40. SPRAWD DOŒWIADCZALNIE, CZY DIETA WEGETARIAÑSKA DOSTARCZA ORGANIZMOWI WSZYSTKICH POTRZEBNYCH SK ADNIKÓW OD YWCZYCH. U Ó PRAWID OWO ZBILANSOWANE MENU WEGETARIAÑSKIE DLA -LATKA NA 1 DZIEÑ 1. Realizowane treœci podstawy programowej Przedmiot Matematyka Chemia Biologia Realizowana treœæ podstawy programowej Uczeñ: 1.7) stosuje obliczenia na liczbach wymiernych do rozwi¹zywania problemów w kontekœcie praktycznym w tym do zamiany jednostek 9.10. klasyfikuje t³uszcze pod wzglêdem pochodzenia, stanu skupienia i charakteru chemicznego; opisuje w³aœciwoœci fizyczne t³uszczów; projektuje doœwiadczeni pozwalaj¹ce odró niæ t³uszcz nienasycony od nasyconego 9.13. bada zachowanie siê bia³ka pod wp³ywem ogrzewania, stê onego etanolu, kwasów i zasad, soli metali ciê kich i soli kuchennej; opisuje ró nice w przebiegu denaturacji i koagulacji bia³ek, wylicza czynniki, które wp³ywaj¹ na te procesy; wykrywa obecnoœæ bia³ka w ró nych produktach spo ywczych 9. 15. Podaje wzór sumaryczny glukozy i fruktozy; bada i opisuje w³aœciwoœci fizyczne glukozy; wskazuje na jest zastosowanie 9. 17. Opisuje wystêpowanie skrobi i celulozy w przyrodzie; podaje wzory sumaryczne tych zwi¹zków; wymienia ró nice w ich w³aœciwoœciach; opisuje znaczenia i zastosowania tych cukrów; wykrywa obecnoœæ skrobi w ró nych produktach spo ywczych I. 2. przedstawia znaczenie wody dla funkcjonowania organizmów I. 3. wyró nia podstawowe grupy zwi¹zków chemicznych wystêpuj¹cych w ywych organizmach (wêglowodany, bia³ka, t³uszcze, kwasy nukleinowe, witaminy, sole mineralne) oraz przedstawia ich funkcje VI. 3. 2. Przedstawia Ÿród³a i wyjaœnia znaczenia sk³adników pokarmowych VI. 3. 6. Wyjaœnia, dlaczego nale y stosowaæ dietê zró nicowan¹ i dostosowana do potrzeb organizmu (wiek, stan zdrowia, tryb ycia i aktywnoœæ fizyczna, pora roku itp.), oraz podaje korzyœci z prawid³owego od ywiania siê strona 129
2. Kszta³cone kompetencje kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne, kompetencje spo³eczne i obywatelskie, inicjatywnoœæ i przedsiêbiorczoœæ. 3. Cele zajêæ blokowych wykrywanie skrobi za pomoc¹ jodyny/p³ynu Lugola, wykonanie próby ksantoproteinowej, wykrywanie t³uszczów, wykonanie próby akr oleinowej, wykrywanie glukozy, wykonanie reakcji biuretowej, znajomoœæ zasad w³aœciwego od ywiania siê. 4. Oczekiwane osi¹gniêcia ucznia Uczeñ: wykrywa wodê, cukry, bia³ka, t³uszcze w produktach spo ywczych pochodzenia roœlinnego, sporz¹dza 1-dniowe, prawid³owe menu dla -letniej osoby uwzglêdniaj¹c dzienne zapotrzebowanie na poszczególne produkty. 5. Przyk³adowe rozwi¹zanie nr 1 1. Wykaz pomocy dydaktycznych Lp. Pomoc dydaktyczna do przeprowadzenia eksperymentu Iloœæ sztuk/grupê 1 pomidor 1 2 probówka 1 3 palnik 1 4 szkie³ko nakrywkowe 1 5 no yk do ciêcia pomidora 1 6 roztwór siarczanu(vi) miedzi(ii) 2 cm 3 strona 130 7 zlewka 1 8 probówka 1 9 gor¹ca woda 1 szklanka
Lp. Pomoc dydaktyczna do przeprowadzenia eksperymentu Iloœæ sztuk/grupê 10 wodorotlenek sodu 2 cm 3 11 rozcieñczony miód pszczeli 8 cm 3 12 pipeta 1 13 probówka 3 olej roœlinny pó³ szklanki 15 palnik 1 16 benzyna 3 ³y ki 17 woda pó³ szklanki 18 probówka 1 19 stê ony kwas azotowy(iii) 2 cm 3 20 palnik 1 21 rêkawiczki 1 22 dygestorium 1 23 ziarna fasoli 5 sztuk 24 komputer z dostêpem do Internetu lub kopie materia³ów 1 25 kartka 2 26 d³ugopis 1 2. Proponowany przebieg zajêæ z rozliczeniem czasowym Lp. Opis kolejnych dzia³añ Uwagi do realizacji dla nauczyciela (rysunki i fotografie) Czas trwania w min 1 Podzia³ klasy na grupy; zapowiedÿ pracy metod¹ stolików ka da grupa zajmuje siê danym æwiczeniem w okreœlonym czasie, potem nastêpuje zmiana stanowiska pracy; ustalenia kolejnoœci stanowisk dla ka dej grupy. Poinformowanie i zasadach bezpiecznego korzystania z odczynników chemicznych. 5 2 Æwiczenie nr 1. Czy w pokarmie pochodzenia roœlinnego znajduje siê woda? Ogrzewaj w probówce kawa³ek pomidora. U wylotu probówki umieœæ szkie³ko nakrywkowe i obserwuj, czy skrapla siê na nim woda. Schematy wykonania doœwiadczeñ znajduj¹ siê wkarcie pracy ucznia. 3 Zmiana stanowiska pracy. 2 strona 131
Lp. Opis kolejnych dzia³añ Uwagi do realizacji dla nauczyciela (rysunki i fotografie) Czas trwania w min strona 132 4 Æwiczenie nr 2. Czy w pokarmie pochodzenia roœlinnego znajduj¹ siê cukry? Do probówki wlej 2 cm 3 roztworu siarczanu (VI) miedzi (II) i 2 cm 3 wodorotlenku sodu. Do osadu, który siê wytraci, dodaj 8 cm 3 rozcieñczonego miodu. Ogrzewaj zawartoœæ probówki w zlewce z gor¹c¹ wod¹. Zmiana barwy osadu z niebieskiej na pomarañczowoczerwon¹ œwiadczy o obecnoœci glukozy. 5 Zmiana stanowiska pracy. 2 6 Æwiczenie nr 3. Czy w pokarmie pochodzenia roœlinnego znajduj¹ siê t³uszcze? PRÓBA AKROLEINOWA. Do probówki nalej 3 cm 3 oleju roœlinnego i ogrzewaj. Gryz¹cy zapach mo e œwiadczyæ o obecnoœci t³uszczów. W jednej probówce zmieszaj odrobinê oleju z benzyn¹, w drugiej oleju z wod¹. Jeœli olej rozpuœci siê w benzynie rozpuszczalniku organicznym, a nie rozpuœci w wodzie i utrzymuje siê na powierzchni wody jest l ejszy od wody, potwierdza to w³aœciwoœci oleju jako t³uszczu. 7 Zmiana stanowiska pracy. 2 8 Æwiczenie nr 4. Czy w pokarmie pochodzenia roœlinnego znajduj¹ siê bia³ka? PRÓBA KSANTOPROTEINOWA. Do probówki w³ó ziarna fasoli i dodaj 2 cm 3 stê onego kwasu azotowego(iii) i ogrzej. Próbê przeprowadzaj w rêkawiczkach pod dygestorium! Dygestorium! 9 Zmiana stanowiska pracy. 2 10 Æwiczenie nr 5. U³ó prawid³owo zbilansowane menu wegetariañskie na dla -latka na 1 dzieñ. 11 Podsumowanie wspólna odpowiedÿ na problem badawczy: Czy dieta wegetariañska dostarcza organizmowi wszystkich potrzebnych sk³adników od- ywczych? Stanowisko wymaga komputera z dostêpem do Internetu lub wydrukowania niezbêdnych do pracy informacji. Dyskusja, porównanie wyników. 7 Ca³kowity czas trwania bloku 90
Karta pracy ucznia Karta pracy uczniów:... Uzupe³nijcie schemat: bierze udzia³ we wszystkich procesach zachodz¹cych w organizmie dostarczaj¹ energii, proste i z³o one Jakie sk³adniki pokarmowe s¹ cz³owiekowi potrzebne? do budowy tkanek, w procesie trawienia rozk³adane na aminokwasy stymuluj¹ procesy przemiany materii dostarczaj¹ energii, roœlinne i zwierzêce do budowy tkanek, wystêpuj¹ m.in. w koœciach, w zêbach Po wykonaniu doœwiadczeñ uzupe³nijcie tabelê: nr doœwiadczenia badany produkt spo ywczy u yte odczynniki chemiczne wynik reakcji wniosek strona 133
Æwiczenie nr 1. Czy w pokarmie pochodzenia roœlinnego znajduje siê woda? Ogrzewaj w probówce kawa³ek pomidora. U wylotu probówki umieœæ szkie³ko nakrywkowe i obserwuj, czy skrapla siê na nim woda. szkie³ko nakrywkowe pomidor Æwiczenie nr 2. Czy w pokarmie pochodzenia roœlinnego znajduj¹ siê cukry? Do probówki wlej 2 cm 3 roztworu siarczanu(vi) miedzi(ii) i 2 cm 3 wodorotlenku sodu. Do osadu, który siê wytr¹ci, dodaj 8 cm 3 rozcieñczonego miodu. Ogrzewaj zawartoœæ probówki w zlewce z gor¹c¹ wod¹. Zmiana barwy osadu z niebieskiej na pomarañczowoczerwon¹ œwiadczy o obecnoœci glukozy. NaOH 1. CuSO 4 2. 3. strona 134
Æwiczenie nr 3. Czy w pokarmie pochodzenia roœlinnego znajduj¹ siê t³uszcze? PRÓBA AKROLEINOWA. Do probówki nalej 3 cm 3 oleju roœlinnego i ogrzewaj. Gryz¹cy zapach mo e œwiadczyæ o obecnoœci t³uszczów. olej roœlinny OBECNOŒÆ T USZCZU. W jednej próbówce zmieszaj odrobinê oleju z benzyn¹, w drugiej olej z wod¹. Jeœli olej rozpuœci siê w benzynie rozpuszczalniku organicznym, a nie rozpuœci w wodzie i utrzymuje siê na powierzchni wody jest l ejszy od wody, potwierdza to w³aœciwoœci oleju jako t³uszczu. benzyna woda 1. olej roœlinny 2. olej roœlinny woda strona 135
Æwiczenie nr 4. Czy w pokarmie pochodzenia roœlinnego znajduj¹ siê bia³ka? PRÓBA KSANTOPROTEINOWA. Do probówki w³ó ziarna fasoli i dodaj 2 cm3 stê onego kwasu azotowego(iii) i ogrzej. Próbê przeprowadzaj w rêkawiczkach pod dygestorium! ó³te zabarwienie œwiadczy o obecnoœci bia³ka w fasoli. HNO 3 fasola Æwiczenie nr 5. U³ó prawid³owo zbilansowane menu wegetariañskie na dla -latka na 1 dzieñ. Mo esz skorzystaæ ze stron: http://www.female.pl/tabela.php3 kalkulator kalorii http://tabelekaloryczne.w.interia.pl/index.htm tabele kaloryczne, dzienne zapotrzebowanie energetyczne http://www.niepelnosprawni.pl/ledge/x/28685?doc_pg=3 Dieta wegetariañska dobra czy z³a? strona 136
ZADANIA DOMOWE: Wybierzcie jedno doœwiadczenie i przeprowadÿcie kalkulacjê kosztów tego doœwiadczenia: Lp. Pomoc dydaktyczna Iloœæ sztuk 1 2 3 4 5 6 7 Suma kosztów Cena jednostkowa Cena ³¹czna Oszacowanie kosztów pracy Lp. Zadanie Czas wykonania (h) Liczba osób ¹cznie osobogodzin pracy Cena osobogodziny pracy (z³) Koszt 1 15 2 15 3 15 4 15 Suma: strona 137
6. Przyk³adowe rozwi¹zanie nr 2 1. Wykaz pomocy dydaktycznych Lp. Pomoc dydaktyczna do przeprowadzenia eksperymentu Iloœæ sztuk/grupê 1 pomidor 1 2 probówka 1 3 palnik 1 4 papierek nas¹czony bezwodnym siarczanem(vi) miedzi(ii) 1 5 plasterek ziemniaka 1 6 szkie³ko mikroskopowe podstawowe 1 7 p³yn Lugola 1 8 moÿdzierz ceramiczny 1 9 ziarna s³onecznika/orzecha w³oskiego/lnu. 1 garœæ 10 benzyna 2 ³y ki 11 kartka papieru 1 12 pipeta/zakraplacz 1 13 moÿdzierz ceramiczny 1 namoczone ziarna soi/fasoli 1 garsæ 15 probówka 1 16 roztwór 5% NaOH 2 cm 3 17 rozcieñczony CuSO 4 kilka kropli 18 palnik 1 19 komputer z dostêpem do Internetu lub wydrukowane niezbêdne do pracy informacje 1 20 kartka 2 21 d³ugopis 1 strona 138
2. Proponowany przebieg zajêæ z rozliczeniem czasowym Lp. Opis kolejnych dzia³añ Uwagi do realizacji dla nauczyciela (rysunki i fotografie) Czas trwania w min 1 Podzia³ klasy na grupy; zapowiedÿ pracy metod¹ stolików ka da grupa zajmuje siê danym æwiczeniem w okreœlonym czasie, potem nastêpuje zmiana stanowiska pracy; ustalenia kolejnoœci stanowisk dla ka dej grupy. 2 Æwiczenie nr 1. Czy w pokarmie pochodzenia roœlinnego znajduje siê woda? Ogrzej pomidora w próbówce i u wylotu probówki umieœæ papierek nas¹czony bezwodnym siarczanem(vi) miedzi(ii). Zmiana koloru papierka na niebiesk¹ œwiadczy o obecnoœci wody w produkcie Poinformowanie i zasadach bezpiecznego korzystania z odczynników chemicznych. Schematy do wykonanie doœwiadczeñ znajduj¹ siê w karcie pracy ucznia. 5 3 Zmiana stanowiska pracy. 2 4 Æwiczenie nr 2. Czy w pokarmie pochodzenia roœlinnego znajduj¹ siê cukry? Na plasterek ziemniaka i szkie³ko, jako próbê kontroln¹, zakrop po kropli p³ynu Lugola. Zmiana zabarwienia p³ynu na ciemnoniebieski œwiadczy o obecnoœci skrobi cukru z³o onego. 5 Zmiana stanowiska pracy. 2 6 Æwiczenie nr 3. Czy w pokarmie pochodzenia roœlinnego znajduj¹ siê t³uszcze? Rozgnieæ w moÿdzierzu ceramicznym ziarna s³onecznika/orzecha w³oskiego lub lnu. Zalej niewielk¹ iloœci¹ benzyny, zamieszaj. Za pomoc¹ pipety/ zakraplacza przenieœ kilka kropli p³ynu na kartkê papieru. Gdy po odparowaniu benzyny pozostanie t³usta plama oznacza to, e produkt zawiera t³uszcz. 7 Zmiana stanowiska pracy. 2 strona 139
Lp. Opis kolejnych dzia³añ Uwagi do realizacji dla nauczyciela (rysunki i fotografie) Czas trwania w min 8 Æwiczenie nr 4. Czy w pokarmie pochodzenia roœlinnego znajduj¹ siê bia³ka? PRÓBA BIURETOWA. Rozetrzyj w moÿdzierzu namoczone ziarna soi /fasoli. W³ó ok. 3 cm 3 roztartych nasion do probówki, dodaj 2 cm 3 roztworu 5% NaOH i kilka kropli rozcieñczonego CuSO 4, podgrzej zawartoœæ probówki. Pojawienia siê fioletowo niebieskiego zabarwienia œwiadczy o obecnoœci bia³ka w nasionach. 9 Zmiana stanowiska pracy. 2 10 Æwiczenie nr 5. U³ó prawid³owo zbilansowane menuwegetariañskienadla-latkana1dzieñ 11 Podsumowanie wspólna odpowiedÿ na problem badawczy: Czy dieta wegetariañska dostarcza organizmowi wszystkich potrzebnych sk³adników od- ywczych? Stanowisko wymaga komputera z dostêpem do Internetu lub wydrukowania niezbêdnych do pracy informacji. 7 Ca³kowity czas trwania bloku 90 7. Literatura uzupe³niaj¹ca Encyklopedia dla m³odzie y Larousse. Polska Oficyna Wydawnicza BGW Warszawa 1991 http://www.female.pl/tabela.php3 kalkulator kalorii http://tabelekaloryczne.w.interia.pl/index.htm tabele kaloryczne, dzienne zapotrzebowanie energetyczne http://www.niepelnosprawni.pl/ledge/x/28685?doc_pg=3 Dieta wegetariañska dobra czy z³a? strona 0
Karta pracy ucznia Karta pracy uczniów:... Uzupe³nijcie schemat: bierze udzia³ we wszystkich procesach zachodz¹cych w organizmie dostarczaj¹ energii, proste i z³o one Jakie sk³adniki pokarmowe s¹ cz³owiekowi potrzebne? do budowy tkanek, w procesie trawienia rozk³adane na aminokwasy stymuluj¹ procesy przemiany materii dostarczaj¹ energii, roœlinne i zwierzêce do budowy tkanek, wystêpuj¹ m.in. w koœciach, w zêbach Po wykonaniu doœwiadczeñ uzupe³nijcie tabelê: nr doœwiadczenia badany produkt spo ywczy u yte odczynniki chemiczne wynik reakcji wniosek strona 1
Æwiczenie nr 1. Czy w pokarmie pochodzenia roœlinnego znajduje siê woda? Ogrzej pomidora w próbówce i u wylotu probówki umieœæ papierek nas¹czony bezwodnym siarczanem(vi) miedzi(ii). Zmiana koloru papierka na niebiesk¹ œwiadczy o obecnoœci wody w produkcie. bezwodny CuSO 4 pomidor Æwiczenie nr 2. Czy w pokarmie pochodzenia roœlinnego znajduj¹ siê cukry? Na plasterek ziemniaka i szkie³ko, jako próbê kontroln¹, zakrop po kropli p³ynu Lugola. Zmiana zabarwienia p³ynu na ciemnoniebieski œwiadczy o obecnoœci skrobi cukru z³o onego. plasterek ziemniaka szkie³ko mikroskopowe strona 2
Æwiczenie nr 3. Czy w pokarmie pochodzenia roœlinnego znajduj¹ siê t³uszcze? Rozgnieæ w moÿdzierzu ceramicznym ziarna s³onecznika/orzecha w³oskiego lub lnu. Zalej niewielk¹ iloœci¹ benzyny, zamieszaj. Za pomoc¹ pipety/zakraplacza przenieœ kilka kropli p³ynu na kartkê papieru. Gdy po odparowaniu benzyny pozostanie t³usta plama oznacza to, e produkt zawiera t³uszcz. t³uczek benzyna t³usta plama moÿdzierz roztarte ziarna s³onecznika kartka papieru Æwiczenie nr 4. Czy w pokarmie pochodzenia roœlinnego znajduj¹ siê bia³ka? PRÓBA BIURETOWA. Rozetrzyj w moÿdzierzu namoczone ziarna soi/fasoli. W³ó ok. 3 cm 3 roztartych nasion do probówki, dodaj 2 cm 3 roztworu 5% NaOH i kilka kropli rozcieñczonego CuSO 4, podgrzej zawartoœæ probówki. Pojawienia siê fioletowo niebieskiego zabarwienia œwiadczy o obecnoœci bia³ka w nasionach. CuSO 4 roztarte ziarna soi + NaOH strona 3
Æwiczenie nr 5. U³ó prawid³owo zbilansowane menu wegetariañskie na dla -latka na 1 dzieñ. Mo esz skorzystaæ ze stron: http://www.female.pl/tabela.php3 kalkulator kalorii http://tabelekaloryczne.w.interia.pl/index.htm tabele kaloryczne, dzienne zapotrzebowanie energetyczne http://www.niepelnosprawni.pl/ledge/x/28685?doc_pg=3 Dieta wegetariañska dobra czy z³a? ZADANIA DOMOWE: Wybierzcie jedno doœwiadczenie i przeprowadÿcie kalkulacjê kosztów tego doœwiadczenia: Lp. Pomoc dydaktyczna Iloœæ sztuk 1 2 3 4 5 6 7 Suma kosztów Cena jednostkowa Cena ³¹czna Oszacowanie kosztów pracy Lp. Zadanie Czas wykonania (h) Liczba osób ¹cznie osobogodzin pracy Cena osobogodziny pracy (z³) Koszt 1 15 2 15 3 15 4 15 5 15 Suma: strona 4