Kolizje pociągów ze zwierzętami powaŝny problem dla kolei czy zjawisko marginalne?

ŻYŁKOWSKA Joanna 1 Kolizje pociągów ze zwierzętami powaŝny problem dla kolei czy zjawisko marginalne? WSTĘP Bezpieczeństwo jest jedną z podstawowych potrzeb człowieka. Posiada ono dwa zasadnicze składniki: gwarancję przetrwania danego podmiotu oraz swobody jego rozwoju. Poczucie bezpieczeństwa określane jest zarówno przez czynniki obiektywne i wymierne, jak i przez czynniki subiektywne, trudno mierzalne, a nawet nie zawsze racjonalne. Rola tych drugich jest nie mniejsza niż pierwszych, ponieważ to właśnie subiektywne poczucie bezpieczeństwa skłania do podejmowania działań na poziomie osobistym. Ocena bezpieczeństwa obiektywnego (mierzonego np. danymi statystycznymi) służy do podejmowania decyzji na wyższym poziomie. W ocenie bezpieczeństwa, a raczej jego przeciwieństwa, czyli ryzyka wystąpienia różnego rodzaju wypadków, specjalizują się firmy ubezpieczeniowe [1, 8]. Bezpieczeństwo jest też celem, do którego dąży się na wielu poziomach zarówno jednostkowym, jak i społecznym. Jednym z zadań państwa jest zapewnienie bezpieczeństwa obywateli. Również każdy inny podmiot odpowiedzialny za dany obszar działalności jednocześnie odpowiada za zapewnienie w tym obszarze maksymalnego bezpieczeństwa. Jest to nieustanny proces wiele wysiłku wkłada się w identyfikację głównych źródeł zagrożeń oraz rozwój technologii służących poprawie bezpieczeństwa [5]. W rozważaniach na temat bezpieczeństwa coraz częściej zauważa się też kolejne jego aspekty bezpieczeństwo środowiska naturalnego, w tym bezpieczeństwo przebywających w okolicach torów kolejowych zwierząt. 1. BEZPIECZEŃSTWO RUCHU POCIĄGÓW W transporcie kolejowym bezpieczeństwo jest sprawą niezwykle istotną. Choć poważniejsze wypadki zdarzają się rzadko, to pojedyncze zdarzenie może mieć tragiczne następstwa w dużej skali przykładem jest nie tak dawna katastrofa pod Szczekocinami. Bezpieczeństwo kolejowe samo w sobie ma wiele aspektów, w tym niedopuszczenie do zderzenia pociągów oraz do najechania pociągu na inne obiekty. Temu pierwszemu służą takie systemy jak SHP (samoczynne hamowanie pociągu), czuwak aktywny, radio-stop oraz wdrażany obecnie w krajach Europy system ERTMS. Zderzenia z innymi obiektami dotyczą głównie obszarów, w których drogi kolejowe krzyżują się z drogami samochodowymi. Bezpieczeństwo na przejazdach kolejowych to temat rozległy i nagłaśniany medialnie. W celu poprawy sytuacji podejmuje się takie akcje jak apele do świadomości kierowców, budowa strzeżonych przejazdów oraz zastępowanie części przejazdów przez skrzyżowania bezkolizyjne podczas modernizacji linii kolejowych. 2. CEL PRACY, MATERIAŁ I METODY Zarządcy infrastruktury oraz przewoźnicy kolejowi są zobowiązani do opracowywania Systemu Zarządzania Bezpieczeństwem, zwanego w skrócie SMS (ang. Security Management System), w którego powinni m.in. analizować wszelkie niebezpieczne zdarzenia w tym kolizje ze zwierzętami. Jak jest w rzeczywistości? Trudno uzyskać dane na temat tych kolizji zarówno od zarządców linii kolejowych, jak i od przewoźników, z których większość nie prowadzi takich statystyk. Przyczynę można upatrywać w stosowanej przez PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. 1 Mgr J. Żyłkowska, specjalista ds. ochrony środowiska, Przedsiębiorstwo Wdrożeniowo-Produkcyjne NEEL Sp. z o.o., ul. Białozora 3, 2-817 Warszawa. Tel. +48 22 648-41-3, joanna.zylkowska@neel.com.pl 7228

kwalifikacji zdarzeń, w której wypadki z udziałem dzikich zwierząt należą do kategorii inne, razem z pozostałymi zdarzeniami traktowanymi jako niekolejowe czyli takie, których przyczyny leżą poza gestią pracowników kolei [5]. Rejestrowane przypadki kolizji ze zwierzętami dotyczą zdarzeń, podczas których nastąpiło zatrzymanie ruchu pociągów albo uszkodzenie lokomotywy. Dla przykładu w 28 roku odnotowano tylko sześć takich zdarzeń, a w 27 jedenaście. Czy to oznacza, że skala problemu jest tak mała? Zdecydowanie nie. Trudno jest określić rzeczywistą liczbę kolizji ze względu na kryteria stosowane w statystyce. W rejestrze Dyspozytury będącym w posiadaniu PKP PLK można przeczytać o znacznie większej liczbie przypadków kolizji ze zwierzętami, pod warunkiem, że w wyniku takiego zdarzenia nastąpiło co najmniej zatrzymanie ruchu pociągu lub uszkodzenie pojazdu. Sytuacja na szczęście powoli się zmienia, rośnie świadomość związana z wagą problemu i z prowadzonych rejestrów i statystyk można uzyskać coraz więcej informacji. W 212 roku rozpoczęto badania nad problemem kolizji zwierząt z pociągami. Celem było oszacowanie realnej skali zjawiska oraz rozmiarów szkód będących skutkami kolizji. Podjęto próbę uzyskania rejestrów kolizji od przewoźników kolejowych działających na terenie Polski. Udało się nawiązać kontakt z dwunastoma przewoźnikami towarowymi i sześcioma pasażerskimi. Uzyskane informacje w większości przypadków mogły posłużyć jedynie do ogólnej oceny sytuacji, z jednym wyjątkiem. Przewozy Regionalne Sp. z o.o. (PR) największy przewoźnik pasażerski w Polsce udostępnił szczegółowe dane dotyczące kolizji ze zwierzętami w 212 roku. PR odnotowały wówczas 268 kolizji ze zwierzętami. Każdy rejestr zawiera datę i godzinę zdarzenia, lokalizację, dane pociągu biorącego udział w zdarzeniu, informację o uszkodzeniach (bądź ich braku) oraz opóźnieniach powstałych w wyniku kolizji oraz, w większości przypadków, o gatunku zwierzęcia. Szczegółowa analiza tych danych pozwoliła m.in. na prześledzenie dynamiki występowania kolizji w cyklu rocznym i dobowym, określenie, które gatunki zwierząt najczęściej wpadają pod koła pociągów, a które powodują największe szkody i największe opóźnienia. 3. WYNIKI 3.1. Dane od przewoźników Z dwunastu przewoźników towarowych, od których udało się uzyskać informacje, tylko jeden prowadzi ewidencję kolizji ze zwierzętami. Pozostali przewoźnicy, mimo braku prowadzenia rejestrów, również udzielili pewnych informacji o zdarzeniach. Połowa z nich nie odnotowała żadnych kolizji, u pozostałych zdarza się do kilku kolizji rocznie. Trzech przewoźników musiało w wyniku kolizji dokonać naprawy taboru. Żaden nie odnotował zatrzymania pociągu, za to w jednym przypadku przyznano, że zdarzają się zatrzymania pociągu w celu uniknięcia kolizji, gdy maszynista zauważy zwierzę na torach. Od przewoźników pasażerskich łatwiej jest uzyskać szczegółowe informacje. Z sześciu przewoźników, z którymi udało się skontaktować, czterech prowadzi ewidencję kolizji, a od pozostałych dwóch uzyskano informacje przybliżone. Liczba kolizji w zależności od przewoźnika waha się od 1 2 rocznie do kilku tygodniowo, co ma ścisły związek ze skalą działalności danego przewoźnika. Trzech przewoźników odnotowało zatrzymania taboru z powodu kolizji, również trzech musiało dokonać naprawy taboru, przy czym maksymalny jednostkowy koszt naprawy wyniósł 5. zł. Z uzyskanych informacji wynika, że kolizje częściej zdarzają się przewoźnikom, których tabory jeżdżą z dużą szybkością, czyli częściej osobowym niż towarowym. Dodatkowo u przewoźników osobowych częściej dochodzi do uszkodzeń taboru, co ma związek zarówno z prędkością, jak i z rodzajem taboru. W przypadku pociągów osobowych ich wysoka prędkość sprawia, że maszynista ma bardzo ograniczoną możliwość reakcji, gdy zauważy zwierzęta znajdujące się na torach. Lokomotywy pociągów towarowych poza tym, że poruszają się z mniejszymi prędkościami, mają przeważnie masywniejszą i odporniejszą konstrukcję, rzadziej więc dochodzi do ich uszkodzeń. Skutkiem tego rzadziej rejestruje się zdarzenia z udziałem zwierząt, gdyż przy braku stwierdzonych uszkodzeń maszyniści mogą w ogóle nie zgłaszać wystąpienia kolizji. Przewoźnicy osobowi często 7229

korzystają z jednostek zespolonych typu EZT lub SZT oraz autobusów szynowych, które są bardziej podatne na uszkodzenia, a dodatkowo koszt ich napraw jest większy. 3.2. Statystyka wypadków na przykładzie Przewozów Regionalnych Liczba wypadków Wykresy 1. i 2. przedstawiają liczbę wypadków w rozbiciu, odpowiednio, na poszczególne miesiące oraz kolejne godziny w ciągu doby. Jak widać, najwięcej wypadków miało miejsce na przełomie jesieni i zimy od października do grudnia (w tym kwartale doszło do ponad połowy odnotowanych wypadków), a najmniej późną wiosną i latem. W cyklu dobowym najwięcej kolizji zdarza się w godzinach 4.-8. rano (35% wszystkich wypadków) oraz 16.-23. wieczorem (blisko połowa zdarzeń) W tych porach zwierzęta wykazują największą aktywność, w tym przemieszczają się z miejsc spoczynku na miejsca żerowania i z powrotem [2,7]. Należy jednak zauważyć, że również w tych godzinach występują godziny szczytu ruchu pasażerskiego (5.-8. rano i 16.-19.). Te dwa niezależne czynniki nakładają się na siebie. 8 6 4 2 Liczba kolizji ze zwierzętami w 212 roku (ogółem: 268) Styczeń Luty Marzec Kwiecień Maj Czerwiec Lipiec Sierpień Wrzesień Październik Listopad Grudzień Wyk. 1. Liczba zarejestrowanych kolizji ze zwierzętami w poszczególnych miesiącach 212 roku Liczba kolizji w poszczególnych godzinach 4 35 3 25 2 15 1 5-1 1-2 2-3 3-4 4-5 5-6 6-7 7-8 8-9 9-1 1-11 11-12 12-13 13-14 14-15 15-16 16-17 17-18 18-19 19-2 2-21 21-22 22-23 23-24 Wyk. 2. Zarejestrowane kolizje ze zwierzętami w 212 roku liczba kolizji w poszczególnych godzinach 723

Dla porównania na drogach samochodowych najwięcej wypadków w skali rocznej ma miejsce w kwietniu, maju i październiku, a w skali dobowej między 6. i 7. rano oraz w godzinach popołudniowych i wieczornych (między godziną 16. a 23.) [2]. Rozkład dobowy dla dróg i kolei jest więc bardzo zbliżony, natomiast w rozkładzie rocznym podobnie następuje wzrost liczby wypadków w październiku, natomiast w miesiącach wiosennych występuje duża rozbieżność na drogach liczba wypadków również wzrasta, zaś w przypadku kolei w maju zanotowano najmniej zdarzeń z udziałem zwierząt w całym 212 roku. Gatunki zwierząt Kolizje ze zwierzętami w 212 roku sarna 4% dzik 22% jeleń 14% łoś 4,5% zwierzyna nn 11% pies 5,6% koń 1,1% krowa,4% osioł,4% owce,4% bażant,8% kuropatwa,4% ptak nn,4% Wyk. 3. Kolizje ze zwierzętami w 212 roku według gatunków zwierząt Gatunki zwierząt odnotowane w rejestrze kolizji to przede wszystkim duże zwierzęta leśne (sarny, dziki, jelenie i łosie łącznie stanowiące ponad 9% przypadków), jednak odnotowano także stosunkowo dużo przypadków najechania na psy (15 razy) oraz pojedyncze kolizje ze zwierzętami gospodarskimi (krową, osłem, stadem owiec i trzy wypadki z końmi) i z ptakami (cztery razy). Procentowy udział poszczególnych gatunków zwierząt przedstawia wykres 3. ( zwierzyna nn oznacza, że w danym przypadku zanotowano zderzenie ze zwierzyną leśną, bez określenia gatunku). Z danych dotyczących dróg również wynika, że największy udział w zgłoszonych zdarzeniach drogowych ma sarna, dalej dzik, łoś i jeleń. W przypadku kolei jest podobnie, jedynie udział łosi i jeleni jest odwrotny, jednak ponieważ liczba zanotowanych kolizji z tymi gatunkami była stosunkowo niewielka (odpowiednio 38 i 12 przypadków), rozbieżność ta może się mieścić w granicach błędu. Wykres 4. prezentuje kolizje pociągów z gatunkami dzikich zwierząt kopytnych w poszczególnych miesiącach. 7231

Kolizje z dzikimi kopytnymi 2 18 16 14 12 1 8 6 4 2 sarna dzik jeleń łoś styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień Wyk. 4. Zarejestrowane kolizje z dzikimi ssakami kopytnymi w 212 roku Dla każdego z czterech gatunków rozkład roczny jest podobny, z maksimum liczby kolizji przypadającym na przełom jesieni i zimy, i minimum na przełomie wiosny i lata. W przypadku łosi do kolizji dochodziło wyłącznie w miesiącach jesiennych i zimowych. Ponieważ gatunki najczęściej biorące udział w wypadkach często przemieszczają się w grupach, co może mieć istotny wpływ na rozmiar uszkodzeń taboru [5, 6], zebrano dostępne dane dotyczące zderzeń ze stadami zwierząt wynik przedstawia trzecia kolumna tabeli 1. Tab. 1. Liczba kolizji z dzikimi zwierzętami kopytnymi w 212 roku Liczba kolizji Liczba kolizji ze Gatunek ogółem stadem zwierząt Sarna 16 4 Dzik 58 2 Jeleń 38 4 Łoś 12 1 Uwagi 8 z 2 kolizji w listopadzie Zdecydowanie najczęściej dochodzi do wypadków z watahami dzików, ponad 3% zderzeń z tym gatunkiem to zderzenia z grupą zwierząt. Co godne odnotowania, ponad połowa wypadków z watahami dzików wydarzyła się w ciągu zaledwie półtora miesiąca (druga połowa października i listopad). W przypadku saren jedynie w czterech przypadkach na ponad 1 zanotowano, że w zderzeniu brało udział więcej niż jedno zwierzę (przy czym w dwóch przypadkach były to dwa osobniki, w dwóch zapisano stado saren ). Jelenie uczestniczyły w wypadkach stadnie w nieco ponad 1% przypadków, a kolizję z grupą łosi (dwa osobniki) odnotowano jeden raz. Uszkodzenia i opóźnienia pociągów Ogółem uszkodzenia taboru stwierdzono w nieco ponad połowie zarejestrowanych zdarzeń. Najwięcej uszkodzeń następowało w wyniku najechania na jelenie (77% zderzeń kończyło się uszkodzeniem) i łosie (75%), a następnie dziki (6%) i sarny (47%). W przypadku dużych zwierząt gospodarskich najechanie na krowę oraz stado owiec spowodowało uszkodzenie lokomotywy, zaś w dwóch przypadkach najechania na konie żadnych uszkodzeń nie stwierdzono (dla pozostałych zdarzeń brak jest danych). 7232

Zgodnie z przewidywaniami najechanie na grupę zwierząt częściej kończy się koniecznością naprawy niż kolizja z pojedynczym zwierzęciem uszkodzenia stwierdzono w 75% zderzeń ze stadem dużych zwierząt, a tylko w 47% zderzeń z pojedynczym dużym zwierzęciem. W przypadku zderzeń z psami uszkodzenia wystąpiły w 6% [9] opisanych przypadków, a przy zderzeniach z ptakami wszystkie cztery zarejestrowane przypadki skończyły się niewielkimi uszkodzeniami lokomotywy (np. zbity reflektor). Nie oznacza to jednak, że te zwierzęta stanowią tak duże zagrożenie, lecz że rzadko rejestruje się incydenty z udziałem drobnych zwierząt. Trudno oszacować, jaka jest rzeczywista skala śmiertelności małych gatunków zwierząt w zderzeniach z pociągami, prawdopodobnie część z nich nie jest w ogóle zauważana przez maszynistów. Do jakich uszkodzeń dochodzi najczęściej? W blisko połowie przypadków, gdy stwierdzono uszkodzenia, były to uszkodzenia przewodów powietrznych; w ponad jednej czwartej przypadków wystąpiły uszkodzenia zgarniacza. Poza tym rejestrowano m.in.: pękniecie zderzaka, uszkodzenie czołownicy, uszkodzenia przewodów chłodzenia i ogrzewania, uszkodzenia silnika. Zderzenia z ptakami zwykle kończyły się zbiciem reflektora, a w jednym przypadku uszkodzeniem lusterka i szyby bocznej. W blisko 6% przypadków doszło do opóźnienia pociągu w wyniku kolizji. Wykres 5. pokazuje czas opóźnienia własnego pociągu. W tych sytuacjach w 37% zdarzeń pociąg ruszył w czasie do pięciu minut, w 32% w czasie 6-15 minut, opóźnienia powyżej godziny stanowiły 1% przypadków, w tym odnotowano pięć trwających 2-3 godziny. Maksymalny zanotowany czas opóźnienia wyniósł 178 minut, kiedy po uderzeniu w łosia lokomotywa uległa uszkodzeniu i konieczne było użycie lokomotywy zastępczej. W 32 przypadkach zanotowano także wystąpienie opóźnień wtórnych. Na wykresie 6. przedstawiono czas całkowitego opóźnienia, zaś na wykresie 7. liczbę opóźnionych składów. W trzech przypadkach doszło do odwołania pociągów (dwa razy po jednej i raz dwóch). W dwóch przypadkach całkowite opóźnienie wyniosło około sześć godzin. W pierwszym z nich pociąg najechał na dwa konie, z których jeden zginął na miejscu, a drugi ciężko ranny został uśpiony przez wezwanego specjalnie w tym celu lekarza weterynarii. Tory w obu kierunkach były zablokowane do momentu usunięcia ciał obu zwierząt. W sumie opóźnionych było pięć pociągów. Drugi przypadek tak dużego opóźnienia to opisany powyżej wypadek z łosiem, wtedy opóźnione zostały dwa pociągi. Opóźnienie własne n = 145 Czas (minuty) 18 16 14 12 1 8 6 4 2 Wyk. 5. Czas opóźnienia własnego pociągu (każdy słupek odpowiada jednej kolizji, w wyniku której nastąpiło opóźnienie pociągu) 7233

Opóźnienie całkowite n = 32 Liczba opóźnionych jednostek n = 32 czas (minuty) 36 24 12 15 1 5 Wyk. 6. Czas opóźnienia całkowitego wszystkich pociągów (każdy słupek odpowiada jednej kolizji, w wyniku której nastąpiło opóźnienie więcej niż jednego pociągu) Wyk. 7. Liczba opóźnionych pociągów (każdy słupek odpowiada jednej kolizji, w wyniku której nastąpiło opóźnienie więcej niż jednego pociągu) 4. DYSKUSJA Wydawać by się mogło, że niewielka sarna nie stanowi zagrożenia dla lokomotywy, jednak nie jest to prawdą. Siła uderzenia zależy od prędkości pociągu im większa, tym łatwiej o uszkodzenia i tym poważniejsze one będą. Przy prędkości 3-4 km/h większości wypadków udaje się uniknąć zwierzęta mają dość czasu na zauważenie pociągu i reakcję, czyli zejście z torów [9], a maszyniści mogą w porę zauważyć zagrożenie i zwolnić lub nawet zatrzymać pociąg. Natomiast przy prędkości 1 km/h droga hamowania pociągu przekracza 8 m. Przy takiej prędkości maszynista nie ma czasu zareagować na zagrożenie, jakim jest kolizja z przekraczającym tory zwierzęciem, a stosowanie nagłego hamowania stwarza zagrożenie dla pasażerów pociągu lub przewożonego ładunku [5, 6]. W wyniku planowanych modernizacji i budowy nowych linii kolejowych prędkość pociągów zwiększy się do 16 km/h przy tej prędkości skutki zderzenia będą jeszcze bardziej dotkliwe. Na rozmiar szkód powstałych w wyniku kolizji wpływ ma też konstrukcja pojazdu. Pojazdy szynowe oraz nowoczesne lokomotywy są bardziej narażone na uszkodzenia ze względu na swoją lekką konstrukcję. Pojazdy te mogą w wyniku kolizji ze zwierzęciem ulec bardzo poważnym awariom, których naprawa lub remont może przewyższyć koszt zakupu nowej jednostki. Dzieje się tak ponieważ w obecnie produkowanych lokomotywach do budowy ścian czołowych powszechnie stosuje się tworzywa kompozytowe, pod którymi umieszcza się agregaty i podzespoły niezbędne do działania lokomotywy, przez co staje się ona bardzo wrażliwa na udary mechaniczne. Z uszkodzeniem lokomotywy, poza kosztami naprawy, wiążą się też straty finansowe wynikające z przerwy w jej eksploatacji. Ponadto zatrzymanie ruchu kolejowego w wyniku wypadku oznacza straty finansowe dla przewoźnika i zarządcy linii. W artykule przedstawiono informacje na temat kolizji uzyskane od polskich przewoźników kolejowych, w tym szczegółowe dane uzyskane od jednego przewoźnika. Nie przedstawia to całego spektrum możliwych skutków kolizji. Prawdopodobieństwo wystąpienia katastrofy kolejowej spowodowanej najechaniem na zwierzęta jest bardzo niskie, w skali kraju wypadki takie zdarzają się raz na wiele lat. Nie należy jednak zapominać o takiej możliwości. W 21 roku w Polsce, w okolicach Rzepina, pociąg wykoleił się po najechaniu na stado dzików wędrujących środkiem torów, szczęśliwie nie było ofiar w ludziach. W 28 roku w Niemczech pociąg InterCityExpress wjechał w stado owiec znajdujących się na torach. Rzecz miała miejsce na wlocie do 1-kilometrowego tunelu i tylko dzięki temu nie było ofiar śmiertelnych wśród ludzi lokomotywa i kilka wagonów wykoleiło się i przejechało jeszcze trzy kilometry ocierając się o ściany tunelu. W lutym 212 roku na Kolei Krasnojarskiej, należącej do Kolei Rosyjskich, na skutek najechania pociągu towarowego na stado dużych zwierząt doszło do jego wykolejenia i zapalenia się składu cystern przewożących ładunek niebezpieczny[5]. 7234

Przykłady te pokazują, jak niebezpieczne mogą być kolizje ze zwierzętami. Istnieją sytuacje sprzyjające takim wypadkom, jest to w szczególności zimowe przemieszczanie się dużych ssaków po odśnieżonych torach. Gdy nadjeżdża pociąg, zwierzęta próbują uciekać po torach prosto przed siebie, zamiast odskoczyć w bok, w grubą pokrywę śnieżną. Kończy się to najechaniem na nie przez pociąg. Najczęściej po torowisku wędrują gatunki szczególnie niepożądane na torach z punktu widzenia bezpieczeństwa ruchu: łosie i dziki [2, 4, 1]. Gromadzenie i analiza oraz udostępnianie informacji dotyczących kolizji powinno być obowiązkiem wszystkich podmiotów korzystających z linii kolejowych. Na szczęście świadomość znaczenia problemu rośnie i sytuacja stopniowo się poprawia. Największy zarządca linii kolejowych PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. podjęły działania zmierzające do stworzenia ogólnopolskiej bazy danych dotyczących kolizji z udziałem zwierząt [3]. WNIOSKI Niniejszy artykuł pokazuje, że kolizje ze zwierzętami są zjawiskiem powszechnym, mającym wymierne negatywne skutki dla przewoźników wyrażające się kosztami naprawy taboru oraz czasem opóźnień pociągów. Trudno oszacować dokładną skalę zjawiska, ponieważ nie wszyscy przewoźnicy prowadzą odpowiednią dokumentację, a do tego wciąż brak jest jednej wspólnej bazy danych. Z informacji uzyskanych od przewoźników kolejowych wynika, że problem jest zdecydowanie poważniejszy w przypadku przewozu osób, co jest spowodowane większą szybkością, z którą poruszają się pociągi oraz konstrukcją lokomotyw. Rozmiar szkód zależy również od gatunku zwierzęcia biorącego udział w wypadku. Duże znaczenie ma też skłonność wielu zwierząt do poruszania się w grupach. Najczęściej pod pociągi wpadają sarny, jednak na szczęście ze względu na ich niewielkie rozmiary zderzenia stosunkowo rzadko prowadzą do uszkodzeń pociągów. Najgroźniejsze dla bezpieczeństwa ruchu kolejowego są jelenie, łosie oraz stada dzików. Sporadycznie zdarzają się również kolizje z udziałem dużych zwierząt gospodarskich, psów oraz ptaków nawet te ostatnie mogą spowodować drobne uszkodzenia lokomotywy. Zapobieganie wypadkom powinno więc interesować nie tylko miłośników zwierząt, ale także zarządców i użytkowników linii kolejowych tym bardziej, że kolizje ze zwierzętami mogą prowadzić do znacznie poważniejszych skutków niż uszkodzona lokomotywa i opóźnienie kilku pociągów. Wprowadzenie odpowiednich środków zaradczych poprawi bezpieczeństwo ruchu kolejowego oraz pomoże zmniejszyć koszty. Na zakończenie pragnę podziękować przewoźnikom za udzielone informacje, w szczególności Przewozom Regionalnym Sp. z o.o. za przekazanie obszernego materiału, który umożliwił wykonanie przedstawionych w artykule analiz. Streszczenie Bezpieczeństwo, rozumiane na wielu poziomach, jest jedną z podstawowych potrzeb człowieka. Kolizje ze zwierzętami w transporcie kolejowym powodują przede wszystkim uszkodzenia taboru oraz opóźnienia, przynoszące wymierne straty finansowe dla przewoźników. W przypadkach ekstremalnych wypadki mogą stanowić również zagrożenie dla pasażerów. Kolizje ze zwierzętami są zjawiskiem powszechnym, jednak temat ten jest wciąż słabo rozpoznany. Aby oszacować skalę zjawiska w Polsce i poznać rozmiar skutków kolizji, zwrócono się do przewoźników kolejowych z prośbą o udostępnienie informacji. W artykule przedstawiono wyniki analizy uzyskanych danych, wskazano też na problemy związane z dostępem do informacji. Z analizy udostępnionych materiałów wynika, że problem kolizji jest znacznie poważniejszy w przypadku przewozów pasażerskich niż towarowych, ponieważ pociągi pasażerskie poruszają się z większymi prędkościami, są przeważnie delikatniejszej konstrukcji (a więc bardziej podatne na uszkodzenia), a dodatkowo skutki dotyczą także wszystkich pasażerów. W przypadku kolizji rozmiar szkód zależy od prędkości i rodzaju pojazdu, a także od rozmiaru zwierzęcia i liczby zwierząt znajdujących się na torach. Staranne zbieranie danych o kolizjach przez przewoźników, analiza tych danych oraz wprowadzenie w efekcie odpowiednich środków zapobiegawczych miałoby znaczący wpływ na poprawę bezpieczeństwa i zmniejszenie kosztów transportu kolejowego. 7235

Animal-train collisions a serious problem for the railways or a marginal problem? Abstract Safety and security understood on many levels are one of the basic human needs. Collisions with animals in railway transport, both for cargo and passenger railways, cause damage to rolling stock and train delays, and as a result tangible financial losses for carriers. In extreme cases, accidents can also pose a Although collisions are quite common, this topic is still poorly identified. To estimate the scale of the problem in Poland and the size of effects of collisions, railway carriers were asked for information in this topic. The article presents the results of the analysis of the data obtained, it also indicates the problem with access to such information. The analysis of available material shows that the problem is much more serious in passenger transport, in comparison to freight transport, due to the higher speed of such transport and more fragile construction of the trains (which are therefore more susceptible to damage), and additionally the effects of collisions apply to all passengers. In case of collision the scale of damage depends on the speed and type of vehicle and also on the size of the animal involved and number of animals on the tracks. Careful collection of data by railway carriers, analysis of these data and as a result implementation of adequate preventive measures would have a significant impact on improving safety and reducing the cost of rail transport. BIBLIOGRAFIA 1. Archutowska J., Cholewa A., Pieriegud J.: Jaka kolej dla Polski? Założenia wizji i strategii rozwoju pasażerskiego transportu kolejowego w Polsce, House of Solutions International Sp. z Biuro Analiz Rynkowych, Warszawa Katowice, 212. 2. Czerniak A., Górna M.: Warunki bytowania zwierzyny w obszarach linii kolejowej, materiały z konferencji naukowo-technicznej Problematyka ochrony zwierząt w aspekcie bezpieczeństwa ruchu pociągów na zelektryfikowanych liniach magistralnych PKP, Warszawa, 29. 3. Makosz E., Grabowska A.: Ochrona środowiska w projektach inwestycyjnych PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., materiały z konferencji naukowo-technicznej Problematyka ochrony zwierząt w aspekcie bezpieczeństwa ruchu pociągów na zelektryfikowanych liniach magistralnych PKP, Warszawa, 213. 4. Michajłow U.: Ochrona korytarzy ekologicznych w strategii rozwoju infrastruktury kolejowej o znaczeniu krajowym, [w:] Ochrona łączności ekologicznej w Polsce, materiały z konferencji międzynarodowej Wdrażanie koncepcji korytarzy ekologicznych w Polsce, Białowieża, 29. 5. Stolarski M.: Rozważania na temat bezpieczeństwa ruchu pociągów, materiały z konferencji Nowoczesne technologie w realizacji projektów inwestycyjnych transportu kolejowego, Jurata, 21. 6. Stolarski M., Żyłkowska J.: Problematyka kolizji dzikich zwierząt z pociągami w aspekcie psychologii zwierząt oraz bezpieczeństwa ruchu pociągów, materiały z konferencji LogiTrans, Szczyrk, 211. 7. Stolarski M., Żyłkowska J.: Aktywne metody ochrony zwierząt na magistralnych liniach kolejowych PKP, metody monitoringu działania urządzeń, materiały z konferencji naukowotechnicznej Problematyka ochrony zwierząt w aspekcie bezpieczeństwa ruchu pociągów na zelektryfikowanych liniach magistralnych PKP, Warszawa, 29. 8. Wasilewski M., Werka J., Jasińska K.: Akustyczne i optyczne metody ochrony zwierząt na torach kolejowych wnioski z badań monitoringowych, materiały z konferencji Nowoczesne technologie w realizacji projektów inwestycyjnych transportu kolejowego, Jurata, 21. 9. Wiśniewska K,. Pogorzelska-Gos I.: Bezpieczeństwo ruchu pociągów jako aspekt problemu ochrony zwierząt przy torach kolejowych, materiały z konferencji Nowoczesne technologie w realizacji projektów inwestycyjnych transportu kolejowego, Jurata, 21. 1. Żyłkowska J.: Analiza zachowań zwierząt w warunkach zagrożenia kolizją z nadjeżdżającym pociągiem, czyli dlaczego zwierzęta wpadają pod pociągi?, materiały z konferencji Nowoczesne technologie w realizacji projektów inwestycyjnych transportu kolejowego, Jurata, 21. 7236