MINISTERSTWO GOSPODARKI I PRACY Pl. Trzech Krzyży 3/5, 00-507 Warszawa Projekt DOKTRYNA ZARZĄDZANIA BEZPIECZEŃSTWEM ENERGETYCZNYM Warszawa, Maj 2004 r.
TŁO Zagadnienie bezpieczeństwa energetycznego jak i podejście do tego problemu podlega ciągłej ewolucji. W szczególności zasadnicze znaczenie dla tego procesu ma zjawisko przeobrażania się rynków nośników energetycznych. Początkowo, w okresie występowania monopoli, główny nacisk położony został na konieczność zapewnienia przez rządy odpowiedniej dywersyfikacji paliw i energii, następnie uwypuklono rolę przedsiębiorstw elektroenergetycznych. Kolejnym krokiem jest pełne otwarcie i konkurencja na rynkach paliw i energii. Jest to wymóg wypływający zarówno z prawodawstwa unijnego, które wymaga od państw członkowskich zapewnienia odpowiednich warunków organizacyjno-prawnych dla stabilnego funkcjonowania przedsiębiorstw oraz nadzoru i raportowania bezpieczeństwa, a także efekt rozwoju w procesie ewolucji. Kształtowanie polityki energetycznej państwa jest nieodzownie związane z zapewnieniem bezpieczeństwa energetycznego. Zapisy dotyczące bezpieczeństwa energetycznego, zarówno w obowiązującej ustawie Prawo energetyczne, jak również w formalnie obowiązujących założeniach polityki energetycznej państwa, praktycznie są dostosowane do tradycyjnej scentralizowanej odpowiedzialności. Liberalizacja rynków nośników energetycznych w Polsce, nieuchronnie postępujący proces łączenia rynków w ramach UE oraz potencjalna internalizacja kosztów bezpieczeństwa energetycznego prowadzą do konieczności rewizji podejścia do bezpieczeństwa energetycznego. Ogół problematyki i zagadnień zarządzania bezpieczeństwem energetycznym został zatem zapisany w formie niniejszego dokumentu. Ma on postać zespołu założeń i poglądów stanowiących o bezpieczeństwie energetycznym Polski wpisanych w program działania państwa. Przedstawiany zatem w dokumencie uporządkowany zbiór zasad dotyczących bezpieczeństwa energetycznego można nazwać mianem doktryny. Pojęcie to bardzo dobrze oddaje rolę i zawartość prezentowanego dokumentu określając z definicji ogół założeń, twierdzeń i przekonań z określonej dziedziny. Rozwiązania w zakresie bezpieczeństwa energetycznego państwa określone w doktrynie i polityce energetycznej powinny w aspekcie krajowym prowadzić do zrównoważonego rozwoju gospodarczego, w tym rozwoju rynków nośników energetycznych, natomiast w aspekcie globalnym, do zwiększenia konkurencyjności gospodarki krajowej na rynku UE oraz zapewnienia harmonijnego rozwoju Polski w ramach struktur UE. Strona 2 z 14
CEL OPRACOWANIA DOKTRYNY ZARZĄDZANIA BEZPIECZEŃSTWEM ENERGETYCZNYM W celu stworzenia stabilnych i długofalowych, właściwych w okresie obowiązywania mechanizmów rynkowych, rozwiązań w zakresie bezpieczeństwa energetycznego niezbędne jest opracowanie nowoczesnej doktryny zarządzania bezpieczeństwem energetycznym. Doktryna ta w pełni wykorzystywałaby możliwości jakie tworzy konkurencyjny rynek w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego, określałaby precyzyjnie podział odpowiedzialności za bezpieczeństwo, uwzględniała aspekty związane z rozwojem technologicznym oraz systematyzowała terminologię w zakresie bezpieczeństwa energetycznego. Ponadto szczególnie ważnym elementem, który obejmowałaby doktryna zarządzania bezpieczeństwem energetycznym jest dywersyfikacja bazy paliwowoenergetycznej, w szczególności w zakresie dywersyfikacji kierunków importu gazu ziemnego. Wzrost dostaw gazu pochodzącego z jednego kierunku stwarza bowiem potencjalne ryzyko w zakresie bezpieczeństwa energetycznego państwa. Postęp technologiczny spowodował, że dywersyfikacja dostaw gazu ziemnego musi być rozpatrywana z uwzględnieniem możliwości, jakie dają technologie upłynniania oraz sprężania gazu ziemnego. W polskich regulacjach prawnych nie istnieje pojęcie doktryny zarządzania bezpieczeństwem energetycznym, jednak poprzez opracowanie doktryny można uzyskać określone korzyści. Doktryna powinna bowiem stanowić wytyczne do opracowania polityki energetycznej do 2025 r. Problematyka zarządzania bezpieczeństwem energetycznym w Polsce obejmuje swoim zakresem następujące nośniki energetyczne: węgiel, paliwa płynne, gaz, ciepło i energię elektryczną. W dalszej części dokumentu określa się je ogólnie mianem paliw i energii. Wśród wymienionych, należy wyróżnić nośniki sieciowe, w przesyle których wykorzystuje się systemy sieciowe (infrastrukturę sieciową): energię elektryczną, gaz, paliwa płynne oraz ciepło. W tym wypadku właściwymi podmiotami zarządzającymi infrastrukturą sieciową są operatorzy systemów sieciowych. Uwzględniając wymienione powyżej nośniki sieciowe należy w szczególności wyróżnić operatorów systemów przesyłowego i dystrybucyjnego stosownie do realizowanych funkcji oraz obszaru działania. Strona 3 z 14
DOKTRYNA ZARZĄDZANIA BEZPIECZEŃSTWEM ENERGETYCZNYM Zważywszy na to, że: 1. postanowienia Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, stwierdzają m. in. że: jednym z obowiązków państwa jest zapewnienie bezpieczeństwa obywateli i ochrony środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju, podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej stanowi społeczna gospodarka rynkowa, Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego, 2. Rzeczpospolita Polska jest pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej, 3. za nadzór i koordynację realizacji zadań polityki energetycznej, również w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego kraju, z mocy ustawy Prawo energetyczne odpowiada minister właściwy do spraw gospodarki, 4. operatorzy systemów sieciowych kraju, wchodzących w skład odpowiednich systemów europejskich zobowiązani są do przestrzegania obowiązujących tam zasad i standardów technicznych; oraz biorąc pod uwagę: 5. cele polityki energetycznej Unii Europejskiej, 6. cele polityki ekologicznej Unii Europejskiej i ratyfikację przez Polskę Protokołu z Kioto, 7. strategię bezpieczeństwa energetycznego Unii Europejskiej, Minister właściwy do spraw gospodarki, ogłasza niniejszą doktrynę w celu stworzenia stabilnych i długofalowych, właściwych w okresie obowiązywania mechanizmów rynkowych, rozwiązań ogólnych w zakresie zarządzania bezpieczeństwem energetycznym kraju. Strona 4 z 14
Rozdział I Definicje i składniki bezpieczeństwa energetycznego 1. Bezpieczeństwo energetyczne to zdolność do zaspokojenia w warunkach rynkowych popytu na paliwa i energię pod względem ilościowym i jakościowym, po cenie wynikającej z równowagi popytu i podaży, przy zachowaniu warunków ochrony środowiska. 2. Pojęcie bezpieczeństwa energetycznego obejmuje trzy główne aspekty przedmiotowe: energetyczny, ekonomiczny (rynkowy), ekologiczny. 3. Aspekt energetyczny obejmuje bilansowanie strony popytowej i podażowej oraz zagadnienia techniczne, związane z infrastrukturą techniczną i jej zarządzaniem. 4. Zbilansowanie energetyczne kraju polega na zrównoważonym dostosowaniu, w każdej chwili i w perspektywie wieloletniej, podaży do prognozowanego zapotrzebowania na energię i paliwa, z uwzględnieniem aspektów ekonomicznych i ekologicznych oraz możliwości zarządzania popytem na energię, bez ograniczania zaspokojenia potrzeb odbiorców na energię użyteczną. 5. Niezawodność systemu jest pojęciem nadrzędnym dla poszczególnych systemów sieciowych w aspekcie technicznym. Niezawodność systemu to zdolność do dostarczania odbiorcom wymaganej ilości paliw i energii przy zachowaniu określonych standardów. Dotychczas był to podstawowy czynnik decydujący o bezpieczeństwie dostaw energii odbiorcom, ale postęp techniczny pozwala obecnie na stosowanie rozwiązań co najmniej częściowo niezależnych od systemów sieciowych. 6. W ramach niezawodności systemu rozróżnia się dwa aspekty: wystarczalność i bezpieczeństwo pracy systemu. Wystarczalność to zdolność systemu do dostawy paliw lub energii na pokrycie zagregowanego zapotrzebowania odbiorców w każdej chwili, z uwzględnieniem planowanych i racjonalnie oczekiwanych wyłączeń elementów systemu (standardów jakości i niezawodności) i pewności jego zasilania w energię pierwotną, zależną od stopnia jej zdywersyfikowania, posiadanych krajowych zapasów paliw i możliwości interwencyjnych dostaw z zagranicy. 7. Dywersyfikacja bazy paliwowo - energetycznej obejmuje zróżnicowanie struktury używanych paliw i energii, stopień uzależnienia od ich importu i zróżnicowanie kierunków ich dostaw. Celem dywersyfikacji jest ograniczenie ryzyka obniżenia bezpieczeństwa energetycznego kraju wskutek wystąpienia zakłóceń w jednym ze Strona 5 z 14
składników bazy paliwowo energetycznej z różnych powodów (politycznych, awarii technicznych, strajków itp.). 8. Bezpieczeństwo pracy danego systemu energetycznego charakteryzuje zdolność systemu do przetrzymania nagłych zakłóceń, takich jak nieprzewidziane wyłączenia elementów systemu, wskutek awarii, katastrof przyrodniczych (technicznych) lub ataków terrorystycznych. 9. Aspekt ekonomiczny (rynkowy) bezpieczeństwa sprowadza się przede wszystkim do zapewnienia akceptowalnej przez odbiorców końcowych ceny użytecznych nośników energii, określonych w umowach cywilno - prawnych lub w taryfach. Obecnie cena ta uwzględnia również koszt bezpieczeństwa dostaw energii, skąd wynika potrzeba rynkowej internalizacji kosztów bezpieczeństwa energetycznego. Aspekt ten wiąże się również ze zdolnością sprostania konkurencyjności krajowego sektora paliwowoenergetycznego na rynku europejskim. 10. Aspekt ekologiczny bezpieczeństwa wiąże się z troską o zachowanie w należytym stanie środowiska naturalnego dla przyszłych pokoleń i wymaga spełnienia odpowiednich standardów i zobowiązań ekologicznych oraz innych związanych, jak rozwój odnawialnych i skojarzonych źródeł energii oraz nowych czystych technologii wytwarzania. Ze względu na wysokie koszty ochrony środowiska będą one podlegać internalizacji w pierwszej kolejności. Rozdział II Kluczowe czynniki bezpieczeństwa energetycznego w aspekcie charakterystycznym dla podsektorów 11. Bezpieczeństwo energetyczne rozważa się uwzględniając zróżnicowany wpływ podsektorów na bezpieczeństwo dostaw paliw i energii. 12. Najistotniejszą rolę odgrywają krajowe podsektory, których działalność opiera się na złożonych systemach sieciowych (elektroenergetyka i gazownictwo), w których zakłócenia mogą spowodować wstrzymanie dostaw energii lub gazu na znacznym obszarze kraju i spowodować olbrzymie straty dla gospodarki narodowej i obywateli. Dlatego też zasadne jest rozwinięcie niniejszej doktryny, na części szczegółowe właściwe dla obu tych podsektorów. 13. Innym rodzajem podsektora opartego na infrastrukturze sieciowej są lokalne systemy scentralizowanych dostaw ciepła, które tworzą wprawdzie monopol naturalny, ale działają już pod wpływem silnej konkurencji ze strony rozproszonych źródeł skojarzonych. Duże znaczenie bezpieczeństwa pracy systemów ciepłowniczych w aglomeracjach miejskich jest spowodowane ograniczoną zastępowalnością ciepła innymi nośnikami energii. Jednak ze względu na dużą efektywność energetyczną skojarzonego wytwarzania energii Strona 6 z 14
elektrycznej i ciepła, podsektor ten odgrywa istotna rolę w zapewnieniu aspektów ekologicznego i ekonomicznego bezpieczeństwa energetycznego. 14. Ze względu na strukturę krajowych zasobów energii pierwotnej i przetwarzających ją źródeł na następnym miejscu pod względem ważności dla bezpieczeństwa energetycznego znajduje się przejściowo podsektor górnictwa węgla kamiennego, który wpływa również istotnie na bezpieczeństwo pracy systemów sieciowych (elektroenergetycznego i ciepłowniczego). Węgiel kamienny jest, i należy sądzić, że co najmniej w najbliższych latach również będzie, podstawowym paliwem wykorzystywanym do produkcji energii elektrycznej i cieplnej. 15. Równie ważnym podsektorem dla bezpieczeństwa energetycznego kraju (wpływającym na bezpieczeństwo pracy elektroenergetycznego systemu sieciowego) jest podsektor górnictwa węgla brunatnego. Specyfika produkcji energii elektrycznej w kraju, oparta w dużej części na węglu brunatnym, wymaga racjonalnego gospodarowania zasobami tego paliwa (z uwzględnieniem wydobycia, ściśle związanego z planami sprzedaży energii elektrycznej produkowanej w oparciu o to paliwo). 16. Podsektor paliw płynnych spełnia podstawową rolę w transporcie drogowym, natomiast wykorzystanie paliw płynnych do produkcji ciepła (na skalę przemysłową) i energii elektrycznej jest marginalizowane, powodem czego jest niska konkurencyjność cenowa tego nośnika. Należy jednak podkreślić, że znaczącą rolę w dywersyfikacji bazy paliwowej i rozwoju rozproszonych skojarzonych źródeł energii spełnić może LPG, zwłaszcza w rejonach pozbawionych infrastruktury sieciowej (gazowej). 17. Podsektor odnawialnych źródeł energii ze względu na zasoby tej energii nie odgrywał dotychczas istotnej roli w krajowym bilansie energetycznym. Rozwój biotechnologii jest potencjalnym czynnikiem wzrostu znaczenia energetyki odnawialnej w krajowym bilansie energetycznym. Energetyka odnawialna ma znaczący wpływ na aspekt ekologiczny bezpieczeństwa, a należy sądzić, że będzie miała istotne znaczenie na rynku lokalnym. Energetyka odnawialna przez rozproszenie terytorialne źródeł zwiększa również bezpieczeństwo i ekonomikę dostaw energii. 18. Nie stosowana dotychczas w kraju energetyka jądrowa, oparta o istniejącą najnowszą generację reaktorów, wprawdzie pozwoliłaby ograniczyć emisję zanieczyszczeń do atmosfery, ale z drugiej strony musiałaby być w całości oparta na zagranicznych dostawach paliwa i odbiorze odpadów. Na nowo problem energetyki jądrowej będzie rozważony po skomercjalizowaniu nowych technologii opartych o syntezę jądrową. 19. Przyszłościowym paliwem energetycznym jest wodór, ale tempo jego zastosowań, głównie w rozproszonych źródłach energii, zależeć będzie od poprawy ekonomiki wytwarzania wodoru i obniżenia kosztów ogniw paliwowych. Strona 7 z 14
Rozdział III Podział podmiotowy i obszarowy odpowiedzialności za bezpieczeństwo 20. W warunkach gospodarki rynkowej odpowiedzialność za bezpieczeństwo energetyczne musi być odpowiednio rozłożona na organy rządowe, operatorów systemów sieciowych i innych uczestników rynków paliw i energii, w tym odbiorców energii, a także inwestorów w ramach posiadanych koncesji. Jasne zdefiniowanie ról i określenie odpowiedzialności wszystkich uczestników rynku w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa systemu ma decydujące znaczenie dla zabezpieczenia sprawnego funkcjonowania rynku i bezpieczeństwa dostaw energii. 21. Administracja rządowa oraz organy władzy ustawodawczej, są odpowiedzialne głównie za: kreowanie polityki energetycznej państwa, mającej m.in. na celu zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego kraju, w szczególności z uwzględnieniem konieczności dywersyfikacji i utrzymania zapasów paliw i mocy wytwórczych oraz zapewnieniem zdolności przesyłowych umożliwiających dywersyfikację kierunków dostaw gazu, ropy i produktów naftowych oraz energii elektrycznej, koordynację i kontrolę działań podsektorów energetycznych, przedsiębiorstw energetycznych w zakresie współpracy międzynarodowej, w celu zapewnienia realizacji polityki energetycznej państwa, stworzenie odpowiednich ram prawnych, współbieżnych z prawodawstwem Unii Europejskiej, dla realizacji polityki energetycznej państwa, w sposób zapewniający minimalizację regulacji ograniczających konkurencję, przygotowywanie procedur umożliwiających arbitralne zawieszanie działania rynku w razie wystąpienia nagłych zagrożeń oraz norm prawnych określających prawa i obowiązki operatorów w zakresie realizacji procedur kryzysowych (awaryjnych) w czasie zawieszenia rynku, redukowania ryzyka politycznego w procesach inwestycyjnych w długich horyzontach czasowych i wspomaganie rozwoju nowych technologii w fazie przedkomercyjnej, podejmowanie działań zaradczych w przypadku wystąpienia zakłóceń w dostawie paliw i energii, w oparciu o wygenerowane rozwiązania prawne, monitorowanie i raportowanie do Komisji Europejskiej stanu bezpieczeństwa energetycznego oraz podejmowanie odpowiednich środków zaradczych w przypadku zagrożeń wystarczalności systemów, w tym przeprowadzanie przetargów na nowe moce wytwórcze (organ regulacyjny). Strona 8 z 14
22. Operatorzy systemów sieciowych są odpowiedzialni głównie za: równoprawny dostęp podmiotów rynkowych do infrastruktury sieciowej, utrzymanie niezawodności infrastruktury sieciowej, z dotrzymaniem obowiązujących krajowych i europejskich standardów jakości i niezawodności dostaw energii oraz warunków współpracy międzysystemowej, efektywne zarządzanie systemem, w tym bieżące jego bilansowanie i realizację procedur kryzysowych w warunkach zawieszenia mechanizmów rynku, generowanie sygnałów ekonomicznych dla uczestników rynku zapewniających efektywną pracę i rozwój systemu, głównie poprzez odpowiednie opłaty za korzystanie z systemu, monitorowanie niezawodności pracy systemu we wszystkich horyzontach czasowych oraz bieżące bilansowanie popytu i podaży, rozwój infrastruktury sieciowej odpowiednio do przewidywanego zapotrzebowania na usługi przesyłowe oraz wymianę międzysystemową. 23. Wytwórcy energii dla potrzeb systemów sieciowych, zgodnie z posiadanymi koncesjami i instrukcjami/regulaminami operatorów systemów sieciowych, odpowiedzialni są za współpracę z operatorami systemów przesyłowych i dystrybucyjnych przy bieżącym bilansowaniu popytu i podaży energii elektrycznej oraz świadczeniu usług systemowych, a także za aktywne uczestnictwo w ograniczaniu skutków zakłóceń w pracy systemu. Wytwórcy poddawani są przy tym kontroli przeciw stosowaniu praktyk naruszających dobre zasady rynku i przeciw zmowom. 24. Odbiorcy korzystający z zasady TPA, zapewniają sobie bezpieczeństwo pokrycia zapotrzebowania na paliwa i energię za pomocą umów dwustronnych i ubezpieczeń od skutków działania sił wyższych. Odbiorcy mogą również zapewnić sobie bezpieczeństwo krótkoterminowe pokrycia zapotrzebowania na paliwa i energię przenosząc ryzyko z tym związane, w ramach odrębnie zawartych umów, na innych świadczących takie usługi uczestników rynku, np. podmioty zarządzające grupami bilansującymi. Działając w warunkach istniejących mocy wytwórczych oraz istniejących zdolności przesyłowych sieci, odbiorcy korzystający z zasady TPA są głównie odpowiedzialni za swoje bezpieczeństwo krótkoterminowe (godzinowe, dobowe) i średnioterminowe (roczne) poprzez odpowiednie planowanie dostaw niezbędnych paliw i energii. Odbiorcy mogą również zwiększyć swoje bezpieczeństwo techniczne i ekonomiczne przez zastosowanie własnych, nowoczesnych źródeł energii. 25. Inwestorzy koncesjonowani zapewniają długoterminowe bezpieczeństwo energetyczne poprzez inwestowanie w źródła wytwórcze (na podstawie własnej wyceny ryzyka rynkowego) lub w infrastrukturę sieciową (w ramach istniejącego systemu regulacji). Strona 9 z 14
26. Odpowiedzialność za zapewnienie i nadzorowanie bezpieczeństwa energetycznego w skali kraju, w powiązaniu z bezpieczeństwem europejskim, leży po stronie administracji rządowej. 27. Administracja samorządowa na szczeblu lokalnym (gminy) jest współodpowiedzialna za zapewnienie bezpieczeństwa lokalnego, w szczególności w zakresie zaspokojenia zapotrzebowania na ciepło, z racjonalnym wykorzystaniem lokalnego potencjału odnawialnych zasobów energii i energii odpadowej. Administracja regionalna odpowiedzialna jest głównie za zapewnienie warunków dla rozwoju infrastruktury energetycznej na terenie województwa i koordynację rozwoju energetyki w gminach. Rozdział IV Podział odpowiedzialności za bezpieczeństwo w różnych horyzontach czasu 28. W zależności od rozpatrywanego horyzontu czasowego problemy bezpieczeństwa mają zróżnicowany charakter i różnie rozkłada się odpowiedzialność za zapewnienie bezpieczeństwa. 29. Za bieżące bezpieczeństwo pracy systemów sieciowych (elektroenergetyka, gazownictwo, ciepłownictwo, paliwa płynne), obserwowane w skali sekund lub minut odpowiedzialni są właściwi operatorzy systemów sieciowych, którzy mają do dyspozycji odpowiednie środki techniczne oraz uprawnienia ustawowe do podejmowania określonych działań w sytuacjach zagrożeń bezpieczeństwa oraz do działań wg określonych procedur kryzysowych w warunkach zawieszenia mechanizmów rynku. 30. Bezpieczeństwo krótkoterminowe, obserwowane w skali godzinowej, zarządzane jest przez operatorów systemów sieciowych, odbiorców korzystających z zasady TPA i wytwórców za pomocą rynków bilansujących. 31. Bezpieczeństwo krótkoterminowe, obserwowane dobowo, zarządzane jest przez operatorów systemów sieciowych, właściwych podmiotów handlowo-rozliczeniowych, odbiorców korzystających z zasady TPA i wytwórców za pomocą mechanizmów krótkoterminowych rynków transakcji standaryzowanych (giełdy, handel internetowy). 32. Bezpieczeństwo średnioterminowe, w skali roku, zarządzane jest przez właściwe podmioty handlowo-rozliczeniowe, odbiorców korzystających z zasady TPA i wytwórców za pomocą kontraktów grafikowanych. 33. Bezpieczeństwo długoterminowe jest głównie właściwością inwestorów i w mniejszym stopniu państwa (tylko w obszarze wytyczania kierunków polityki energetycznej, w części związanej ze wspomaganiem postępu technologicznego i redukowaniem ryzyka politycznego oraz monitorowania bezpieczeństwa) oraz gmin (w części wynikającej z ich Strona 10 z 14
strategii rozwojowych). Inwestorzy (i odbiorcy) inwestują przy tym na podstawie własnego rozpoznania ryzyka (z wyłączonymi przez państwo składnikami: politycznym i regulacyjnym). Rozdział V Mechanizmy zapewnienia bezpieczeństwa wykorzystywane przez organy administracji rządowej 34. Państwo dysponuje następującymi podstawowymi rodzajami mechanizmów zapewniających bezpieczeństwo energetyczne kraju: system regulacji prawnych, polityka energetyczna i związane: polityka ekologiczna i fiskalna. 35. System regulacji prawnych jest zgodny z obowiązującym w Unii Europejskiej i obejmuje podstawowe ustawy: prawo energetyczne, o rezerwach państwowych i zapasach obowiązkowych paliw oraz rozporządzenia wykonawcze do nich, a także ustawy zapewniające stabilizację i dalszy rozwój gospodarki, w szczególności w zakresie podsektora górnictwa węgla kamiennego. 36. Polityka energetyczna państwa ma na celu przede wszystkim zrównoważone godzenie aspektów technicznych, ekonomicznych i ekologicznych bezpieczeństwa energetycznego państwa w długim horyzoncie czasu. Wyznacza ona podstawowe cele do osiągnięcia w określonych horyzontach czasu oraz określa środki niezbędne do ich osiągnięcia i oczekiwane skutki. 37. Mechanizmy powyższe zapewniają odpowiednie warunki organizacyjno-prawne dla rozwoju rynku (skracanie cyklu handlowego, internetyzacja) i dla stabilnego funkcjonowania przedsiębiorstw, z możliwością powierzania przedsiębiorstwom obowiązków w zakresie świadczenia usług o charakterze użyteczności publicznej, dotyczących bezpieczeństwa (np. rozwój infrastruktury, monitorowanie) i ochrony środowiska. 38. Mechanizmy te zapewniają również odpowiednią dywersyfikację struktury i kierunków dostaw energii pierwotnej oraz utrzymanie odpowiednich strategicznych zapasów paliw płynnych, gazu i węgla oraz operacyjnych i długoterminowych rezerw mocy wytwórczych. Wielkość rezerw paliw i mocy wytwórczych będzie kształtowana z wykorzystaniem wyceny rynkowej. 39. Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego pod względem ekonomicznym, poza polityką fiskalną państwa, zależy głównie od efektywności ekonomicznej systemów zaopatrzenia w energię, która w warunkach rynkowych oznacza konkurencję tam gdzie można złamać monopol naturalny, oraz wykorzystanie skutecznej regulacji w obszarze gdzie na danym etapie techniki konkurencji nie da się wprowadzić. Ekonomikę tę Strona 11 z 14
potwierdza się stosunkami umownymi między dostawcami i odbiorcami energii elektrycznej. 40. Zapewnienie bezpieczeństwa elektroenergetycznego pod względem ekologicznym jest bardzo kosztowne i dla racjonalizacji kosztów ochrony środowiska naturalnego przez elektroenergetykę w możliwie dużym zakresie będzie wykorzystywana internalizacja kosztów i mechanizmy rynkowe, jak międzynarodowy handel uprawnieniami do emisji i zielonymi certyfikatami, oraz racjonalizacja wykorzystania energii. Realizacja zadań w tym obszarze wymaga ścisłej współpracy z ministrem właściwym do spraw środowiska. 41. Restrukturyzacja i prywatyzacja przedsiębiorstw elektroenergetycznych i gazowniczych (w ramach polityki właścicielskiej ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa) oraz ciepłowniczych (w ramach polityki właścicielskiej samorządów) będzie włączana w budowę nowoczesnego sektora usług publiczno-prywatnych w gminach (obejmującego całą infrastrukturę, w tym infrastrukturę dla e-gminy). Istotą nowej strategii jest łączenie majątku Skarbu Państwa (przedsiębiorstwa elektroenergetyczne) i majątku gminnego (przedsiębiorstwa usług komunalnych), majątku różnych branż w jeden zintegrowany rynek usług końcowych oraz tworzenie przedsiębiorstw zdolnych do absorpcji funduszy strukturalnych UE (z tego punktu widzenia konieczny jest udział gmin w lokalnych przedsiębiorstwach infrastrukturalnych). 42. Zmiany własnościowe, które mają charakter praktycznie ciągły, muszą odbywać się w sferze zarządzania kapitałowego, a nie w sferze materialnej (majątku fizycznego i zasobów ludzkich). Inkorporacja jest z tego punktu widzenia rozwiązaniem bardzo niekorzystnym. Rozdział VI Mechanizmy zapewniające realizację odpowiedzialności za bezpieczeństwo przez operatorów systemów sieciowych 43. Operatorzy systemów sieciowych dysponują następującymi podstawowymi mechanizmami pozwalającymi im na wywiązywanie się z odpowiedzialności za niezawodność pracy ich systemów: środki techniczne dla zapewnienia bezpieczeństwa pracy systemu sieciowego i standardowych parametrów jakości energii, odpowiednie zapisy w regulacjach prawnych uprawniające do zarządzania systemem sieciowym i do działań specjalnych w przypadku wystąpienia zagrożeń w pracy systemu, w tym uprawnienia do zawieszania rynku oraz wydawania poleceń w czasie zawieszenia rynku (przedsiębiorstwa energetyczne i odbiorcy są zobowiązani realizować polecenia operatora systemu sieciowego), Strona 12 z 14
szczegółowe procedury postępowania w zakresie zarządzania systemem sieciowym, zawarte w zatwierdzanych i publikowanych dokumentach, dotyczące zwłaszcza bilansowania systemu, współpracy międzysystemowej itp., uprawnienia do monitorowania bezpieczeństwa systemu i zgłaszania zagrożeń i propozycji działań zaradczych, z formalno- prawnym zapewnieniem otrzymywania od uczestników rynku odpowiednich danych i informacji, możliwość realizacji własnej inwestycji infrastruktury sieciowej i połączeń międzysystemowych, zgodnie z zatwierdzonym przez organ regulacyjny planem rozwoju, z zapewnieniem środków w ramach zatwierdzanej taryfy za usługi przesyłowe (lub w przypadku operatora systemu sieciowego nie będącego właścicielem infrastruktury sieciowej, możliwość zobowiązania do realizacji ww. inwestycji przez przedsiębiorstwo przesyłowe). 44. Podstawowymi środkami obrony infrastruktury sieciowej w czasie rzeczywistym są usługi oraz działania dla ograniczania zasięgu awarii/zagrożenia w systemie, w tym sprawna odbudowa systemu po generalnej awarii. 45. Zawieszanie działania mechanizmów rynku może następować z powodu zagrożeń i awarii wewnętrznych w infrastrukturze sieciowej, z powodu zagrożeń i awarii związanych z katastrofalnymi stanami pogodowymi oraz atakami terrorystycznymi, z powodu zmowy i/lub spekulacji podmiotów na rynku oraz z powodu strajków. Rozdział VII Wytyczne realizacyjne 46. Doktryna zarządzania bezpieczeństwem energetycznym określa ogólne kierunki polityki energetycznej, która obejmuje swoim zakresem prognozę w perspektywie ok. 20 lat rozwoju gospodarki oraz program działania państwa w zakresie rozwoju rynków paliw i energii oraz zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego. Pierwsza polityka energetyczna opracowana jest szczegółowo dla przejściowego okresu 5/10 lat i w zarysie na dalszą perspektywę, jako podstawa do opracowania nowej ustawy Prawo energetyczne. 47. Polityka energetyczna państwa określa następujące zagadnienia: cele strategiczne polityki, restrukturyzacja i prywatyzacja przedsiębiorstw, ogólne zasady działania rynków sieciowych nośników energii i paliw, sposoby realizacji polityki ekologicznej w systemach paliwowo-energetycznych, szacunkowe bilanse energetyczne, prognozowanie nowych technologii. Strona 13 z 14
Szczegółowy zakres działania w obszarach poszczególnych wymienionych zagadnień określa minister właściwy do spraw gospodarki. 48. Dla zapewnienia podstawy formalno prawnej realizacji doktryny i polityki energetycznej państwa odpowiednio dostosowywane będą ustawa Prawo energetyczne i rozporządzenia wykonawcze do niej. Ze względu na wielokrotną nowelizację ustawy z 1997 r. oraz istotną zmianę warunków funkcjonowania sektora energetycznego opracowana będzie nowa ustawa Prawo energetyczne. Ustawa ta będzie mieć nową strukturę, z wyróżnieniem części ogólnej i części podsektorowych, dla których regulacje unijne są również zróżnicowane. 49. Niniejsza doktryna obowiązywać będzie do czasu jej aktualizacji lub ogłoszenia nowej doktryny. Strona 14 z 14