dr hab. Michał Ziarko Zakład Psychologii Zdrowia i Psychologii Klinicznej Uniwersytet im. Adama Mickiewicza Poznań, dnia; 25.06.2018r. Strona 1 Recenzja rozprawy doktorskiej magister Karoliny Staniaszek pt. Dezadaptacyjne schematy i cechy temperamentu a struktura objawów zaburzenia stresowego pourazowego (PTSD) napisanej w Katedrze Psychologii Różnic Indywidualnych Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego pod kierunkiem prof. dr hab. Bogdana Zawadzkiego Uzasadnienie wyboru tematu Rozprawa doktorska napisana przez Panią mgr Karolinę Staniaszek pod kierunkiem Pan prof. dr hab. Bogdana Zawadzkiego, we współpracy z Panią dr Agnieszką Popiel, jako promotorem pomocniczym, omawia zagadnienia istotne z punktu widzenia trzech subdyscyplin psychologii: psychologii różnic indywidualnych, psychologii klinicznej oraz psychotraumatologii. Psychologię różnic indywidualnych praca Doktorantki wzbogaca o bardzo szczegółową wiedzę dotyczącą relacji łączących jedną z cech temperamentu, tj., reaktywność emocjonalną z wystąpieniem i nasileniem objawów zaburzenia stresowego pourazowego (PTSD). Oceniając znaczenie rozprawy doktorskiej mgr Karoliny Staniaszek dla psychologii klinicznej, warto podkreślić dwie rzeczy. Po pierwsze, dzięki Jej pracy klinicyści i badacze uzyskali możliwość posługiwania się rzetelnie opracowaną,
skróconą wersją Kwestionariusza Schematów Younga. Po drugie, badania przez Nią przeprowadzone dostarczyły specyficznych informacji o tym, jaki sposób rozumienia siebie i świata zwiększa ryzyko wystąpienia konkretnych objawów PTSD. Z kolei znaczenie dla rozwoju psychotraumatologii wynika z faktu pokazania zależności łączących reaktywność emocjonalną i dezadaptacyjne schematy poznawcze z objawami PTSD. Wartość pracy Doktorantki polega na pokazaniu zależności pomiędzy biologiczną podstawą zachowania, której przejawem jest temperament a rozumieniem świata oraz zidentyfikowaniu związków łączących te dwa czynniki z nasileniem objawów PTSD. W moim odczuciu temat, którym zajęła się Doktorantka niesiee ze sobą szansę rozwoju trzech wskazanych wyżej subdyscyplin psychologii. Dlatego jednoznacznie pozytywnie oceniam problematykę podjętą przez mgr Karolinę Staniaszek w rozprawie doktorskiej. Strona 2 Teoretyczne podstawy badań Projekt badawczy zrealizowany przez mgr Karolinę Staniaszek miał dwa główne cele. Pierwszym z nich było sprawdzenie, czy specyficzne treści poznawcze utożsamione z wczesnymi dezadaptacyjnymi schematami, w rozumieniu zaproponowanym przez Younga, pośredniczą w relacji cechy temperamentalne - nasilenie objawów PTSD. Drugim z celów jest identyfikacja struktury objawów PTSD. Takie sformułowanie problematyki badań wymusza określoną kompozycję wprowadzenia teoretycznego do doktoratu. A mianowicie, konieczne jest: (1) opisanie tego, jak PTSD jest rozumiane i czym jest struktura objawów, (2) przedstawienie modeli wyjaśniających rozwój i utrzymywanie się symptomów PTSD, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień związanych z (3) temperamentem oraz (4) schematami poznawczymi, jako wyznacznikami intensywnościi objawów PTSD. Doktorantka podejmuje wszystkie te zagadnienia we wprowadzeniu teoretycznym.
Rozdział pierwszy dotyczy zaburzenia stresowego pourazowego. Pani mgr Karolina Staniaszek porusza w nim kwestie związane z: (1) historią naszego rozumienia reakcji potraumatycznych, (2) kryteriami diagnostycznymi PTSD, opisując je uwzględnia przemiany, jakie nastąpiły w rozumieniu tego zaburzenia na przestrzeni ostatnich trzydziestu kilku lat. Co ważne, odwołuje się do najnowszych kryteriów, tych zaproponowanych w DSM-5 i tych będących dopiero propozycją do ICD-11. Dalej, dyskutuje kwestie związane ze (3) strukturą PTSD oraz (4) heterogenicznością objawów. Na wstępie, analizując treści zawarte w rozdziale pierwszym odwołam się do tematu pracy, który brzmi: Dezadaptacyjne schematy i cechy temperamentu a struktura objawów zaburzenia stresowego pourazowego (PTSD) (podkreślenia moje). Zatem z tematu pracy wynika, że jej centralnym zagadnieniem jest identyfikacja struktury objawów PTSD i określenie jej determinantów. Takie ustawienie problemu doktoratu powinno skutkować tym, że główny ciężar analiz teoretycznych a później statystycznych, zostanie położony na kwestie związane ze strukturą objawów PTSD. Mam wątpliwości, czy takie analizy zostały przeprowadzone w wystarczającym stopniu. Uzasadnię dlaczego. Słownikowa definicja struktury brzmi, że jest to układ i wzajemne relacje elementów stanowiących całość (podaję za Słownikiem Języka Polskiego wersja internetowa). Z tej definicjii wynika, że podejmując się zadania określenia struktury objawów, należy zająć się dwiema kwestiami. Mianowice: (1) układem elementów i (2) wzajemnymi relacjami między tymi elementami. Sądzę, że kwestie związane z układem elementów zostały opisane w zadowalający sposób. Poświęcone są im dwa paragrafy: Kryteria diagnostyczne PTSD i Struktura objawów PTSD. W tym drugim prezentuje dwa modele PTSD cztero, sześcio i siedmio czynnikowy. Jednak nie kończy swojego opisu wnioskami, tzn. nie dokonuje rozstrzygnięcia, który model w świetle Jej wiedzy wydaje się właściwszy i dlaczego tak jest. Strona 3
Mam wątpliwości, czy kwestia relacji pomiędzy elementami (tj. symptomami PTSD) tworzącymi całość została opisana na odpowiednio pogłębionym poziomie. Tego zagadnienia dotykają treści zawarte w podrozdziałach Kategorialność vs dymensjonalność oraz Heterogeniczność objawów. Posługiwanie się pojęciem struktura implikuje to, że pewne objawy są nadrzędne, a inne są ich konsekwencją lub przejawem. Doktorantkaa w niewielkim stopniu rozwija te zagadnienia. Pojęciu struktury można nadać również odmienne znaczenie, bardziej kliniczne, związane z poszukiwaniem podtypów PTSD charakteryzujących się odmienną konfiguracją objawów (to zagadnienie jest sygnalizowane na stronie 23). Uważam, że brakiem pracy jest niestworzenie własnego odautorskiego modelu teoretycznego pokazującego strukturę objawów PTSD lub chociaż bardziej pogłębiona analiza opisywanych w literaturze modeli obrazujących związki pomiędzy poszczególnymi symptomami PTSD. Takie analizy pokazałyby dopiero strukturę objawów PTSD uwzględniającą relacje zachodzące między nimi. Według mnie przedstawione analizy nie są konkluzywne, tzn. nie potrafię na ich podstawie rozstrzygnąć, jakie rozumienie struktury objawów PTSD przyjmuje Doktorantka, jakie widzi relacje łączące poszczególne objawy oraz tego, czy zamierza zająć się identyfikacją podtypów PTSD wyodrębnionych na podstawie odmiennej struktury objawów. Konsekwencją powyższych uwag są zastrzeżenia, które będę formułował do analiz poświęconych strukturze objawów PTSD przedstawionych w rozdziale 5. Pomimo krytycznych uwag, wyrażonych powyżej, uważam że rozdział pierwszy jest starannie przygotowanym wysoce specjalistycznym tekstem. W moim odczuciu jest on przeznaczony dla odbiorcy dobrze zaznajomionego ze współczesnymi problemami, jakie niesie za sobą posługiwanie się diagnozą nozologiczną, a w szczególności określeniem tego, czy u kogoś można rozpoznać PTSD, czy też nie. Mam wrażenie, że pisząc go Autorka założyła, że czytelnik dysponuje bardzo rozbudowanym aparatem pojęciowym pozwalającym mu Strona 4
zrozumieć, różne skomplikowane zagadnienia dotyczące diagnozy. Czy to jest mankament tego fragmentu rozprawy doktorskiej? Tak i nie. Nie, bo świadczy o dużej znajomości opisywanej problematyki, o pracy, jaką Autorka włożyła w zrozumienie omawianych zagadnień. Tak, bo nie bierze pod uwagę, że potencjalny czytelnik Jej pracy może nie być przygotowany do odbioru, aż tak specjalistycznego tekstu. Wyjaśniając tę tezę, zobrazuję ją przykładem. Na stronie 18 Doktorantka omawia zagadnienia związane z kategorialnością vrs. dymensjonalnością diagnozy PTSD. Sądzę, że ten fragment mógłby zostać poprzedzony kilkoma zdaniami wprowadzającymi, dotyczącymi tego, dlaczego w ogóle zadajemy sobie pytanie, czy diagnoza ma mieć charakter kategorialny, czy dymensjonalny. Jakie są ograniczenia, ale też zalety podejścia kategorialnego i dymensjonalnego?, itd. I dopiero na tym tle, po przygotowaniu czytelnika, omawiać szczegółowe zagadnienia odnoszące się do rozpoznawania PTSD. W rozdziale drugim Doktorantka zarysowuje, na najbardziej ogólnym poziomie, problem pracy. Wychodząc od danych epidemiologicznych, które wskazują, że około 80% osób poddanych jest ekspozycji na wydarzenia potencjalnie traumatyczne, a rozpowszechnienie PTSD kształtuje się na poziomie 5-10%. Zastanawia się, jakie czynniki ryzyka bądź czynniki chroniące odpowiedzialne są za ten stan rzeczy? Odpowiadając na tak postawione pytanie, w świetle przeanalizowanej literatury, stawia przypuszczenie, że interakcja pomiędzy jedną z energetycznych cech temperamentu reaktywnością emocjonalną a schematami poznawczymi będzie współdecydować o nasileniu symptomów PTSD. Rozdział ten poświęcony jest w zasadzie dwóm zagadnieniom. Pierwszym z nich jest charakterystyka relacji łączących osobowość i temperament z reakcją potraumatyczną. Drugim, jest prezentacja (bardzo) podstawowych założeń Regulacyjnej Teorii Temperamentu i charakterystyka dotychczas zidentyfikowanych związków pomiędzy cechami temperamentu a PTSD. Rozdział drugi, podobnie jak pierwszy, napisany jest bardzo syntetycznie i oszczędnie. Taka forma prezentacji Strona 5
omawianych treści świadczy o dużej znajomości tej problematyki przez Autorkę, jednak pozostawia pewien niedosyt u czytelnika. W kolejnym rozdziale zostały przybliżone psychologiczne modele rozwoju i utrzymywania się objawów PTSD. Autorka przedstawia w nim pięć głównych modeli, tego zaburzenia, bazujących na założeniach teoretycznych koncepcji poznawczo- behawioralnych. Szczegółowo przedstawia procesy prowadzące do rozwoju PTSD w oparciu o koncepcje, których autorzy odwołują się do mechanizmu warunkowania instrumentalnego (m.in. podjeście Klipatrick, Veronen i Resick) lub wykorzystują założenia teorii społeczno-poznawczych (model Horowitza), teorii przetwarzania informacji (koncepcja Langa), teorii przetwarzania emocjonalnego (model Foa i współpracowników). Prezentuje również główne założenia modelu poznawczego Ehlers i Clarka. Omawiając koncepcje wyjaśniające genezę PTSD Doktorantka ograniczyła się do prezentacji modeli wywodzących się z szeroko rozumianej psychologii poznawczej. Jest to zabieg właściwy, biorąc pod uwagę problematykę pracy, warto jednak pamiętać, że inne paradygmaty psychologiczne formułują również przypuszczenia dotyczące genezy PTSD. Jako przykład można podać teorię psychoformatywną Liftona, czy psychoanalityczne rozumienie traumy w ujęciu Parson. Rozdział czwarty jest uszczegółowieniem rozdziału trzeciego. Analizy przeprowadzone w rozdziale trzecim doprowadziły Doktorantkę do postawienia tezy, że w przedstawionych koncepcjach PTSD schematy poznawcze opisywane są na bardzo ogólnym poziomie i w związku z tym konieczne jest zidentyfikowanie specyficznych schematów poznawczych, mających znaczeniee dla procesów potraumatycznych. Przyjęła Ona, że przydatnego uszczegółowienia treści schematów poznawczych można dokonać w oparciu o teorię wczesnych schematów dezadaptacyjnych Younga. Rozdział czwarty jest zwartym przedstawieniem głównych założeń koncepcji Younga oraz prezentacją wyników badań nad zależnościami łączącymi wczesne schematy dezadaptacyjne z PTSD. Fragment Strona 6
doktoratu pomiędzy stroną 53 a 57 jest tekstem analitycznym, w przeciwieństwie do wcześniejszych ustępów, które w dużej mierze miały charakter syntetyczny. Patrząc całościowo na sposób prezentacji treści zawartych w rozdziałach teoretycznych, uważam że zabrakło w nich odautorskich komentarzy. Odnoszę wrażenie, że Doktorantkaa w znacznym stopniu ogranicza się do prezentacji dotychczasowych ustaleń i przeglądu poglądów badaczy zajmujących się tą problematyką. Podsumowując analizę części teoretycznej doktoratu, uważam że spełnia ona wymagania stawiane przed pracą doktorską. Jest to bardzo dobrze, syntetycznie napisana praca. W niektórych fragmentach wywód jest co prawdaa zbyt ogólny, ale odnoszę wrażenie, że ta bardzo rozległej wiedzy, ogólność jest skutkiem posiadania przez Doktorantkę przedstawianej w syntetyczny sposób. Ten bardzo oszczędny sposób dzielenia się posiadaną wiedzą widać również w objętości części teoretycznej, która liczy niecałe pięćdziesiąt stron. Strona 7 Ocena projektu badań i poprawności przyjętych metod badawczych Przechodząc do oceny części doktoratu poświęconej przedstawieniu założeń projektu badań własnych oraz opracowania uzyskanych wyników, na wstępie należy podkreślić odpowiednie kompetencje mgr Karoliny Staniaszek do tworzenia i przeprowadzania projektów badawczych w psychologii. Głównymi celami badawczymi, które realizowała Doktorantka było stwierdzenie, czy wczesne dezadaptacyjne schematy poznawcze wyznaczają poziom PTSD oraz czy mediują one relację reaktywność emocjonalna poziom PTSD. Dodatkowo Doktorantka chciała zidentyfikować strukturę objawów PTSD. Aby zrealizować te dwa celee Doktorantka zaplanowała i przeprowadziła badania kwestionariuszowe. Wykorzystała w nich powszechnie stosowane w psychologii narzędzia badawcze. Byłyy to: Posttraumatic Diagnostic Scale, skrócona wersja
Kwestionariusza Schematów Younga oraz Kwestionariusz Formalnaa Charakterystyka Zachowania - Kwestionariusz Temperamentu wersja zrewidowana. Metody badawcze zostały dobrane prawidłowo ze względu na stawiane w pracy pytania badawcze. Jedną z tych metod, a mianowicie Kwestionariusz Schematów Younga Autorka zaadaptowała do warunków polskich. Już same prace nad adaptacją skróconej wersji Kwestionariusza Schematów Younga zasługują na uznanie. Zostały one przeprowadzone na imponującej próbie N=1073 osób i obejmowały: (1) analizę czynnikową przy pomocy metody głównych składowych, (2) oszacowanie rzetelności poszczególnych podskal, (3) określenie związków pomiędzy wczesnymi schematami dezadaptacyjnymi a przekonaniami poznawczymi odnoszącymi się do poszczególnych zaburzeń osobowości, (4) porównanie ogólnego nasilenia schematów w próbie klinicznej i nieklinicznej oraz (5) powtórne zweryfikowanie struktury czynnikowej przy pomocy konfirmacyjnej analizy czynnikowej. Na poziomie prac doktorskich rzadko na tak dużej próbie i tak skrupulatnie opracowuje się narzędzie badawcze. Ale w kwestii tej metody nasuwa się jedno pytanie. A mianowicie, dlaczego Doktorantka nie skorzystała z gotowej wersji opracowanej przezz Oettingen, Chodkiewicza, Mącik oraz Gruszczyńską, zwłaszcza że autorzy ci dysponują licencją na posługiwanie się tym kwestionariuszem w Polsce. Badania właściwe zostały przeprowadzone w grupie liczącej 457 osób. Tworząc ją Doktorantka posłużyła się doborem celowym zapraszając do badań osoby uczestniczące w wypadkach komunikacyjnych. Ze względu na problematykę pracy ten sposób konstruowania próby jest zasadny, ponieważ wypadek komunikacyjny jest wydarzeniem potencjalnie traumatyzującym. Do konstrukcji i opisu próby mam dwie uwagi. Po pierwsze, uważam łącznie w jedną grupę badawczą osób uczestniczących w terapii (n=156) i nieuczestniczących (n=301) w niej za procedurę w wysokim stopniu ryzykowną. Terapia z założenia ma doprowadzić do redukcji objawów. W związku z tym szacowanie związków pomiędzy Strona 8
reaktywnością emocjonalną, dezadaptacyjnymi schematami poznawczymi a nasileniem objawów PTSD bez uwzględnienia faktu, że ktoś uczestniczy w terapii może prowadzić do zaobserwowania artefaktów. Wyobrażam sobie, że można tak skonstruować grupę badawczą, ale wtedy fakt uczestnictwa w terapii warto potraktować jako moderator analizowanych związków. A niestety Doktorantka tego nie uczyniła. Po drugie, mam wrażenie, że opis badanej próby jest zbyt ogólny. Informacje na temat próby to nieco ponad pół strony tekstu. Sądzę, że konieczne byłoby podanie, czy uczestnicy badań byli sprawcami czy ofiarami wypadków, czy byli to kierowcy, rowerzyści czy piesi, czy wypadek pozostawił jakieś długofalowe konsekwencje zdrowotne, itd. Każda z tych zmiennych potencjalnie oddziałuje na nasilenie symptomów PTSD i w prowadzonych analizach mogłaby mieć status moderatora. Jak pisze Doktorantka (s.72) dane te były zbierane w ankietce demograficznej i na ich podstawie oszacowano wskaźnik ekspozycji na traumę. Na podstawie zamieszczonego opisu nie potrafię stwierdzić, jak ten wskaźnik był stworzony. Dodatkowo w załącznikach do doktoratu Autorka nie umieściła ankietki demograficznej, co utrudnia stwierdzenie, co raportowały osoby badane. Strona 9 Rezultaty badań ocena sposobu prezentacji i ich znaczenia Doktorantka analizuje uzyskane dane za pomocą bogatego zestawu procedur statystycznych. Należą do nich: obliczanie podstawowych statystyk opisowych, prostych współczynników korelacji, analiza mediacji równoległej, konfirmacyjna analiza czynnikowa oraz projektowanie i rozwiązywanie równań regresji. Prowadząc analizy, co zasługuje na podkreślenie, Doktorantka zastosowała procedury statystyczne niedostępne w podstawowych pakietach statystycznych. Dla przykładu część analiz prowadziła w środowisku R z wykorzystaniem pakietu RELAIMPO. Fakt ten świadczy o dużej wiedzy i kompetencjach w analizowaniu danych posiadanych
przez Panią mgr Karolinę Staniaszek. Zastosowane procedury statystyczne są adekwatne do rozwiązywanych w pracy problemów badawczych. Czytając fragment opisu zidentyfikowanych zależności pomiędzy schematami poznawczymi a nasileniem symptomów PTSD (s 72-74) zastanawiałem się, dlaczego Doktorantka ograniczyła swoje analizy do osiemnastu schematów pomijając obszary, w które się łączą, tj. brak więzi i odrzucenie, ograniczona autonomia i niskie umiejętności, brak ograniczeń, ukierunkowaniee na innych oraz nadmierna czujność i zahamowanie. Przecież obszary określają główną trudność, z którą zmaga się człowiek i uwzględnienie ich w analizach mogłoby dostarczyć ciekawych informacji z perspektywy klinicznej. Jednak moja główna uwaga dotycząca przeprowadzonych analiz dotyczy zagadnienia struktury objawów. Sądzę, że ten etap analiz jest niedokończony. Wychodząc z przesłanek, które przytoczyłem formułując zastrzeżenia do rozdziału pierwszego, sądzę że analizując strukturę objawów PTSD Doktorantka opisała układ symptomów, pomijając ich wzajemne relacje. Być może warto podjąć to zagadnienie korzystając z modeli mediacji wielokrotnej lub analizy ścieżek. I na koniec jedna uwaga co do sposobu prezentacji danych. W doktoracie opisano wiele ciekawych wyników. Szkoda, że Doktorantka nie zebrała ich w formie tabelarycznej. Ułatwiłoby to znacznie percepcję czytanego tekstu. Dla przykładu, mam na myśli dane zaprezentowane w badaniu wstępnym dotyczące związków między wczesnymi schematami dezadaptacyjnymi a przekonaniami poznawczymi odnoszącymi się do poszczególnych zaburzeń osobowości (s. 66) lub związków pomiędzy dezadaptacyjnymi schematami a nasileniem symptomów PTSD (s. 72). Pomimo różnych uwag krytycznych dotyczących sposobu prowadzenia analiz i prezentacji wyników, uważam że odpowiadają one wymaganiom stawianym rozprawom doktorskim. Dyskusja wyników przeprowadzona została według schematu; podsumowanie uzyskanych wyników, wnioski, ograniczenia, implikacje i dalsze kierunki badań. Taki Strona 10
schemat jest akceptowalny. Poziom dyskusji odpowiada wymaganiom stawianym doktorantom. Ocena formalnej strony recenzowanej rozprawy Strona 11 137 stron wraz z załącznikami. Składa się z części teoretycznej (cztery rozdziały) i empirycznej (jeden rozdział). Całość zamknięta jest rozdziałem, w którym Doktorantka dyskutuje otrzymane wyniki oraz przedstawia wnioski płynące z przeprowadzonych przez Nią badań. Przygotowując dysertację doktorską Autorka skorzystała z wielu wcześniejszych prac. Wykaz literatury liczy ponad trzysta dwadzieścia pozycji polsko i obcojęzycznych. Znajdują się w nim teksty, które ukazały się pomiędzy rokiem 1951 a 2019. Przeważają publikacje opublikowane po roku 2000. Doktorantka dobrała literaturę specyficznie ze względu na poruszaną problematykę i wykorzystałaa ją w pełni. Oceniając pracę pod względem formalnym należy podkreślić, że jest napisana starannie, poprawną polszczyzną, a tok wywodu jest spójny i klarowny. Percepcję tekstu ułatwia 10 tabel (mogłoby być ich więcej, zwłaszczaa we fragmencie poświęconym analizie wyników) oraz 1 rysunek. Są one czytelne, przygotowane na zadawalającym poziomie edytorskim. Dzięki temu czytelnik może zorientować się w problemach poruszanych w tekście, a w szczególności w wynikach przedstawionych w metodologicznej części rozprawy. Przyglądając się szczegółowo formalnej stronie pracy, w zasadzie trudno wskazać, jakieś uchybienia. Praca napisana jest starannie, z zachowaniem większości standardów APA. Pojawiają się jedynie drobne mankamenty w pracy. Należą do nich: niekompletny spis literatury, tzn. nie odnajduję w nim pozycji Steuden i Jankowski z 2016, na którą powołuje się doktorantka w przypisie 3 na stronie 11;
niewyjustowanie tekstu, co skutkuje jego nieestetycznym wyglądem, niepisanie symboli statystycznych pochyloną czcionką (np. s..64). Uważam, że rozprawa doktorska została napisana zgodnie z przyjętymi standardami, a jej struktura odpowiada wymaganiom stawianym doktoratowi. Strona 12 Podsumowanie W pełnienie roli recenzenta wpisane jest poszukiwanie uchybień i niedociągnięć w referowanych tekstach po to, aby Autorka mogła otrzymać informację z zewnątrz, co zrobiła dobrze i co mogłaby zrobić inaczej, aby mogła krytycznie spojrzeć na własną pracę. Uwagi sformułowane przeze mnie, a jest ich niewiele, nie umniejszają wartości pracy doktorskiej przygotowanej przez Panią mgr Karolinę Staniaszek a wynikają, przede wszystkim z chęci zmobilizowania Doktorantki do krytycznego przyjrzenia się swojej pracy. Z punktu widzenia wymagań stawianych rozprawie doktorskiej, jako kryterium oceny przygotowania doktorantki do samodzielnego i poprawnego pod względem metodologicznym rozwiązywania problemów badawczych w obszarze psychologii, oceniam rozprawę doktorską, jako spełniającą ustawowe warunki ubiegania się o stopień doktora. zgodnie z Ustawą o Tytułach i Stopniach Naukowych z roku 2003. Rozprawa doktorska mgr Karoliny Staniaszek pt. Dezadaptacyjne schematy i cechy temperamentu a struktura objawów zaburzenia stresowego pourazowego (PTSD) stanowi oryginalne rozwiązanie problemu naukowego. W związku z tym wnoszę o dopuszczenie Pani mgr Karoliny Staniaszek do dalszych etapów postępowania doktorskiego. /dr hab. Michał Ziarko/