Przedsiębiorstwo oparte na wiedzy redakcja naukowa Adam P. Balcerzak Instytut Badań Gospodarczych Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Toruniu Toruń 2014
Recenzja dr hab. Aldona Glińska-Neweś, prof. UMK Projekt okładki Jarosław Cholewiński Copyright by Instytut Badań Gospodarczych & Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Toruniu ISBN 978-83-937843-2-5 Instytut Badań Gospodarczych e-mail: biuro@badania-gospodarcze.pl www.badania-gospodarcze.pl Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Toruniu e-mail: pte@umk.pl www.pte.umk.pl ul. Kopernika 21 87-100 Toruń Drukarnia Cyfrowa EIKON PLUS ul. Wybickiego 46 31-302 Kraków
Spis treści Wprowadzenie (Adam P. Balcerzak)... 9 Rozdział 1 Część I Wiedza jako źródło przewagi konkurencyjnej Agnieszka Skoczylas-Tworek Zarządzanie informacją i wiedzą jako determinanty stymulowania przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa w dobie kryzysu ekonomicznego... 17 Wprowadzenie... 17 Informacja i wiedza ujęcie definicyjne... 18 Wiedza i informacja jako źródło przewagi konkurencyjnej organizacji... 20 Świadomość zarządzania informacją i wiedzą w przedsiębiorstwach w oparciu o dane statystyczne... 25 Błędy popełniane w zarządzaniu wiedzą i informacją... 28 Zakończenie... 32
4 Spis treści Rozdział 2 Andrzej Masiarek Wykorzystanie wiedzy chronionej w twórczości innowacyjnej... 35 Wprowadzenie... 35 Wiedza chroniona w przedsiębiorstwie a poziom nowoczesności rozwiązań... 36 Istota zarządzania wiedzą chronioną w twórczości innowacyjnej... 43 Nowe formy organizacyjne w zarządzaniu wiedzą chronioną w twórczości innowacyjnej... 49 Zakończenie... 53 Rozdział 3 Dorota Chmielewska-Muciek Wpływ kultury organizacyjnej na proces zarządzania wiedzą... 57 Wprowadzenie... 57 Kultura organizacyjna sprzyjająca zarządzaniu wiedzą... 60 Wyniki badań... 64 Wnioski z badań... 65 Zakończenie... 70
Spis treści 5 Część II Uwarunkowania zarządzania strategicznego w warunkach globalnej gospodarki wiedzy Rozdział 4 Tomasz Galewski Przedsiębiorstwa reagujące w czasie rzeczywistym jako współczesna koncepcja firmy... 77 Wprowadzanie... 77 Przedsiębiorstwo przyszłości. Informacyjne teorie przedsiębiorstwa... 79 Przedsiębiorstwo w naukach o zarządzaniu. Elastyczność organizacji... 84 Zarządzanie informacją. System informacyjny firmy... 86 Przedsiębiorstwo działające w czasie rzeczywistym... 90 Zakończenie... 93 Rozdział 5 Tomasz Kopczyński Podejście systemowe w zarządzaniu projektami na tle zmieniających się uwarunkowań otoczenia przedsiębiorstw... 95 Wprowadzenie... 95 Współczesne tendencje w otoczeniu przedsiębiorstw... 96 Istota i znaczenie myślenia systemowego w zarządzaniu... 103 Zarządzanie projektami w kontekście myślenia systemowego... 107 Zakończenie... 115
6 Spis treści Rozdział 6 Tomasz Kroenke Zarządzanie strategiczne w realiach turbulentego otoczenia przedsiębiorstwa... 117 Wprowadzenie... 117 Zarządzanie strategiczne a potrzeby współczesnych przedsiębiorstw... 118 Skuteczne zarządzanie strategiczne... 121 Zakończenie... 130 Cześć III Efektywna komunikacja z klientem przedsiębiorstwa opartego na wiedzy Rozdział 7 Katarzyna Żak Budowanie relacji z klientem w warunkach gospodarki opartej na wiedzy... 135 Wprowadzenie... 135 Gospodarka oparta na wiedzy konceptualizacja zagadnienia... 136 Rola kapitału intelektualnego w GOW... 138 Technologie informacyjno-komunikacyjne jako katalizator relacji z klientem... 143 Diagnoza i prognoza wykorzystania ICT w kreowaniu relacji z klientem w Polsce... 145 Zakończenie... 152
Spis treści 7 Rozdział 8 Anna Lenart Współtworzenie wartości z klientem jako nowy kierunek rozwoju marketingu... 155 Wprowadzenie... 155 Rola marketingu i współtworzenie wartości z klientem... 156 Zakończenie... 165 Rozdział 9 Zbigniew Bentyn Fotokod QR jako narzędzie komunikacji przedsiębiorstwa z klientem... 167 Wprowadzenie... 167 Fotokod QR... 168 Fotokod jako źródło informacji dla klienta... 172 Wzrost zainteresowania fotokodem... 174 Nowe zastosowania fotokodu... 182 Zakończenie... 187 Literatura... 191 Nota o autorach... 205
Wprowadzenie Pierwsza dekada XXI wieku rozpoczęła epokę gospodarki opartej na wiedzy, w której kluczowym determinantem indywidualnego sukcesu menedżera oraz rozwoju i powodzenia całego przedsiębiorstwa staje się efektywne zarządzanie wiedzą. Zasadniczym elementem skutecznego zarządzania wiedzą jest ciągłe doskonalenie zdolności adaptacyjnych przedsiębiorstwa w obliczu turbulentnego otoczenia, co stanowi podstawę utrzymania przewag konkurencyjnych. W tej sytuacji truizmem staje się stwierdzenie, iż w warunkach gospodarki opartej na wiedzy tylko przedsiębiorstwa oparte na wiedzy mają szanse sprostania tak zdefiniowanemu wyzwaniu. Przedsiębiorstwo oparte na wiedzy jest często definiowane jako podmiot, który integruje kluczowe zasoby wiedzy w ramach całego procesu zarządzania oraz rozwoju. Spełnienie takich kryteriów wymaga nie tylko nowoczesnego i wysoce wydajnego systemu informatycznego zarządzania danymi, ale jest wyłącznie możliwe pod warunkiem stworzenia swoistego wielopoziomowego kontinuum informacja-wiedza-interesariusz. Kluczem do zbudowania przedsiębiorstwa opartego na wiedzy oraz skutecznego zarządzania wiedzą staje się tym samym tworzenie kontekstu organizacyjnego, który będzie wspierał proces tworzenia wiedzy, jej gromadzenia oraz odpowiedniego zakresu jej dyfuzji. Będzie się to przekładało na utrzymanie pozycji rynkowej przedsiębiorstwa oraz w sprzyjających okolicznościach umożliwi jego ekspansję.
10 Wprowadzenie W związku z powyższym celem książki jest próba zmierzenia się z kwestiami, które istotnie wpływają na funkcjonowanie współczesnego przedsiębiorstwa opartego na wiedzy. W niniejszej pracy postawiono następujące pytania badawcze: 1. W jaki sposób efektywne gospodarowanie wiedzą może stanowić źródło przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa? 2. Jak nowe uwarunkowania związane z rozwojem gospodarki wiedzy wpływają na skuteczność zarządzania strategicznego przedsiębiorstwa opartego na wiedzy? 3. Jakie nowe sposoby komunikacji z klientem przedsiębiorstwa występują w warunkach gospodarki opartej na wiedzy? Monografia składa się z trzech równych części, które są ściśle związane z wskazanymi powyżej pytaniami badawczymi. Pierwsza część została zatytułowana Wiedza jako źródło przewagi konkurencyjnej. Celem autorki pierwszego rozdziału było zaprezentowanie roli i znaczenia informacji oraz wiedzy w zarządzaniu firmą oraz ich wpływu na racjonalność podejmowanych decyzji menedżerskich, a tym samym kształtowania przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa opartego na wiedzy. W rozdziale tym wykorzystano interesujące wyniki badania przeprowadzonego przez Polską Agencją Rozwoju Przedsiębiorczości wśród polskich przedsiębiorstw w odniesieniu do znaczenia zarządzania wiedzą, a także kryteriów decydujących o przekształceniu przedsiębiorstwa w tzw. organizację inteligentną (Agnieszka Skoczylas-Tworek). W drugim rozdziale monografii zatytułowanym Wykorzystanie wiedzy chronionej w twórczości innowacyjnej główna uwaga została poświęcona wpływowi wiedzy chronionej na tworzenie nowych rozwiązań służących utrzymaniu przewagi technologicznej, a tym
Wprowadzenie 11 samym kreujących zdolność konkurencyjną przedsiębiorstwa. Autor przedstawia tu szereg praktycznych rad i strategii, które stanowią podstawę efektywnego zarządzania wiedzą chronioną (Andrzej Masiarek). Z kolei w trzecim rozdziale autorka koncentruje się na zasobach i czynnikach bardziej nieformalnych, a w szczególności na znaczeniu kultury organizacyjnej przedsiębiorstwa dla procesów efektywnego zarządzania wiedzą. W rozdziale tym postawiono tezę, zgodnie z którą między kulturą organizacyjną przedsiębiorstwa a procesem zarządzania wiedzą istnieje związek, którego identyfikacja umożliwić może podnoszenie skuteczności zarządzania wiedzą poprzez kształtowanie kultury organizacyjnej. Diagnoza teoretycznych rozważań oraz analiza wyników badań empirycznych pozwoliły autorce rozdziału na wyłonienie kilkudziesięciu pożądanych atrybutów kultury sprzyjającej zarządzaniu wiedzą (Dorota Chmielewska-Muciek). Druga część monografii została zatytułowana Uwarunkowania zarządzania strategicznego w warunkach gospodarki wiedzy. W rozdziale czwartym autor przedstawia koncepcję firmy jako przedsiębiorstwa reagującego w czasie rzeczywistym. Celem tego rozdziału jest omówienie koncepcji przedsiębiorstwa, według której zmuszone jest ono do maksymalnego skracania swoich procesów biznesowych, by poprzez szybszą reakcję uzyskać przewagę konkurencyjną na rynku. Zgodnie z argumentacją autora przedsiębiorstwo reagujące w czasie rzeczywistym to koncepcja, która może zainicjować proces unifikacji teorii przedsiębiorstwa, ponieważ jest wspólnym mianownikiem współczesnych teorii przedsiębiorstwa powstałych na gruncie ekonomii i nauk o zarządzaniu. Ma to nie tylko znaczenie na gruncie akademickim, może być także źródłem wskazówek
12 Wprowadzenie dla efektywnego zarządzania przedsiębiorstwem opartym na wiedzy (Tomasz Galewski). W kolejnym rozdziale autor skupił się na kwestiach podejścia systemowego w zarzadzaniu projektami w obliczu szybko zmieniających się uwarunkowań prowadzenia działalności gospodarczej. W rozdziale tym zostały przedstawione cztery obszary: metodologia, organizacja, ludzie i systemy informatyczne, które składają się na systemowe ujęcie zarządzania projektami, na tle zmieniających się uwarunkowań otoczenia przedsiębiorstw (Tomasz Kopczyński). Głównym celem szóstego rozdziału była próba wskazania najważniejszych zasad w zarządzaniu strategicznym oraz próba udowodnienia wpływu zarządzania strategicznego na osiąganie przez przedsiębiorstwa stałego i zrównoważonego rozwoju w wieloletniej perspektywie czasowej w obliczu zmian wywoływanych przez proces powstawania gospodarki opartej na wiedzy. Ponadto, w rozdziale opisane zostały trzy najistotniejsze procesy składające się na zarządzanie strategiczne: a) Proces planowania strategicznego; b) Proces realizacji strategii; c) Proces weryfikacji z realizacji strategii. W rozdziale tym autor próbuje odpowiedzieć na pytanie jak powinno funkcjonować zarządzanie strategiczne, aby zagwarantować przedsiębiorstwom opartym na wiedzy trwałą wartość dodaną oraz jakie znaczenie mają wspomniane trzy najistotniejsze procesy w zarządzaniu strategicznym, aby strategie przyjęte przez zarządy firm dotyczyły najważniejszych problemów (Tomasz Kroenke). Trzecia cześć monografii została poświęcona problematyce efektywnej komunikacji z klientem przedsiębiorstwa opartego na wiedzy. Autorka siódmego rozdziału podjęła próbę przeanalizowania znaczenia strategii budowania relacji z klientami dla sukcesu firmy. W rozdziale tym dowiedziono, iż w przypadku przedsiębiorstwa
Wprowadzenie 13 opartego na wiedzy tworzenie i dostarczanie wartości to już nie tylko relacja jednostronna (B2B lub B2C), ale relacja opierającą się na układzie konsument firma konsument (C2B2C). W rezultacie ogromną rolę w nowej koncepcji tworzenia i dostarczania wartości odgrywa obecnie proces stałego komunikowania się w układzie konsument firma konsument wsparty nowoczesnymi technologiami informacyjno-komunikacyjnymi. Empiryczną ilustracją rozważań przedstawionych w rozdziale jest prezentacja wybranych aspektów rozwoju e-handlu w Polsce na tle Europy i świata (Katarzyna Żak). Celem rozdziału ósmego było przedstawienie nowych koncepcji marketingowych dotyczących współtworzenia wartości z klientem. Autorka rozdziału odnosi się do dwóch koncepcji service-dominant logic oraz współtworzenia wartości z klientem. W rozdziale tym zawarty został przegląd najciekawszych badań dotyczących powyższych teorii oraz została uwzględniona analiza przypadku firmy Nike (Anna Lenart). W ostatnim rozdziale monografii autor podjął próbę przedstawienia kodu QR jako narzędzia umożliwiającego nawiązanie i podtrzymanie komunikacji przedsiębiorstwa z klientem. Rosnąca popularność teleinformatycznych urządzeń mobilnych sprawia, że coraz liczniejsze grupy klientów są przygotowane technicznie do korzystania z zalet kodu QR. Przedsiębiorstwa zaś zaczynają doceniać możliwości takiego kodowania informacji, które otwierają dotychczas niedostępne funkcje informowania oraz podtrzymania komunikacji zwrotnej pomiędzy klientem a przedsiębiorstwem. W rozdziale zostały zaprezentowane badania wskazujące na najbardziej doceniane funkcje dostępne dzięki wykorzystaniu fotokodu, które zawierają istotne aspekty budowania relacji z klientami (Zbigniew Bentyn).
14 Wprowadzenie Powstanie niniejszej monografii nie byłoby możliwie bez efektywnej współpracy pomiędzy Wydziałem Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Torunia a Polskim Towarzystwem Ekonomicznymi Oddziałem w Toruniu oraz Instytutem Badań Gospodarczych, za co serdecznie dziękuję dziekanowi profesorowi Józefowi Stawickiemu oraz prodziekanowi ds. rozwoju i współpracy z zagranicą dr. hab. Jerzemu Boehlke, prof. UMK. Wdzięczny jestem recenzentowi publikacji dr hab. Aldonie Glińskiej-Neweś, prof. UMK za wszystkie uwagi, które pomogły podnieść poziom merytoryczny przekazywanej czytelnikowi książki. Adam P. Balcerzak