ABC MANAGERA Polska przestrzeń miejska nadal nie jest dostosowana do potrzeb osób niepełnosprawnych (Nie)pełnosprawna przestrzeń Raport Dostosowanie obiektów użyteczności publicznej w miastach wojewódzkich do potrzeb projektowania uniwersalnego przygotowany przez SODA Market Research oraz Fundację Aktywnych Obywateli im. Józefa Dietla nie pozostawia złudzeń polska przestrzeń użyteczności publicznej nie jest dostosowana do potrzeb osób niepełnosprawnych. 42 nr 3(22) / maj czerwiec 2015
O ile dla osób w pełni sprawnych ruchowo korzystanie z obiektów użyteczności publicznej jest czymś zupełnie naturalnym i nie stanowi najmniejszego problemu, o tyle dla osób niepełnosprawnych często urasta do rangi prawdziwego wyzwania. Fotolia Głównym celem projektu badawczego, który został przeprowadzony przez SODA Market Research i Fundację Aktywnych Obywateli, było zbadanie stopnia dostosowania obiektów użyteczności publicznej do wymogów osób niepełnosprawnych ruchowo, przez które rozumie się osoby z dysfunkcjami ruchowymi oraz poruszające się na wózkach inwalidzkich, a także opiekunów z dziećmi w wózkach w miastach wojewódzkich. Wyniki raportu zostały zebrane w oparciu o wywiad telefoniczny i pocztowy (e-mailowy) z przedstawicielami instytucji i jednostek organizacyjnych zajmujących obiekty użyteczności publicznej. Łącznie autorom badania udało się uzyskać dane na temat 1003 obiektów publicznych. Wyniki raportu dalekie są od uznania ich za optymistyczne. O ile dla osób w pełni sprawnych ruchowo korzystanie z obiektów użyteczności publicznej jest czymś zupełnie naturalnym i nie stanowi najmniejszego problemu, o tyle dla osób niepełnosprawnych często urasta do rangi prawdziwego wyzwania. Pierwsza bariera dla osób niepełnosprawnych pojawia się już w pierwszym kontakcie z obiektem: brak dostępu do choćby jednego wejścia na poziomie zero lub na innym poziomie, który jest wyposażony w odpowiednie rozwiązania umożliwiające niepełnosprawnym dostanie się do wnętrza pojawia się w trzech na budynkach dziesięć. Jeśli osobom niepełnosprawnym uda się pokonać pierwszą barierę, spod ziemi wyłania się kolejna. Pomieszczenia, które przeznaczone są dla niepełnosprawnych, usytuowano na poziomach innych niż poziom wejścia, a dostanie się do nich jest niemożliwe z powodu braku odpowiednich udogodnień. Autorzy badania wskazują, że zaledwie w 40,1 proc. budynków pomieszczenia przeznaczone dla odwiedzających były w pełni dostępne także dla osób ograniczonych ruchowo. Luka w prawie? Podstawowym przepisem regulującym kwestie związane z dostosowaniem budynków do potrzeb osób niepełnosprawnych jest ustawa z dnia 7 lipca 1994 roku Prawo budowlane, a w szczególności art. 5 ust. 1, pkt 1 tej ustawy. Ponadto istnieją inne dokumenty, do których zalicza się: Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie; ustawa z dnia 21 marca 1985 roku o drogach publicznych czy 43
ABC MANAGERA HEWI Marcin Włodarczyk, asystent Zarządu w firmie Budotechnika: Jednym z rozwiązań mogłoby być umieszczanie w przetargach publicznych obowiązku kreowania odpowiednich zapisów dotyczących tego typu infrastruktury na jak najszerszym poziomie, co w przypadku wyboru oferty byłoby wyżej punktowane dla wykonawcy, który tego typu dostosowanie dla osób niepełnosprawnych zaproponowałby na wyższym niżeli tylko podstawowym zakresie mówi nasz ekspert. Pomocne mogłoby również być zwiększenie obowiązującego zakresu elementów podstawowych w aktualnych przepisach. Kolejny pomysł warty uwagi to kampania promocyjno-informacyjna w szczególności skierowana do osób decyzyjnych w urzędach miast i gmin, aby ten problem był przez nich jeszcze bardziej dostrzegany dodaje Marcin Włodarczyk. Michał Wilczyński, Specjalista ds. sprzedaży w firmie LITF PLUS, mówi: Należy zwiększyć nakład środków, z których finansowane są zadania z tytułu likwidacji barier architektonicznych, technicznych i w komunikowaniu się dla osób niepełnosprawnych. Osoby fizyczne czekają czasem do dwóch lat na dofinansowanie na zakup schodołazu, który pozwoli im wyjść z domu... Maciej Jaworski wskazuje na jeszcze jedną bardzo istotną kwestię, która właściwie leży u podstaw wszystkich zmian świadomość ludzka. Im większe będzie zrozumienie problemów osób niepełnosprawnych i świadomość ich występowania, tym większe będzie zainteresowanie problematyką niepełnosprawności, a co za tym idzie dostosowaniem Trudno mówić o luce w prawie istnieją dokumenty, które nakładają obowiązek uwzględnienia potrzeb osób z niepełnosprawnością w korzystaniu z budynków publicznych. Lukę można natomiast dostrzec w stosowaniu tych przepisów, co może wynikać z ich niepełnego i wybiórczego uregulowania Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie. Trudno zatem mówić o luce w prawie istnieją dokumenty, które nakładają obowiązek uwzględnienia potrzeb osób z niepełnosprawnością w korzystaniu z budynków publicznych. Lukę można natomiast dostrzec w stosowaniu tych przepisów, co może wynikać z ich niepełnego i wybiórczego uregulowania. Polskie prawo budowlane w sposób bardzo ogólny definiuje np. sposób dostosowania łazienki dla osób niepełnosprawnych. Uściślenie tych przepisów ułatwiłoby tworzenie funkcjonalnych przestrzeni dla wszystkich uważa Maciej Jaworski, Dyrektor Handlowy firmy HEWI Heinrich Wilke GmbH. Kolejne rozwiązania, których celem byłoby zwiększenie zainteresowania problematyką udogodnień dla osób niepełnosprawnych, podsuwa 44 nr 3(22) / maj czerwiec 2015
przestrzeni publicznej w sposób umożliwiający normalne funkcjonowanie wszystkim obywatelom. Im większe będzie zrozumienie wśród architektów, wykonawców i inwestorów dla potrzeb wszystkich użytkowników, tym łatwiejsze będzie stosowanie tak zwanych rozwiązań uniwersalnych zauważa Maciej Jaworski. Nauka na błędach We wrześniu 2008 r. na jednej ze stacji warszawskiego metra doszło do wypadku pod pociąg wpadł niewidomy student. W oświadczeniu umarzającym śledztwo w sprawie tego wypadku Prokurator Prokuratury Rejonowej Warszawa Śródmieście Północ jako powód zaistniałego zdarzenia wskazuje, że poszkodowany przekroczył tzw. linię bezpieczeństwa i wpadł na torowisko. W opinii biegłego niewidomy student nie wyczuł krawędzi peronu. Zadaniem śledztwa było także zbadanie, czy Zarząd Metra Warszawskiego był zobowiązany do wyposażenia stacji metra w zabezpieczenia, których celem jest przeciwdziałanie wypadkom z udziałem osób niewidomych. Jak wynika z oświadczenia Prokuratury, brak jest przepisów, które określają warunki, jakie muszą zostać spełnione, aby z obiektów metra mogły korzystać osoby niewidome Budotechnika Sp. z o.o. i niedowidzące. Art. 5 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane wskazuje jedynie, że przy projektowaniu oraz budowie obiektów użyteczności Fotolia publicznej należy zapewnić odpowiednie warunki do korzystania z nich przez osoby niepełnosprawne, a w szczególności osoby poruszające się na wózkach. Nie ma jednak dokumentów prawnych, które określają warunki i sposób przystosowania budowli do potrzeb osób niewidomych. Istnieje tylko jeden przepis, który nakazuje wyposażenie kabiny dźwigu osobowego w dodatkowe oznakowanie i informację głosową. Z informacji przesłanych przez rzeczniczkę warszawskiego metra Annę Bartoń wynika, że metro wprowadza szereg udogodnień, zwiększających dostępność do korzystania z niego przez osoby niepełnosprawne, w tym niewidome. We wrześniu 2010 r. wdrożono taką organizację ruchu, aby co najmniej co drugi pociąg wjeżdżający na stacje umożliwiał swobodny i samodzielny wjazd do wagonu. Wzrasta także liczba pociągów Inspiro, które są wyposażone w automatyczne rampy niwelujące przestrzeń między peronem a pojazdem. W windach montowane są aparaty telefoniczne dostosowane do wysokości osób poruszających się na wózkach, które pozwalają na kontakt z obsługą stacji. Na stacjach metra znaleźć można tyflograficzne mapy, opisane alfabetem Braille a, które pomagają w poruszaniu się osobom niewidomym. Ponadto dla osób niewidomych i niedowidzących przeznaczone są ścieżki, które prowadzą od wejścia do wind, map, toalet, biletomatów, jednej z bramek oraz na perony. Na poręczach schodów znajdują się informacje zapisane alfabetem Braille a o miejscu, do którego prowadzą. W metrze zastosowano także nowe rodzaje bramek wejściowych, które nie są wyposażone w dobrze znane kołowrotki, dzięki czemu są przyjazne dla osób poruszających się na wózkach. W krajach zachodnich infrastruktura związana z udogodnieniami dla osób niepełnosprawnych cieszy się dużą popularnością. W Polsce w tym zakresie jest jeszcze wiele do zrobienia. Warunkiem podjęcia pracy w metrze jest przejście szkolenia z zasad komunikacji z pasażerem, w tym udzielanie pomocy osobom z niepełnosprawnością. Warto podkreślić, iż szkolenia przypominające i doszkolenia odbywają się w odstępach co najwyżej półrocznych. Nieuniknione potknięcia Nowy budynek Filharmonii Szczecińskiej przeszedł wprawdzie pozytywnie test na dostępność dla osób niepełno- 45
ABC MANAGERA sprawnych, jednak nie jest pozbawiony niedociągnięć. Autorzy opracowania Czy Filharmonia im. Mieczysława Karłowicza jest dla wózkowiczów? wskazują, że osoby na wózkach inwalidzkich nie odczuwają utrudnień związanych z korzystania z filharmonii jako słuchacze. Sprawa się komplikuje, jeśli chodzi o pełnienie przez osoby niepełnosprawne funkcji administracyjnych. Wynika to Gonimy Zachód W krajach zachodnich infrastruktura związana z udogodnieniami dla osób niepełnosprawnych cieszy się dużą popularnością. Dlaczego Polska ciągle odstaje w tym zakresie od państw Europy Zachodniej? Na rynku niemieckim w związku z przemianami demograficznymi temat dostosowań dla osób niepełnosprawnych i osób starszych jest dużo bardziej popularny i przywiązuje się do niego większą uwagę przy projektowaniu mówi Maciej Jaworski. Przepisy i zwyczaje biorą pod uwagę nie tylko potrzeby osób poruszających się na wózkach inwalidzkich, ale patrzą na problem szerzej, starając się uwzględniać potrzeby jak najliczniejszego grona użytkowników (osób starszych, niedowidzących, głuchoniemych, cierpiących na demencje i innych). Obowiązująca norma DIN 18040 definiuje szczegółowo, co należy uwzględnić w projektowaniu i budowaniu pod kątem osób o różnych schorzeniach i deficytach. Polskie przepisy są w wielu obszarach mało konkretne, doświadczenie i świadomość wielu osób decydujących o nowych inwestycjach lub remontach są małe. Jeżeli chodzi o tendencje w rozwoju produktów, to powstaje coraz więcej rozwiązań, które na pierwszy rzut oka nie wyglądają na dedykowane konkretnej Budotechnika. Sp. z o.o. Fotolia z tego, że toalety na poziomie działu administracji oraz strefy VIP są niedostępne dla osób z niepełnosprawnością. Autorzy opracowania mówią także o mocnych stronach inwestycji w postaci możliwości demontażu siedzeń w sali koncertowej czy możliwości wjazdu na różne poziomy sali symfonicznej. Wskazuje się także na dostosowanie toalet i wind do wymogów osób niepełnosprawnych. grupie użytkowników. Produkty do łazienek dla niepełnosprawnych wyglądają tak, jak do standardowych łazienek. Innym trendem jest tworzenie coraz więcej specjalistycznych produktów w tym segmencie i tak na przekład HEWI w ostatnich latach wprowadziła na rynek między innymi: produkty o wykończeniu antybakteryjnym, serie produktów dla osób z nadwagą o wytrzymałości do 300 kg, umywalki i WC z regulacją wysokości, 46 nr 3(22) / maj czerwiec 2015
nową paletę barw obejmującą 16 kolorów dodaje nasz rozmówca. Nieco większy optymizm bije ze słów Marcina Włodarczyka, który mówi, że w zakresie produkowanych w Polsce wiat przystankowych czy toalet publicznych Polska nie odbiega od krajów zachodnich. Zwłaszcza jeśli chodzi o szalety miejskie polskie produkty dorównują, a niejednokrotnie nawet przewyższają technologicznie pod względem miejskich, gminnych wraz z toaletami do obowiązujących przepisów. W Europie można spotkać wiele różnego typu innowacyjnych rozwiązań przystosowania budynków dla potrzeb niepełnosprawnych związanych np. z sygnalizacją dźwiękową oraz wizualną. Tego typu nowinki techniczne są już dostępne również w Polsce i co można uznać za pozytywny trend często wpisują się w filozofię smart city, która staje się coraz niższa. Najnowsze rozwiązania podnośniki sufitowe, samoobsługowe schodołazy czy podnośniki platformowe, stosowane w Anglii, Niemczech czy we Włoszech, dostępne są również w naszej ofercie. Im większe będzie zrozumienie problemów osób niepełnosprawnych i świadomość ich występowania, tym większe będzie zainteresowanie problematyką niepełnosprawności, a co za tym idzie dostosowaniem przestrzeni publicznej w sposób umożliwiający normalne funkcjonowanie wszystkim obywatelom. dostosowania do potrzeb osób z niepełnosprawnością obiekty z zachodnich krajów europejskich. Z pewnością w kwestii dostosowywania toalet publicznych dla potrzeb osób niepełnosprawnych w Polsce jest jeszcze wiele do zrobienia, lecz naszym zdaniem problem tkwi głównie w możliwościach finansowych samorządów, które w wielu wypadkach są ograniczone oraz dostosowywaniu całych budynków, np. jednostek bardziej popularna wśród polskich samorządowców kończy Marcin Włodarczyk. Michał Wilczyński podkreśla, że technologie stosowane na Zachodzie są również dostępne na naszym rodzimym rynku: Polska odstaje od państw Europy Zachodniej pod względem liczby zainstalowanych urządzeń do transportu osób niepełnosprawnych. Gonimy Zachód, lecz w porównaniu do Niemiec liczba ta jest ponad dwukrotnie Polska oferta Na polskim rynku znaleźć można różnorodną ofertę produktów dedykowanych osobom niepełnosprawnym. Gorzej ma się sprawa z zainteresowaniem takimi produktami. Patrząc na rynek niemiecki, różnorodność i wielkość naszej sprzedaży w Polsce jest nieporównywalna. Dowodzi to, że temat dostosowań dla niepełnosprawnych u nas jest we wczesnej fazie rozwoju. To, co cieszy, to duże zainteresowanie architektów i inwestorów dostosowaniami w duchu universal design, czyli o neutralnym wyglądzie i funkcjonalności dla wszystkich mówi Maciej Jaworski. W ofercie produktów na polskim rynku znaleźć można m.in.: złącza firmy Kee Safety, służące do budowy poręczy i balustrad do podjazdów dla osób niepełnosprawnych. Firma HEWI oferuje wachlarz dostosowań do łazienek dla osób starszych i niepełnosprawnych. Budotechnika oferuje wiaty przystankowe oraz toalety publiczne. Realizacje związane z montażem tych produktów obejmują nie tylko teren Polski, ale także Czech, Niemiec czy Szwecji. Jeśli chodzi o firmę Lift PLUS, największą popularnością cieszą się windy oraz platformy przyschodowe, małe podnośniki pionowe, windy schodowe dla seniorów oraz schodołazy. Polski rynek udogodnień dla osób niepełnosprawnych zdaje się być gotowy do zapewnienia niezbędnych warunków do korzystania z miejsc użyteczności publicznej osobom, które są niepełnosprawne. Teraz czas na kolejny krok, od którego zależeć będzie dalszy rozwój tego segmentu rynku i tempo zmian dostosowanie polskiej świadomości. Iga Brajer 47