Planowanie energetyczne w gminie. Decydują finanse

Transkrypt

1 Planowanie energetyczne w gminie. Decydują finanse Autorzy: Halina Rechul, Mariusz Rechul ( Nafta & Gaz Biznes wiosna 2006) Każda racjonalna działalność musi być planowana. Według P. Sulmickiego, planowanie jest czynnością kierownictwa związaną z podejmowaniem decyzji, co jest głównym atrybutem każdej władzy. Każdy szczebel władzy gospodarczej podejmuje określone decyzje, czyli planuje. W przypadku planowania energetycznego w gminie ustawodawca tworzy takie warunki, aby w procesie dochodzenia do podjęcia decyzji planistycznych możliwe było wzięcie pod uwagę wszystkich wzajemnie konkurujących interesów. Planowanie gospodarki energetycznej w gminie, polega na wskazaniu sposobów reagowania na potrzeby wewnętrzne społeczności lokalnej w sytuacjach nieprzewidzianych. Należy przewidywać skutecznie różne sytuacje i reagować na nie z wyprzedzeniem. Tego typu działania stabilizują lokalny układ gospodarczy poprzez zwiększenie lokalnego wpływu na decyzje podejmowane przez przedsiębiorstwa energetyczne. Paragrafy czuwają Pierwotną podstawę prawną planowania energetycznego w gminach stanowi ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym, w której postanowiono, iż zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. Tym samym, gminy mają ustawowy obowiązek zagwarantowania określonych świadczeń wobec jej mieszkańców, obejmujący również zaopatrzenie ich w nośniki energetyczne. Zgodnie z art. 10 tej ustawy, gmina może wykonywać zadania o charakterze publicznym, współpracując z innymi gminami, m.in. poprzez powołanie związku komunalnego, posiadającego odrębną osobowość prawną lub poprzez porozumienia między gminami. Zadania związane z planowaniem gospodarki energetycznej należą do podstawowych zadań własnych gminy o charakterze obligatoryjnym, z których nie może być zwolniona. Zostało to potwierdzone w art. 7 ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym, stanowiącym podstawę podziału zadań własnych gminy na obowiązkowe i fakultatywne. Szczegółowe obowiązki gmin w zakresie zaopatrzenia mieszkańców w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe zostały zawarte w ustawie Prawo energetyczne. Zasadniczym celem tej ustawy jest (art. 1 pkt. 2) tworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju kraju, zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego, oszczędnego i racjonalnego użytkowania paliw i energii, rozwoju konkurencji, przeciwdziałania negatywnym skutkom naturalnych monopoli, uwzględnienia wymogów ochrony środowiska, zobowiązań wynikających z umów międzynarodowych oraz równoważenia interesów przedsiębiorstw energetycznych i odbiorców paliw i energii. Obowiązki gmin, wynikające z postanowień Prawa energetycznego, a dotyczące planowania energetycznego, zostały sformułowane w artykułach: 18, 19 i 20. W artykule 18 ust. 1 określone są zadania własne gminy, z kolei ust. 2 mówi, że gmina realizuje zadania, o których mowa w ust. 1, zgodnie z polityką energetyczną państwa, miejscowymi planami 1

2 zagospodarowania przestrzennego albo ustaleniami zawartymi w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Szczegółowe zasady sporządzania planów zaopatrzenia w energię terenu gminy zostały określone w art. 19 i 20 Prawa energetycznego. Z wymienionych artykułów ustawy Prawo energetyczne wynikają następujące wnioski praktyczne: - planowanie energetyczne jest dla gminy zadaniem obligatoryjnym, - plany zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe powinny być wykonane w sytuacji, gdy plany rozwoju przedsiębiorstw energetycznych nie gwarantują zaspokojenia przyszłych potrzeb energetycznych gminy, - przedsiębiorstwa energetyczne działające na obszarze gminy powinny brać udział w tworzeniu planów energetycznych gminy poprzez udostępnienie własnych planów rozwojowych (opracowanych zgodnie z art. 16 ust. 1 PE), oraz propozycje niezbędnych do opracowania projektu założeń, jak i zgłaszanie wniosków, zastrzeżeń i uwag w czasie ich wyłożenia do akceptacji społecznej. Wskazane powyżej akty prawne stanowią podstawę prawną dla podejmowania przez gminę działań planistycznych, dotyczących zaopatrzenia jej mieszkańców w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe. Gminom została przypisana odpowiedzialność za tworzenie warunków prawidłowego rozwoju infrastruktury dostaw nośników energii. Narzucone z góry Zgodnie z zapisami Prawa energetycznego podmiotami realizującymi politykę energetyczną państwa są w równym stopniu organy rządowe, jak i terytorialne organy samorządowe. Natomiast istotna zasada doktryny polityki energetycznej to: autonomiczne wykonywanie zadań polityki energetycznej zgodnie z posiadanymi kompetencjami i tym samym odpowiedzialnością przez administrację rządową i przez administrację samorządową, a także ich współdziałanie w rozwiązywaniu wspólnych problemów, dlatego też w planowaniu energetycznym w skali gminy należy uwzględnić przesłanki wynikające z polityki energetycznej kraju. Dalekosiężne plany Ocena realizacji dotychczasowej polityki energetycznej oraz wnioski wynikające z długoterminowych prognoz zawarte w dokumencie Polityka energetyczna Polski do 2025 roku stanowią przesłanki dla planowania energetycznego w gminie, a zarazem wytyczają priorytetowe kierunki działań. Należą do nich: a) rozwój lokalnych rynków energii, których podstawą będzie ciepło sieciowe, gaz przewodowy, energia elektryczna oraz ciepło ze źródeł zasilanych energią odnawialną, b) wzrost zapotrzebowania na energię finalną, czyli energię konsumowaną przez podmioty gospodarcze i gospodarstwa domowe, 2

3 c) likwidacja tzw. niskiej emisji węglowej, głównie przez zastąpienie węgla kamiennego ciepłem sieciowym, gazem czy olejem opałowym, d) łączenie procesów wytwarzania ciepła i energii elektrycznej, e) promowanie źródeł energii odnawialnej, f) przyspieszenie budowy konkurencyjnych rynków paliw i energii, g) wzrost efektywności energetycznej jako elementu zrównoważonego rozwoju kraju i gminy. Grunt, to dobry plan Do optymalnego planowania rozwoju, a także oceny kombinacji opcji podażowych i popytowych w warunkach istniejących ograniczeń, zwłaszcza w zakresie prognozowanych wartości zapotrzebowania na energię i mocy jej dostarczania, wykorzystywane jest zintegrowane planowanie gospodarki energetycznej (Integrated Rosources Planning IRP). Zawiera ono założenie, iż zasobami energii uwolnionymi po stronie popytu i samym procesem uwalniania tych zasobów, również należy zarządzać. Zintegrowane planowanie zasobów energetycznych to metoda stosowana w energetyce oparta na dwóch podstawowych zasadach związanych z minimalizacją kosztów działalności oraz degradacji środowiska naturalnego. Podstawowym celem zintegrowanego planowania zasobów energetycznych jest znalezienie takiej struktury opcji podażowych (źródeł wytwarzania energii, źródeł zaopatrzenia w energię) i opcji popytowych, która zapewniłaby pokrycie prognozowanego zapotrzebowania na energię po najniższych całkowitych kosztach, przy zachowaniu wymagań dotyczących niezawodności zasilania odbiorców finalnych oraz spełniając ekologiczne i paliwowe ograniczenia rozwojowe. W odróżnieniu od tradycyjnych metod planowania w IRP zakłada się równorzędne traktowanie zasobów energetycznych po stronie podaży oraz popytu, co umożliwia określenie optymalnego portfela źródeł wytwarzania lub zakupów energii, który może zapewnić istotne korzyści przedsiębiorstwu energetycznemu, jak i odbiorcom. Strona podażowa obejmuje wytwarzanie, przesył i dystrybucję energii elektrycznej. Strona popytowa uwzględnia programy sterowania popytem, które modyfikują okresy i poziom zapotrzebowania u odbiorców końcowych na moc i energię elektryczną. Metoda IRP pozwala na równoczesne rozpatrywanie źródeł energii elektrycznej po stronie podażowej oraz efektów racjonalizacji zużycia energii po stronie popytowej wynikających z zastosowania programów sterowania popytem. Zintegrowane planowanie ma miejsce w gospodarce energetycznej, która tradycyjnie jest dzielona na dwie podstawowe części: dostawców oraz odbiorców paliw i energii. Część gospodarki energetycznej, skupiająca swe działania na dostawie paliw i energii, podzielona na podsystemy, jest reprezentowana (z punktu widzenia techniki) przez stosunkowo niewielką (w porównaniu z odbiorcami) liczbę urządzeń o dużej mocy energetycznej, stanowiących system dystrybucji i służących pozyskiwaniu, przetwarzaniu i przesyłaniu energii. 3

4 Drugą część gospodarki energetycznej stanowią odbiorcy energii, których z dużym uproszczeniem można podzielić na dwie kategorie: odbiorców indywidualnych i odbiorców produkcyjno-usługowych (zaopatrzeniowych). Warunkiem koniecznym do wprowadzenia zintegrowanego planowania staje się założenie, że w gospodarce można doprowadzić do sytuacji, w której dobrem rynkowym, sprzedawanym użytkownikowi paliw i energii jest przede wszystkim usługa, a nie nośnik energii. Z tego wynika, że w interesie dostawcy nośnika energii byłaby nie sprzedaż nośnika, ale pełna realizacja określonej potrzeby końcowej odbiorcy. Dostawca zawsze będzie wykazywał chęć uzyskania jak największej korzyści, ale pamiętać należy, że może ją osiągnąć przez zmniejszenie kosztów realizacji lub w wyniku podnoszenia cen. Zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego gminy czy możliwość zmniejszenia kosztów energii, to tylko przykładowe atuty przemawiające na korzyść IRP. Zapewnienie bezpieczeństwa zaopatrzenia w paliwa i energię wymaga zbudowania w gminie zintegrowanego systemu energetycznego, którego sprawne działanie będzie zależało od niezawodnej pracy systemów: ciepłowniczego, elektroenergetycznego, gazowniczego. Z kondycją systemu energetycznego ściśle wiąże się niezawodność dostaw energii i paliw. Utrzymanie stanu technicznego oraz możliwość odtworzenia/modernizacji jest równie ważne, jak różnicowanie dostaw czy zapewnienie zasilania wg potrzeb odbiorców. Elementy planowania energetycznego Planowanie energetyczne w gminie jest zagadnieniem kompleksowym i wieloaspektowym. Wymaga rozwiązania wielu problemów zarówno w zakresie przygotowania danych, będących wynikiem analiz i bilansowania stanu istniejącego oraz prognozy potrzeb energetycznych, jak i w zakresie określenia funkcji celu, zbioru zmiennych decyzyjnych czy zbioru ograniczeń. Planowanie energetyczne jako proces składa się z wielu elementów. Oto niektóre z nich: - określenie potrzeb energetycznych gminy, - wskazanie możliwości zmniejszenia zapotrzebowania na energię, - zbilansowanie możliwości wykorzystania lokalnego potencjału energetycznego, - określenie kierunków działań w zakresie wdrożeń przy uwzględnieniu uwarunkowań lokalnych, w tym w szczególności możliwości finansowych i technicznych gminy. Określenie potrzeb energetycznych gminy (ich rodzaju i wielkości) pozwala na ocenę stopnia ich zaspokojenia i ewentualne zaproponowanie innego sposobu ich pokrycia. Zasadniczo potrzeby energetyczne wiążą się z zapotrzebowaniem na: - energię elektryczną do zasilania wszystkich urządzeń elektrycznych, - ciepło do ogrzewania, - ciepłą wodę użytkową, - energię do przygotowania posiłków. 4

5 Wszystkie te potrzeby mogą być zaspokojone przez różne urządzenia oraz przy wykorzystaniu różnych nośników energetycznych. Zakres wykorzystania poszczególnych nośników energii zależy od ich dostępności oraz kosztów związanych z pokryciem potrzeb energetycznych. Po określeniu zapotrzebowania na energię istotne staje się wskazanie możliwości jego zmniejszenia. Wskazanie na możliwości wykorzystania istniejących lub potencjalnych zasobów energetycznych to kolejny element procesu planowania energetycznego. Lokalne zasoby energetyczne to odnawialne źródła energii i z ekonomicznego punktu widzenia powinny być wykorzystane lokalnie. Podobnie, jak w przypadku potrzeb energetycznych, ocena potencjału zasobów energetycznych może być realizowana na kilka sposobów. Wyboru metody oceny dokonuje się w zależności od rodzaju tego potencjału - teoretycznego, technicznego, czy ekonomicznego. W zależności od wyboru rodzaju potencjału energetycznego stosuje się odpowiednio różne metody określenia jego wielkości. Dodatkowo w przypadku każdego ze źródeł energii odnawialnej inaczej wygląda metoda szacowania tego potencjału. Ocena potencjału teoretycznego dokonywana jest zazwyczaj w celu określenia ogólnych możliwości działania i jest możliwa na podstawie już istniejących opracowań. Potencjał techniczny może być określony na podstawie szczegółowych analiz technicznych. Ocena musi uwzględniać uwarunkowania techniczne i dostępność danych urządzeń w określonym momencie czasu. Obliczenie potencjału technicznego będzie wyglądało inaczej w przypadku niemal każdego źródła energii. Dla oszacowania potencjału ekonomicznego konieczne jest uwzględnienie konkretnych warunków finansowania inwestycji, kosztów oraz przychodów płynących z eksploatacji. Wymaga to przeprowadzenia szczegółowych analiz ekonomicznych. Chcąc, aby proces planowania energetycznego nie zakończył się tylko wykonaniem dokumentu, należy podjąć działania w oparciu o określone możliwości wynikające z potencjału, jakim dysponuje gmina. Wiąże się to z dokonaniem oceny uwarunkowań lokalnych, do których można zaliczyć potencjał techniczny i ludzki oraz dostępności środków finansowych. 5