BUSINESS INTELLIGENCE W ZARZĄDZANIU Małgorzata Nycz, Barbara Smok Wprowadzenie śyjemy w czasach charakteryzujących się bardzo szybkimi przemianami spowodowanymi rozwojem technik informacyjno - komunikacyjnych, w których szczególnego znaczenia nabiera gospodarka oparta na wiedzy. Gospodarkę opartą na wiedzy (GOW) często kojarzy się z technologią informatyczno-komunikacyjną, postępem technicznym i innowacją. Jej najwaŝniejsze cechy to: globalizacja, techniki informatyczne oraz rozwój wiedzy. Zrozumienie technik informatycznych oraz opanowanie ich podstawowych pojęć i umiejętności w wielu krajach jest współcześnie traktowane jako podstawa wykształcenia, na równi z umiejętnością czytania i pisania [Dokt02]. WaŜnym staje się dostosowanie programów edukacyjnych tak, aby obejmowały nowoczesne technologie informatyczne, gdyŝ jest to jeden z wymogów współczesnej cywilizacji informacyjnej, której celem jest wykształcenie człowieka zdolnego do funkcjonowania w niej, posiadającego umiejętność pozyskiwania i gromadzenia informacji i wiedzy oraz wykorzystania ich w podejmowaniu decyzji. Firmy muszą stawić czoła wyzwaniu gwałtownej rozbudowy infrastruktury informatycznej. Większość współczesnych przedsiębiorstw zarządza heterogenicznym środowiskiem informacyjnym. Aby wykorzystać
zawarte w nim dane naleŝy je zintegrować wykorzystując np. technologię hurtowni danych. Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na waŝność nowoczesnych technologii Business Intelligence (BI) do pozyskiwania wiedzy, która moŝe być przydatna przedsiębiorstwom w zarządzaniu na dynamicznie zmieniającym się rynku. Gospodarka oparta na wiedzy a społeczeństwo informacyjne W obecnej gospodarce opartej na wiedzy wiedza jest najcenniejszym zasobem, który decyduje o jej rozwoju. Produkty, których jest ona głównym składnikiem, są najbardziej konkurencyjne na rynkach międzynarodowych. Powoli ograniczeniu ulegają zasoby naturalne oraz niewykwalifikowana siła robocza. Zaczyna rosnąć rola kapitału ludzkiego, który coraz częściej jest poszukiwany na rynku pracy i lepiej opłacany. Istotność GOW polega na szybkim generowaniu innowacyjnych pomysłów związanych z produktami i usługami. Wiedza i innowacja zawsze były istotne w rozwoju gospodarczym. Od kadry zarządzającej wymaga się nowej wiedzy i umiejętności. W gospodarce opartej na wiedzy sama wiedza moŝe stanowić dla przedsiębiorstwa źródło przewagi konkurencyjnej. Nie wystarczy jednak dysponować wiedzą lecz trzeba nią efektywnie zarządzać w taki sposób, aby jej wartość dodana odzwierciedlała się w podejmowanych działaniach i decyzjach. Gospodarka oparta na wiedzy tworzy wiedzę, przyswaja, przekazuje i wykorzystuje. Wiedza staje się siłą napędową gospodarki i społeczeństwa. GOW potrzebuje pracowników, którzy są zdolni i gotowi do uczenia się przez całe Ŝycie.
Z GOW związane jest społeczeństwo informacyjne, które jest synonimem nowoczesności, kreatywności, aktywności, wolności oraz dobrobytu ogółu ludzi. Jego istotą jest przede wszystkim informacja i wiedza oraz potrzebne narzędzia (jak np. Internet), które umoŝliwiają dostęp do nich. Społeczeństwo informacyjne jest składową gospodarki informacyjnej (ang. new economy lub information economy), będącej rozwiniętą formą gospodarki rynkowej, w której dominuje zatrudnienie w sektorze informacyjnym oraz wykorzystanie nowoczesnych technologii informacyjnych [Url02]. Jest wiele definicji społeczeństwa informacyjnego, ale najczęściej pod tym pojęciem rozumie się społeczeństwo wykorzystujące komputery i techniki informatyczne. Większość definicji kładzie się nacisk na znaczenie informacji: Społeczeństwo charakteryzujące się przygotowaniem i zdolnością do uŝytkowania systemów informatycznych, skomputeryzowane i wykorzystujące usługi telekomunikacji do przesyłania i zdalnego przetwarzania informacji"[nowa06]. Próbuje się uchwycić najwaŝniejsze cechy rozwijającego się społeczeństwa informacyjnego (zw. takŝe społeczeństwem wiedzy, społeczeństwem XXI wieku, społeczeństwem opartym na wiedzy, czy elektronicznym). NaleŜą do nich m.in. informacja i wiedza oraz technologie teleinformatyczne umoŝliwiające rozpowszechnianie informacji przez środki masowego komunikowania (m.in. przez telewizję, Internet, telefonię IP). Gospodarka oparta na wiedzy oraz funkcjonujące w niej społeczeństwo informacyjne [Url03] to zmiana kierunków i trendów w dotychczasowym postrzeganiu gałęzi ekonomicznych, organizacji i jednostki oraz
wykorzystanie zaawansowanych technologicznie i instytucjonalnie struktur społecznych i gospodarczych oraz wiedzy i kapitału intelektualnego. Globalne Społeczeństwo Informacyjne stało się jednym z kluczowych elementów strategii Komisji Europejskiej, której celem jest wzmocnienie konkurencyjności europejskiej gospodarki [Url01]. Wejście Polski do struktur UE spowodowało zmiany w obszarze ICT (technologii informacyjnych i komunikacyjnych) w naszym kraju m.in. w zakresie społeczeństwa informacyjnego i gospodarki opartej na wiedzy. Miejsce BI wśród systemów informacyjnych zarządzania Wg Horwarda z Gartner Group Business Intelligence jest to zespół koncepcji i metod słuŝących do polepszania procesu podejmowania decyzji poprzez uŝycie opartych na faktach systemów wspierających (factbased support systems). Rys1. Miejsce BI wśród systemów informacyjnych zarządzania Źródło: opracowanie własne BI znajduje się w centrum stosowanych w organizacji rozwiązań informacyjnych, stanowi jakby spoiwo a zarazem rozszerzenie moŝliwo-
ści wykorzystania juŝ istniejących rozwiązań informatycznych w organizacji, co moŝna schematycznie przedstawić tak, jak na rys1. Elementem podstawowym rozwiązań BI, integrującym dane pochodzące z róŝnych systemów źródłowych, umoŝliwiającym ich przede wszystkim gromadzenie, jak teŝ przetwarzanie w procesie realizacji Ŝądanych, na przykład analiz wielowymiarowych czy data mining, a następnie wizualizację uzyskanych wyników, jest hurtownia danych (HD). Jednym z największych wyzwaniem dla rozwiązań BI jest osadzenie ich w środowisku portalu korporacyjnego organizacji. Portal, według Słownika Wyrazów Obcych (zob. [Sobo02]) oznacza wielkie monumentalne wejście do budynku, bramę, drzwi. W kontekście nowoczesnych technologii portale korporacyjne oparte o rozwiązania internetowe moŝna interpretować jako wejście otwierające dostęp do zasobów informacyjnych przedsiębiorstwa przy wykorzystaniu przeglądarki internetowej. Portal korporacyjny zdefiniowany jako zintegrowane i zunifikowane środowisko pracy, wymiany informacji, zarządzania wiedzą i realizacji transakcji biznesowych pomiędzy partnerami umoŝliwia: redukcję kosztów działalności przedsiębiorstwa poprzez usprawnienie obiegu informacji zarówno wewnątrz przedsiębiorstwa, jak i na zewnątrz poprzez właściwy kontakt z inwestorami oraz partnerami handlowymi, właściwe wykorzystanie informacji w przedsiębiorstwie - takŝe odpowiednie zarządzanie wiedzą zgromadzoną wewnątrz firmy, organizację pracy grupowej, integrację procesów biznesowych przedsiębiorstwa z procesami partnerów biznesowych na poziomie systemów transakcyjnych [Nycz04]. Jedną z własności portalu korporacyjnego jest dostęp do zasobów informacyjnych oraz aplikacji wykorzystywanych w organizacji poprzez stan-
dardowy, niezaleŝny od aplikacji interfejs graficzny. MoŜliwość wykorzystania przeglądarki do prezentacji informacji pochodzących z róŝnych systemów informatycznych funkcjonujących w przedsiębiorstwie, dostęp do zasobów internetu, a takŝe do danych nieustruktualizowanych (dyski sieciowe, treść e-maili, itp.) stwarza moŝliwość budowania przewagi konkurencyjnej. Portal korporacyjny stanowi punkt dostępu do tak zwanych zasobów miękkich organizacji oraz daje moŝliwość ich modyfikacji i uzupełniania nowymi danymi, informacjami i wiedzą [Gołu05] [Ziem06, s.64]. Technologia portali korporacyjnych pozwala na grupowanie informacji i prezentację wybranych obszarów tematycznych dla odpowiednich grup uŝytkowników. MoŜliwy jest takŝe podział na informacje kierowane do pracowników oraz na role pełnione w organizacji. Przykładowe narzędzia BI w środowisku Oracle Przedsiębiorstwa mogą dopasować się do otoczenia zmieniając m.in. swoją strukturę, funkcjonowanie, procesy. Jednym z kierunków tworzenia nowych form organizacyjnych jest pójście w stronę wirtualizacji i globalizacji, co jest moŝliwe dzięki technologii informatycznej. Tutaj moŝe pomóc technologia Business Intelligence oparta o hurtownię danych (HD). HD jest tematycznie zintegrowaną, zmienną w czasie kolekcją danych dla celów wspomagania procesów decyzyjnych [InWG97]. Wśród komponentów Oracle Business Intelligence wyróŝniamy m.in.[orac08]: Do strukturyzacji danych i ich analizowania: OracleBI Warehouse Builder, OracleBI Discoverer, Do publikowania/raportowania: OracleBI Discoverer Portlet Provider, Oracle Reports, OracleBI Discoverer Viewer,
Do tworzenia aplikacji: OracleBI Beans zintegrowany z JDeveloperer. Obecnie BI są nieodzownym narzędziem prowadzenia biznesu w warunkach konkurencji. W epoce informacji i wiedzy narzędzia BI najlepiej zaspokoją potrzeby biznesowe przedsiębiorstw. Na podstawie analizy informacji o danych przechowywanych w HD (centralnych systemach przedsiębiorstwa) moŝna uzyskać wiele szczegółowych informacji biznesowych o kliencie, partnerze, które są niezbędne do podjęcia strategicznych decyzji. Potrzeby współczesnych przedsiębiorstw bardzo często zaspakaja m.in. dostęp do aktualnej informacji, czy wielowymiarowa baza danych. Tego typu problemom w duŝym stopniu mogą sprostać rozwiązania BI. Oracle Warehouse Builder (OWB), który słuŝy do projektowania i pielęgnacji HD pozwala na wykorzystanie danych z HD w narzędziach BI (rys.2). Oracle Discoverer pomaga uŝytkownikowi HD poruszać się po strukturze OLAP. Obiekty HD (kostki, wymiary, tabele) zorientowane są na poszczególne obszary działalności biznesowej, co umoŝliwia szybkie i proste tworzenie raportów. Dodatkowe moŝliwości Discoverera jak np. hierarchie, sortowania, łączenia danych powodują nieograniczoną moŝliwość wykonywania skomplikowanych zadań i tworzenie nowych obszarów biznesowych. Integracja między Discovererem i OWB pozwala na łatwe tworzenie nowych obszarów biznesowych za pomocą kreatora. Wymiary i hierarchie stworzone w OWB są automatycznie widziane przez Discoverer, co poprawia efektywność pracy i pozwala na szybsze dostarczenie danych do analizy. UŜytkownicy Discoverera mogą przeszukiwać dane poprzez kwerendy w OWB lub oglądać obiekty z danymi transformowanymi. Jeśli jakieś dane wydają się wątpliwe - uŝytkownik moŝe szybko przeglądnąć in-
formacje źródłowe, czy szczegółowe. MoŜe obejrzeć graficzną reprezentację wszystkich obliczeń i stworzyć własne zapytania. Rys2. Wyjście w OWB do narzędzi BI: Discoverera i BI Beans Źródło: opracowanie własne Oracle BI Discoverer jest narzędziem słuŝącym do wykonywania analiz typu OLAP na wielowymiarowych oraz relacyjnych bazach danych. W przeprowadzaniu analiz najwaŝniejszą rolę odgrywają Administration Edition i Desktop Edition (rys.3). Rys3. Architektura Oracle Discoverer Źródło: [Jank05] Administration Edition umoŝliwia tworzenie warstwy meta danych zw. EUL (End User Layer), która ukrywa złoŝoność schematu bazy danych przed uŝytkownikami. EUL zawiera m.in. meta dane analizowanych informacji (zaimportowanego schematu hurtowni danych), przywileje i
prawa do poszczególnych obszarów zainteresowań. Udostępnia obszar, który jest podzielony na tzw. obszary zainteresowań (business areas), które grupują informacje wymagane do realizacji określonych zadań biznesowych. Do podstawowych zadań administratora naleŝy m.in.: tworzenie obszarów zainteresowań, połączeń, elementów wyliczeniowych, nadawanie praw do obszarów zainteresowań. Desktop Edition jest oprogramowaniem przeznaczonym dla uŝytkownika końcowego, korzysta ze struktur zawartych w EUL, pozwala zadawać zapytania do bazy danych, analizować wyniki i formatować raporty. Jest aplikacją przeznaczoną dla środowiska Windows, która słuŝy do analiz danych pochodzących głównie z baz relacyjnych. UmoŜliwia przeglądanie danych w bazach, tworzenie tabel przestawnych, selekcjonowanie danych (zapytania), drąŝenie w górę i drąŝenie w dół, tworzenie raportów i wykresów. Discoverer Desktop jest skonstruowany z myślą o uŝytkownikach biznesowych ułatwiając im tworzenie zapytań ad hoc i raportów bez konieczności rozumienia szczegółów struktury wykorzystywanych baz danych. NiezaleŜnie od funkcji analitycznych udostępnia wiele dodatkowych narzędzi, np. wspomagających pracę grupową czy publikowanie opracowanych analiz. Discoverer jest kompletną aplikacją dla uŝytkownika końcowego i posiada 2 interfejsy: Discoverer Viewer i Discoverer Plus. Discoverer Viewer jest oparty o HTML, umoŝliwia dostęp do systemu raportowego z poziomu przeglądarki, pozwala przesyłać poprzez e-mail raporty i wyniki. Jest zaprojektowany dla uŝytkowników, którzy muszą obejrzeć raport i zapisać zmianę jego wyglądu. Natomiast Discoverer Plus jest narzędziem
dającym większe moŝliwości zapytań raportowania, analiz oraz publikacji WEB. Oracle BI Discoverer moŝe być narzędziem analizy w przedsiębiorstwie. Aby zalogować się do Discoverera naleŝy podać identyfikator, hasło i nazwę bazy danych. Następnie naleŝy utworzyć obszar EUL (rys.4). Rys4. Zakładanie EUL w Oracle BI Discoverer Administrator Źródło: opracowanie własne Obszarem zainteresowań moŝe być np.: SprzedaŜ, Marketing, Finanse, Kadry, Zaopatrzenie. PoniewaŜ obszar biznesowy był zakładany w HD, a więc wybieramy istniejącego uŝytkownika, który został załoŝony podczas tworzenia obszarów biznesowych w OWB oraz nazwę obszaru biznesowego tam załoŝonego. W naszym przykładzie wybieramy OB1_BS_PR (rys5). Podstawowym obiektem tworzonym w Desktop Edition jest skoroszyt. Skoroszyt składa się z arkuszy (podobnie jak w Excel u).
Rys5. Wybór obszaru zainteresowań OB1_BS_PR Źródło: opracowanie własne Desktop Edition wykorzystuje struktury zawarte w EUL, które pozwalają na wykonywanie analiz, z wykorzystaniem arkuszy, skoroszytów, wykresów, grafów oraz raportów. MoŜemy tutaj wykorzystać następujące typy arkuszy: tabela (standardowa struktura analogiczna jak przy wynikach zapytania), tabela ze szczegółami stron (tabela, która dodatkowo pozwala na wykonanie operacji przecięcia w ramach określonych wartości wymiarów), macierz (posiada dwa wymiary X i Y, przecięcia kolumn i wierszy wypełniają informacje, które są wynikiem agregacji określonych wartości), macierz ze szczegółami stron. Następnie przystępujemy do organizowania sposobu uporządkowania wyników. MoŜliwymi tutaj opcjami są: PokaŜ elementy strony spowoduje przełączenie tabeli (lub tabeli przestawnej) w tabelę (tabelę przestawną) ze szczegółami stron, Ukryj powtórzone wiersze jeśli wśród wyników zapytań znajdą się dwa lub więcej identyczne wiersze moŝemy wyświetlić tylko jeden z nich.
Rys6. Jeden ze sposobów prezentowania wyników Źródło: [ASAS03] Oracle Discoverer BI umoŝliwia wykorzystanie wykresów do prezentacji danych (rys6). Liczba kombinacji w układzie tabel i macierzy jest ogromna. Discoverer umoŝliwia róŝne typy analiz: analiza statystyczna opiera się na odpowiednim wykorzystaniu reguł lub warunków oraz relacjach między danymi, analiza klasyfikacji grupuje dane wg pewnych podobieństw danych lub na podstawie ustalonych cech wspólnych, analiza odchyleń wykorzystuje wartości procentowe i wyjątki od reguły, aby zdefiniować obszary wymagające usprawnień, serie liczb takie jak dane jak dane o wielkości sprzedaŝy mogą podlegać tego typu analizie, analiza trendu polega na poszukiwaniu trendów i wyprowadzaniu załoŝeń lub prognoz opartych na trendach.
Podsumowanie Technologia BI oparta o HD przekształca duŝe ilości danych w informacje, które przetwarza w wiedzę. Wspomaga decydenta dostarczając mu wiedzy do podejmowania decyzji w postaci raportów opartych o dane bieŝące i historyczne związane z działalnością przedsiębiorstwa. Narzędzia analityczne pozwalają na prowadzenie nie tylko standardowego raportowania lecz takŝe na wykonywanie zaawansowanej analizy z wykorzystaniem statystyki, prognozowania, badania trendów, wyszukiwania zaleŝności między danymi. Dla menedŝera waŝne jest pochodzenie danych, ich aktualność, wiarygodność i łatwość dostępu. UŜytkownik powinien mieć dostęp do eksploracji i obróbki danych. Aby sprostać tym wymaganiom, niezbędne jest inwestowanie w narzędzia i środowiska, które pozwalają na zadawanie pytań i uzyskiwanie odpowiedzi w formie interesującej uŝytkownika. Literatura [ASAS03] [Bawo05] [Dokt02] [Gołu05] [InWG97] Armstrong-Smith M., Armstrong-Smith D.: Oracle Discoverer, Helion Gliwice 2003 Bawor T.: Wybór Discoverer 10g czy BI Beans. Mat. XI Konf. PLOUG, Kościelisko 2005 Doktorowicz K.: Koncepcja społeczeństwa informacyjnego w polityce Unii Europejskiej [w:] Haber L. (red.): Polskie doświadczenia w kształtowaniu społeczeństwa informacyjnego. Dylematy cywilizacyjno-kulturowe, Wyd. AGH, Kraków 2002 Gołuchowski J.: Technologie informatytczne w zarządzaniu wiedzą organizacji, Prace Naukowe, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2005 Inmon W.H., Welch J.D., Glasey K.L.: Managing the Data Warehouse, Wiley Comp. Publishing 1997
[Jank02] Jankiewicz K.: Wprowadzenie do Oracle Discoverer 9i. Mat. V Seminarium, "Projektowanie i implementowanie magazynów (hurtowni) danych", Warszawa 2002 [KiRo02] Kimball R., Ross M.: The Data warehouse Toolkit. Wiley Computer Publishing, 2002 [Nowa06] Nowak J.: Społeczeństwo informacyjne geneza i definicje. http:/ www.silesia.org.pl/upload [Nycz04] Nycz M.. (red.): Generowanie wiedzy dla przedsiębiorstwa. Metody i techniki. Wyd. AE we Wrocławiu, Wrocław 2004 [Orac06] Oracle Warehouse Builder User s Guide 10g Release 2 (10.2), Oracle 2006 [Orac08] http://www.oracle.com materiały dostępne na stronie firmy Oracle [Sobo02] Sobol E. (red.): Słownik wyrazów obcych, PWN, Warszawa 2002 [Ziem06] Ziemba E.: Portale korporacyjne w zarządzaniu wiedzą w organizacji, [w:] Kisielnicki J. (red.): Informatyka w globalnym świecie, Wydawnictwo PJWSTK, Warszawa 2006 [Url0105] [Url0206] [Url0303] http://histmag.org/archiwalia/mag45-46/#fn3 http://www.iosi.republika.pl/strony/2.html. http://www.rzeczpospolita.pl/tematy/biala_ksiega/pdf/biala_ksi ega_2003_czesc_ii.pdf Informacje o autorach Dr inŝ. Małgorzata Nycz Dr Barbara Smok Katedra Systemów Sztucznej Inteligencji Akademia Ekonomiczna ul. Komandorska 118/120 53-345 Wrocław Polska Numer telefonu +48/71/3680507 e-mail: malgorzata.nycz@ae.wroc.pl barbara.smok@ae.wroc.pl