Prof. UJ Dr hab. Nina Półtorak System ochrony prawnej w UE skargi kierowane do Trybunału Sprawiedliwości UE 20 stycznia 2018 r. STUDIA PODYPLOMOWE 2 RZECZNICY GENERALNI PRZY TRYBUNALE SPRAWIEDLIWOŚCI 3 4 Obecnie, Sąd ma jurysdykcję SĄD w - zakresie: JURYSDYKCJA Skarg bezpośrednich wniesionych przez osoby fizyczne lub prawne przeciwko aktom prawnym instytucji UE lub przeciwko zaniechaniu działania przez te instytucje; Skarg wniesionych przez Państwa Członkowskie przeciwko Komisji; Skarg wniesionych przez Państwa Członkowskie przeciwko Radzie, dotyczących aktów z dziedziny pomocy państwa i dumpingu i aktów wykonawczych Rady Skarg o odszkodowanie za szkody wyrządzone przez instytucje UE lub ich pracowników; Skarg dotyczących umów zawartych przez UE, w których właściwość Sądu została wyraźnie określona; Skarg z zakresu unijnych znaków towarowych i wzorów; Nowe kompetencje? 5 6 1
7 8 POSTĘPOWANIE PRZED TS 9 10 POSTĘPOWANIE PRZED TS Szczegółowe zasady postępowania przed Sądem UE są nieco odrębne od postępowania przed TS Wyszukiwarka orzeczeń http://curia.europa.eu/ 11 12 2
Art. 263 TFUE Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej kontroluje legalność aktów ustawodawczych, aktów Rady, Komisji i Europejskiego Banku Centralnego, innych niż zalecenia i opinie, oraz aktów Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej zmierzających do wywarcia skutków prawnych wobec podmiotów trzecich. Kontroluje również legalność aktów organów lub jednostek organizacyjnych Unii, które zmierzają do wywarcia skutków prawnych wobec osób trzecich. Podmioty legitymowane do wniesienia skargi: Uprzywilejowane: państwo członkowskie, Parlament Europejski, Rada, Komisja Półuprzywilejowane: Trybunał Obrachunkowy, Europejski Bank Centralny i Komitet Regionów skargi zmierzające do zapewnienia ochrony ich prerogatyw skargi p.c. na akty Komisji i niektóre Rady wnoszone są do Sądu, nie do TS 13 14 Nieuprzywilejowane podmioty prywatne - Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść skargę (do Sądu nie do TS) na: akty, których jest adresatem lub akty, które dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie lub akty regulacyjne, które dotyczą jej bezpośrednio i nie wymagają środków wykonawczych (od TL) Akty, które dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie Indywidualne dotknięcie - Test Plaumanna wyrok z 1963 r. w sprawie 25/62 Plaumann p. Komisji Konieczność wykazania, że zaskarżony akt dotyczy skarżącego ze względu na określone cechy, które są mu właściwe, lub sytuację faktyczną, która wyodrębnia go spośród wszystkich osób i w ten sposób indywidualizuje go w sposób analogiczny do adresata tej decyzji 15 16 Jégo-Quéré C-263/02, C-50/00 P, Unión de Pequeños Agricultores Skarga nie przysługuje jednostkom niespełniającym warunku indywidualnego i bezpośredniego dotknięcia, nawet w sytuacji, gdy nie ma żadnej drogi postępowania krajowego zmierzającej do zapewnienia ochrony prawnej (w tej sytuacji, to państwa muszą zapewnić ochronę prawną) 17 Akty regulacyjne (od TL): Postanowienie Sądu T-18/10, z 2011 to akt generalny, który jest wydawany nie w procedurze ustawodawczej Wyrok Sądu T-262/10 z 2011 aktem regulacyjnym jest decyzja Komisji wydana w ramach kompetencji wykonawczych (przed TL) Jeśli akt wymaga środków wykonawczych na szczeblu krajowym można skarżyć te środki wykonawcze i nie ma potrzeby skarżenia aktu UE TSUE C-583/11 P, Inuit; C-456/13 P T&L Sugars 28.04.2015 18 3
Ograniczona legitymacja jednostek do wniesienia skargi może być w pewnym stopniu kompensowana przez: Zarzut nieważności w postępowaniu krajowym i pytanie prejudycjalne do TS Art. 277 TFUE: Bez względu na upływ terminu przewidzianego w art. 263, każda strona może, w postępowaniu dotyczącym aktu o zasięgu ogólnym przyjętego przez instytucję, organ lub jednostkę organizacyjną Unii, podnieść zarzuty określone w artykule 263, w celu powołania się przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej na niemożność stosowania tego aktu. Legitymacja skargowa w sprawach środowiskowych Wynikająca z art. 263 TFUE, ale z uwzględnieniem przepisów Rozporządzenia 1367/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zastosowania postanowień Konwencji z Aarhus o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do wymiaru sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska do instytucji i organów UE przewiduje skargi organizacji ochrony środowiska na akty indywidualne instytucji UE (Artykuł 12 Postępowanie przed Trybunałem Sprawiedliwości 1. Organizacja pozarządowa, która złożyła wniosek o wszczęcie wewnętrznej procedury odwoławczej zgodnie z art. 10, może wnieść skargę do Trybunału Sprawiedliwości zgodnie z właściwymi postanowieniami Traktatu.) 19 20 Legitymacja skargowa w sprawach środowiskowych W wyroku z 2012 Sąd UE stwierdza, że ograniczenie legitymacji stowarzyszeń do aktów indywidualnych narusza konwencję z Aarhus TSUE uchylił powyższy wyrok (C-401/12 P do C-403/12 P, 13.01.2015) uznając, że przepisy konwencji z Aarhus nie mogą być wzorcem kontroli dla prawa UE, gdyż nie są wystarczająco precyzyjne i bezwarunkowe Zarzuty: braku kompetencji, naruszenia istotnych wymogów proceduralnych naruszenia Traktatów lub jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z ich stosowaniem nadużycie władzy 21 22 Termin: dwa miesiące od daty publikacji aktu lub jego notyfikowania skarżącemu lub, w razie ich braku, od daty powzięcia przez niego wiadomości o tym akcie TS wyrok z 26.6.2012 r., C-336/09 P - bieg terminu na zaskarżenie aktu wydanego przez instytucje UE pomiędzy datą podpisania umowy akcesyjnej, a jej wejściem w życie, rozpoczyna bieg w momencie przystąpienia państwa do UE 23 Skutki wyroku: Art. 264 TFUE : Jeżeli skarga jest zasadna, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzeka o nieważności danego aktu (skutek ex tunc i erga omnes). Jednakże Trybunał wskazuje, jeśli uzna to za niezbędne, które skutki aktu, o którego nieważności orzekł, powinny być uważane za ostateczne. 24 4
Znaczenie skargi w sprawach środowiskowych Skarga na bezczynność instytucji UE Np. C-176/03 Komisja p. Radzie wyrok dotyczący kompetencji UE w zakresie spraw ochrony środowiska - TSUE stwierdza, że możliwe jest wydawania przepisów karnych w zakresie ochrony środowiska na podstawie art. 175 TWE (obecnie art. 192 TFUE) i stwierdza nieważność decyzji ramowej Rady 2003/80/WSiSW z dnia 27 stycznia 2003 r. w sprawie ochrony środowiska poprzez prawo karne Artykuł 265 TFUE Jeśli Parlament Europejski, Rada Europejska, Rada, Komisja lub Europejski Bank Centralny, z naruszeniem Traktatów, zaniechają działania, Państwa Członkowskie i inne instytucje Unii mogą wnieść skargę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w celu stwierdzenia tego naruszenia. Niniejszy artykuł ma zastosowanie, na tych samych warunkach, do organów i jednostek organizacyjnych Unii, które zaniechają działania. 25 26 Skarga na bezczynność instytucji UE Artykuł 265 TFUE Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść sprawę do Trybunału, stawiając zarzut jednej z instytucji lub jednemu z organów lub jednej z jednostek organizacyjnych Unii, iż zaniechała wydania aktu skierowanego do niej, innego niż zalecenie lub opinia. Legitymacja skargowa w sprawach środowiskowych Wynikająca z art. 265 TFUE, ale z uwzględnieniem przepisów Rozporządzenia 1367/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zastosowania postanowień Konwencji z Aarhus o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do wymiaru sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska do instytucji i organów UE przewiduje skargi organizacji ochrony środowiska na brak wydania aktu indywidualnego przez instytucje UE (Artykuł 12 Postępowanie przed Trybunałem Sprawiedliwości 2. W przypadku gdy instytucja lub organ Wspólnoty nie podejmuje działania zgodnie z art. 10 ust. 2 lub 3, organizacja pozarządowa może wnieść skargę do Trybunału Sprawiedliwości zgodnie z właściwymi postanowieniami Traktatu.) 27 28 Skarga na bezczynność Skarga na bezczynność Wymóg formalny: skarga jest dopuszczalna tylko wtedy, gdy dana instytucja, organ lub jednostka organizacyjna została uprzednio wezwana do działania i jeśli w terminie dwóch miesięcy od tego wezwania nie zajęła stanowiska skarga może być wniesiona w ciągu następnych dwóch miesięcy Skutki skargi - Artykuł 266 TFUE W przypadku stwierdzenia, iż zaniechanie działania jest sprzeczne z Traktatami, dana instytucja jest zobowiązana do podjęcia środków, które zapewnią wykonanie wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej 29 30 5
Skarga odszkodowawcza Skarga odszkodowawcza Artykuł 340 TFUE W dziedzinie odpowiedzialności pozaumownej Unia powinna naprawić, zgodnie z zasadami ogólnymi wspólnymi dla praw Państw Członkowskich, szkody wyrządzone przez jej instytucje lub jej pracowników przy wykonywaniu ich funkcji. Przesłanki odszkodowania zrównane z przesłankami odpowiedzialności państw członkowskich C-352/98 P, Bergaderm z 2000 r.: Naruszenie normy przyznającej uprawnienia jednostkom Wystarczająco poważne naruszenie Bezpośredni związek przyczynowy 31 32 Skarga odszkodowawcza Skarga na państwo członkowskie art. 258 260 TFUE C-120/06 P and C-121/06 P, FIAMM wykluczenie odpowiedzialności odszkodowawczej za działania zgodne z prawem 33 34 Skarga na państwo członkowskie art. 258 260 TFUE Skarga na państwo członkowskie drugi etap postępowania 35 36 6
Nowa procedura wprowadzona TL art. 260 ust. 3 Ryczałt i okresowa kara pieniężna Ryczałt charakter sankcyjny, zapobiegawczy i odstraszający Okresowa kara pieniężna ma na na celu wymuszenie wykonania wyroku TS, nakładana na czas braku wykonania tego wyroku (najczęściej za każdy dzień aż do wykonania) Ustalane według: wagi naruszenia, możliwości finansowych państwa, czasu trwania niewykonania wyroku 37 38 Ryczałt i okresowa kara pieniężna 2005 r. w sprawie C-304/02 Komisja p. Republice Francuskiej TS uznał, że możliwe jest łączne nałożenie okresowej kary pieniężnej i ryczałtu; można też nałożyć karę bez wniosku Komisji Kary stanowią zasoby własne Unii finansujące jej budżet Egzekwowanie kar Pierwsza kara 2000 r. na Grecję 39 Niektóre rozstrzygnięcia dotyczące Polski w sprawach dotyczących ochrony środowiska C-648/13 Nie dokonując pełnej lub prawidłowej transpozycji dyrektywy 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiającej ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej, Rzeczpospolita Polska uchybiła zobowiązaniom spoczywającym na niej na mocy tych przepisów oraz art. 24 tejże dyrektywy. C-478/13 W związku z brakiem ustanowienia obowiązku powiadomienia właściwych władz polskich o lokalizacji upraw organizmów zmodyfikowanych genetycznie zgodnie z częścią C dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/18/WE z dnia 12 marca 2001 r. w sprawie zamierzonego uwalniania do środowiska organizmów zmodyfikowanych genetycznie, brakiem ustanowienia rejestru tej lokalizacji oraz brakiem podania do publicznej wiadomości informacji o niej Rzeczypospolita Polska uchybiła zobowiązaniom ciążącym na niej na mocy art. 31 ust. 3 lit. b) tej dyrektywy. C-356/13 Nie określając w wystarczający sposób wód, które mogą zostać zanieczyszczone azotanami pochodzenia rolniczego, wyznaczając w sposób niewystarczający strefy zagrożenia i przyjmując programy działania przewidziane w art. 5 dyrektywy Rady 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. dotyczącej ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego, które obejmują środki niezgodne z tą dyrektywą, Rzeczpospolita Polska uchybiła zobowiązaniom spoczywającym na niej na mocy art. 3 dyrektywy 91/676. C-441/17 - sprawa Puszczy Białowieskiej - w toku, dotychczas wydano postanowienie o środku tymczasowym 40 Dodatkowa literatura: Komentarz do Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Tom III, A. Wróbel red., Warszawa 2012 S. Biernat, Dostęp osób prywatnych do sądów unijnych po Traktacie z Lizbony (w świetle pierwszych orzeczeń), Europejski Przegląd Sądowy, styczeń 1/2014, s. 12 41 7