PRACE NAUKOWE UNIWERSYTETU EKONOMICZNEGO WE WROCŁAWIU RESEARCH PAPERS OF WROCŁAW UNIVERSITY OF ECONOMICS nr 483 7 Paradygmaty badawcze jakości życia w ekonomii, zarządzaniu i sychologii ISSN 899-39 e-issn 39-4 Joanna Dębicka, Edyta Mazurek Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu e-mails: joanna.debicka@ue.wroc.l; edyta.mazurek@ue.wroc.l Katarzyna Szalonka Uniwersytet Wrocławski e-mail: katarzyna.szalonka@uwr.edu.l POSTRZEGANIE JAKOŚCI ŻYCIA PRZEZ OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE PERCEPTION OF THE QUALITY OF LIFE BY DISABLED PEOPLE DOI:.56/n.7.483.3 Streszczenie: Celem oracowania jest identyfikacja czynników determinujących jakość życia osób nieełnosrawnych z dysfunkcją fizyczną lub sychiczną. Wykorzystano w nim metodę omiaru bezośredniego z zastosowaniem kwestionariusza ankietowego techniką face to face na ilotażowej róbie 7 osób osiadających orzeczenie o nieełnosrawności fizycznej lub sychicznej, zamieszkałych na terenie Dolnego Śląska. Do analizy wykorzystano metody statyczne odowiednie dla danych jakościowych, takie jak testy niezależności oraz modele logitowe. Na odstawie rzerowadzonych badań wywnioskowano, że wiek, łeć, miejsce zamieszkania, wykształcenie oraz zmienne związane z funkcjonowaniem w sołeczeństwie nie mają istotnego wływu na zadowolenie z życia osób nieełnosrawnych. Natomiast zadowolenie z życia osoby nieełnosrawnej ma duży związek z jej sytuacją finansową. W celu rawidłowego zidentyfikowania otrzeb osób nieełnosrawnych otrzebne są szczegółowe badania dotyczące ich stanu majątkowego i oziomu finansów, jakimi dysonuje. Ze względu na dostęne metody statystyczne róba owinna być bardzo duża. Słowa kluczowe: nieełnosrawność, jakość życia, model logitowy, testy niezależności. Summary: The aim of this study is to identify factors that determine the quality of life for disabled eole with hysical or mental dysfunction. The research uses a direct measurement method based on a questionnaire survey technique face to face for the ilot grou consists of 8 hysical or mentally ill ersons, residing in Lower Silesia. The analysis uses the statistical methods aroriate for qualitative data such as the tests of indeendence and the logit models. Based on studies, it was concluded that age, gender, lace of residence, education and variables related to the functioning of the society do not have a significant imact on the life satisfaction of disabled eole. The life satisfaction of the disabled erson has a strong relationshi with the financial situation. Keywords: disability, quality of life, logit model, tests of indeendence.
3 Joanna Dębicka, Edyta Mazurek, Katarzyna Szalonka. Wstę Intensywne badania nad jakością życia (QOL, quality of life) mają charakter interdyscylinarny. I choć istnieją sójne definicje wzajemnie cytowane (n. ekonomiczne w medycynie, medyczne w badaniach ekonomicznych), to ojawiają się rozbieżności w odejściu metodycznym do omiaru jakości życia. Jakość życia jest ojęciem interdyscylinarnym, wielowymiarowym, łączącym wiele ważnych dziedzin życia ekonomię, socjologię, sychologię, medycynę i inne nauki. Po raz ierwszy ojawiło się w literaturze ekonomicznej, zastosowane rzez A. Pigou w racy Bogactwo i dobrobyt. Dzieło uzuełnione i rozszerzone w 9 r. oublikowano od tytułem Ekonomia dobrobytu [Łoatka 5, s. 43]. W latach 6. XX w. ojęcie jakości życia identyfikowano z osiadaniem dóbr materialnych. W latach 7. i 8. stoniowo rozszerzono znaczenie jakości życia o wartości niematerialne orzez wrowadzenie nowych kryteriów odnoszących się do zdrowia, szczęścia, otrzeb sychicznych, wolności, wykształcenia [De Walden-Gałuszko 997]. Cambell wraz z zesołem w 97 r. rzerowadził badania oceniające oziom zadowolenia z życia na rerezentatywnej gruie dorosłych obywateli Stanów Zjednoczonych. Wyniki badań ozwoliły na sformułowanie wniosku, że jakość życia zależy od tego, czy zasokojone są otrzeby na różnych łaszczyznach egzystencji człowieka: zdrowia, życia rodzinnego, związku małżeńskiego, relacji ze znajomymi, racy zawodowej, zajęć domowych, warunków mieszkaniowych, sosobu sędzania czasu wolnego [Cambell, Converse, Rodgers 976, s. 583; Kowalik 995, s. 8]. W latach 8. termin jakość życia stał się rzedmiotem zainteresowania nauk medycznych. W literaturze medycznej QOL definiuje się go jako stan zdrowia, dobrostan sychiczny, satysfakcję z życia [Dudzińska, Tarach, Nowakowski ]. Zwieńczeniem rozważań nad jakością życia w naukach medycznych było ukonstytuowanie rzez Światową Organizację Zdrowia (WHO, World Health Organization) ojęcia QOL jako ostrzeganie rzez osobę własnej sytuacji życiowej w kontekście uwarunkowań kulturowych, systemu wartości oraz w związku ze swoimi celami, normami i zainteresowaniami [WHO 993]. Warto uzuełnić niniejszą definicję o kontekst zdrowotny, notabene zaroonowany rzez ekonomistów A. Cambella (97, 976), M. Friedmana (93), S. Mushkina (96), K. Arrowa, M. Grossmana (97), którzy roonują traktować zdrowie jako kaitał sołeczny warunkujący styl życia i jakość życia. Na rzełomie wieków w literaturze rzedmiotu można zidentyfikować różne odejścia do definiowania ojęcia. Zdrowie i szczęście oraz ogólna satysfakcja stały się cechami określającymi jakość życia [Dudzińska, Tarach, Nowakowski ]. W naukach sołecznych ojęcie jakości życia interretowane jest jako rezultat interakcji osoby z jej środowiskiem [Zawiślak 7]. W. Ostasiewicz twierdzi, że zadowolenie, jakie czerie człowiek z życia, nie zależy tylko od stanu osiadania dóbr materialnych, ale także od możliwości zasokojenia otrzeb wyższego rzę-
Postrzeganie jakości życia rzez osoby nieełnosrawne 3 du takich jak: samooczucie, oczucie bezieczeństwa, możliwość samorealizacji, wsółuczestnictwo w otoczeniu [Ostasiewicz 4, s. ]. Ta interakcja uzależniona będzie od oceny stanu zdrowia. W sytuacji zdiagnozowanej nieełnosrawności omiar jakości życia wydaje się być trudno mierzalny, onieważ odstawowa determinanta jakości życia zdrowie w zasadniczy sosób wływa na ocenę. W literaturze medycznej rzyjęto do omiaru jakości życia zestandaryzowane kwestionariusze ankietowe dla acjentów z dysfunkcjami, n. wzrokowymi, sychicznymi, fizycznymi, chorych na cukrzycę, nowotwory, nadciśnienie etc. Co rawda taka technika badań ozwala na analizę komaratywną, ale w obrębie jednej jednostki chorobowej, natomiast rozważa tylko asekty medyczne (n. jak bardzo cieri, na ile ogorszyła się jakość życia w chorobie). Nie ma możliwości identyfikacji asektów sołeczno-ekonomicznych. Dlatego też autorki niniejszego artykułu dokonały róby omiaru jakości życia uwzględniającego subiektywny stosunek do ekonomicznych i sołecznych warunków życia. Takie odejścia można sotkać literaturze n. jedna z badaczek odkreśla złożoność kategorii jakości życia, roonując zastęowanie tego określenia takimi nazwami jak: oczucie szczęścia, satysfakcja z życia, ogólne zadowolenie z życia, dobrostan (sychiczny lub sychologiczny) [Słaby ]. Celem artykułu jest identyfikacja czynników determinujących jakość życia osób z dysfunkcją fizyczną i sychiczną. W racy wykorzystano autorski ogłębiony wywiad gruowy, który rzyczynił się do skonstruowania kwestionariuszy ankietowych dostosowanych do dysfunkcji. Nastęnie, w okresie od kwietnia do lica 6 r., rzerowadzono badania metodą face to face dzięki wielkiemu zaangażowaniu Adama Włodarczyka z fundacji Nie widzę roblemu. Zastosowano celowo-losowy dobór róby do badań, resondentem mogła być osoba z orzeczoną nieełnosrawnością fizyczną lub sychiczną, która mieszka na Dolnym Śląsku. Struktura artykułu jest nastęująca: w sekcji drugiej dokonano charakterystyki osób badanych oraz oisu zmiennych wybranych do dalszej analizy statycznej. Sekcja trzecia rezentuje metody analizy statycznej wykorzystane w artykule, której wyniki zostały zarezentowane w sekcji czwartej. Ostatnia sekcja stanowi całościowe odsumowanie rzerowadzonych badań wraz z wnioskami i sugestiami kolejnych analiz mających na celu komleksowe rozoznanie jakości życia osób nieełnosrawnych.. Charakterystyka resondentów oraz wybór zmiennych do analizy Przygotowano kwestionariusz składający się z 8 ytań odzielonych na wątki tematyczne dotyczące sfery: oceny zdrowia, dostosowania organizacji oieki zdrowotnej do otrzeb acjentów, dostosowania szkoły i miejsca racy dla osób z dysfunkcją fizyczną i sychiczną,
3 Joanna Dębicka, Edyta Mazurek, Katarzyna Szalonka funkcjonowania w domu i rzestrzeni ublicznej, sortu i rekreacji, życia osobistego i rodzinnego, warunków ekonomicznych, interakcji z otoczeniem. W celu identyfikacji czynników determinujących jakość życia osób nieełnosrawnych z orzeczeniem lekarskim o nieełnosrawności fizycznej lub sychicznej wybrano 8 (sośród 8) ytań, na bazie których zostały określone cechy statystyczne odlegające badaniu. Przyjęte oznaczenia wszystkich badanych zmiennych wraz z odowiadającymi im ytaniami z kwestionariusza oraz kodami możliwych odowiedzi zostały zamieszczone w formie tabeli w załączniku znajdującym się na końcu artykułu. W ostatniej kolumnie tabeli odano także strukturę rocentową odowiedzi udzielonych rzez wszystkie ankietowane osoby. Przerowadzono 7 rozmowy, w wyniku których zostały wyełnione ełne kwestionariusze. Zrealizowano 6 ełnych ankiet wśród osób z zaburzeniami sychicznymi i 66 ankiet wśród nieełnosrawnych ruchowo. Minimum demograficzne (czyli zmienne X 4 wiek, X 5 łeć i X 7 stan cywilny) oisujące resondentów z obydwu gru rzedstawiono na rys. rezentującym wykresy kołowe. 5% 36% 5% 49% 6% 43% 59% 46% 5% do 3 lat 3 lat i więcej brak danych kobieta mężczyzna brak danych osoba samotna osoba żyjąca w związku brak danych Wiek Płeć Stan cywilny Rys.. Struktura wieku, łci i stanu cywilnego osób nieełnosrawnych sychicznie i ruchowo Źródło: oracowanie własne. Na rysunku rzedstawiono strukturę wieku, łci i stanu cywilnego dla obu gru nieełnosrawnych osób łącznie, onieważ analogiczne struktury oracowane osobno dla osób z zaburzeniami sychicznymi i nieełnosrawnych ruchowo okazały się bardzo odobne. Ponadto na rys. rzedstawiona została struktura wykształcenia (X 9 wykształcenie) wśród ankietowanych osób. Ze względu na otrzebę rehabilitacji i leczenie stan majątkowo-finansowy osób nieełnosrawnych jest bardzo istotny. Ze swojego stanu majątkowego niezadowo-
Postrzeganie jakości życia rzez osoby nieełnosrawne 33 35% 33% 3% 9% 5% % 5% % 5% 9% 5% % odstawowe/gim. zawodowe średnie wyższe brak danych 4% Rys.. Struktura wykształcenia osób nieełnosrawnych sychicznie i ruchowo Źródło: oracowanie własne. lonych jest 35% nieełnosrawnych, a tyle samo ocenia go jako taki sobie. Ponad ołowa osób zaytanych o stan swoich finansów w latach -5 uznała, że żyje z miesiąca na miesiąc, nie mogąc nic zaoszczędzić. Na ytanie o sytuację materialną swojego gosodarstwa domowego w tym samym okresie jedynie 36% resondentów uznało, że ich sytuacja materialna zdecydowanie (lub nieznacznie, lecz zauważalnie) orawiła się. Natomiast rawie 39% resondentów nie zauważało żadnej zmiany, gdyż trudno im było odowiedzieć na to ytanie. Orócz sfery materialnej integracja z otoczeniem i funkcjonowanie oza domem ma istotny wływ na samooczucie każdego człowieka. Ponad 9% ankietowanych jest nieełnosrawnych od wielu lat lub co najmniej od roku. Badana grua osób nieełnosrawnych nie jest zintegrowana z osobami ełnosrawnymi, o czym jest rzekonanych około 5% resondentów. Prawie ołowa ankietowanych twierdzi, że lacówki ubliczne (szitale, szkoły, restauracje) nie są odowiednio rzystosowane do osób z dysfunkcją sychiczną/ruchową. Mimo to osoby te starają się funkcjonować normalnie, n. rawie 8% ankietowanych robi samodzielnie zakuy. Większość osób nieełnosrawnych sychicznie uważa, że otoczenie, w którym mieszka, srzyja im i zaewnia dobre warunki do orawy dysfunkcji. Podobnie większość osób nieełnosrawnych ruchowo twierdzi, że budynek, w którym mieszka, jest dla nich wystarczająco rzystosowany. Chociaż tylko 33% nieełnosrawnych racuje, a 3% urawia sort, onad ołowa ankietowanych jest zadowolona z życia omimo swojej dysfunkcji sychicznej lub ruchowej. W 5 r. 54% ankietowanych oceniło swój oziom życia (lub swój i rodziny, z którą mieszka) jako rzeciętny, a rawie 3% jako wysoki lub bardzo wysoki.
34 Joanna Dębicka, Edyta Mazurek, Katarzyna Szalonka Ze wstęnej analizy odowiedzi na wybrane ytania ankiety wynika, że ostrzeganie życia i ocena jego oziomu rzez osoby nieełnosrawne są zróżnicowane. Mają na to wływ różne czynniki, takie jak dostosowanie otoczenia i wiążące się z tym możliwości normalnego funkcjonowania osób nieełnosrawnych oza domem (otrzeby kontaktu z różnego rodzaju instytucjami, robienie zakuów czy urawianie sortu) oraz możliwości finansowo-materialne. Celem dalszych rozważań w artykule jest zidentyfikowanie czynników, które w największym stoniu wływają na zadowolenie z życia tej gruy osób. 3. Metodyka W celu wskazania istotnych zmiennych mających wływ na zadowolenie z życia osób nieełnosrawnych osiadających orzeczenie lekarskie dokonano weryfikacji nastęujących hiotez statystycznych o niezależności dwóch zmiennych: H : i =,,..., I j,,..., J = (analizowane cechy są niezależne) H : i =,,..., I j,,..., J = ij ij = () i j i j (analizowane cechy są zależne), gdzie I oraz J są odowiednio liczbą wierszy i kolumn w tabeli wielodzielczej skonstruowanej dla dwóch badanych cech. Do testowania tak ostawionych hiotez wykorzystano jedną z oniższych statystyk testowych [Agresti ]: ilorazu wiarygodności: χ Pearsona: χ Pearsona z orawką Yatesa: I J V = n (ln n lne ), () ij i= j= i= j= ij ij I J ( nij eij ) χ =, (3) e i= j= ij I J ( nij eij,5) χ =, Yates e (4) ni n j gdzie eij = jest teoretyczną, sodziewaną liczebnością w rzyadku niezależności n zmiennych. ij
Postrzeganie jakości życia rzez osoby nieełnosrawne 35 Powyższe statystyki testowe ()-(4) mają rzy dostatecznie dużym n asymtotyczny rozkład chi-kwadrat z (I-) (J-) stoniami swobody. Wykorzystanie małych liczebności oczekiwanych owoduje odwyższenie rawdoodobieństwa oełnienia błędu II rodzaju, dlatego owyższe testy wykorzystano do badań oartych na dużej 7-elementowej róbie oraz zgodnie z regułami zebranymi w tabeli. Tabela. Schemat wykorzystania statystyki testowej Liczebności oczekiwane > Chi-kw. Którakolwiek < Którakolwiek < 5 Źródło: oracowanie własne. V-kw. (chi-kw. NW) Rodzaj testu Chi-kw. z orawką Yatesa W celu zbadania dokładnie, w jaki sosób zmienne wływają na szansę oczucia zadowolenia z życia osób nieełnosrawnych, zastosowano model logitowy ostaci [McCullagh, Nelder 989]: i logit( i ) = log = + x i + + k xki β β... β (5) i W celu estymacji modelu (5) należy wyznaczyć estymatory k + arametrów ( β, β,..., β k ) metodą największej wiarygodności, maksymalizując logarytm funkcji wiarygodności ostaci: k gdzie η = β x, x. i j= j ni log L( β ) = log + yiηi ni log( + eηi ), (6) i yi ji i = Do wyboru zmiennych mających istotny wływ na modelowane rawdoodobieństwo, czyli do weryfikacji hiotez statystycznych: wykorzystano test Walda: H : β i = H : β, i ˆ βi W = ~ H N (,) (7) Var ( ˆ β ) Do orównywania dwóch zagnieżdżonych modeli logitowych ostaci: i
36 Joanna Dębicka, Edyta Mazurek, Katarzyna Szalonka model () model () i logit( i ) = log = + x i + + h xhi β β... β i i logit( i ) = log = + x i + + h xhi + h xh i + + k xki β β... β β + +... β i orzez testowanie hiotez: H : βh+ = βh+ =... = βk = H : j = h +, h +,..., k β j wykorzystano statystykę oartą na funkcji wiarygodności: D = ( log Lˆ ( ) Lˆ model() β log model() ( β) ) ~ H χ (8) k h Modelowanie rawdoodobieństwa wystąienia określonego zdarzenia za omocą regresji logistycznej umożliwia interretację arametrów modelu w odniesieniu do szansy wystąienia rozatrywanego zdarzenia. Definiując szansę jako rawdoodobieństwo sukcesu do rawdoodobieństwa orażki, miarą orównania dwóch gru jest iloraz szans ψ definiowany w nastęujący sosób: ψ / =. (9) Jeżeli iloraz szans jest większy od jedności, oznacza to, że w ierwszej gruie zajście zdarzenia jest bardziej rawdoodobne, jeżeli natomiast iloraz (9) jest mniejszy od jedności, to w drugiej gruie zajście zdarzenia jest bardziej rawdoodobne. Iloraz szans równy jedności oznacza równość rawdoodobieństw wystąienia zdarzenia w obu orównywalnych gruach. Tabela. Definiowane zmiennych wskaźnikowych W i dla cechy mającej m kategorii Kategoria cechy W W W 3 W m 3 m m - Źródło: oracowanie własne. - - - -
Postrzeganie jakości życia rzez osoby nieełnosrawne 37 W artykule rzyjęto sosób kodowania zmiennych wskaźnikowych dla zmiennych kategorialnych rzedstawiony w tabeli. Dla każdej zmiennej m-kategorialnej definiowanych jest m- zmiennych wskaźnikowych. 4. Wyniki analizy W rzerowadzonym badaniu za zmienną zależną oisującą zadowolenie z życia mimo nieełnosrawności rzyjęto, zgodnie z oznaczeniami z załącznika, zmienną X. W ierwszym etaie analizy statystycznej, wykorzystując odowiednie statystyki testowe (4)-(6), w teście niezależności wyodrębniono zmienne, które istotnie wływały na oczucie zadowolenia z życia mimo bycia osobą nieełnosrawną (X ). Wyniki wartości statystyki testowej oraz -value (wartość ) dla oszczególnych zmiennych rezentuje tabela 3. Tabela 3. Wyniki badania wływu oszczególnych zmiennych na zadowolenie z życia Zmiena Wartość statystyki testowej -value X 6,3, X,79,95 X 3,4,834 X 4 7,48,37 X 5 9,43, X 6 38,5, X 7 7,4, X 8 33,99, X 9 4,4,355 X 4,5,393 X 8,59, X 3,86, X 4,7,38 X 5,5,3 X 6,8,6698 X 7,47,48 X 8,,475 X 9,8,854 Źródło: oracowanie własne. Zebrane w tabeli wyniki okazują, że rzyjmując oziom istotności,5, oczucie bycia zadowolonym z życia osoby nieełnosrawnej zależy od ogólnego stanu zdrowia osoby nieełnosrawnej (X ), istnienia integracji sołecznej omiędzy gru-
38 Joanna Dębicka, Edyta Mazurek, Katarzyna Szalonka ami (X 4 ), rzystosowania lacówek ublicznych do osób nieełnosrawnych (X 5 ) oraz szeroko rozumianej sytuacji finansowej oisanej rzez zmienne X 6 X 9, X. Ponadto zastosowane testy statystyczne wskazały na zależność bycia zadowolonym z życia mimo niesrawności od rzystosowania budynku mieszkalnego do osób nieełnosrawnych ruchowo oraz srzyjającego otoczenia, w którym mieszka osoba nieełnosrawna sychicznie (X ). Nie bez znaczenia okazała się również aktywność fizyczna olegająca na urawianiu jakiegoś sortu. W celu zbadania dokładnie, czy i w jaki sosób wyodrębnione w ierwszym kroku analizy statycznej zmienne wływają na szansę oczucia zadowolenia z życia, zastosowano model logitowy ostaci (5). Stosując test ilorazu wiarygodności oraz test Walda, dokonano wyboru najleiej doasowanego modelu do danych. Ostatecznie wybrany model uwzględniał zmienne zebrane w tabeli 4. Tabela 4 orócz istotnych zmiennych zawiera oszacowania arametrów wraz z błędami standardowymi oszacowania oraz -value dla testu Walda. Dla zmiennych z więcej niż dwiema kategoriami model logitowy uwzględnia zmienne wskaźnikowe zdefiniowane zgodnie z regułą rzedstawioną w tabeli. Tabela 4. Wyniki doasowania modelu logitowego Stała X X 6-W X 6-W X 8-W X 8-W Ocena,45,39,,95,83,68 Błąd standardowy,3,9,4,9,3,3 Test Walda,96,5 3, 3,7,77,9 -value,5,4,3,,6,8 Źródło: oracowanie własne. Na odstawie wyników estymacji arametrów modelu logitowego zebranych w tabeli 4 można stwierdzić, że rawdoodobieństwo zadowolenia z życia osób nieełnosrawnych zależy od ogólnego stanu zdrowia, osiadanego stanu majątku oraz zmiany sytuacji materialnej gosodarstwa domowego na rzestrzeni ostatnich ięciu lat w nastęujący sosób: logit( ) =,45,39 X i +,83 X 8 W +, X +, X. 8 W 6 W,95 X 6 W Wykorzystując iloraz szans oraz doasowany model logitowy, dokonano orównania ilorazu szansy bycia zadowolonym z życia mimo niesrawności dla różnych gru charakteryzowanych rzez zmienne uwzględnione w modelu (). Iloraz szansy bycia zadowolonym z życia rzez osoby bardzo dobrze oceniające swój stan zdrowia w orównaniu z osobami oceniającymi źle swój stan zdrowia wynosi: ()
Postrzeganie jakości życia rzez osoby nieełnosrawne 39 ex(,45 +,39) ψ X ( ) ex(,78), ( ) / X = = =. ex(,45,39) Bardzo dobry lub dobry stan zdrowia zwiększa onad dwukrotnie szanse na bycie zadowolonym z życia mimo nieełnosrawności. Iloraz szansy bycia zadowolonym z życia rzez osoby oceniające stan swojego majątku jako zadowalający w orównaniu z osobami oceniającymi swój majątek jako niezadowalający lub bardzo niezadowalający wynosi: ψ X 6 W ( ) X 6 W () / X 6 W ( ) X 6 W ( ) ex(,45 +,) = = ex(,47) = 4, 3. ex(,45,+,95) Zadowalający stan majątkowy onad czterokrotnie zwiększa szanse bycia zadowolonym z życia w orównaniu z osobami oceniającymi się jako ubogie. Iloraz szansy bycia zadowolonym z życia rzez osoby, które zaobserwowały orawę swojej sytuacji majątkowej w ciągu tanich 5 lat, w orównaniu z osobami, które nie zauważyły zmiany w tej sferze, wynosi: ψ X 8 W ( ) X8 W () / X8 W ( ) X8 W ( ) ex(,45 +,83) = = ex(,87) = 7, 6. ex(,45,83,) Obserwowalna ozytywna zmiana sytuacji majątkowej rawie osiemnastokrotnie zwiększa szansę bycia zadowolonym z życia w orównaniu z osobami, które nie zauważają zmiany w swojej sytuacji majątkowej. Wykorzystując model logitowy, można w analogiczny sosób dokonać orównań szans bycia zadowolonym z życia dla dwóch gru osób nieełnosrawnych dowolnie scharakteryzowanych rzez zmienne zawarte w modelu (). 5. Zakończenie Przerowadzona analiza statyczna w celu zidentyfikowania czynników mających statystycznie istotny wływ na oczucie zadowolenia z życia rzez osoby nieełnosrawne z orzeczeniem lekarskim dotyczącym nieełnosrawności sychicznej lub fizycznej wskazała, że ważne w tym względzie okazały się rzede wszystkim asekty finansowe, takie jak stan osiadanego majątku, orawa sytuacji materialnej na rzestrzeni ostatnich 5 lat. Zadowalający stan osiadanego majątku owoduje onad czterokrotnie większą szansę zadowolenia z życia w orównaniu z osobami nieełnosrawnymi oceniającymi nisko swój stan majątkowy ( ψ = 4, 3). Obserwowana ozytywna zmiana sytuacji majątkowej w ciągu ostatnich 5 lat natomiast orawia szansę bycia zadowolonym z życia rawie 8-krotnie w orównaniu z szansą zadowolenia osób nieobserwujących zmiany swojej sytuacji majątkowej. Nie bez znaczenia dla oczucia zadowolenia z życia okazał się również ogólny stan zdrowia osoby nieełnosrawnej, co nie wydaje się być zaskakującym wynikiem.
4 Joanna Dębicka, Edyta Mazurek, Katarzyna Szalonka Orócz asektów finansowych na oczucie zadowolenia z życia osób nieełnosrawnych ma wływ integracja omiędzy gruami sołecznymi osób zdrowych i nieełnosrawnych, rzystosowanie lacówek ublicznych do otrzeb osób nieełnosrawnych oraz urawianie sortu. Istotna statystycznie okazała się również zależność oczucia bycia zadowolonym z życia mimo niesrawności od rzystosowania budynku mieszkalnego dla osób nieełnosrawnych ruchowo czy srzyjającego otoczenia, w którym mieszka osoba nieełnosrawna sychicznie. W rzerowadzonych badaniach oarto się na subiektywnych miernikach jakości życia wyznaczonych rzez rzekonania wyrażane rzez osoby nieełnosrawne, z którymi rzerowadzane były rozmowy. Często w takiej sytuacji ocena uzależniona jest od ostatnich doświadczeń czy choćby różnych oczekiwań i unktów odniesienia. Badanie takie są cenne i mogą być omocne w ustalaniu różnego rodzaju form wsarcia osób nieełnosrawnych. Warto jednak oszerzać analizy również o ocenę jakości życia z wykorzystaniem mierników obiektywnych, do których zalicza się choćby środowisko sołeczne, strukturę sołeczną, ekonomiczną i demograficzną. Literatura Agresti A.,, Categorical Data Analysis, New Jersey, John Wiley & Sons, Inc. Cambell A., Converse Ph., Rodgers W., 976, The Quality of American Life: Percetions, Evaluations and Satisfactions, Russell Sage Foundation, New York. De Walden-Gałuszko K., 997, Ocena jakości życia uwarunkowana stanem zdrowia, [w:] Meyza J. (red.), Jakość życia w chorobie nowotworowej, Centrum Onkologii Instytutu im. Marii Skłodowskiej-Curie, Warszawa, s. 77-8. Dudzińska M., Tarach J., Nowakowski A.,, Pomiar jakości życia zależnej od zdrowia w cukrzycy, Diabetologia Praktyczna, t., nr, htts://journals.viamedica.l/clinical_diabetology/article/ view/84/496 (dostę:.5.7). Grossman M., 97, On the concet of health caital and demand for health, Journal of Political Economy, vol. 8(), s. 3-55. Kowalik S., 995, Pomiar jakości życia kontrowersje teoretyczne, [w:] Pomiar i oczucie jakości życia u aktywnych zawodowo oraz bezrobotnych, red. A. Bańka, R. Derbis, wyd. UAM i WSP, Poznań - Częstochowa. Łoatka A., 5, Ekonomia dobrobytu. Rachunki narodowe w kontekście omiaru dobrobytu, [w:] Zeszyty Naukowe nr 858, Wsółczesne Problemy Ekonomiczne nr, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. McCullagh P., Nelder J.A., 989, Generalized linear Models, Chaman&Hall, London. Ostasiewicz W., 4, Ocena i analiza jakości życia, Wydawnictwo AE im. O. Langego we Wrocławiu. Santner T.J., Duffy D.E., 986, The Statistical Analysis of Discrete Data, Sringer. Słaby T.,, Nowe roozycje w badaniach jakości życia, Studia i Analizy Kolegium Zarządzania i Finansów, Zeszyty Naukowe nr 8. The World Health Organization, 993, Study rotocol for the World Health Organization roject to develo a Quality of Life assessment instrument (WHOQOL), Qual. Life Res., s. 53-59. Zawiślak A., 7, Pomiar jakości życia osób z nieełnosrawnością intelektualną, Kwartalnik Pedagogiczno-Teraeutyczny Nasze Forum, nr -(5-6), s. 5-57.
Postrzeganie jakości życia rzez osoby nieełnosrawne 4 Załącznik Ois i oznaczenia zmiennych wykorzystywanych w badaniach oisanych w niniejszym artykule Nr Pytanie Zmienna Wartość Odowiedź Generalnie Twoje zdrowie jest 4 Od jak dawna osiadasz dysfunkcję sychiczną/ ruchową? Czy samodzielnie robisz zakuy? 5 Czy istnieje integracja sołeczna omiędzy gruami osób ełnosrawnych a osobami nieełnosrawnymi? 3 Czy lacówki ubliczne (szitale, szkoły, restauracje) są odowiednio rzystosowane dla osób z dysfunkcją sychiczną/ ruchową? 34 Czy uważasz, że stan Twojego majątku jest 35 Czy w ostatnich 3 latach jakość twojego życia się Resondenci [%] X zdrowie Złe, bardzo złe 5,4 Bardzo dobre, doskonałe X długość Dłużej niż rok (od kilku lat lub dłużej) 45,99 9,37 Od maksimum roku 7,49 X 3 zakuy Tak 79,4 Nie 7,67 X 4 integracja Zdecydowanie tak; raczej tak Raczej nie; zdecydowanie nie 37,97 45,99 Nie mam zdania 3,9 X 5 lacówki Raczej nie; zdecydowanie nie Zdecydowanie tak; raczej tak X 6 majątek Bardzo zadowalający (jestem bogaty); zadowalający X 7 orawa jakości życia 49, 48,3 6, Taki sobie 35,9 Niezadowalający; bardzo niezadowalający (jestem ubogi) Zdecydowanie oleszyła; oleszyła 34,76 35,9 Nie zmieniło się nic 37,43 Pogorszyła się; zdecydowanie się ogorszyła 4,6
4 Joanna Dębicka, Edyta Mazurek, Katarzyna Szalonka Nr Pytanie Zmienna Wartość Odowiedź 36 Oceń sytuację materialną swojego gosodarstwa domowego na rzestrzeni ostatnich 5 lat (-5) 38 Określ stan finansowy gosodarstwa domowego w latach -5: 4 Czy otoczenie, w którym mieszkasz, srzyja Tobie i zaewnia dobre warunki dla orawy Twojej dysfunkcji? (dysfunkcja sychiczna) Czy budynek, w którym mieszkasz, jest wystarczająco rzystosowany dla osób z dysfunkcją ruchową? (dysfunkcja ruchowa) 47 Oceń Twój oziom życia, lub Twój i Twojej rodziny, z którą mieszkasz w 5 r. 5 Czy jesteś zadowolony z życia omimo swojej dysfunkcji sychicznej/ ruchowej? X 8 orawa majątku Zdecydowanie się orawiła; Porawiła się nieznacznie Resondenci [%] 36,36 Trudno owiedzieć 38,5 Pogorszyła się; bardzo się ogorszyła X 9 finanse Żyjemy z miesiąca na miesiąc nie oszczędzamy ieniędzy X otoczenie X budynek X oziom życia X zadowolenie z życia,99 5,8 Mam nadwyżki 4,64 Zdecydowanie tak; raczej tak Raczej nie; zdecydowanie nie Bardzo wysoki; wysoki 6,5 36,36 9,95 Średni 54, Niski; bardzo niski; Skrajnie niski Zdecydowanie tak; raczej tak Raczej nie; zdecydowanie nie,7 54, 4,64 59 Czy trenujesz jakiś sort? X 3 sort Tak,99 Nie 7,59 74 Wiek X 4 wiek Do 3 lat 35,83 3 lat i więcej 59,36 75 Płeć X 5 łeć Kobieta 45,99 Mężczyzna 48,66
Postrzeganie jakości życia rzez osoby nieełnosrawne 43 Nr Pytanie Zmienna Wartość Odowiedź 76 Miejsce zamieszkania X 6 miasto Duże miasto; 5 tys. i więcej 77 Jesteś osobą X 7 stan cywilny W ozostałych rzyadkach Osoba samotna; Wdowa/wdowiec Mam artnera/ artnerkę lub męża/ żonę Resondenci [%] 4,7 5,4 5,3 43,3 79 Czy racujesz? X 8 raca Tak 33,6 Nie 6,96 8 Wykształcenie X 9 raca 4 Podstawowe; gimnazjalne Źródło: oracowanie własne. 4,97 3 Zawodowe 8,7 Średnie ogólnokształcące; średnie techniczne; olicealne 33,6 Wyższe 8,88 W ostatniej kolumnie tabeli wskazano rocentowy udział resondentów, którzy udzielili konkretnych odowiedzi na zadane ytania. W obrębie każdego z ytań suma rocentowych udziałów wszystkich odowiedzi nie jest równa %, co wynika z faktu, że w niektórych ankietach wystąiły braki odowiedzi na oszczególne ytania.