Szkółkarstwo leśne. Jan Kowalczyk Wykład kwietnia 2017 r.

Szkółkarstwo leśne Jan Kowalczyk Wykład 5 23 kwietnia 2017 r.

Treść wykładu: Historia Model szkółkarstwa leśnego w Polsce, Przyrodnicze i ekonomiczne uwarunkowania produkcji szkółkarskiej Szkółki tradycyjne 2

Wstęp: Las, jeśli nie powstał w sposób naturalny, jest sadzony przez leśników. Sadzonki hoduje się w szkółkach. Zajmują one ok. 2,7 tys. ha Produkują rocznie ponad 800 mln sadzonek drzew oraz prawie 13 mln sadzonek krzewów. 3

4

Historia: 5

Publikacje Polskie szkółkarstwo osiągnęło w ostatnich 20 latach wysoki poziom i stało się jedną najnowocześniejszych gałęzi gospodarstwa leśnego. Wobec zmieniających się warunków środowiskowych pojawiają się nowe zagadnienia związane z ulepszaniem lub weryfikacją stosowanych metod bądź z koniecznością stosowania nowych rozwiązań. Prof. Władysław Chałupka http://www.lasy.gov.pl/publikacje/copy_of_gospodarkalesna/hodowla/szkolkarstwo-lesne-od-a-do-z/view 6

Publikacje Publikacja Szkółkarstwo kontenerowe Nowe technologie i techniki w szkółkarstwie leśnym, II wydanie, idealnie wpisuje się w realizowany scenariusz zdarzeń. Jest poradnikiem i jednocześnie instrukcją postępowania w szkółce kontenerowej, określającą sposoby hodowli sadzonek wielu gatunków przy wykorzystaniu nowoczesnych technologii i środków technicznych. W podręczniku zostały wykorzystane krajowe doświadczenia, które są unikalne w wielu aspektach, a autorytet autorów jest najlepszą rekomendacją dla publikacji. WOJCIECH FONDER 7

Historia: W Polsce dominującym sposobem odnowienia lasu od wielu dziesięcioleci pozostaje odnowienie sztuczne. Aktualnie, pomimo przyjęcia zasad trwale zrównoważonej gospodarki leśnej, naturalne odnowienie lasu stanowi niespełna 5% całkowitej powierzchni odnowień. Pozostała, zasadnicza część, odnawiana jest sztucznie przez sadzenie materiału rozmnożeniowego, hodowanego w szkółkach leśnych. Szkółkarstwo leśne w Lasach Państwowych, obecny jego kształt, powstawał w okresie ostatnich kilku dekad. Historia i cechy wyróżniające państwowe szkółkarstwo leśne, model, który często przedstawiamy jako nasze poważne osiągnięcie (nazywany polskim modelem szkółkarstwa leśnego PMSzL), powstawał przez wiele dziesięcioleci ubiegłego wieku. 8

Historia: Szkółkarstwo leśne po drugiej wojnie światowej, podobnie jak i wiele innych działów gospodarki leśnej w Lasach Państwowych, zostało odtworzone i zbudowane od podstaw. Początkowo zakładano niewielkie, czasowe szkółki gospodarcze w leśnictwach, położone w pobliżu powierzchni odnowieniowych, mające za zadanie zaspokojenie potrzeb na materiał sadzeniowy do odnowienia powierzchni leśnych i zalesienia gruntów rolnych, ograniczone w produkcji do obsługi zasięgu terytorialnego jednostki macierzystej. Takich malutkich, najczęściej kilkunasto-arowych szkółek, znajdowało się w nadleśnictwie kilka lub kilkanaście. 9

Historia: Uprawa gleby, siewy, pielęgnacja i ochrona hodowanego materiału rozmnożeniowego wykonywana była ręcznie lub co najwyżej za pomocą sprzężaju konnego. W powszechnym użytkowaniu znajdowały się siewniki ręczne, znaczniki, opielacze i inne proste narzędzia. Szkółkę prowadził leśniczy, od którego wiedzy i doświadczenia uzależniony był poziom, wielkość i jakość produkcji sadzonek. Wachlarz gatunkowy hodowanych sadzonek był skromny, z reguły przeważały gatunki iglaste, głównie sosna zwyczajna i świerk pospolity. Tak proste środki produkcji, oparte na pracy ręcznej, odznaczały się ogromną pracochłonnością, jednak zapewniały olbrzymią na ówczesne czasy łączną produkcję sadzonek, osiągającą blisko 4 miliardy sztuk rocznie. 10

Historia: Wielką zaletą tego typu hodowli sadzonek były warunki wzrostu siewek, zbliżone do naturalnych, panujących w miejscach sadzenia. W latach pięćdziesiątych nastąpił znaczący rozwój nauk rolniczych i technik stosowanych w rolnictwie państwowym, od którego leśnictwo zapożyczyło wiele metod i technologii (uprawa gleby, nawożenie, szczepienia, maszyny). Zaczęły powstawać szkółki stałe, początkowo niewielkie, ale z biegiem czasu coraz większe lub tzw. szkółki zespolone, składające się z kilku mniejszych, podlegających wspólnemu zarządzaniu. W latach sześćdziesiątych zwiększające się rozmiary powierzchniowe zalesień i odnowień oraz późniejsza reorganizacja w Lasach Państwowych, wymusiły i przyśpieszyły proces wdrażania w nadleśnictwach nowych rozwiązań organizacyjnych, a także technologicznych w szkółkarstwie leśnym. 11

Historia: Połączenie kilku nadleśnictw w jedno duże gospodarstwo leśne, mające pewną samodzielność finansową, umożliwiło koncentrację produkcji szkółkarskiej i wymusiło jej mechanizację oraz specjalizację poprzez stałe podnoszenie poziomu wiedzy (teoretyczne i praktyczne przygotowanie szkółkarzy). W latach siedemdziesiątych nastąpił dalszy rozwój szkółkarstwa i ukształtowanie się modelu wielkopowierzchniowej, centralnej szkółki, składającej się z kilku lub rzadko kilkunastu kwater o przeciętnej powierzchni około 1 hektara, rozdzielonych kulisami drzewostanu lub pasami przeciwwietrznymi. Dopracowano się również technologii produkcji szkółkarskiej, opisanej w Zasadach Hodowli Lasu, która praktycznie obowiązuje do dnia dzisiejszego. 12

Historia: Zgodnie z nimi, hoduje się bogaty zestaw gatunków drzew i krzewów na potrzeby nadleśnictwa oraz nadzorowanych lasów niepaństwowych. W latach osiemdziesiątych nadal rozwijała się tylko wiedza związana ze szkółkarstwem. Jednak w porównaniu z nowoczesnym zachodem, pogłębiała się przepaść w uzbrojeniu technicznym i mechanizacji prac polowych na szkółkach oraz infrastrukturze. Dopiero w 1989 roku, po transformacji ustroju państwa, otwarciu się na zachód i urealnieniu wartości walut wymienialnych, nastąpiło poważne doinwestowanie szkółek leśnych w Lasach Państwowych. 13

Historia: Główny strumień środków inwestycyjnych skierowany został na zakup maszyn i urządzeń dla szkółek otwartych, instalację deszczowni oraz budowę lub modernizację zaplecza technicznego, jak też socjalnego. Jednocześnie unowocześniano i modernizowano infrastrukturę nasiennictwa leśnego. Podjęto również na skalę gospodarczą wdrożenie techno-logii produkcji sadzonek z zakrytym systemem korzeniowym w warunkach kontrolowanych. Pierwsza szkółka, produkująca w tej technologii, powstała w 1992 roku w Nadleśnictwie Śnieżka, a następne w Nadleśnictwie Rudy Raciborskie w 1997roku i Jabłonnie w 2000 roku. W szkółkach tych zainstalowano importowane ze Szwecji maszyny, wykorzystując technologię skandynawską, a także własne doświadczenia i polską technologię, zastosowaną w latach 70 w Nadleśnictwie Nawojowa. 14

Historia: Wyróżnikiem tego typu produkcji jest nowoczesna technologia polegająca na pełnej automatyzacji i sterowaniu kontrolowanymi warunkami wzrostu materiału sadzeniowego. Szkółki kontenerowe i zastosowane tam rozwiązania stały się motorem rozwoju szkółkarstwa leśnego, podnosząc jego poziom do porównywalnego z innymi rozwiniętymi krajami. Obecny stan i prawdopodobne kierunki rozwojowe szkółkarstwa leśnego na następną dekadę, szczególnie w zakresie organizacyjnym i własnościowym, określa nowy program opracowany przez dyrekcję generalną LP w ścisłej współpracy ze wszystkimi dyrekcjami regionalnymi. 15

Historia: Można mieć nadzieję, graniczącą z pewnością, że w najbliższych latach nie nastąpią radykalne zmiany w tym zakresie, a szkółkarstwo będzie stopniowo ewoluować w kierunku dalszych ulepszeń, zmierzających do naturalizacji hodowli leśnego materiału rozmnożeniowego. Osiągnięty stan szkółkarstwa leśnego jest więcej niż zadowalający i nie ma racjonalnych przesłanek do jego przekształceń w zakresie organizacyjno-prawnym. Konieczne natomiast są dalsze zmiany technologiczne, zwłaszcza rozszerzenie produkcji sadzonek z zakrytym systemem korzeniowym, w kontrolowanych warunkach szkółek kontenerowych. 16

Model szkółkarstwa leśnego w Polsce Większość szkółek to szkółki klasyczne, w których produkuje się sadzonki z odkrytym systemem korzeniowym. Oprócz nich istnieją nowoczesne szkółki kontenerowe, z których pochodzą sadzonki z zakrytym systemem korzeniowym oraz sadzonki mikoryzowane. Ta nowoczesna technologia zapewnia produkcję najlepszej jakości materiału sadzeniowego, zapewniającego bardzo wysoką udatność upraw. 17

Model szkółkarstwa leśnego w Polsce Materiał sadzeniowy na potrzeby zalesienia gruntów i odnowienia lasu produkowany jest w szkółkach leśnych. W roku 1998 ich liczba wynosiła 1385, a łączna powierzchnia produkcyjna - 3521 ha. Przeciętna powierzchnia produkcyjna szkółki leśnej wynosiła 2,54 ha dla całego kraju oraz 1,54 ha dla rejonów górskich. Od roku 1993 powierzchnia produkcyjna szkółek leśnych zwiększała się, głównie z powodu dostosowaniu produkcji sadzonek do wzrastających potrzeb gospodarczych związanych z realizacją zalesienia powierzchni gruntów rolnych i nieużytków oraz odnowienia lasu (łącznie z jego przebudową). Lokalnie występowały trudności z zaspokojeniem zapotrzebowania na materiał sadzeniowy niektórych gatunków liściastych (Bk, Db, bsz) i modrzewia europejskiego spowodowane brakiem nasion wynikającym z nieurodzaju i ograniczeń regionalizacji nasiennej. Łączna produkcja w szkółkach leśnych w 1998 r. wyniosła 1 391 mln. sztuk sadzonek, w tym drzew iglastych 713 mln. liściastych 652 mln,.krzewów 26 mln. Przeciętna powierzchnia szkółki w kraju wynosi 2.54 18

Model szkółkarstwa leśnego w Polsce Gospodarka szkółkarska w lasach określa rozmiar produkcji szkółkarskiej z określeniem ilości, gatunku i asortymentu materiału sadzeniowego w ramach wieloletnich i bieżących zadań hodowlanych. (Zasady hodowli lasu). Stosuje się zasadę samowystarczalności produkcji szkółkarskiej na poziomie nadleśnictw. Jakość sadzonek określają normy. 19

Model szkółkarstwa leśnego w Polsce Szkółki leśne pomagają leśnikom wyhodować zdrowe i odporne drzewka. Warunki w szkółkach są bardziej przyjazne, jednak niemalże identyczne do naturalnych. Tam młode drzewa są pod troskliwą opieką leśnika szkółkarza. Jednoroczne lub 2-3 letnie drzewka trafiają do lasu, gdzie sadzi się je w miejscach wycięcia starego lasu, możliwe jest też posadzenie na gruntach rolnych, przeznaczonych do powstania lasu. Kiedy drzewka są już posadzone, powstaje uprawa. Sadzonek może być wiele: nawet 10 tys. sztuk na 1 hektarze. Faktem jest, że nie wszystkie sadzonki zniosą niekorzystne czynniki zewnętrzne, a część z nich po prostu się nie przyjmie. I faza rozwoju trwa do momentu, kiedy drzewka zaczynają przeszkadzać sobie nawzajem. Do tego czasu, sadzonki powinny mieć opiekę w formie regularnego pielenia, wykaszania trawy i chwastów, które zabierają drzewom wodę i pokarm. Następnie rozpoczyna się rywalizacja pomiędzy drzewkami. Konkurencja ta eliminuje drzewa chore, słabe, gorzej przystosowane. Drzewka te podczas tzw. oczyszczania pielęgnacyjnego, zostaną wycięte. Ilość posadzonych drzew została tym samym zredukowana do odpowiedniej. Często zdarza się, że sadzonki umierają już w pierwszym roku swego istnienia. Wraz z wiekiem odporność drzewek wzrasta Młody las powstały w warunkach naturalnych bardzo ciężko jest utrzymać. 20

Model szkółkarstwa leśnego w Polsce Szkółka leśna jest to wydzielona powierzchnia, na której produkuje się materiał sadzeniowy (siewki, sadzonki) drzew i krzewów leśnych do odnowień i zalesień. W zależności od przyjętego kryterium, szkółki można podzielić następująco. Z punktu widzenia celów produkcyjnych wyróżnia się: 1. Szkółki leśne, w których prowadzi się produkcję: materiału sadzeniowego drzew i krzewów - jednorocznego lub kilkuletniego, nie szkółkowanego lub szkółkowanego - do odnowień, zalesień, zakładania plantacji drzew leśnych, do poprawek, uzupełnień, dolesień i wprowadzania podszytów; materiału sadzeniowego wyjściowego do dalszej produkcji drzew i krzewów w szkółkach zadrzewieniowych nie prowadzących działu rozmnażania; materiału sadzeniowego na specjalne cele przy uwzględnieniu wymagań stawianych przez odbiorcę; materiału wyjściowego do rozmnażania wegetatywnego w matecznikach elitarnych i gospodarczych, 2. Szkółki zadrzewieniowe w których prowadzona jest produkcja wieloletnich sadzonek drzew i krzewów przeznaczonych do zadrzewień. 21

Ze względu na układ powierzchni rozróżnia się: Szkółki scalone, tworzące jedną dużą powierzchnię. Charakteryzują się one niekorzystnymi dla produkcji warunkami mikroklimatycznymi. Duże nasłonecznienie i wiatry na odkrytym terenie prowadzą do degradacji warunków siedliskowych. W celu poprawy warunków mikroklimatu zakłada się pasy ochronne z różnych gatunków drzew i krzewów. Zaletą tych szkółek jest koncentracja, ułatwiająca prace gospodarcze, organizacyjne i transportowe. Szkółki zespolone, złożone z kilku odrębnych pól, położonych wewnątrz drzewostanu i oddzielonych od siebie szerokimi kulisami drzewostanu (szerokość około 50 m), które hamują wiatry wysuszające glebę. Mikroklimat tych szkółek jest korzystniejszy dla produkcji roślinnej. Wielkość pojedynczych pól waha się w granicach od 0,5 do 3 ha. Ze względów ekonomicznych, pola szkółki zespolonej powinny być w miarę możności niezbyt daleko od siebie. Łatwiej wówczas o wykorzystanie sprzętu mechanicznego, urządzeń deszczownianych i właściwą organizację pracy. Prowadzenie produkcji w tych szkółkach jest mniej pracochłonne i wysoko efektywne

Z uwagi na wielkość dzieli się szkółki na małe, czyli gospodarcze (poniżej 3 ha), średnie (3-10 ha) i duże (ponad 10 ha). Ze względu na długotrwałość gospodarowania wyróżnia się szkółki stałe, w których sadzonki produkuje się przez wiele lat oraz czasowe, użytkowane tylko przez kilka lat i po wyczerpaniu gleby są likwidowane. Z uwagi na kryterium osłony górnej rozróżnia się szkółki otwarte, które zakłada się na powierzchni wykarczowanej i podokapowe, w których pod okapem odpowiednio prześwietlonego drzewostanu hoduje się sadzonki gatunków cienioznośnych (jodła, buk). Przy planowaniu powierzchni szkółki należy uwzględnić powtarzalność stosowanego w niej płodozmianu i najwyższe w założonym okresie planowania zapotrzebowanie roczne na sadzonki o określonych symbolach produkcyjnych do sztucznego odnowienia i zalesień. Powierzchnię szkółki rozdziela się na działki produkcyjne, a te dzieli się na kwatery o równej powierzchni. Kwatery są rozdzielone drogami wewnętrznymi. Kwatery dzieli się na taką samą liczbę grzęd o szer. 1m. Całkowita szerokość działki nie powinna przekraczać 100 m, a jej długość do 300 m. Powierzchnię szkółki dzieli się na kwatery

Zasady i warunki lokalizacji szkółek Właściwa lokalizacja szkółek ma ogromny wpływ na wyniki produkcji szkółkarskiej. Dokonując wyboru terenów pod szkółki należy brać pod uwagę następujące czynniki: 1. przydatność ze względu na konfigurację powierzchni, 2. warunki glebowe, 3. wodne, 4. klimatyczne, 5. transportowe 6. zaplecze robotnicze 7. możliwości zaopatrywania się w masę organiczną do nawożenia 8. wyposażenie w energię elektryczną. 24

Przydatność ze względu na konfigurację powierzchni Najodpowiedniejszy pod szkółki jest teren równy, Najodpowiedniejsze pod szkółkę leśną są gleby bielicowe słabo zbielicowane, rdzawe, płowe i brunatne występujące w borze mieszanym świeżym i lesie mieszanym, a dla szkółek zadrzewieniowych wyjątkowo i w lesie świeżym. Nie nadają się pod szkółkę leśną gleby piaszczyste (głębokie piaski luźne) oraz ciężkie gliny i iły, a także gleby bardzo kamieniste. 25

Warunki glebowe 1. Pod względem składu mechanicznego warstwy uprawnej najodpowiedniejsze są piaski słabogliniaste i gliniaste lekkie (szczególnie dla sosny, świerka, modrzewia, brzozy) oraz piaski gliniaste lekkie i mocne (dla pozostałych iglastych i wszystkich liściastych) Pożądany udział próchnicy w warstwie akumulacyjnej powinien wynosić 4-5% i nie powinien być niższy niż 3%. 2. Gleby o miąższości warstwy akumulacyjnej poniżej 20 cm w nie powinny być wybierane. 3. Ważny jest udział próchnice w warstwie uprawnej gleby oraz jej miąższość. Pożądany udział próchnicy w warstwie akumulacyjnej powinien wynosić 4-5%, i nie powinien być niższy niż 3%. Przy niższej zawartości próchnicy konieczne jest nawożenie organiczne (kompost). 4. Jest pożądane by na całych kwaterach warunki glebowe były wyrównane pod względem właściwości fizycznych i chemicznych. 26

Warunki wodne 1. Na powierzchni szkółki nie powinno być obniżeń sprzyjających utrzymywaniu się wody z opadów lub wody Optymalny poziom wody gruntowej w okresie wegetacyjnym powinien się wahać od 150-200 cm. Ważnym zagadnieniem jest zapewnienie stałego i wydajnego źródła wody dla deszczowania szkółki. Takim źródłem mogą być wody powierzchniowe, strumień, jezioro. 2. Woda do deszczowania powinna odpowiadać przynajmniej III klasie czystości. 3. W przypadku korzystnie położonych naturalnych źródeł wody, należy wykorzystać zasoby wód wgłębnych. Stosuje się pompy głębinowe i zbiorniki na wodę do jej podgrzania. Stosuje się deszczownie. 27

Warunki klimatyczne Mikroklimat jest czynnikiem istotnym w produkcji roślin. Najłatwiej utrzymać właściwy mikroklimat w szkółce położonej w drzewostanie, który chroni ją przed mroźnymi wysuszającymi wiatrami, nadmierną insolacją. Odległość drzewostan od strony południowej i zachodniej 28

Warunki klimatyczne Powierzchnia szkółki winna wynosić około połowy wysokości drzew w drzewostanie, od strony północnej i wschodniej odległość może być mniejsza. Minimalna szerokość kulis w szkółkach zespolonych wynosi 30 m. Nie nadają się pod szkółki doliny otoczone wzniesieniami, a także wzdłuż cieków wodnych występują zmrozowiska. W górach dopuszczalna wysokość położenia szkółki wynosi 450 m n.p.m. w Karpatach, a w Sudetach 400 m n.p.m. 29

Warunki transportowe i komunikacyjne Należy lokalizować szkółki centralnie w stosunku do obsługiwanego terenu w promieniu do 50 km. Drogi dojazdowe do szkółki i kompostowni muszą być utwardzone. 30

Zaplecze robotnicze Wielohektarowe szkółki powinny mieć własną kadrę pracowniczą. W okresie wiosennym zatrudnia się dodatkowo pracowników ZUL. 31

Źródło substancji organicznych W pobliży szkółki powinny znajdować się większe zasoby przydatne na kompost torfu, kory drzew iglastych, obornika. Nawozy zielone i mineralne pełnią rolę uzupełniającą. 32

Dostarczanie energii elektrycznej Energia jest potrzebna do uruchomienia deszczowni, młynków do rozdrabniania kory, sieczkarni, do chłodni, zaplecza magazynowo-socjalnego. Przygotowanie gleby Zadaniem uprawy gleby w szkółkach jest utrzymanie ich sprawności przez polepszenie właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych. Powinna regulować w wierzchniej warstwie uprawnej, i częściowo w podglebiu, stosunki wilgotnościowe, powietrzne i cieplne. Powinna zapobiegać zachwaszczeniu oraz chronić siewki i przesadki przed konkurencją chwastów. Orka przedzimowa Jako zasada wykonuje się głęboką orkę (25-30 cm), z pogłębieniem warstwy uprawnej do 40 cm. Gleba zostaje w ostre skibie ułatwia to zatrzymanie opadów, głębokie przemarznięcie gleby, nabranie struktury gruzełkowej. Na wiosnę wykonuje się bronowanie w poprzek celu przerwania kapilarów oraz zebranie kamieni.. Na kilka godzin przed siewem wiosennym stosujemy przedsiewne bronowanie w poprzek siewów.

Organizacja szkółkarstwa leśnego w Polsce Szkółki leśne są zlokalizowane głównie w nadleśnictwach Lasów Państwowych. Cały dział szkółkarski w nadleśnictwie jest na ogół wyodrębnioną jednostka (leśnictwem), zwaną gospodarstwem szkółkarskim (lub gospodarstwem nasienno-selekcyjnoszkółkarskim np. Grabowiec w Nadl. Bielsk, czy Kołaki w Nadl. Łomża). Takie leśnictwo z reguły nie ma swoich terenów leśnych, poza powierzchnią gospodarstwa szkółkarskiego. 34

Organizacja prac w szkółkarstwie leśnym w Polsce Organizacja prac ma zapewnić materiał sadzeniowy swojemu nadleśnictwu w oczekiwanym ilości i czasie oraz dla dodatkowych odbiorców. Specyfiką organizacji gospodarstwa szkółkarskiego jest jego duże nasycenie infrastrukturą (budynki, urządzenia, maszyny i narzędzia). Majątkiem tym zarządza bezpośrednio leśniczy szkółkarz. Prace w szkółce charakteryzują się wybitnie sezonowością (siewy, szkółkowanie, pielenie, itp.). Stąd robotnicy sezonowi. Stałymi pracownikami szkółki są operatorzy sprzęty mechanicznego. 35

Organizacja prac Okres wiosenny należy do najtrudniejszych pod względem organizacji pracy. Organizacja prac wiosennych zaczyna się jesienią, a jej przebieg jest pochodną przyjętych i realizowanych decyzji gospodarczych nadleśnictwa. Umiejętne przesunięcie części prac wiosennych na jesień poprzedniego roku, np. jesienne siewy i wyjmowanie sadzonek, pozwala usprawnić prace wiosenne w całej gospodarce nadleśnictwa. Coraz częstsze susze w maju wymagają rozpoczęcia jak najwcześniej prace odnowieniowo-zalesieniowe. 36

Organizacja prac Podstawą w produkcji szkółkarskiej jest perspektywiczne (długofalowe) planowanie, które umożliwia optymalne zmianowanie na poszczególnych kwaterach. Prace należy tak organizować, aby bez względu na termin zakończenia wiosennego wyjmowania sadzonek możliwe było wykonanie zasiewów. Nie należy zwlekać z przygotowaniem gleby, gdyż musi się ona uleżeć aby siew nie był zbyt głęboki. Zasiewy należy wykonać na kwaterach ugorowanych lub tych, z których wyjęto sadzonki jesienią (do wysadzenia jesienią lub do przechowania w lodowniach-chłodniach). 37

Organizacja prac Na ogół cykl technologiczny na jednej kwaterze od przygotowania gleby i siewu, albo od szkółkowania do wyjmowania sadzonek trwa 2 lata. Przy płodozmianie średnio 5-letnim, pewne prace na kwaterach muszą rozpocząć się wraz z kończącą się produkcją. Dlatego z takich kwater należy zebrać sadzonki już jesienią. 38

Przykład: Nadleśnictwo Giżycko od 20 lat wyjmuje sadzonki jesienią (Db, Brz, Ol, Lp, Kl, Wz i gat, biocenotyczne oraz świerk sadzonki 2-letnie nieszkółkowane i 3- lub 4-letnie szkółkowane). Stosuje dołowanie sadzonek w partiach po 4x250 sztuk przy kwaterach przeznaczonych do ugorowania. Wyjmuje się tu jesienią ok. 1 mln. sadzonek, przy sumarycznej liczbie ok. 2,2 mln sztuk. Wiosną wyjmuje się tylko So i Md. W każdym nadleśnictwie produkcja szkółkarska jest oceniana w indywidualny sposób. Brak metodyki zakładania prób na taśmach dla oceny zapasu siewek (sadzonek). 39

Przykład: Realizacja Krajowego Programu Zwiększania Lesistości (do 33%) oraz łatwość uzyskania dotacji zewnętrznych zmieniła strukturę odbiorów. Od kilku lat zwiększa się udział prywatnych odbiorców sadzonek. Coraz więcej zalesia się gruntów porolnych. W zasięgu wielu nadleśnictw powierzchnia zalesień jest wyższa od odnowień lasu. Tak duża liczba odbiorców wymaga precyzyjnego rozdzielnika materiału sadzeniowego. Powstaje konieczność elastycznego sposobu wydawania sadzonek 40

Problemy: Bada się alternatywne sposoby długoterminowego przechowywania sadzonek z nagim systemem korzeniowym, np. w kilkuwarstwowych, papierowych workach powlekanych. Pakowanie do worków papierowych, które od strony wewnętrznej i zewnętrznej pokryte są powłoką PE i odznaczającą się niską nasiąkliwością pozwala dodatkowo chronić system korzeniowy przed wysychaniem. 41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

Worki na sadzonki Dzięki temu nawet sadzonki z odkrytym systemem korzeniowym mogą być transportowane i przechowywane wiosną do dwóch tygodni w normalnych warunkach bez niebezpieczeństwa przesuszenia systemu korzeniowego. Worki mogą być ustawiane na paletach i owijane folią, co usprawnia załadunek 57

Stan prawny Ustawa o leśnym materiale rozmnożeniowym (LMR) (Dz.U. z 2001 r, nr 73, poz.761) nakłada na szkółkarza obowiązek etykietowania sadzonek a ustawa z 128.12.2003 r. o ochronie roślin (Dz.U. z 2004 r., nr 11, poz. 94 z póź. Zm.) obowiązek paszportowania wielu gatunków, w tym m.in. So,Św, Md, Db, a z biocenotycznych m.in. jarząb, głóg, grusza, jabłoń. Paszporty muszą być wydawane przez Wojewódzką Stację Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Załatwianie trwa 2 tygodnie i dłużej. Na jesieni można przygotować etykiety LMR w produkcji i kolorowe etykiety dostawcy oraz kopie świadectwa pochodzenia dla wszystkich partii LMR, które będą wydawane odbiorcom. Takie są wymogi UE. (Dz.U. z 2004 r., nr.11, poz. 272). 58

Zostały zdefiniowane następujące przesłanki w zakresie organizacji pracy i osiągania satysfakcjonujących wyników: Umożliwienie sadzenia jesiennego (gdy sprzyjająca pogoda mokro Doskonalenie uzasadnionych przyrodniczo i ekonomicznie metod długotrwałego przechowywania niewielkich partii sadzonek z odkrytym systemem korzeniowym Przejrzyste długoterminowe zasady zalesiania (refundacji kosztów) gruntów przez prywatnych właścicieli. Zrównoważy to podaż i popyt materiału sadzeniowego ze szkółek leśnych Uporządkowanie funkcjonowania paszportowania sadzonek, np. upoważnić do tego nadleśnictwa 59

Zostały zdefiniowane następujące przesłanki w zakresie organizacji pracy i osiągania satysfakcjonujących wyników: Założenie szkółki na gruncie leśnym i zapewnienie jej osłony przez las, a także odpowiednia szerokość kwater i jej orientacji względem stron świata. Przestrzeganie elementarnych zasad płodozmianu, zmianowania i nawożenia. Minimalizacja interwencji chemicznej: drobnokroplisty oprysk, stosowanie oprysków wyłącznie w sytuacjach absolutnie koniecznych i przeprowadzanie ich z największą dbałością. Dostosowanie terminów poszczególnych operacji produkcji szkółkarskiej do warunków pogodowych (np. siew jesienny, podcinanie korzeni). Działania umożliwiające rozwój mikoryz na systemach korzeniowych produkowanych sadzonek. Korzystanie ze wskazań osłony naukowej (IBL, ZOL, Stacja Gleboznawstwa Rolniczego) i terminowa realizacja zaleceń. 60

Podsumowanie Szkółkarstwo jest ważną gałęzią gospodarki leśnej Następuje tu ciągła specjalizacja Ten stan rzeczy ma swoje przyczyny Ekonomiczne Praktyczne To nie tylko moda ale podążanie z duchem postępu 61