Analiza UniaEuropejska.org

Transkrypt

1 Analiza UniaEuropejska.org Nr 3(4) / 2011 WPZiB i EPBiO od Maastricht do Lizbony Tomasz Betka

2 2 Analiza UniaEuropejska.org Wprowadzenie Transformacja systemowa w krajach Europy Środkowej i Wschodniej, zjednoczenie Niemiec oraz rozpad Związku Radzieckiego, stworzyły całkowicie nowe warunki współpracy międzynarodowej. W państwach bloku wschodniego dokonywał się proces przechodzenia od ustroju socjalistycznego do kapitalistycznego oraz od systemu autorytarnego do demokratycznego, a proces transformacji systemowej na taką skalę nie miał miejsca nigdy wcześniej. Transformacja systemowa rozpoczęta w Europie Środkowej i Wschodniej uzyskała poparcie Wspólnot Europejskich. W listopadzie 1989 r. doszło do spotkania szefów państw i rządów w Paryżu, ma którym rozważano próby przyspieszenia procesów integracyjnych w Europie 1. W kwietniu 1990 r. prezydent Francji François Miterrand oraz kanclerz Niemiec Helmut Kohl zaproponowali zwołanie konferencji w sprawie utworzenia Unii Europejskiej. Jednym z celów Kohla i Mitterranda miało być zdefiniowanie i wprowadzenie w życie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa 2. Ostatecznie zdecydowano, iż w grudniu 1990 r. rozpoczną się równolegle dwie konferencje międzyrządowe dotyczące unii gospodarczej i walutowej oraz unii politycznej. Utworzenie Unii Europejskiej i wzrost jej znaczenia na arenie międzynarodowej W ramach projektu unii politycznej rozpatrywano dwie zasadnicze koncepcje. Pierwsza zakładała stworzenie silnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa w ramach przyszłej Unii Europejskiej, w przyszłości również stworzenie wspólnej polityki obronnej. W koncepcji tej, firmowanej przez Niemcy i Francję, UZE stałaby się integralną częścią UE, a głównym organem decyzyjnym w odniesieniu do UZE byłaby Rada Europejska. Druga koncepcja, reprezentowana przede wszystkim przez Wielką Brytanię, zakładała pozostawienie UZE jako odrębnego podmiotu obronnego, postulowała również odłożenie dyskusji o europejskiej 1 Kazimierz Łastawski, Od idei do integracji europejskiej, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP, Warszawa 2004, s Ryszard Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2007, s. 42.

3 3 Analiza UniaEuropejska.org polityce obronnej na bliżej nieokreśloną przyszłość. Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa postrzegana była przez autorów tej koncepcji jako współpraca o charakterze międzyrządowym z jednogłośnym sposobem podejmowania decyzji. Właśnie propozycja brytyjska ostatecznie uzyskała akceptacje konferencji międzyrządowej 3. Traktat z Maastricht został podpisany 7 lutego 1992 r. Unia Europejska istnieje oficjalnie od 1 listopada, kiedy porozumienie weszło w życie. Traktat wprowadził trojfilarową strukturę Wspólnoty. W filarze II znalazła się Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa (ang. Common Foreign and Security Policy - CFSP), która uzyskała tym samym umocowanie w prawie pierwotnym Unii Europejskiej 4 oraz zastąpiła Europejską Współpracę Polityczną. Traktat z Maastricht utrzymał autonomiczny status UZE, stanowiący integralną część rozwoju UE, która ma prawo zwrócić się do UZE z prośbą o określenie i realizację decyzji i działań Unii, mających skutki dla obronności. W Traktacie dokonano też wyraźnego rozróżnienia między sprawami bezpieczeństwa i obrony bezpieczeństwo powiązano z miękkimi aspektami wojskowości, obronę natomiast określono jako planowanie i użycie siły wojskowej, co pozostawało poza domeną samej UE 5. Kolejne lata przyniosły potrzebę reformy WPZiB. Dyskusja nad jej kształtem była głównym tematem Konferencji Międzyrządowej w Turynie w latach Traktat Amsterdamski dokonał jednak niewielkiego postępu w tej dziedzinie 6 - Rada Europejska uzyskała kompetencje definiowania zasad i ogólnych wytycznych w sprawach dotyczących dziedziny obrony, a stopniowe określanie polityki obronnej powinno być wspierane przez współpracę państw członkowskich w dziedzinie uzbrojenia. Nadal nie rozstrzygnięto kwestii włączenia UZE do UE, ale postanowiono, że Unia Zachodnioeuropejska będzie zapewniać zdolność operacyjną do prowadzenia misji petersberskich 7. UE uzyskała tym samym możliwość wykorzystywania UZE do realizacji swych decyzji i prowadzenia działań operacyjnych, w 3 Wspólna Polityka Zagraniczna, s Postanowienia dotyczące WPZiB znajdują się w Tytule V Traktatu o Unii Europejskiej. 5 R. Zięba, Polityka zagraniczna i bezpieczeństwa Unii Europejskiej, [w:] Jakubowski Wojciech, Wojtaszczyk Konstanty Adam, Społeczeństwo i polityka. Podstawy nauk politycznych, Warszawa 2003, s Traktat został podpisany w Amsterdamie 2 października 1997 r., a wszedł w życie 1 maja 1999 r. 7 Misje petersberskie to operacje humanitarne i ratownicze, misje pokojowe oraz zadania bojowe, których celem jest opanowywanie sytuacji kryzysowych, w tym przywracanie pokoju. Zostały one ustanowione decyzją Rady UZE z 19 czerwca 1992 r. i dotyczą obszarów znajdujących się poza terenem państw członkowskich UZE.

4 4 Analiza UniaEuropejska.org tym o charakterze militarnym 8. Amsterdamska nowelizacja utworzyła także urząd Wysokiego Przedstawiciela ds. WPZiB, którym został Sekretarz Generalny Rady. Zasadnicze zmiany w zakresie WPZiB przyniósł Traktat z Nicei 9. Z art. 17. TUE wykreślono wówczas zapisy o zacieśnianiu współpracy między UE a UZE oraz o roli UZE w formułowaniu i realizacji działań UE związanych z obronnością 10. Realizacją misji petersberskich zajmuje się odtąd sama Unia Europejska pod kierownictwem Rady Europejskiej 11. W Traktacie usankcjonowano również działalność Komitetu Politycznego i Bezpieczeństwa, który ma za zadanie wspomagać Radę w prowadzeniu WPZiB. Ponadto rozszerzono zasadę ściślejszej współpracy na kwestie II filaru, z zastrzeżeniem, iż wzmocniona współpraca nie może dotyczyć spraw wojskowych lub obronności, a także, iż odnosi się wyłącznie do wykonywania wspólnych stanowisk lub wspólnych działań grudnia 2007 r. został podpisany traktat lizboński 13, który zniósł trojfilarową strukturę Unii Europejskiej. Postanowienia dotyczące WPZiB ponownie znalazły się w V rozdziale TUE, który został jednak podzielony na dwa rozdziały Postanowienia ogólne o działaniach zewnętrznych Unii oraz Postanowienia szczególne dotyczące wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa 14. WPZiB wpisana została w całokształt działań zewnętrznych Unii, co potwierdza odejście od charakteru filarowego. Większe uprawnienia w zakresie WPZiB otrzymała Rada Europejska, jednak WPZiB nadal podlega szczególnym zasadom i procedurom, a w jej obszarze wyklucza się podejmowanie aktów prawodawczych 15. Traktat tworzy także nowy urząd wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i bezpieczeństwa 16, który ma stanąć na czele Rady Ministrów Spraw Zagranicznych 17. Głównym problemem traktatu lizbońskiego okazały się trudności z jego ratyfikacją. 8 R. Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna, s Traktat Nicejski podpisany został 26 lutego 2001 r., a wszedł w życie 1 lutego 2003 r. 10 R. Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna, s Zgodnie z treścią deklaracji marsylskiej Rady Ministerialnej UZE z listopada 2000 r., Unia Zachodnioeuropejska utrzymała swoje pozostałe swoje funkcje oraz ograniczone struktury i formalnie istnieje do dnia dzisiejszego. 12 R. Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna, s Traktat Lizboński powstał po tym, jak niepowodzeniem zakończyła się ratyfikacja Traktatu ustanawiającego konstytucję dla Europy. TUKE podpisany został 29 października 2004 r. w Rzymie, jednak podczas procedury ratyfikacyjnej obywatele Francji i Holandii opowiedzieli się przeciwko Traktatowi. 14 Wersja skonsolidowana Traktatu o Unii Europejskiej, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej z 9 maja 2008 r. seria C, nr 115, s Ibidem, s Ma być to urząd o zupełnie nowym charakterze, którzy zastąpi Wysokiego Przedstawiciela ds. WPZiB, komisarza ds. stosunków zewnętrznych oraz przejmie część kompetencji urzędującej prezydencji przy Radzie UE. 17 Według zapisów Traktatu Lizbońskiego Rada UE zostanie przemianowana na Radę Ministrów.

5 5 Analiza UniaEuropejska.org Negatywny wynik referendum, które odbyło się w czerwcu 2008 r. w Irlandii, spowodował, że nie udało się dotrzymać planowanego terminu wejścia w życie traktatu wraz z początkiem 2009 r. Ostatecznie, dokument wszedł w życie 1 grudnia 2009 r. Budowa Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony Równolegle z rozwojem WPZiB, Wspólnota podjęła działania zmierzające do przejęcia większej odpowiedzialności za własna obronę. Postulaty zwiększenia autonomii obronnej Europy zachodniej pojawiły się już w pierwszej połowie lat 80. i związane były z kontrowersjami wokół NATO. W ten sposób zrodziła się koncepcja Europejskiej Tożsamości Bezpieczeństwa i Obrony (ang. European Security and Defence Identity ESDI). NATO zaakceptowało i rozwinęło koncepcję ESDI na spotkaniach Rady Północnoatlantyckiej w Brukseli w styczniu 1994 r. oraz w Berlinie w czerwcu 1996 r. Zdecydowano również o stworzeniu Połączonych Sil Wielonarodowych do Zadań Specjalnych (ang. Combined Joint Tasks Force CJTF). Siły CJTF miały być wykorzystywane w operacjach bez udziału Stanów Zjednoczonych, Sojusz natomiast miał zapewnić Europejczykom niezbędne wyposażenie. Problem polegał jednak na tym, iż samo NATO dysponowało ograniczoną ilością zasobów, dlatego w praktyce powodzenie koncepcji CJTF uzależnione zostało od udostępnienia Europie zasobów wojskowych USA. Nie rozstrzygnięto także kwestii politycznego kierownictwa nad CJTF, a samą koncepcję ETBiO podważała niska efektywność UZE. Ostateczne fiasko koncepcji ETBiO spowodował kryzys kosowski, który pokazał brak wiarygodności militarnej projektu 18. Równie istotna okazała się częściowa zmiana stanowiska Wielkiej Brytanii. Już na szczycie szefów państw i rządów w Pörtschach w październiku 1998 r., nowo wybrany premier Zjednoczonego Królestwa wyraził gotowość do debaty nad budową obronnego aspektu Wspólnoty, włącznie z inkorporacją UZE do UE. Dowodem na wycofanie kategorycznego weta wobec unijnej polityki obronnej była francusko-brytyjska Deklaracja w sprawie obrony europejskiej z Saint-Malo z grudnia 1998 r. Jeden z punktów deklaracji podkreślał konieczność posiadania przez Unię zdolności do podejmowania autonomicznych działań w 18 Ibidem, s. 32.

6 6 Analiza UniaEuropejska.org przypadku międzynarodowych kryzysów, która obejmowałaby również dysponowanie siłą wojskową i możliwością jej użycia 19. Na francusko-brytyjskim spotkaniu przyjęto również ideę włączenia UZE do UE, a więc propozycję przekazania potencjału wojskowego UZE do struktur UE, która mogłaby łatwiej określić wymogi casus foederis z Traktatu Brukselskiego w odniesieniu do państw o odmiennym statusie członkowstwa w UZE. Inicjatywa francusko-brytyjska została podjęta na szczycie Rady Europejskiej w Kolonii w kwietniu 1999 r. oraz w Helsinkach w grudniu 1999 r. Właśnie w dokumentach dołączonych do konkluzji z posiedzenia w Kolonii po raz pierwszy został użyty termin Wspólna Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony, którym określono nową politykę UE, realizowaną jednak w ramach II filaru Unii. Deklaracja z Kolonii zapowiadała włączenie do UE tych funkcji UZE, które są konieczne do samodzielnego prowadzenia misji petersberskich. Proces ten miał zapewnić Unii uzyskanie samodzielnych zdolności operacyjnych. Do Wspólnoty nie włączono jednak art. 5 Traktatu Brukselskiego z 1948 r., który zawierał gwarancje zbiorowej obrony państw członkowskich UZE. Europejską Politykę Bezpieczeństwa i Obrony (ang. European Security and Defence Policy ESPD) ograniczono do realizacji misji petersberskich 20. Podkreślono zarazem, że podstawą zbiorowej obrony państw członkowskich pozostaje Sojusz Północnoatlantycki, a inkorporacja niektórych funkcji UZE nie może naruszyć zróżnicowanego statusu państw członkowskich UE w zakresie zbiorowej obrony 21. Ustalenia Rady Europejskiej z Helsinek doprecyzowały zasady funkcjonowania EPBiO. Rada Europejska pokreśliła, że w przypadku, gdy NATO jako całość nie byłoby zaangażowane w konkretny kryzys międzynarodowy, Unia powinna samodzielnie prowadzić operacje wojskowe. A w celu wypełniania misji petersberskich państwa Unii mają być gotowe do wystawienia w ciągu 60 dni i utrzymania przez okres co najmniej roku sił wojskowych w liczbie tysięcy 22. W ten sposób powstała koncepcja Europejskiego Celu 19 J. Barcik, Europejska polityka bezpieczeństwa i obrony. Aspekty prawne i polityczne, Oficyna Wydawnicza BRANTA, Bydgoszcz-Katowice 2008, s Joanna Starzyk-Sulejewska twierdzi, iż z tego powodu decyzje z Kolonii zahamowały w pewien sposób rozwój EPBiO. Deklaracja kolońska pomija bowiem zapis Traktatu Amsterdamskiego dotyczący stopniowego kształtowania wspólnej polityki obronnej ( ), która może prowadzić do wspólnej obronności. Casus foederis pozostawał zatem w ramach Unii Zachodnioeuropejskiej, ale w związku z przekazaniem UE zdolności operacyjnych tej organizacji, dalszy sens istnienia UZE stanął pod znakiem zapytania. Zob. Joanna Starzyk-Sulejewska, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej, Oficyna Wydawnicza ASPRA, Warszawa 2001, s J. Barcik, op. cit., s Siły wojskowe Unii powinny wyposażone we własne struktury logistyczne i struktury dowodzenia. Wkrótce państwa UE zadeklarowały oddanie do dyspozycji unijnych Sił Szybkiego Reagowania (ang. Rapid Reaction Force RRF) 100 tys. żołnierzy.

7 7 Analiza UniaEuropejska.org Zasadniczego (ang. European Headline Goal EHG 23 ). W Helsinkach uregulowano także kwestię organów EPBiO 24, zasady współpracy z NATO oraz kwestię niewojskowych środków rozwiązywania kryzysów 25. Projektowana EPBiO otrzymała charakter międzyrządowy i wykluczyła powstanie armii europejskiej. Głównym gwarantem zbiorowej obrony pozostał Sojusz Północnoatlantycki, choć Unia Europejska uzyskała ograniczone możliwości samodzielnego działania w sytuacjach kryzysowych. Na unijnym szczycie w Nicei uzgodniono tekst nowego traktatu i dołączono do niego deklarację dotyczącą EPBiO oraz postulującą szybkie osiągnięcie przez Unię zdolności operacyjnej. Traktat nicejski oficjalnie poszerzał WPZiB o komponent obronny 26. W ten sposób przybliżono realizację zapowiedzi z Maastricht o określeniu przez UE wspólnej polityki obronnej i stworzeniu w przyszłości wspólnej obrony. EPBiO stała się militarnym narzędziem WPZiB 27. Tym samym zaangażowanie Unii w zakresie polityki bezpieczeństwa i obrony osiągnęło taki poziom, iż niezbędne okazało się sformułowanie unijnej strategii bezpieczeństwa. Dokument Bezpieczna Europa w lepszym świecie: Europejska strategia bezpieczeństwa został zatwierdzony przez Radę Europejską w Brukseli 12 grudnia 2003 r. W strategii zapisano, iż Unia jest globalnym graczem i jest gotowa dzielić odpowiedzialność za globalne bezpieczeństwo i budowanie lepszego świata 28. Dokument został podzielony na trzy zasadnicze części: w pierwszej skupiono się na globalnych wyzwaniach i zagrożeniach, w drugiej części określono cele strategiczne Unii, w trzeciej przedstawiono implikacje polityczne dla Europy. W pierwszej części strategii stwierdzono, iż w okresie po zimnej wojnie znacznie wzrosła otwartość granic, a zatem nastąpiło trwałe powiązanie zewnętrznych i wewnętrznych 23 Wobec trudności w realizacji tego programu, został on zastąpiony w czerwcu 2004 r. przez Cel Operacyjny 2010 (2010 Headline Goal), który wydłużył perspektywę pełnego przygotowania Unii Europejskiej do prowadzenia wojskowych misji petersberskich. Zob. Ryszard Zięba, Koncepcja bezpieczeństwa Unii Europejskiej, [w:] Ryszard Zięba (red.), Bezpieczeństwo międzynarodowe po zimnej wojnie, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008, s Przede wszystkim zapowiedziano utworzenie Komitetu ds. Cywilnych Aspektów Zarządzania Kryzysowego (ang. skrót CivCom), Komitetu Politycznego i Bezpieczeństwa, Komitetu Wojskowego oraz Sztabu Wojskowego. 25 Postulowano przede wszystkim przygotowanie odpowiedniego personelu, udostępnienie specjalnej bazy danych oraz stworzenie Funduszu Szybkiego Reagowania. 26 R. Zięba, Europejska Polityka Bezpieczeństwa, s R. Zięba, Instytucjonalizacja bezpieczeństwa, s Ryszard Zięba, Europejska Polityka Bezpieczeństwa, s. 52.

8 8 Analiza UniaEuropejska.org aspektów bezpieczeństwa. Do głównych zagrożeń zaliczono terroryzm, proliferację broni masowego rażenia oraz konflikty regionalne, upadek niektórych państw i przestępczość zorganizowaną. W części drugiej sformułowano cele strategiczne Unii Europejskiej. Zauważono, iż nowe zagrożenia nie mają charakteru wyłącznie wojskowego, a zatem nie należy ich zwalczać metodami czysto wojskowymi. Do najważniejszych celów Wspólnoty zaliczono: - budowanie bezpieczeństwa w swoim sąsiedztwie poprzez integrowanie przystępujących do Unii państw, zaangażowanie na Bałkanach, w południowym Kaukazie oraz na Bliskim Wschodzie, a także pogłębianie współpracy w ramach Partnerstwa Śródziemnomorskiego; - umacnianie społeczności międzynarodowej i wspieranie porządku opartego na prawie międzynarodowym 29. W trzeciej części dokumentu zawarto wnioski dla WPZiB oraz EPBiO. Zauważono, iż Unia musi być bardziej aktywna, bardziej przysposobiona i bardziej spójna. Do zarządzania kryzysowego i zapobiegania konfliktom UE powinna wykorzystywać pełniej środki, jakimi dysponuje działania dyplomatyczne, wojskowe i cywilne, handlowe i prorozwojowe. Stwierdzono, iż Unia licząca 25 państw powinna być w stanie prowadzić kilka operacji zagranicznych równocześnie. Strategia zwraca też uwagę na znaczenie stałych porozumień między NATO a UE w procesie zwiększania zdolności operacyjnej Unii oraz w celu budowania partnerstwa strategicznego NATO UE w zarządzaniu kryzysowym. Dokument podkreśla zarazem konieczność współpracy z organizacjami międzynarodowymi oraz kluczowymi aktorami stosunków międzynarodowych, a zrównoważone i efektywne partnerstwo z USA uznaje za ważne dążenie Wspólnoty 30. *** Przyjęcie większej odpowiedzialności za bezpieczeństwo międzynarodowe w swoim otoczeniu oraz chęć samodzielnego planowania misji petersberskich spowodowały konieczność utworzenia własnych organów planistycznych. Na spotkaniu ministrów spraw zagranicznych w Neapolu w listopadzie 2003 r. zdecydowano o utworzeniu stałej komórki planistycznej UE przy Kwaterze Głównej NATO w Europie (ang. SHAPE) oraz biura 29 Ryszard Zięba, Europejska Polityka Bezpieczeństwa, s Ibidem, s

9 9 Analiza UniaEuropejska.org łącznikowego Sojuszu przy Sztabie Wojskowym UE oraz unijnej komórki cywilnowojskowej w ramach Sztabu. Unijna komórka w SHAPE miałaby odpowiadać za planowanie misji operacyjnych z wykorzystaniem zasobów NATO. W przypadku autonomicznych misji UE planowanie odbywałoby się w sztabach narodowych lub w Brukseli 31. Istotnym ograniczeniem zdolności Wspólnoty w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony był względnie słaby przemysł zbrojeniowy. Również w tej kwestii, w dużej mierze dzięki poparciu Komisji Europejskiej, udało się dokonać pewnego postępu. Po wielu dyskusjach ustanowiono decyzją Rady z 12 lipca 2004 r. Europejską Agencję Obrony (ang. EDA), jako organ ds. rozwoju zdolności obronnych, badań, zamówień i uzbrojenia. EPBiO przejęła także niektóre agendy UZE. O początku 2002 r. na potrzeby UZE pracują Centrum Satelitarne w Torrejón oraz Instytut Studiów Bezpieczeństwa w Paryżu. W ramach polityki treningowo-szkoleniowej EPBiO utworzono Europejskie Kolegium Bezpieczeństwa i Obrony. Kolegium działa jako sieć współpracujących narodowych instytucji i nie potrzebuje własnej infrastruktury 32. Równocześnie Unia podjęła konkretnie działania na rzecz rozwoju zdolności wojskowych oraz cywilnych, aby uzyskać realną i samodzielną możliwość prowadzenia operacji antykryzysowych. Budowanie sił szybkiego reagowania opiera się na wnoszeniu wkładów poszczególnych państw członkowskich, nie można zatem mówić o powstaniu armii europejskiej. Jednak oddanie narodowych zasobów do realizacji wspólnego celu wskazuje na pewien element ponadnarodowości 33. Już w grudniu 2001 r. Rada Europejska ogłosiła, iż Unia osiągnęła częściową zdolność operacyjną. Wówczas przyjęto także Plan Działania na Rzecz Europejskich Zdolności Obronnych (ang. ECAP), którego realizacja powinna uzupełnić braki i niedobry UE zakresie reagowania kryzysowego. Podjęte decyzje napotkały na liczne problemy podczas ich wdrażania w życie, stanowią one jednak zasadnicze przewartościowanie wzajemnych relacji Unii i Sojuszu w zakresie bezpieczeństwa europejskiego. *** 31 R. Zięba, Europejska Polityka Bezpieczeństwa, s Ibidem, s Ibidem, s. 65.

10 10 Analiza UniaEuropejska.org Ratyfikacja traktatu lizbońskiego oznacza dalsze wzmocnienie ESDP. Postanowienia dotyczące wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony znalazły się w Rozdziale 2 Tytułu V Traktatu, a dokładnie w Sekcji 2 tego rozdziału. Traktat ustanawia możliwość stworzenia wspólnej obrony na podstawie jednomyślnej decyzji Rady Europejskiej. Potwierdza zarazem specyfikę polityki zapisanej w omawianej sekcji i podkreśla poszanowanie zobowiązań niektórych państw, jakie wynikają z traktatu północnoatlantyckiego 34. W przypadku gdy państwo członkowskie stanie się ofiarą zbrojnej agresji na jego terytorium, pozostałe państwa mają obowiązek udzielenia mu pomocy i wsparcia przy zastosowaniu wszelkich dostępnych im środków, zgodnie z artykułem 51 Karty Narodów Zjednoczonych 35. Pojawia się również tzw. klauzula sojusznicza, która zobowiązuje państwa członkowskie do udzielenia wzajemnej pomocy w przypadku klęsk żywiołowych i ataków terrorystycznych. Dokument lizboński ustanowił także tzw. strukturalną współpracę w dziedzinie bezpieczeństwa. Mogą ustanowić ją państwa, które spełniają wyższe kryteria zdolności wojskowej oraz zaciągnęły w tej dziedzinie dalej idące zobowiązania w związku ze szczególnie wymagającymi misjami. O ustanowieniu stałej współpracy strukturalnej decyduje Rada. Inny zapis traktatowy pozwolił uzyskać umocowanie w prawie pierwotnym Europejskiej Agencji Obronnej 36. Ryszard Zięba uważa, że już od wiosny 2003 r. 37 UE dysonuje wystarczającym potencjałem cywilnym i wojskowym do podejmowania misji humanitarnych i ratowniczych. Natomiast przeprowadzanie operacji wymuszania pokoju, a także równoległe prowadzenie kilku operacji, może jeszcze stwarzać problemy 38. Częściowo, miały one zostać rozwiązane poprzez wykonanie nowego Celu Operacyjnego 2010 (ang. Headline Goal 2010), który został oficjalnie przyjęty przez Radę w 2004 r. i zastąpił helsiński Europejski Cel Operacyjny 39. Artykuł powstał na podstawie fragmentów pracy magisterskiej Tomasza Betki pod tytułem Nowa rola Unii Europejskiej i NATO na arenie międzynarodowej. Implikacje dla bezpieczeństwa współczesnej 34 Wersja skonsolidowana Traktatu..., Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej z 9 maja 2008 r. seria C, nr 115, s Ibidem. 36 Ibidem. 37 W maju 2003 r. odbyła się trzecia konferencja planistyczna oraz spotkanie Rady UE, na którym ministrowie spraw zagranicznych oraz ministrowie obrony państw członkowskich odnotowali wyraźne postępy w rozwoju ESDP. 38 R. Zięba, Europejska Polityka Bezpieczeństwa, s Dobrym przykładem działań na rzecz poprawy zdolności wojskowych UE jest zainicjowana w lutym 2004 r. niemiecko-francusko-brytyjska koncepcja grup bojowych.

11 Analiza UniaEuropejska.org 11 Analiza UniaEuropejska.org Europy, pisanej pod kierunkiem prof. dr. hab. Ryszarda Zięby i obronionej we wrześniu 2009 r. na WDiNP Uniwersytetu Warszawskiego. Bibliografia: Barcik Jacek, Europejska polityka bezpieczeństwa i obrony. Aspekty prawne i polityczne, Oficyna Wydawnicza BRANTA, Bydgoszcz-Katowice Łastawski Kazimierz, Od idei do integracji europejskiej, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP, Warszawa Starzyk-Sulejewska Joanna, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej, Oficyna Wydawnicza ASPRA, Warszawa Wersja skonsolidowana Traktatu o Unii Europejskiej, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej z 9 maja 2008 r. seria C, nr 115, s Wersja skonsolidowana Traktatu o Unii Europejskiej, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej z 29 grudnia 2006 r., seria C, nr 321 E, s Zięba Ryszard, Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa Zięba Ryszard, Instytucjonalizacja bezpieczeństwa europejskiego, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa Zięba Ryszard, Koncepcja bezpieczeństwa Unii Europejskiej, [w:] Ryszard Zięba (red.), Bezpieczeństwo międzynarodowe po zimnej wojnie, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008, s Zięba, Polityka zagraniczna i bezpieczeństwa Unii Europejskiej, [w:] Jakubowski Wojciech, Wojtaszczyk Konstanty Adam, Społeczeństwo i polityka. Podstawy nauk politycznych, Warszawa 2003, s