjne z budżetu ogólnego z wyjątkiem wydatków operacyjnych o charakterze wojskowym i politycznoobronnym; Gdy wydatki nie są pokrywane z budżetu ogólnego, wówczas koszty ponoszą PC mechanizm ATHENA.
WPBiO - GENEZA Polityczne uwarunkowania bezpieczeństwa europejskiego na początku lat dziewięćdziesiątych XX w. Traktat z Maastricht z 1992 r. precyzował, że WPZiB prowadzić może do powołania wspólnej polityki obronnej, a w przyszłości także do utworzenia wspólnej obrony jeżeli państwa członkowskie podejmą taką decyzję. Styczniu 1994 r. - Europejska Tożsamość w dziedzinie Bezpieczeństwa i Obrony - prowadzenie w przyszłości operacji wojskowych przy użyciu sił, zasobów i infrastruktury NATO. Ostateczna polityczna decyzja o rozwoju tej koncepcji w ramach Sojuszu zapadła na spotkaniu ministerialnym w Berlinie (czerwiec 1996 r.) Francusko brytyjska deklaracja z Saint-Malo (grudzień 1998 r.) - operacyjne wzmocnienie europejskiego filaru NATO. Znalazło to odzwierciedlenie na szczycie NATO w Waszyngtonie (kwiecień 1999 r.). TA włączył misje petersberskie UZE do katalogu zadań UE. Pojęcie Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (European Security and Defence Policy ESDP) formalnie po raz pierwszy pojawiło się na posiedzeniu Rady Europejskiej w Kolonii (czerwiec 1999 r.).
WPBiO w traktacie lizbońskim 1. status traktatowy WPBiO 2. status traktatowy EAO 3. ustanowienie stałej współpracy strukturalnej 4. Klauzula sojusznicza 5. klauzula solidarności 6. zwiększenie liczby misji petersberskich
Podstawa traktatowa WPBiO Wprowadzenie w art. 42 TUE Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony. Potwierdzenie zobowiązania do stopniowego kształtowania wspólnej polityki obronnej, która może prowadzić do wspólnej obrony, jeśli Rada Europejska, stanowiąc jednomyślnie, tak zadecyduje. Europejska Agencja Obrony Umieszczenie w tekście Traktatu paragrafów (art. 42 ust. 3 i 45) poświęconych Europejskiej Agencji Obrony (EAO) EAO określa wymogi operacyjne sił zbrojnych i wspiera środki ich realizacji, bierze udział w określaniu europejskiej polityki w zakresie zdolności i uzbrojenia, wspomaga Radę w ocenie poprawy zdolności wojskowych oraz wzmacnia bazę przemysłową i technologiczną sektora obrony Stała współpraca strukturalna Umożliwienie ustanowienia stałej współpracy strukturalnej w ramach Unii (Permanent Structured Cooperation PESCO) państwom spełniającym wyższe kryteria zdolności wojskowych pod kątem najbardziej wymagających misji i gotowym zaciągnąć w tej dziedzinie dalej idące zobowiązania. Art. 42 TUE oraz Protokół nr 10.
Klauzula sojusznicza Art. 42 ust 7 TUE W przypadku gdy jakiekolwiek Państwo Członkowskie stanie się ofiarą napaści zbrojnej na jego terytorium, pozostałe Państwa Członkowskie mają w stosunku do niego obowiązek udzielenia pomocy i wsparcia przy zastosowaniu wszelkich dostępnych im środków, zgodnie z artykułem 51 Karty Narodów Zjednoczonych. Nie ma to wpływu na szczególny charakter polityki bezpieczeństwa i obrony niektórych Państw Członkowskich. Zobowiązania i współpraca w tej dziedzinie pozostają zgodne ze zobowiązaniami zaciągniętymi w ramach Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego, która dla państw będących jej członkami pozostaje podstawą ich zbiorowej obrony i forum dla jej wykonywania. Klauzula solidarności Część V, Tytuł VII, artykuł 222 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej odnosi się nie tylko do wszystkich działań zewnętrznych UE zobowiązuje UE i PC do solidarnego współdziałania, w przypadku gdy PC stałoby się przedmiotem ataku terrorystycznego, klęski żywiołowej lub katastrofy humanitarnej Misje petersberskie Misje humanitarne i ratunkowe; Misje zapobiegania konfliktom i utrzymania pokoju; Misje zbrojne mające na celu zarządzanie kryzysami; Wspólne działania rozbrojeniowe; Misje doradztwa wojskowego i wsparcia; Misje stabilizacyjne po zakończeniu konfliktów.
Literatura: European Political Cooperation (EPC), Luxembourg 1988. E. Stein, European Political Cooperation (EPC) as a Component of the European Foreign Affairs System, Zeitschrift für ausländisches öffentliches Recht und Völkerrecht 1983, nr 14. S. Hoffman, Obstinate or Obsolete? The Fate of the Nation-State and the Case of Western Europe, Daedalus 1966, nr 95(3). The Foreign Policy of the European Union Assessing Europe s Role in the World, ed. by F. Bindi, Washington 2010. J. Barcz, E. Kawecka-Wyrzykowska, K. Michałowska-Gorywoda, Integracja europejska w okresie przemian, Warszawa 2016. J. Węc, Traktat lizboński. Polityczne aspekty reformy ustrojowej Unii Europejskiej w latach 2007-2015, Kraków 2016.