Marzenna Czarnocka NOWY OBOWIĄZKOWY DOKUMENT: Program wychowawczo-profilaktyczny Poradnik dyrektora nowe regulacje prawne w zakresie wychowania i profilaktyki etapy konstruowania nowego programu organizacja prac rady pedagogicznej Przykład nowego programu wychowawczo-profilaktycznego Profesjonalne publikacje dla szkół i placówek oświatowych
Nowy obowiązkowy dokument: program wychowawczo- -profilaktyczny. Poradnik dyrektora szkoły nowe regulacje prawne w zakresie wychowania i profilaktyki etapy konstruowania nowego programu organizacja prac rady pedagogicznej przykład nowego programu wychowawczo-profilaktycznego
Autor: Marzenna Czarnocka, dyrektor poradni psychologiczno-pedagogicznej, członek Zespołu ekspertów ds. specjalnych potrzeb uczniów konsultującego projekt MEN w sprawie pomocy psychologiczno-pedagogicznej w szkołach. Redaktor publikacji Katarzyna Giruć Menedżer produktu: Paulina Krzyżanowska Kierownik marketingu i sprzedaży: Julita Lewandowska-Tomasiuk Zdjęcie na okładce: fotolia.pl Projekt graficzny okładki: Piotr Fedorczyk Korekta: Zespół Koordynator produkcji: Magdalena Huta Druk: Miller Druk Skład i łamanie: Dariusz Ziach ISBN 978-83-269-6583-8 Copyright by Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o. Warszawa 2017 Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o. ul. Łotewska 9a, 03-918 Warszawa, tel.: 22 518 29 29, faks: 22 617 60 10, e-mail: cok@wip.pl NIP: 526-19-92-256, KRS: 0000098264 Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie, XIII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego Wysokość kapitału zakładowego 200.000 zł Publikacja Nowy obowiązkowy dokument: program wychowawczo-profilaktyczny. Poradnik dyrektora szkoły została przygotowana z zachowaniem najwyższej staranności i wykorzystaniem wysokich kwalifikacji, wiedzy oraz doświadczenia jej twórców. Zaproponowane w niej wskazówki, porady i interpretacje dotyczą sytuacji typowych. Ich zastosowanie w konkretnym przypadku może wymagać dodatkowych, pogłębionych konsultacji. Opublikowane rozwiązania nie mogą być traktowane jako oficjalne stanowisko organów i urzędów państwowych. W związku z powyższym autorzy, konsultanci oraz redakcja nie mogą ponosić odpowiedzialności prawnej za zastosowanie zawartych w publikacji Nowy obowiązkowy dokument: program wychowawczo-profilaktyczny. Poradnik dyrektora szkoły wskazówek, przykładów, informacji itp. do konkretnych przypadków.
Spis treści Spis treści Wstęp... 5 Rozdział 1. Uwarunkowania prawne zmian w zakresie wychowania i profilaktyki... 7 1.1. Reforma oświaty a zadania szkoły w zakresie wychowania i profilaktyki... 8 1.2. Treści wychowawcze w podstawie programowej wychowanie do wartości... 13 1.2.1. Cele kształcenia w podstawie programowej... 15 Rozdział 2. Zasady tworzenia programu wychowawczo-profilaktycznego... 16 2.1. Spójność ze szkolnym zestawem programów nauczania... 17 2.2. Etapy konstruowania programu profilaktyczno-wychowawczego... 18 2.3. Wspomaganie nauczycieli w realizacji programu... 18 2.4. 10 etapów prac nad tworzeniem programu... 19 Rozdział 3. Struktura programu wychowawczo-profilaktycznego... 33 Rozdział 4. Analiza zasobów i możliwości szkoły pod kątem realizacji przyjętych w programie celów i zadań... 36 4.1. Współpraca szkoły z instytucjami... 37 Rozdział 5. Organizacja pracy rady pedagogicznej w związku z opracowaniem i realizacją programu... 39 5.1. Analiza roli i zadań nauczycieli... 39 5.2. Rozpoznanie potrzeb kadry pedagogicznej... 40 5.3. Powołanie zespołu/zespołów zadaniowych... 41 Rozdział 6. Przykładowy program wychowawczo-profilaktyczny... 44 Podstawa prawna... 70 3
WSTĘP Od 1 września 2017 r. szkoły będą zobowiązane do realizacji programu wychowawczo-profilaktycznego, który ma zastąpić opracowywane dotychczas odrębnie programy wychowawczy i profilaktyki. W założeniach nowo opracowywany w szkołach dokument ma zintegrować działania szkoły w zakresie wychowania i profilaktyki, określając sposób realizacji celów kształcenia i zadań wychowawczych zawartych w podstawie programowej kształcenia ogólnego, w której zawarto zadania wychowawczo-profilaktyczne szkoły, odpowiednio do poszczególnych etapów edukacyjnych i typów szkół. Opracowanie programu nie powinno być jednak tylko spełnieniem wymagań prawa. Warto wykorzystać obligację w tym zakresie do kompleksowego spojrzenia na realizację zadań szkoły w kontekście wprowadzanych zmian i uznania szczególnej roli wychowania jako fundamentalnego obszaru jej działalności. Dokumentem wprowadzającym obowiązek opracowania programu wychowawczo-profilaktycznego jest ustawa Prawo oświatowe. Jednym z zasadniczych uwarunkowań wprowadzających to zadanie jest założenie ustawodawcy o potrzebie nadania odpowiedniej rangi zadaniom wychowawczym szkoły i wzmocnienia jej autorytetu. Zakłada się, że nowe regulacje prawne przyczynią się do lepszego funkcjonowania szkoły wobec wyzwań współczesnej rzeczywistości, a tym samym do odbudowy prestiżu społecznego i rangi szkoły jako instytucji systemu oświaty. Znowelizowane przepisy wprowadzają definicje i zadania systemowe, które w konsekwencji determinują nowe zadania szkoły, w tym zmiany wymagające opracowania programu wychowawczo-profilaktycznego. 5
Rozdział 1. Uwarunkowania prawne zmian w zakresie wychowania i profilaktyki Od 1 września 2017 r. zadania wychowawcze i profilaktyczne szkoły będą wynikały z ustawy Prawo oświatowe. U podstaw zmian leży założenie ustawodawcy, że działalność wychowawcza szkoły jest jednym z podstawowych celów polityki edukacyjnej państwa, a proces wychowania jest zadaniem realizowanym w rodzinie i w szkole, która w swojej działalności musi uwzględniać zarówno wolę rodziców, jak i priorytety edukacyjne państwa. 7
Nowy obowiązkowy dokument: program wychowawczo-profilaktyczny 1.1. Reforma oświaty a zadania szkoły w zakresie wychowania i profilaktyki Tab. 1. Przepisy regulujące obowiązki szkoły w zakresie wychowania i profilaktyki w świetle reformy oświaty Przepisy regulujące zadania szkoły w obszarze wychowania i profilaktyki w związku z reformą systemu oświaty ustawa z 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz.U. z 2017 r. poz. 59) Podstawa prawna Preambuła art. 1 pkt 2 art. 1 pkt 3 Zakres regulacji Wychowanie do wartości jako zadanie systemu oświaty kontynuacja dotychczasowych kierunków określonych w ustawie o systemie oświaty. Zachowanie dotychczasowych rozwiązań określonych w ustawie o systemie oświaty w zakresie wspomagania przez szkołę wychowawczej roli rodziny. Nowy zapis w prawie oświatowym definiujący pojęcie wychowania. Zadanie Nauczanie i wychowanie respektując chrześcijański system wartości za podstawę przyjmuje uniwersalne zasady etyki. Kształcenie i wychowanie służy rozwijaniu u młodzieży poczucia odpowiedzialności, miłości Ojczyzny oraz poszanowania dla polskiego dziedzictwa kulturowego, przy jednoczesnym otwarciu się na wartości kultur Europy i świata. Szkoła powinna zapewnić każdemu uczniowi warunki niezbędne do jego rozwoju, przygotować go do wypełniania obowiązków rodzinnych i obywatelskich na podstawie zasad solidarności, demokracji, tolerancji, sprawiedliwości i wolności. System oświaty zapewnia w szczególności wspomaganie przez szkołę wychowawczej roli rodziny. Wychowanie rozumiane jako wspieranie dziecka w rozwoju ku pełnej dojrzałości w sferze fizycznej, 8
Rozdział 1. Uwarunkowania prawne zmian w zakresie wychowania i profilaktyki Podstawa prawna art. 1 pkt 12, 13, 20 art. 1 pkt 14 i 21, art. 3 ust. 1, 3 i 4 Zakres regulacji Podkreślenie wychowawczej funkcji szkoły. W uzasadnieniu ustawodawca nawiązuje do preambuły ustawy, zgodnie z którą celem kształcenia i wychowania jest poszanowanie dla polskiego dziedzictwa kulturowego, przy jednoczesnym otwarciu się na wartości kultur Europy i świata w związku z tym system oświaty powinien zapewniać upowszechnianie wśród dzieci i młodzieży wiedzy i umiejętności niezbędnych dla aktywnego uczestnictwa w kulturze i sztuce narodowej i światowej. Realizacja tego zadania właściwie przygotuje społeczeństwo do aktywnego i świadomego odbioru kultury i sztuki, a tym samym zapewni pełniejszą partycypację w osiągnięciach cywilizacyjnych społeczeństwa. Zadania szkoły w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa Zadanie emocjonalnej, intelektualnej, duchowej i społecznej, wzmacniane i uzupełniane przez działania z zakresu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży. System oświaty zapewnia w szczególności: kształtowanie u uczniów postaw prospołecznych, w tym poprzez możliwość udziału w działaniach z zakresu wolontariatu, sprzyjających aktywnemu uczestnictwu uczniów w życiu społecznym, upowszechnianie wśród dzieci i młodzieży wiedzy i umiejętności niezbędnych do aktywnego uczestnictwa w kulturze i sztuce narodowej i światowej, warunki do rozwoju zainteresowań i uzdolnień uczniów przez organizowanie zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych oraz kształtowanie aktywności społecznej i umiejętności spędzania czasu wolnego. System oświaty: zapewnia utrzymywanie bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki w szkołach i placówkach; 9