Powojnie: historia społeczności żydowskiej w Polsce po 1945 roku materiały edukacyjne MATERIAŁ DLA NAUCZYCIELKI/NAUCZYCIELA Marzec 68: karykatura antysemicka Autor: dr Mariusz Jastrząb Etap edukacyjny: klasa IV szkoły ponadpodstawowej Czas trwania: 25 min Cele zajęć Uczeń/uczennica po zajęciach: 1. Uzyska informacje na temat sytuacji międzynarodowej w latach sześćdziesiątych XX wieku. 2. Będzie doskonalił/a umiejętność analizy źródła ikonograficznego. 3. Pozna mechanizmy działania sterowanej przez państwo propagandy politycznej. Metody i formy pracy 1. Analiza źródeł ikonograficznych. 2. Rozmowa kierowana. 3. Ewentualnie: praca w grupach. Materiały dydaktyczne Karta pracy dla uczennic i uczniów
Powojnie: historia społeczności żydowskiej w Polsce po 1945 roku materiały edukacyjne MATERIAŁ DLA NAUCZYCIELKI/NAUCZYCIELA Przebieg zajęć 1. Opowiedz krótko uczniom i uczennicom o przyczynach, przebiegu wojny sześciodniowej i stanowisku, jakie zajęły wobec tego konfliktu Związek Radziecki i kraje od niego zależne, w tym Polska. Możesz posłużyć się informacjami ze wstępu autorstwa Bożeny Szaynok oraz z karty pracy (załącznik nr 1). 2. Powiedz (lub przypomnij) uczniom i uczennicom, że w okresie od II wojny światowej do upadku komunizmu świat był podzielony na dwa zwalczające się bloki polityczno-wojskowe. Wprowadź (albo przypomnij) pojęcie zimnej wojny. 3. Rozdaj uczennicom i uczniom karty pracy (załącznik nr 1). Możesz podzielić uczniów i uczennice na cztery grupy i każdej z nich dać do przeanalizowania jeden rysunek. 4. Poproś uczennice i uczniów, aby przeczytali znajdujące się na karcie pracy wprowadzenie, a następnie obejrzeli rysunki i zastanowili się: A. Do jakich stereotypów dotyczących Żydów (w przypadku czwartej karykatury także Niemców) odwołują się rysunki? B. Jakie mogły być konsekwencje wzmacniania tych stereotypów? 5. Zapytaj uczniów i uczennice o obraz zimnowojennego konfliktu na świecie, jaki wyłania się z karykatur (rysunki 2, 3 i 4). Jakie cele polityczne i wartości przypisują rysunki Stanom Zjednoczonym i ich sojusznikom? 6. Jeśli uczennice i uczniowie pracowali w grupach, poproś każdą z grup, aby przedstawiła analizowany przez siebie rysunek całej klasie i przedstawiła jego interpretacje, odnosząc się do pytań sformułowanych w punktach 3 4. 7. Przeprowadź ogólną dyskusję na temat wątków podejmowanych przez propagandę marcową oraz jej możliwego wpływu na społeczeństwo. 8. Wykorzystaj zaprezentowany tu przypadek historyczny, aby razem z uczennicami i uczniami zastanowić się nad skutkami wzmacniania negatywnych stereotypów dotyczących grup mniejszościowych. Zwróć uwagę uczniów i uczennic, że zabiegi takie były podejmowane nie tylko w Polsce w 1968 roku. Jakie korzyści polityczne mogą chcieć uzyskiwać inicjatorzy takich kampanii? Jakie negatywne skutki społeczne wywołują takie kampanie?
Powojnie: historia społeczności żydowskiej w Polsce po 1945 roku materiały edukacyjne MATERIAŁ DLA NAUCZYCIELKI/NAUCZYCIELA UWAGI DLA NAUCZYCIELKI/NAUCZYCIELA W interpretacji rysunku 1 będzie pomocna informacja, że Mosze Dajan był w 1968 roku ministrem obrony Izraela, a Janus to rzymskie bóstwo o dwóch twarzach. Analizując rysunki 2 i 3 drugi, pamiętaj, że w ramach zimnowojennego podziału świata na bloki polityczno-militarne Izrael stał się sojusznikiem Stanów Zjednoczonych. Rysunek 4 nawiązuje do tego, że Republika Federalna Niemiec wypłaciła Izraelowi odszkodowania za popełnione w czasie wojny zbrodnie nazistowskie. Pamiętaj również o tym, że w Polsce w latach sześćdziesiątych XX wieku władze prowadziły intensywne zabiegi, aby przekonać społeczeństwo o tym, że Republika Federalna Niemiec prowadzi agresywną politykę, zagrażającą bezpieczeństwu Polski.
Przeczytaj poniższą informację o wojnie sześciodniowej i obejrzyj reprodukcję rysunków satyrycznych z polskiej prasy z 1968 roku. Zastanów się, w jaki sposób polska propaganda wykorzystywała stereotypy dotyczące Żydów i Niemców. W jaki sposób mogła ona wpływać na stan świadomości społecznej? 5 czerwca 1967 roku na Bliskim Wschodzie wybuchła wojna między Izraelem a państwami arabskimi. Izrael zaatakował jako pierwszy, ale został do tego sprowokowany przygotowaniami wojennymi, które podjęli jego przeciwnicy. Konflikt zakończył się szybkim zwycięstwem Izraela. 10 czerwca Arabowie byli już pokonani. Wojnę od czasu jej trwania nazwano sześciodniową. Związek Radziecki i państwa od niego zależne opowiedziały się w tym konflikcie po stronie państw arabskich. 12 czerwca Polska, podobnie jak ZSRR i inne państwa bloku radzieckiego z wyjątkiem Rumunii, zerwała stosunki dyplomatyczne z Izraelem. Karuzela i Szpilki były dwoma najważniejszymi pismami satyrycznymi, jakie ukazywały się w Polsce w latach sześćdziesiątych XX wieku. Jak wszystkie inne oficjalnie wydawane w Polsce pisma były poddane cenzurze, a o obsadzie kluczowych stanowisk w ich redakcjach decydowały władze PZPR. Prezentowane w nich poglądy nie mogły być sprzeczne z linią polskiego rządu ani rządzącej Polską partii. W czasie wojny sześciodniowej na Bliskim Wschodzie i po jej zakończeniu przez polską prasę przetoczyła się sterowana przez władze kampania antyizraelska i antysemicka, wymierzona również w polskich obywateli pochodzenia żydowskiego.
Rysunek 1. Karol Baraniecki, Rozdwojenie jaźni, czyli Dajanusowe oblicze, w: "Karuzela", nr 9 z 14 maja 1968, s. 8
Rysunek 2. Karol Baraniecki, Części do samo-o-o-lotów kupuję!..,. w: "Karuzela", nr 2 z 29 stycznia 1968, s. 5
Rysunek 3. Zbigniew Ziomecki, [mapa Izraela], w: "Szpilki" nr 18 z 5 maja 1968, s. 2
Rysunek 4. Karol Baraniecki, Grunt to forsa, w: "Karuzela", nr 8 z 26 kwietnia 1968, s. 3
materiały opracowane w ramach programu Obcy w domu. Wokół Marca 68 http://marzec68.sztetl.org.pl