Perspektywy życiowe młodzieży w Bartoszycach
Gdańsk 2017 Zespół badawczy: Przemysław Kulawczuk pkl@post.pl Andrzej Poszewiecki pos99@wp.pl Elżbieta Kolasińska ekol@ug.edu.pl Partnerzy projektu: Rada Regionalna w Kalmar County Gmina Emmaboda Uniwersytet Linneusza Stowarzyszenie Gmin Polskich Euroregion Bałtyk Uniwersytet w Kłajpedzie Miasto Słupsk Partnerzy CaSYPoT-Ru: Bałtycki Uniwersytet Federalny Immanuela Kanta Administracja Rejonu Swietłogorsk Administracja Rejonu Gusiew Agencja ds. Młodzieży Obwodu Kaliningradzkiego Projekt: Budowa Umiejętności w zakresie Polityki Młodzieżowej poprzez Współpracę Międzynarodową w zakresie Strategii ( Capacity building for Youth Policy and Strategic Transnational Cooperation CaSYPoT ) jest częściowo finansowany z Programu: Interreg Południowy Bałtyk na lata 2014-2020, ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Projekt CaSYPoT-Ru jest realizowany przy wsparciu finansowym ze strony Instytutu Szwedzkiego w zakresie udziału kraju trzeciego w Programie Regionu Morza Bałtyckiego. Finansowanie: Całkowite koszty kwalifikowane: 457,331.00 Dotacja z EFRR: 357,72.35 CaSYPoT-Ru: 581,250.00 SEK Okres trwania projektu: Data rozpoczęcia projektu: 01.01.2016 Data zakończenia projektu: 30.06.2019 Za zakres treściowy tego raportu odpowiedzialność ponoszą wyłącznie autorzy i nie odzwierciedla on stanowiska Unii Europejskiej, Instytucji Zarządzającej, Wspólnego Sekretariatu, czy Programu Współpracy Transgranicznej Interrreg Południowy Bałtyk na lata 2014-2020. Strona internetowa projektu: www.casypot.eu 1
Spis treści Rozdział: Strona Wprowadzenie... 5 A. Wypoczynek młodzieży w Bartoszycach... 7 B. Szkoła. Postrzeganie szkoły i czasu w szkole przez młodzież Bartoszyc... 13 C. Polityka i społeczeństwo... 20 D. Bezpieczeństwo... 24 E. Zdrowie... 31 F. Praca... 36 G. Przyszłość... 38 H. Ty i Twoja rodzina... 42 Podsumowanie badania... 45 2
List of Tables Tabela 1. Postawy młodzieży z Bartoszyc w zakresie czasu wolnego na podstawie badania CaSYPoT 2017... 7 Tabela 2. Najczęstsze działania w czasie wolnym młodzieży w Bartoszycach... 8 Tabela 3. Działania czasu wolnego o średniej częstotliwości młodzież w Bartoszycach... 8 Tabela 4. Działania czasu wolnego o niskiej częstotliwości młodzież w Bartoszycach... 9 Tabela 5. Miejsca spotkań młodzieży w czasie wolnym w Bartoszycach... 10 Tabela 6. Subiektywne odczucia w zakresie niedostatku możliwości rekreacyjnych młodzieży w Bartoszycach... 10 Tabela 7. Deklaracje młodzieży Bartoszyc w zakresie uczestnictwa w stowarzyszeniach... 11 Tabela 8. Rodzaj szkoły deklarowany przez uczestników badania w Bartoszycach... 13 Tabela 9. Postrzeganie szkoły przez młodzież w Bartoszycach... 14 Tabela 10. Skłonność uczniów do uczestnictwa w życiu szkoły poprzez podejmowanie decyzji... 16 Tabela 11. Zakres, w jakim szkoła pozwala uczniom brać udział w podejmowaniu decyzji... 17 Tabela 12. Oszacowanie wag pomiarowych... 17 Tabela 13. Oszacowanie skłonności do współdecydowania, zakresu dopuszczenia do decydowania oraz deficytów w tym zakresie uczniów w Bartoszycach... 18 Tabela 14. Zainteresowanie młodzieży kwestiami społeczno-politycznymi w Bartoszycach... 20 Tabela 15. Działania społeczno-polityczne podejmowane przez młodzież z Bartoszyc w ciągu ostatniego roku... 20 Tabela 16. Skłonność młodzieży w Bartoszycach do brania udziału w dyskusjach o charakterze lokalnym... 21 Tabela 17. Zaufanie młodzieży z Bartoszyc do wybranych grup osób dorosłych... 22 Tabela 18. Sytuacje zagrożenia bezpieczeństwa młodzieży w Bartoszycach... 24 Tabela 19. Poczucie bezpieczeństwa w wybranych miejscach... 25 Tabela 20. Proporcja młodzieży w Bartoszycach doświadczająca prześladowania, zastraszania, lub wykluczania w ciągu ostatnich 6 miesięcy... 26 Tabela 21. Proporcja młodzieży objęta niesprawiedliwym i nieetycznym potraktowaniem w sposób tworzący złe samopoczucie... 27 Tabela 22. Czy wiedziałeś gdzie możesz zwrócić się o pomoc w przypadku niesprawiedliwego potraktowania w Bartoszycach?... 30 Tabela 23. Samoocena własnego stanu zdrowia przez młodzież w Bartoszycach... 31 Tabela 24. Problemy zdrowotne młodzieży w Bartoszycach według dolegliwości (problemów zdrowotnych)... 31 Tabela 25. Częstotliwość występowania problemów zdrowotnych młodzieży w Bartoszycach... 32 Tabela 26. Częstotliwość ćwiczeń młodzieży w Bartoszycach... 33 Tabela 27. Częstotliwość spożywania różnych używek przez młodzież w Bartoszycach... 34 Tabela 28. Picie i upijanie się młodzieży w Bartoszycach... 34 Tabela 29. Rodzice i spożywanie alkoholu... 35 Tabela 30. Spożywanie narkotyków... 35 Tabela 31. Praca młodzieży w Bartoszycach... 36 Tabela 32. Przyczyny nie posiadania pracy... 36 Tabela 33. Perspektywa poprowadzenia własnego biznesu przez młodzież z Bartoszyc... 37 Tabela 34. Oczekiwania młodzieży Bartoszyc na okres po zakończeniu szkoły średniej... 38 Tabela 35. Plany młodzieży Bartoszyc w zakresie nauki po ukończeniu szkoły średniej... 38 Tabela 36. Plany młodzieży Bartoszyc w zakresie aktywności po szkole średniej... 39 Tabela 37. Skłonność młodzieży z Bartoszyc do wyprowadzenia się... 39 Tabela 38. Czynniki wpływające na decyzję o wyprowadzeniu się z gminy w ocenie młodzieży z Bartoszyc... 40 Tabela 39. Czynniki wpływające na ewentualną pozytywną decyzję o pozostaniu w gminie w ocenie młodzieży z Bartoszyc 41 Tabela 40. Płeć respondentów... 42 Tabela 41. Choroby respondentów... 42 Tabela 42. Miejsce urodzenia... 42 Tabela 43. Zajęcia rodziców... 43 Tabela 44. Wykształcenie rodziców... 43 Tabela 45. Sytuacja finansowa rodziców... 43 Tabela 46. Ograniczenia w zakresie zakupów... 44 3
List of Graphs Wykres 1. Osoby, do których zwracają się uczniowie, jeżeli chcą mieć wpływ na sprawy w mieście/gminie?... 22 Wykres 2. Miejsca w Bartoszycach, w których młodzież ulegała zastraszaniu, prześladowaniu lub wykluczeniu... 26 Wykres 3. Grupy osób traktujących niesprawiedliwie młodzież w Bartoszycach... 28 Wykres 4. Przyczyny, dla których młodzi ludzie zostali niesprawiedliwie potraktowani... 29 4
Wprowadzenie Przedstawiany raport powstał w ramach projektu CaSYPoT (Capacity Building for Strategic Youth Policy and Transnational Cooperation), który jest realizowany w ramach programu Interreg South Baltic. Niniejsza analiza opiera się na badaniu przeprowadzonym wśród młodzieży w Bartoszycach w 2017 r. W badaniu wzięło udział 189 uczniów w wieku 15-19 lat. Podobne badania zostało przeprowadzone w trzech innych krajach (Litwa, Rosja, Szwecja). W Polsce innym miastem objętym badaniem był Słupsk. Metodologia badania została oparta na szwedzkim modelu LUPP (Local follow-up of youth policy) opracowanym przez the Swedish Agency for Youth and Civil Society. Metoda ta pozwala na gminom/regionom na zebranie informacji na temat sytuacji życiowej młodzieży zamieszkującej jej teren. 1 Wdrożony w Szwecji model kształtowania polityki młodzieżowej oparty m.in. na powyższym badaniu, okazał się bardzo skuteczny w środowisku społecznym tego kraju. Podejście w nim zastosowane można uznać za nieoparte na ideologii, ale na pragmatyce i uniwersalnych wartościach etycznych: poszanowaniu godności osoby ludzkiej, humanizmie oraz wartościach europejskich takich jak solidarność i pomocniczość. Wartość szwedzkiego badania polega na tym, że pozwala ono rozpoznać skalę problemów i potrzeb młodzieży na terenie danej gminy i w porę podjąć odpowiednie przeciwdziałanie. Badania tego rodzaju są z reguły powtarzane co 2-3 lata, aby zaobserwować postęp gminy w rozwiązywaniu problemów. Te znaczące wartości i korzyści osiągane w Szwecji zachęciły do przeprowadzenia podobnego badania w Polsce. Zdaniem autorów badanie to ma szansę stać się skutecznym narzędziem diagnostycznym w ramach kształtowania działań (polityk) ukierunkowanych na młodzież. Zawartość szwedzkiego badania została w pewnym stopniu dostosowana do specyfiki kulturowej Polski głównie poprzez pominięcie pytań, które naruszałyby prywatność respondentów, która w Polsce jest bardziej chroniona niż w Szwecji. Respondentom zapewniono pełną anonimowość odpowiedzi. Przeprowadzone we współpracy z Urzędem Miasta w Bartoszycach badanie obejmowało kilka części, które dotyczyły różnych tematów badawczych: - część A wypoczynek, - część B szkoła, - część C bezpieczeństwo, - część E zdrowie, - część F praca, - część G przyszłość, - część H ty i twoja rodzina. Prezentowane poniżej opracowanie zostało zorganizowane według wyszczególnionych powyżej tematów badawczych, a na końcu zamieszczono syntetyczne podsumowanie. 1 https://eng.mucf.se/knowledge-about-young-people-lupp-r 5
Raport został opracowany przez zespół pracowników Uniwersytetu Gdańskiego. Wszystkie zawarte w raporcie opinie, wnioski są spostrzeżeniami autorów, a nie projektu CaSYPoT. Autorzy dziękują młodzieży Bartoszyc za rzetelne i szczere odpowiedzi. 6
A. Wypoczynek młodzieży w Bartoszycach Badanie zaczynało się od pytań dotyczących czasu wolnego i sposobu jego spędzenia przez młodzież. Pojęcie czasu wolnego odnosiło się do czasu poza szkołą lub pracą. Zespół badawczy chciał wiedzieć ile czasu wolnego ma młodzież, czym się w nim zajmuje i jakie rzeczy chciałaby robić. Te informacje mogą przydatne z punktu widzenia przygotowywania oferty zajęć dodatkowych dla młodych mieszkańców gminy. 1. Postawy młodzieży związane z czasem wolnym Pierwszym zagadnieniem badanym w ramach tej części badań było określenie postaw wobec możliwości spędzania czasu wolnego. Wyniki odpowiedzi młodzieży z Bartoszyc w tym zakresie przedstawia tabela 1. Tabela 1. Postawy młodzieży z Bartoszyc w zakresie czasu wolnego na podstawie badania CaSYPoT 2017 Pytanie: Jak dobrze te pytania opisują Ciebie? Są różne aktywności, ale nic mnie nie interesuje Nieprawdziwe Częściowo prawdziwe Całkowicie prawdziwe 59% (112) 36% (68) 5% (9) Są różne aktywności, ale moja rodzina mówi mi, aby w tym nie brał udziału 86% (163) 12% (22) 2% (4) Są różne aktywności, ale nie mogę się tam dostać 52% (117) 34% (64) 6% (8) Są różne aktywności, ale to kosztuje zbyt dużo 52% (97) 43% (80) 6% (11) Analizując wyniki odpowiedzi można zauważyć, że zdecydowana większość młodzieży posiada określone zainteresowania sposobami spędzania czasu wolnego, ponadto zdecydowana większość młodzieży nie jest ograniczana żadnymi zakazami czy nakazami rodziców w zakresie sposobu spędzania czasu wolnego. Również większość młodzieży jest w stanie sobie znaleźć interesujące aktywności. Niemal połowa młodzieży widzi jednak barierę kosztową w spędzaniu czasu w taki sposób, jaki im odpowiada. 40% badanej młodzieży widzi też trudności w dostępie do najbardziej atrakcyjnych form spędzania czasu wolnego. Generalnie młodzież Bartoszyc jest zainteresowana różnymi aktywnościami czasu wolnego, ale duża jej cześć ma trudności w dostępie do niektórych aktywności oraz odczuwa barierę kosztową. 2. Zajęcia młodzieży w wolnym czasie i ich częstotliwość Kolejnym zagadnieniem badanym w ramach tej części badań było zbadanie, jakimi zajęciami zajmuje się młodzież w czasie wolnym. Ponieważ zagadnienie to było dość rozległe, podzieliliśmy je na trzy grupy zajęć według częstotliwości ich podejmowania. Wyniki w 7
zakresie najczęstszych działań czasu wolnego młodzieży w Bartoszycach przedstawia tabela 2. Kolejność wyszczególnienia jest oparta na częstotliwości działań podejmowanych przynajmniej raz w tygodniu. Tabela 2. Najczęstsze działania w czasie wolnym młodzieży w Bartoszycach Rodzaj działań Nigdy Raz na rok Raz na miesiąc Raz w tygodniu Kilka razy w tygodniu Wykorzystanie mediów społecznościowych 3% (6) 2% (4) 6% (11) 9% (16) 80% (150) Sport 6% (11) 5% (10) 8% (15) 21% (39) 60% (112) Wycieczka / spacer w otoczeniu przyrody 1% (1) 9% (16) 21% (39) 33% (61) 37% (70) Gry wideo, gry w Internecie lub gry komputerowe Czytanie książek, gazet, artykułów, blogów lub podobnych 13% (24) 9% (16) 11% (20) 17% (31) 51% (96) 7% (14) 7% (13) 20% (37) 24% (45) 42% (78) Inne 21% (39) 3% (5) 19% (36) 17% (31) 41% (76) Według deklaracji młodzieży z Bartoszyc do najczęstszych działań młodzieży Bartoszyc w czasie wolnym, podejmowanych przynajmniej raz w tygodniu (dwie ostatnie kolumny zsumowane), zaliczyć można: korzystanie z mediów społecznościowych, sport, spacery na świeżym powietrzu, gry wideo i komputerowe, czytanie i inne aktywności. Obejmowały one od 89% do 58% ogółu młodzieży. W ramach innych aktywności młodzież wskazywała przykładowo takie zajęcia jak: spotkania ze znajomymi, wspólne posiłki, słuchanie muzyki, oglądanie filmów oraz szereg innych mniej częstych. Kolejna tabela 3 pokazuje zajęcia młodzieży w czasie wolnym o średniej częstotliwości. Tabela 3. Działania czasu wolnego o średniej częstotliwości młodzież w Bartoszycach Rodzaj działań Nigdy Raz na rok Raz na miesiąc Raz w tygodniu Kilka razy w tygodniu Wyjście do kościoła lub na uroczystości religijne 2 25% (47) 16% (30) 21% (39) 33% (61) 5% (10) Wyjście na imprezę 15% (28) 21% (40) 31% (58) 25% (47) 7% (14) Fotografia lub wideofilmowanie amatorskie, rysunek, malarstwo, literatura, szycie lub podobne 30% (57) 16% (29) 21% (39) 14% (27) 19% (35) Występy, granie muzyki, taniec 41% (76) 18% (33) 14% (26) 10% (18) 18% (34) Wyjście na mecze lub inne zawody sportowe 22% (41) 41% (76) 24% (45) 11% (20) 3% (5) W grupie zajęć o średniej częstotliwości najczęściej wskazywano aktywności podejmowane raz w tygodniu lub raz w miesiącu. Do tej grupy można zaliczyć uczęszczanie do 2 Aktywność religijna młodzieży została dodana do zestawu działań czasu wolnego przez międzynarodowy zespół autorski, ponieważ przypuszczaliśmy, że czynnik ten będzie znacząco różnicował młodzież z poszczególnych krajów biorących udział w badaniu. 8
kościoła, chodzenie na imprezy, fotografię amatorską, występy, granie muzyki i taniec a także chodzenie na zawody sportowe. Zajęcia o najmniejszej częstotliwości przedstawia tabela 4. Tabela 4. Działania czasu wolnego o niskiej częstotliwości młodzież w Bartoszycach Rodzaj działań Nigdy Raz na rok Raz na miesiąc Raz w tygodniu Kilka razy w tygodniu Wyjście do teatru, na musical lub występy taneczne 40% (74) 46% (86) 12% (22) 2% (3) 1% (2) Wyjście do muzeum lub na wystawę 44% (83) 48% (90) 6% (11) 1% (1) 1% (2) Wyjście na koncert 24% (45) 50% (93) 22% (41) 3% (5) 2% (3) Wizyta w bibliotece 22% (41) 28% (53) 37% (69) 10% (18) 3% (6) Wyjście do ośrodka młodzieżowego, ośrodka zabaw i gier lub podobne aktywności 43% (81) 28% (53) 14% (26) 9% (17) 5% (10) Zajęcia te podejmowane są najczęściej przez młodzież raz na rok lub nie są podejmowane wcale. Według przypuszczeń zespołu autorskiego, popartych przeglądem zarówno działań jak i oceną potencjału miejscowego, zasadniczą przyczyną tego stanu rzeczy jest ich niska dostępność i mała częstotliwość różnego rodzaju występów i przedstawień na miejscu w Bartoszycach. Bartoszyce są położone w dużej odległości od centrów kulturowych (teatry, muzea, areny muzyczne) i zorganizowanie wyjazdu do takich centrów (np. przez szkoły, które i tak to robią od czasu do czasu) stwarza obiektywne problemy organizacyjne i generuje koszty. Stąd dość mała częstotliwość chodzenia do teatru, muzeum, na koncerty 3. Młodzież również stosunkowo rzadko bywa w bibliotekach i ośrodkach młodzieżowych, prawdopodobnie dlatego, że często nie są one wystarczająco dla niej atrakcyjne. W przypadku bibliotek wpływ może również na to mieć upowszechnienie zdalnego dostępu do różnego rodzaju danych (np. przez Internet). Sądzimy jednak, że niska częstotliwość korzystania z części z powyższych form spędzania czasu wolnego wynika z niedostatku możliwości. 3. Miejsca spotkań młodzieży w wolnym czasie Kolejnym istotnym elementem badanym w ramach projektu było sprawdzenie gdzie młodzież spędza czas wolny. Zagadnienie to interesuje zwłaszcza rodziców, którzy martwią się o bezpieczeństwo swoich dzieci. Uzyskane wyniki w tym zakresie przedstawia tabela 5. W badaniu w ramach tego pytania uczestniczyło 186 uczniów z Bartoszyc. 3 Porównanie aktywności tego typu pomiędzy Bartoszycami a szwedzką Emmabodą, czyli dwiema gminami położonym w oddaleniu od centrów kulturowych, wskazuje, że i tak młodzież Bartoszyc częściej uczestniczy w wyjazdach do teatrów czy zwiedzaniu muzeów niż np. młodzież szwedzka. Dane na ten temat będą zawarte w raporcie porównawczym. Przynajmniej raz do roku w przedstawieniu teatralnym lub podobnym uczestniczy 60% młodzieży z Bartoszyc w porównaniu do 25% młodzieży z Emmabody. 9
Tabela 5. Miejsca spotkań młodzieży w czasie wolnym w Bartoszycach Miejsce, w którym młodzież spędza najwięcej czasu wybór 3 opcji Procent i liczba respondentów W domu u siebie i przyjaciół (kolegów/koleżanek) 74% (137) Na dworze 74% (137) W mediach społecznościowych lub w Internecie 28% (52) W restauracji, pubie, barze lub podobnym miejscu 24% (45) W centrum miasta 22% (40) Na hali sportowej lub innym miejscu związanym ze sportem 18% (33) Gdzie indziej 11% (21) W centrum handlowym 6% (12) W klubie lub na dyskotece 5% (10) W kawiarni 3% (6) W lokalnym stowarzyszeniu lub podobnej organizacji 2% (3) W ośrodku młodzieżowym, ośrodku gier i zabaw lub podobnym miejscu 2% (4) W kościele 1% (2) Uzyskane wyniki uszeregowano według ich częstotliwości, przy czym każdy uczestnik badania mógł podać maksymalnie 3 miejsca. Wydaje się oczywistym, że największa część uczniów spędza czas wolny najczęściej w domu swoim i przyjaciół (kolegów/koleżanek). Drugie miejsce zajmuje enigmatyczne na dworze, co faktycznie może oznaczać gdziekolwiek na zewnątrz. Interesujące jest, że Internet, jako miejsce spotkań wirtualnych, wybiera tylko nieco ponad 28% młodzieży. Co ciekawe, aż 18% badanych, jako jedno z 3 najważniejszych miejsc spędzania czasu wolnego, wskazało boisko lub halę sportową. Sformułowanie gdzie indziej wskazało tylko 11% badanych i oznaczało to najczęściej powtórzenie miejsc podanych w tabeli. 4. Możliwości rekreacyjne młodzieży w Bartoszycach Jednym z ważnych celów badania było określenie, jakie są potrzeby młodzieży w zakresie spędzania czasu wolnego. W tym zakresie zapytano się respondentów, czy odczuwają braki w zakresie możliwości rekreacyjnych czasu wolnego. Uzyskane wyniki przedstawia tabela 6. Tabela 6. Subiektywne odczucia w zakresie niedostatku możliwości rekreacyjnych młodzieży w Bartoszycach Odpowiedź Procent i liczba respondentów Tak odczuwam braki 59% (110) Nie odczuwam braków 20% (37) Nie wiem 21% (39) Niemal 3/5 badanej młodzieży odczuwa braki w zakresie spędzania czasu wolnego, natomiast niemal 1/5 nie jest w stanie w tym zakresie się wypowiedzieć. Tylko około 1/5 badanych jest zadowolonych z możliwości rekreacyjnych w mieście. Młodzież bardzo chętnie wypowiadała się, czego w szczególności jej brakuje. Najczęściej wymieniane brakujące możliwości rekreacyjne młodzieży w Bartoszycach obejmowały: - Miejsca rozrywkowe (kino, miejsca do gier itp.) - Tereny sportowe (ścieżki rowerowe, lepsze miejsca do pływania, ośrodek fitness itp.) 10
Ponadto szereg pojedynczych osób wskazywało wiele różnych rodzajów działalności w czasie wolnym, ale wydawało się, że nie wszyscy zdają sobie sprawę, co naprawdę jest dostępne w tym zakresie w mieście. Pomimo życzeniowego charakteru tych wypowiedzi, część propozycji była właściwa i potrzebna. W Bartoszycach rzeczywiście nie ma kina oraz informacja o możliwościach spędzania czasu wolnego przez młodzież powinna być łatwiej dostępna. Bartoszycom przydałyby się również więcej wydarzeń kulturalnych i rozrywkowych. 5. Uczestnictwo młodzieży z Bartoszyc w organizacjach i stowarzyszeniach Praca w organizacjach społecznych i pozarządowych wydaje się dość dobrym sposobem zagospodarowania czasu wolnego młodzieży. W takiej pracy młodzież uczy się zdolności organizacyjnych, współpracy w grupie oraz nabywa umiejętności słuchania i uwzględniania opinii i propozycji innych osób. Wiele organizacji tego typu wykonuje szereg zadań cennych dla interesu wspólnego. Badanym zadano pytanie czy uczestniczą w pracach stowarzyszenia lub organizacji pozarządowej. Wyniki w tym zakresie przedstawia tabela 7. Tabela 7. Deklaracje młodzieży Bartoszyc w zakresie uczestnictwa w stowarzyszeniach Odpowiedź: Procent i liczba respondentów Tak, uczestniczę w pracach stowarzyszenia 38% (71) Nie uczestniczę 62% (115) Według deklaracji młodzieży z Bartoszyc niemal 2/5 respondentów uczestniczy w pracach różnych organizacji i stowarzyszeń. Uczniowie, którzy zaznaczyli, że są aktywni w organizacjach społecznych, wskazywali głownie organizacje (kluby) sportowe i charytatywne. Istotna liczba uczniów wskazywała również na organizacje młodzieżowe, włączając w to harcerstwo, organizacje kościelne oraz miejscowe stowarzyszenie NORA, o charakterze artystycznym i kulturalnym. Pojedyncze osoby wskazywały inne typy organizacji, ale były to wskazania rzadkie. 6. Czas wolny młodzieży w Bartoszycach podsumowanie Uzyskane rezultaty wskazują na występowanie czerech ważnych zjawisk dotyczących kwestii wolnego czasu wśród młodzieży, w tym m.in. związanych z wydatkami na ten cel. Pierwsze spostrzeżenie dotyczy tego, że na poziomie gminy istnieją pewne propozycje spędzenia wolnego czasu, ale nie wzbudzają one odpowiedniego zainteresowania młodzieży. Dowodem tego jest fakt, iż 36% badanej młodzieży twierdziło, że zdanie są różne aktywności, ale nic mnie nie interesuje jest częściowo prawdziwe a tylko 5%, że całkowicie prawdziwe. Druga obserwacja wiąże się z tym, że rodzice dają młodzieży wolną rękę w zakresie sposobu spędzania wolnego czasu. Trzecie spostrzeżenie dotyczy tego, że bardzo atrakcyjnych sposobów spędzania wolnego czasu w Bartoszycach jest jednak niewiele. Poważnym problemem okazuje się również bariera kosztowa, która utrudnia lub nawet uniemożliwia 11
udział w zajęciach. Jednak bariera kosztowa nie jest aż tak silnie odczuwalna przez młodzież Bartoszyc, ponieważ brakuje komercyjnych ofert w zakresie spędzania czasu wolnego. Na podstawie badań można sformułować wniosek, że czas wolny młodych ludzi jest funkcją dostępności oferty i mody. Najczęściej wskazywane aktywności wiążą się z rewolucją informacyjną oraz skłonnością do zdrowego stylu życia. Na poziomie deklaracji zachodzi równowaga pomiędzy sposobami spędzania wolnego czasu związanymi z naturą i sportem oraz z aktywnościami związanymi z komputerami i Internetem (media społecznościowe i gry). Charakterystyczną rzeczą jest również skłonność do imprezowania. Ponad 60% ankietowanych deklaruje, że co najmniej raz w miesiącu bierze udział w imprezach ze znajomymi. Czas wolny najczęściej spędzany jest w domach u siebie i znajomych oraz na dworze. Reasumując, można stwierdzić, że czas wolny młodzi ludzie spędzają przede wszystkim na spotkaniach ze znajomymi u siebie, poza swoimi mieszkaniami, na dworze, na imprezach, korzystając z mediów społecznościowych. 12
B. Szkoła. Postrzeganie szkoły i czasu w szkole przez młodzież Bartoszyc Druga część badania dotyczyła określenia roli szkoły w życiu młodzieży Bartoszyc. Zespół badawczy badał postrzeganie szkoły przez młodzież, jak ocenia ona różne sfery życia szkolnego oraz co można byłoby usprawnić. W tej części badania zadano również pytania, w jakim zakresie młodzież byłaby skłonna uczestniczyć w procesach decyzyjnych dotyczących szkoły. 1. Rodzaj szkoły deklarowanej przez uczestników badania w Bartoszycach W tabeli 8 przedstawiono strukturę typów szkół, z których uczniowie uczestniczyli w badaniu. W badaniu uczestniczyli 15 latkowie z ostatniej klasy gimnazjum oraz uczniowie w wieku 16-19 lat (najczęściej) ze szkół średnich w proporcjach 34% z gimnazjów i 64% ze szkół średnich. Ze względu na dość niskie liczebności w poszczególnych typach szkół, oraz ze względu, że od roku szkolnego 2017/18 uczniowie w wieku 15-19 lat są przypisani do szkół średnich nie dokonywano rozróżnienia na gimnazja i szkoły ponadgimnazjalne. Tabela 8. Rodzaj szkoły deklarowany przez uczestników badania w Bartoszycach Rodzaj szkoły Procent i liczba respondentów Gimnazjum 34% (64) Szkoła zawodowa 1% (1) Liceum profilowane 13% (25) Technikum 15% (27) Liceum 37% (69) Ogółem 100% (186) 2. Postrzeganie szkoły przez młodzież w tym występowanie zjawisk negatywnych Specyfiką szwedzkiego podejścia LUPP jest szczere pytanie zarówno o pozytywne jak i negatywne strony życia szkolnego w celu rzetelnego zdiagnozowania stanu sfery formalnej i nieformalnej szkoły. Wszystkie pytania poza dwoma ostatnimi pochodzą z oryginalnego szwedzkiego badania LUPP, natomiast dwa ostatnie zostały dodane przez międzynarodowy zespół projektu CaSYPoT dla sprawdzenia na ile w szkołach krajów uczestników projektu funkcjonuje kultura konkurencji czy kooperacji pomiędzy uczniami. Wyniki w tym zakresie przedstawia tabela 9. 13
Tabela 9. Postrzeganie szkoły przez młodzież w Bartoszycach Rodzaj działania / sytuacji Całkowicie nieprawdziwe Trochę prawdziwe W większości prawdziwe Całkowicie prawdziwe Nie wiem Podoba mi się atmosfera w mojej szkole 9% (16) 22% (40) 37% (68) 30% (55) 4% (7) W moje szkole ma miejsce kocenie lub fala lub znęcanie się 47% (87) 20% (38) 11% (20) 11% (20) 12% (22) W mojej szkole ma miejsce rasizm 54% (100) 13% (24) 5% (9) 7% (13) 22% (40) W mojej szkole ma miejsce napastowanie seksualne Moja szkoła podejmuje działanie, jeżeli jeden uczeń znęca się na drugim uczniem 72% (134) 5% (10) 1% (1) 2% (4) 20% (37) 11% (20) 13% (25) 25% (47) 35% (65) 16% (29) Uczniowie i nauczyciele traktują się wzajemnie z szacunkiem 9% (17) 23% (43) 33% (62) 30% (56) 4% (8) Moja szkoła podejmuje działanie, jeżeli nauczyciel prześladuje ucznia 13% (25) 12% (22) 13% (24) 24% (45) 38% (70) W mojej szkole ma miejsce przemoc 38% (71) 25% (47) 8% (14) 5% (10) 24% (44) Moi nauczyciele traktują chłopców i dziewczęta równo 13% (25) 11% (20) 23% (42) 47% (87) 6% (12) Poinformowano mnie, na co uczeń może mieć wpływ w swojej szkole 10% (19) 16% (30) 17% (31) 46% (85) 11% (21) Grono pedagogiczne bierze na poważnie wystąpienia samorządu uczniowskiego 8% (15) 13% (25) 13% (24) 37% (68) 29% (54) Szkolna kultura edukacyjna opiera się na silnej konkurencji pomiędzy uczniami 24% (44) 29% (54) 15% (27) 5% (9) 28% (52) Szkolna kultura edukacyjna stymuluje do tego, aby uczniowie wzajemnie sobie pomagali 10% (18) 24% (45) 24% (44) 31% (57) 12% (22) Sformułowane poniżej wnioski, na temat zawartych w tabeli wyników, zostały oparte na przesłance, że kluczowym dla analizy jest podział ocen uczestników badania na oceniających przekazane stwierdzenia jako prawdziwe lub nieprawdziwe. O ile sformułowanie nieprawdziwe jest zerowo-jedynkowe, to w ankiecie LUPP przyjęto stopniowalność prawdziwości, co miało umożliwić respondentom częściowe zdystansowanie do stwierdzenia, ale jednak potwierdzenie go (tak przypuszczamy). Przy krańcowym postawieniu sprawy (tylko TAK, NIE) z reguły jest więcej odpowiedzi na nie, niż przy stopniowalności. Przeprowadzona przez nas interpretacja oznacza w zakresie sformułowań 14
prawdziwych mniej lub bardziej prawdziwe lub w różnym stopniu prawdziwe. Oczywiście każdy czytelnik ma prawo zinterpretować te wyniki według stworzonych przez siebie zasad. Biorąc pod uwagę te zastrzeżenia sformułowano następujące wnioski: 1. Zdecydowanej większości badanych (89%) mniej lub bardziej podoba się atmosfera funkcjonująca w szkole. Procent niezadowolonych wynosi 9%. 2. 42% badanych w różnym zakresie doświadczyło zjawiska kocenia, fali czy znęcania się 4 jednych uczniów (najczęściej starszych czy silniejszych) nad innymi (najczęściej młodszymi czy słabszymi, gorzej wyglądającymi, biedniejszymi, otyłymi itp.). Zjawisko to jest poważnym problemem w Bartoszycach. 3. 25% badanych zaobserwowało przejawy rasizmu w różnym stopniu. 4. W szkołach Bartoszyc praktycznie nie występuje napastowanie seksualne. Młodzież wskazała pojedyncze przypadki. 5. Szkoły Bartoszyc podejmują w różnym stopniu działania, jeżeli jeden uczeń znęca się na drugim uczniem. Twierdziło tak 73% badanych, w porównaniu do 11%, którzy zaprzeczyli. 6. Uczniowie i nauczyciele w mniejszym lub w większym stopniu traktują się wzajemnie z szacunkiem. Twierdziło tak aż 86% badanych. 7. Niemal połowa badanych (49%) twierdziła, że szkoła w mniejszym lub większym stopniu podejmuje działanie, jeżeli nauczyciel prześladuje ucznia. W tym pytaniu aż 38% badanych nie było w stanie udzielić odpowiedzi ( nie wiem ). 8. Mniej więcej 1/3 badanych uczniów (34%) twierdziła, że w ich szkołach ma miejsce przemoc. 9. Nauczyciele w szkołach Bartoszyc w mniejszym lub większym stopniu traktują chłopców i dziewczęta równo. Twierdziło tak 81% badanych uczniów. Przeciwnego zdania było 13% respondentów. 10. Uczniowie, w większym lub mniejszym stopniu, zostali poinformowani o tym, na co uczeń może mieć wpływ w swojej szkole (79%). 11. 2/3 badanych (63%) uważa, że grono pedagogiczne mniej lub bardziej bierze na poważnie wystąpienia samorządu uczniowskiego. 12. Niemal połowa badanych, w mniejszym lub większym stopniu, zgadzała się ze stwierdzeniem, że szkolna kultura edukacyjna opiera się na silnej konkurencji pomiędzy uczniami. Przeciwnie stwierdziło 24% badanych. 13. Zdecydowana większość badanych (79%) twierdziło, że szkolna kultura edukacyjna w mniejszym lub większym stopniu stymuluje do tego, aby uczniowie wzajemnie sobie pomagali. Przeciwnie twierdziło tylko 10% uczniów. Z wyszczególnienia głównych wniosków na temat powyższych odpowiedzi wyłania się obraz szkół w Bartoszycach, które usiłują zapewnić pozytywne wzorce wychowawcze wśród młodzieży. Udaje się to w bardzo dużej liczbie ocenianych przez młodzież zakresów z wyjątkiem występowania zjawisk nieformalnych, takich jak znęcanie się jednych uczniów nad innymi oraz występowaniem przemocy wobec części uczniów. 4 Są to w zasadzie dwie grupy zjawisk: pierwsza fala, kocenie itp. wywodzą się z wojska poborowego i polegają na tym, że starsze roczniki wysługują się młodym wojskiem. Zjawisko to przechodzi naturalnie po przysiędze żołnierskiej lub np. po pół roku służby. Pomimo zupełnie innego charakteru (wojsko, szkoła) tego typu zjawiska w jakimś stopniu zostały przyswojone przez niektóre szkoły. Zjawisko znęcania się polega najczęściej na wykorzystywaniu widocznej słabości lub ułomności danego ucznia przez innych uczniów i dokuczaniu mu w sposób systematyczny, uporczywy np. słownie lub fizycznie. 15
3. Skłonność uczniów do uczestnictwa w życiu szkoły Zagadnienie włączania uczniów w procesy decyzyjne szkoły jest niezwykle ważnym tematem w szwedzkim systemie szkolnym. Również w Polsce przywiązuje się do tego zagadnienia bardzo dużą wagę. Poniżej, w tabeli 10 przedstawiono wyniki badania w zakresie skłonności uczniów Bartoszyc do uczestnictwa w życiu szkoły poprzez podejmowanie decyzji. Tabela 10. Skłonność uczniów do uczestnictwa w życiu szkoły poprzez podejmowanie decyzji Pytanie: Jak dużo chciałabyś/ chciałbyś mieć wpływ i decydować o następujących kwestiach? Bardzo mało / wcale Raczej mało Całkiem dużo Bardzo dużo Czego będę się uczyć 3% (6) 8% (15) 30% (56) 59% (109) Jak będziemy pracować, praca w grupie, praca projektowa 3% (5) 19% (35) 45% (83) 34% (63) Zadania domowe 5% (10) 23% (42) 37% (69) 35% (65) Egzaminy 11% (21) 24% (44) 33% (61) 32% (60) Plan lekcji 6% (12) 18% (34) 37% (69) 38% (71) Żywność w szkole 18% (34) 32% (59) 26% (48) 24% (45) Regulamin szkolny 15% (28) 32% (60) 31% (57) 22% (41) Wnętrze szkoły 15% (28) 38% (70) 26% (49) 21% (39) Otoczenie szkoły 15% (27) 32% (60) 30% (55) 24% (44) Oferta szkoły w zakresie czasu wolnego 19% (35) 23% (42) 30% (55) 29% (54) Analiza wyników zawartych w tabeli 10 zostanie dokonana łącznie z wynikami odpowiedzi, w jakim zakresie szkoła pozwala brać uczniom w procesach decyzyjnych. Poniżej przedstawiono tabelę 11 dotycząca tego zakresu. 16
Tabela 11. Zakres, w jakim szkoła pozwala uczniom brać udział w podejmowaniu decyzji Pytanie: Jak bardzo, jako uczeń/uczennica masz prawo być włączonym i decydować o następujących kwestiach? Bardzo mały / wcale Raczej mały Całkiem duży Bardzo duży Czego będę się uczyć? 33% (61) 32% (60) 24% (44) 11% (21) Jak będziemy pracować, praca w grupie, praca projektowa? 20% (37) 41% (76) 31% (57) 9% (16) Zadania domowe 40% (75) 37% (68) 17% (31) 6% (12) Egzaminy 48% (90) 28% (53) 18% (33) 5% (10) Plan lekcji 61% (113) 22% (40) 11% (20) 7% (13) Żywność w szkole 52% (97) 33% (61) 9% (16) 6% (12) Regulamin szkolny 53% (99) 31% (57) 10% (19) 6% (11) Wnętrze szkoły 45% (84) 37% (68) 11% (20) 8% (14) Otoczenie szkoły 50% (93) 30% (55) 12% (22) 9% (16) Oferta szkoły w zakresie czasu wolnego 46% (86) 31% (57) 14% (26) 9% (17) 4.Oszacowanie skłonności uczniów do brania udziału w procesach decyzyjnych, zakresów, w jakich mogą to robić oraz deficytów w szkolnych procesach decyzyjnych z udziałem uczniów Dla oszacowania skłonności uczniów i ich faktycznych możliwości brania udziału w procesach decyzyjnych przyjęto formalną procedurę obliczeniową. W ramach tej procedury przyjęto wagi dla poszczególnych typów odpowiedzi. Wagi posiadają charakter umowny i zostały oparte na doświadczeniu zespołu autorskiego. Zawarte są one w tabeli 12. Tabela 12. Oszacowanie wag pomiarowych Bardzo mało / w ogóle W1 Raczej mało W2 Całkiem dużo W3 Bardzo dużo W4 0,05 0,15 0,6 1.0 Policzono standaryzowaną skłonność do uczestnictwa w decyzjach (SW) jako sumę iloczynów odpowiedzi przez ich wagi a następnie podzielono ten wynik przez ogólną liczebność respondentów w pytaniu. Wskaźnik SW przyjął formę: Standaryzowana Skłonność do Decydowania (SW) SW=((W1*N1)+(W2*N2)+(W3*N3)+(W4*N4))/(N1+N2+N3+N4) Standaryzowana możliwość decydowania (SA) została policzona jako średnia ważona w następujący sposób: Standaryzowana Możliwość Decydowania (SA) SA=((W1*M1)+(W2*M2)+(W3*M3)+(W4*M4))/(M1+M2+M3+M4) Gdzie: W1,2,3,4,- wagi M1,2,3,4, - liczby respondentów w każdej kategorii 17
Dla zmierzenia, w jakim zakresie standardowe skłonności do decydowania nie zostały zaspokojone poprzez możliwości decydowania, policzono standardowe deficyty (SD) w następującej formie: Standardowy Deficyt (SD) SD=SW-SA, czyli Standardowy Deficyt = Standaryzowana Skłonność do Decydowania - Standaryzowana Możliwość Decydowania Ostatnim działaniem było policzenie standardowych deficytów w procentach tak by sprawdzić, w jakim zakresie możliwości decydowania nie pokrywają skłonności do uczestnictwa w decydowaniu. W związku z tym policzono poziom deficytu (DL). Poziom deficytu (DL) DL=SD/SW*100 Rezultaty pomiarów zawarto w tabeli 13 pokazującej obliczone dane i poziomy deficytu w poszczególnych zakresach decyzyjnych. Tabela 13. Oszacowanie skłonności do współdecydowania, zakresu dopuszczenia do decydowania oraz deficytów w tym zakresie uczniów w Bartoszycach Zakres tematyczny decydowania Standardowa Skłonność do decydowania (SW) Standardowy Zakres dozwolonego współdecydowania (SA) Standardowy deficyt uprawnień do współdecydowania (SD) punkty Stopa deficytu (DL) in% Jak będziemy pracować, np. praca grupowa / praca projektowa 0,64 0,34 0,29 46% Środowisko szkolne (wewnątrz) 0,43 0,22 0,21 50% Otoczenie szkoły (na zewnątrz) 0,47 0,23 0,24 52% Oferta szkoły w zakresie czasu wolnego 0,51 0,24 0,27 52% Żywność 0,45 0,19 0,26 58% Regulamin szkolny 0,46 0,19 0,27 58% Zadania domowe 0,56 0,23 0,33 59% Czego będziemy się uczyć? 0,78 0,32 0,46 59% Egzaminy 0,61 0,24 0,37 61% Plan lekcji 0,63 0,20 0,44 69% Średnie dla Bartoszyc 0,55 0,24 0,31 56% Rezultaty obliczeń zawarte w tabeli pokazują, że największe deficyty decyzyjne (w relacji do potrzeb) dotyczą kształtowania planów lekcji (prawie 70%). Około 60% deficytu decyzyjnego dotyczyło takich zagadnień jak egzaminy, treści kształcenia, zadania domowe, regulamin szkoły oraz żywność w szkole. Najniższe deficyty były obserwowane w zakresie sposobów nauki, otoczenia szkoły oraz oferty szkoły w zakresie czasu wolnego. 18
Podsumowując: 1) W każdym zakresie decyzyjnym obserwowano poważne deficyty decyzyjne, jednak największy poziom deficytu dotyczył kształtowania planów lekcji. Wydaje się, że są one konsultowane z młodzieżą w zbyt małym stopniu, jeżeli są konsultowane w ogóle. 2) Znaczące poziomy deficytów dotyczą również takich prozaicznych zagadnień jak obiady czy posiłki w szkolnej stołówce. Tutaj również młodzież jest mało konsultowana. 3) W największym stopniu nauczyciele uwzględniają prośby młodzieży w zakresie sposobów pracy oraz otoczenia szkoły. 4) Uzyskane wyniki sugerują, aby szkoły w Bartoszycach przemyślały jak mądrze włączać w procesy decyzyjne uczniów, aby poziom ich satysfakcji był większy. Dotyczy to oczywiście tych sfer, na które szkoła może mieć wpływ. 19
C. Polityka i społeczeństwo Trzecim zakresem badania były kwestie dotyczące polityki i społeczeństwa. Jak pokazują badania tematyka budzi zróżnicowane zainteresowanie wśród młodzieży z Bartoszyc. Wyniki w tym zakresie pokazuje tabela 14. Tabela 14. Zainteresowanie młodzieży kwestiami społeczno-politycznymi w Bartoszycach W jakim zakresie jesteś zainteresowany/a następującymi kwestiami? Nie zainteresowany/ana w ogóle Niezbyt zainteresowany/ana Raczej zainteresowany/ana Bardzo zainteresowany/ana Polityka 38% (70) 29% (54) 24% (45) 9%(17) Sprawy społeczne 25% (47) 25% (46) 36% (67) 14% (26) Co się dzieje w innych krajach 15% (28) 23% (43) 43% (80) 19% (35) Sprawy lokalne 18% (33) 34% (64) 34% (64) 13% (25) Spośród podanych powyżej zakresów młodzież Bartoszyc jest najbardziej zainteresowana sprawami międzynarodowymi (62% respondentów), sprawami społecznymi (50%), sprawami lokalnymi 47% a nieco w mniejszym stopniu polityką (33% respondentów). Zainteresowanie sprawami międzynarodowymi mogło wynikać zarówno z ciekawości świata jak również mogło być pochodną oceniania sytuacji w miejscach i krajach potencjalnej pracy zagranicą. W kolejnej tabeli 15, przedstawiono działania społeczno-polityczne młodzieży podejmowane przez nią w ciągu ostatniego roku. Ponieważ zdawano sobie sprawę, że realna aktywność mogła być nieduża, zapytano także o skłonność podejmowania określonych działań w razie wystąpienia potrzeby. Tabela 15. Działania społeczno-polityczne podejmowane przez młodzież z Bartoszyc w ciągu ostatniego roku Czy w ciągu ostatnich 12 miesięcy, wykonałeś/aś którekolwiek z poniższych działań? Tak Nie, ale mógłbym sobie wyobrazić, że to robię Nie Kontaktowanie się z politykiem, urzędnikiem miasta/gminy lub decydentem 11% (20) 15% (27) 75% (139) Napisanie wniosku (postulatów) do polityków gminnych w sprawie mieszkańców 2% (4) 17% (32) 81% (150) Udział w demonstracji 5% (9) 16% (29) 80% (148) Dyskutowanie o sprawach społecznych/politycznych na forach, blogach w Internecie 20% (37) 13% (24) 67% (125) Dawanie lajków / dzielenie się postami w kwestiach społecznych/politycznych w Internecie 25% (46) 15% (28) 60% (112) 20
Według otrzymanych odpowiedzi zdecydowana większość badanych uczniów nie podejmowała żadnych działań w sferze społeczno-politycznej. Najczęściej (25%) młodzież dawała lajki i dzieliła się postami w Internecie na temat polityki lub też dyskutowała na ten temat na forach i blogach w Internecie. 11% badanych kontaktowało się z politykiem (np. radnym) lub urzędnikiem miasta lub gminy. Można przypuszczać, że część tych kontaktów mogła wynikać z załatwiania przez młodzież dowodów osobistych, paszportów lub praw jazdy. Czyli kontaktowanie się z urzędnikiem mogło wynikać z chęci wyrobienia dla siebie dokumentów na własne potrzeby. Warto zwrócić uwagę, że około 1/6 młodzieży dopuszczała podjęcie takich działań, pomimo, że ich nie podejmowała. Reasumując, udział młodzieży Bartoszyc w życiu społeczno-politycznym jest dość ograniczony. Najwyraźniej młodzież nie odczuwa aż tak dużych potrzeb w tym zakresie. Z drugiej strony warto zwrócić uwagę, że być może szwedzka metoda LUPP nie jest doskonałą w zakresie ujawniania aktywności młodzieży przy wykorzystaniu metod nowoczesnych technologii. Sprowadzenie aktywności elektronicznej młodzieży do dyskutowania na forach czy dawania lajków może wydawać się daleko idącym uproszczeniem. Młodzież może np. uczestniczyć w konsultacjach elektronicznych, inicjować i wspierać kampanie internetowe itp. Badanych uczniów zapytano również czy chcą brać udział i podejmować decyzje w sprawach lokalnych. Wyniki w tym zakresie przedstawia tabela 16. Tabela 16. Skłonność młodzieży w Bartoszycach do brania udziału w dyskusjach o charakterze lokalnym Czy chcesz brać udział i podejmować decyzje w sprawach, które dotyczą Twojej miejscowości/gminy? Tak Nie 52% (97) 48% (89) Jak pokazuje tabela około połowy badanych jest zainteresowanych w uczestnictwie w sprawach lokalnych. Poniżej przedstawiono wykres wskazujący osoby, do których z reguły zwraca się młodzież, jeżeli chce mieć wpływ na sprawy w mieście. 21
Wykres 1. Osoby, do których zwracają się uczniowie, jeżeli chcą mieć wpływ na sprawy w mieście/gminie? Zamieszczone na wykresie wyniki odpowiedzi wskazują, że młodzież najczęściej zwraca się do osoby, którą zna (57%), na drugim miejscu wykorzystuje media społecznościowe (36%), a w dalszej kolejności kontaktuje się z urzędnikami lub politykami czy organizacjami młodzieżowymi. W tabeli 17 przedstawiono grupy dorosłych, do których młodzież ma zaufanie w sprawach społeczno-politycznych. Tabela 17. Zaufanie młodzieży z Bartoszyc do wybranych grup osób dorosłych Jak dużo czy, jak mało zaufania masz do następujących osób dorosłych? Dużo zaufania Raczej dużo zaufania Raczej mało zaufania Bardzo mało zaufania Dorośli sąsiedzi 4% (7) 25% (46) 40% (75) 31% (58) Dorośli krewni 36% (67) 42% (78) 17% (31) 5% (10) Nauczyciele 8% (15) 37% (68) 34% (64) 21% (39) Rodzice 76% (141) 15% (27) 5% (9) 5% (9) Policja 10% (19) 26% (49) 32% (59) 32% (59) Księża lub inni religijni przywódcy 4% (8) 18% (33) 30% (55) 48% (90) Politycy 1% (1) 3% (6) 22% (40) 75% (139) 22
Spośród powyższych grup największe zaufanie młodzież posiada do rodziców (91%) i dorosłych krewnych (78%). W pozostałych grupach brak zaufania przeważa nad obdarzeniem zaufania, przy czym sumarycznie najniższy poziom zaufania posiadają politycy (4%), księża (22%), dorośli sąsiedzi (29%), policja (36%). Nauczyciele (45% ufających im) to grupa spoza rodziny i krewnych, która posiada największe zaufanie młodzieży, co niezwykle korzystnie świadczy o postawach nauczycieli na tle innych grup, ale i tak przeważają oceny o małym lub bardzo małym poziomie zaufania. 23
D. Bezpieczeństwo Kolejnym zakresem ocenianym przez młodzież z Bartoszyc było bezpieczeństwo. W tym zakresie sprawdzono, w jakim zakresie młodzież z Bartoszyc narażona jest na różnego typu czyny bezprawne, jakie jest poczucie bezpieczeństwa młodzieży w wybranych miejscach w mieście, jak często młodzież z Bartoszyc doświadcza czynów prześladowania, zastraszania, lub wykluczania, a także w jakich miejscach mają miejsce tego typu zjawiska. Ponadto badano zjawisko niesprawiedliwego traktowania ludzi młodych. 1. Zakres narażenia młodzieży w Bartoszycach na wybrane czyny bezprawne stwarzające sytuacje zagrożenia Pierwszym badanym tematem dotyczącym bezpieczeństwa młodzieży w Bartoszycach było określenie, jaka część młodzieży była narażona na czyny bezprawne obejmujące zastraszanie, kradzieże, przemoc fizyczną czy wykorzystywanie seksualne. Wyniki w tym zakresie przedstawia tabela 18. Tabela 18. Sytuacje zagrożenia bezpieczeństwa młodzieży w Bartoszycach Chcemy abyś przypomniał sobie ostatnie 6 miesięcy. Czy coś z wymienionych kwestii przydarzyło się Tobie? Nie Nie chcę Tak opowiadać Ktoś mi groził 79% (146) 18% (34) 3% (5) Ktoś mi coś ukradł 81% (150) 19% (35) 0% (0) Zostałem narażony na przemoc fizyczną 83% (154) 15% (27) 2% (4) Zostałem narażony na przemoc seksualną/wykorzystywanie 96% (178) 3% (6) 1% (1) Z odpowiedzi młodzieży Bartoszyc wynika, że mniej więcej 1/6 młodych ludzi była narażona na grożenie, kradzieże i przemoc fizyczną w ciągu ostatnich 6 miesięcy. Tylko co trzydziesta osoba była narażona na wykorzystanie seksualne w tym samym okresie. To ostatnie zjawisko, chociaż występuje, dotyczy pojedynczych osób. Wynik dotyczący trzech pierwszych zagrożeń wskazuje na konieczność podejmowania działań przez szkoły we współpracy z rodzicami oraz Policją. 2. Poczucie bezpieczeństwa młodzieży w Bartoszycach w wybranych miejscach Subiektywne poczucie bezpieczeństwa jest jednym z ważnych czynników decydujących o tym jak ludzie funkcjonują. Bardzo wiele osób uważając dane miejsca za niebezpieczne unika przebywania w ich pobliżu, co ogranicza ich możliwości działania. Badaną młodzież zapytano jak się czuje w określonych miejscach. Wyniki przedstawia tabela 19. 24
Tabela 19. Poczucie bezpieczeństwa w wybranych miejscach D2. Jak często czujesz się bezpieczny w podanych miejscach? Nigdy Rzadko Większość czasu Zawsze Nie ma zastosowania W domu 1% (2) 2% (3) 11% (20) 86% (160) - W szkole 6% (12) 10% (18) 52% (96) 32% (59) - W mieście lub jego centrum 6% (11) 19% (35) 64% (118) 11% 921) - W autobusie, pociągu, itp. 6% (12) 11% (20) 49% (90) 25% (46) 9% (17) W Internecie 7% (13) 13% (24) 43% (80) 29% (54) 8% (14) W drodze do lub ze szkoły 5% (9) 6% (11) 42% (78) 43% (80) 4% (7) Na moim osiedlu mieszkaniowym 3% (5) 6% (11) 26% (48) 59% (109) 6% (12) Podczas treningu lub zorganizowanej aktywności rekreacyjnej 3% (5) 6% (12) 32% (59) 38% (71) 21% (38) W ośrodku młodzieżowym, centrum rozrywki lub podobnym 5% (9) 10% (18) 31% (57) 28% (51) 27% (50) W kościele 14% (25) 5% (10) 19% (36) 39% (73) 22% (41) Spośród powyżej podanych młodzież najbezpieczniej czuje się w domu (tylko 3% podało nigdy lub rzadko), na moim osiedlu (9% podało rzadko lub nigdy), podczas treningu (11% w odpowiednich zakresach, dalej potraktowane je jako negatywne). Relatywnie bezpiecznie jest również w drodze z domu do szkoły(11%). Najniebezpieczniejsze jest, zdaniem badanych, przebywanie w mieście lub jego centrum (25%), w Internecie (20%), w kościele (19%). Nie jest zrozumiałe, dlaczego aż 14% badanych, (czyli 25 osób) nigdy nie czuło się bezpiecznie w kościele. Być może wynik ten ma związek z faktem, że w Bartoszycach duchowni są grupą dorosłych, do których młodzież ma małe zaufanie (ta grupa otrzymała niskie noty w zakresie zaufania, niższe mieli tylko politycy). 3. Doświadczanie przez młodzież Bartoszyc nieetycznych czynów: prześladowania, zastraszania, lub wykluczania W wielu subkulturach bardzo częste są nietyczne czyny prześladowania, zastraszania czy wykluczania poszczególnych członków grupy 5. Niestety czasami tego typu zachowania przechodzą do kultury szkolnej, co prowadzi do dyskryminowania części młodzieży. Poniżej, w 5 Nie chodzi tutaj o wykluczenie z grupy znajomych, znane z Facebooka, ale o wykluczenie z praw przysługującym członkom grupy nieformalnej czy formalnej w zakresie podziału korzyści, prawa do wspólnego zamieszkania, bezpieczeństwa, prawa do zachowania godności itp. Osoba wykluczona staje się pariasem, podczłowiekiem, którego można bezkarnie wykorzystywać, obrażać i nie liczyć się z jego uczuciami. Tego typu wykluczenia są częste np. w subkulturze gangów młodzieżowych, więziennej i szeregu innych. 25
tabeli 20 przedstawiono wyniki odpowiedzi młodzieży w zakresie doświadczania tego typu czynów w ciągu ostatnich 6 miesięcy przed realizacją badania. Tabela 20. Proporcja młodzieży w Bartoszycach doświadczająca prześladowania, zastraszania, lub wykluczania w ciągu ostatnich 6 miesięcy W ciągu ostatnich sześciu miesięcy, czy byłeś/łas zastraszany/a, prześladowany/a lub wykluczony/a? Tak, przez dłuższy czas Tak, kilka razy Tak, raz Nie 5% (10) 5% (9) 15% (27) 75% (139) Uzyskane wyniki wskazują, że przeciętnie jedna na dwadzieścia osób była systematycznie prześladowana. Podobna jest proporcja tych osób, które doświadczyły prześladowań kilka razy. Aż 15% badanych wskazało, że doświadczyło różnych form prześladowań raz w ostatnim półroczu. W sumie jedna czwarta badanych uczniów w Bartoszycach doświadczyła różnych form prześladowań w okresie półrocza poprzedzającego badanie. Wydaje się, że ta proporcja jest duża. Badani młodzi ludzie zostali również poproszeni, aby określili miejsca, których doznali różnych form prześladowań. Wyniki w tym zakresie przedstawia wykres 2. Wykres 2. Miejsca w Bartoszycach, w których młodzież ulegała zastraszaniu, prześladowaniu lub wykluczeniu Jest charakterystycznym, że aż 46% badanej młodzieży, która doświadczyła różnych form prześladowań doznała ich w szkole. Inne relatywnie niebezpieczne miejsca to miasto i jego centrum oraz środki komunikacji elektronicznej: Internet lub telefon komórkowy. Warto 26
podkreślić, iż dane zamieszczone na wykresie dotyczą relatywnie małej grupy 46 osób a nie całej populacji ponad 180 respondentów z Bartoszyc. Jak zauważył D. Ciachorowski, ekspert Eurregionu Bałtyk w zakresie polityki młodzieżowej: wyniki te Pokazują, że poziom zaufania do danych miejsc jest tożsamy z miejscem występowania zjawiska przemocy (w różnych formach). Zaufanie do danych miejsc jest również wyznaczane przez relacje młodzieży między sobą. To znaczy, jeżeli przydarzyła mi się krzywda w miejscu X to koleżankom, którym opowiem o tym, również stracą poczucie bezpieczeństwa do tego miejsca. 4. Niesprawiedliwe potraktowanie młodzieży w sposób tworzący złe samopoczucie O ile różne formy prześladowań z reguły są oparte na działaniach bezprawnych, to obok działań bezprawnych występują również czyny nieetyczne związane z niesprawiedliwym czy nieuczciwym potraktowaniem ludzi młodych. Do tego typu działań należy odmawianie praw ludziom młodym, które mają dorośli, wydłużanie okresu oczekiwania na usługi publiczne, np. zdrowotne w porównaniu do ludzi dorosłych, nieuprzejmość, uprzywilejowanie wybranych klientów, petentów czy uczniów, zarzucanie im nieuczciwości (np. w przypadku braku legitymacji szkolnej przy sobie) itp. Te działania najczęściej nie są zdefiniowane przez prawo, jako czyny bezprawne, ale są wysoce nieetyczne, ponieważ naruszają poszanowanie dla godności osoby ludzkiej. W tabeli 21 przedstawiono odpowiedzi młodzieży Bartoszyc dotyczące niesprawiedliwego i nieetycznego potraktowania. Tabela 21. Proporcja młodzieży objęta niesprawiedliwym i nieetycznym potraktowaniem w sposób tworzący złe samopoczucie Czy w ciągu ostatnich sześciu miesięcy czułeś/łaś, że zostałeś niesprawiedliwie potraktowany/a w taki sposób, co sprawiło, że czułeś/łaś się z tym niedobrze? Tak kilka razy Raz lub dwa razy Nie 25% (46) 39% (72) 36% (67) Uwzględnienie w sferze zapewnienia młodzieży bezpieczeństwa zachowań nieetycznych i niesprawiedliwych pokazuje jak bardzo poszerza się obraz niepożądanych zjawisk, które doświadcza młodzież. Według deklaracji ludzi młodych jedna czwarta z nich kilka razy była potraktowana niesprawiedliwie czy nieetycznie, natomiast aż 39% przynajmniej raz lub dwa razy. W sumie aż 64% badanych, czyli niemal 2/3 wskazywało, że w ostatnim półroczu doznawało różnych form niesprawiedliwego czy nieetycznego potraktowania, co generalnie świadczy o niskiej kulturze odnoszenia się dorosłych do ludzi młodych, co może wynikać z ogólnego poziomu odnoszenia się ludzi wzajemnie do siebie w naszym kraju. Skutkiem tego jest naruszanie godności ludzi, w tym ludzi młodych. 27
Wykres 3. Grupy osób traktujących niesprawiedliwie młodzież w Bartoszycach Odpowiedzi na pytanie, kto potraktował Ciebie niesprawiedliwie udzieliło 118 respondentów. Najliczniejszą grupą źle traktującą młodzież są inni uczniowie. Dotyczy to aż 59% badanych, którzy doświadczyli złego potraktowania. Na drugim miejscu występuje personel w obrębie szkoły aż 57% odpowiedzi w tej grupie. Na trzecim miejscu występuje rodzina lub krewni aż 31%. W kontekście tego trzeciego wyniku: aż 1/3 osób niesprawiedliwie traktujących młodzież to rodzice, rodzeństwo czy krewni może budzić to zdziwienie. Zespół autorski posiadał poważne trudności w interpretacji tego wyniku wobec faktu, iż ponad 90% młodzieży ufa rodzicom (według deklaracji młodzieży w tym badaniu). Sądzimy, że w języku polskim słowo niesprawiedliwy jest bardzo pojemne i zawiera również wszelkie odmowy w zakresie usprawiedliwionych w odczuciu młodzieży a nieusprawiedliwionych w odczuciu rodziców próśb. Stąd według rodziców np. nieuleganie zachciankom to racjonalne wychowanie dzieci, a według uczniów odmowy spełniania racjonalnych próśb to niesprawiedliwe potraktowanie. Sądzimy również, że innym ważnym wymiarem niesprawiedliwości rodziców, w opinii uczniów, może być wyznaczanie limitów przebywania poza domem w porze nocnej dla młodzieży poniżej 18 lat, zwłaszcza wobec dużej skłonności młodzieży do imprezowania. Jedni rodzicie mogą być w tym zakresie bardziej surowi niż rodzice rówieśników, co może być traktowane jako objaw niesprawiedliwości. Tymczasem rodzice kierują się dobrem bezpieczeństwa swoich dzieci, co nie zawsze jest akceptowane przez młodzież. Reasumując, wynik ten traktujemy w dużym stopniu jako obraz międzypokoleniowych trudności komunikacyjnych, niż jako przejawy rzeczywistej niesprawiedliwości. 28
Generalnie z tego pytania wyłania się obraz dość słabych relacji społecznych, niegrzecznego i nieszanującego drugiej osoby zachowania a także złego samopoczucia części uczniów w związku z przebywaniem w szkole. Na tym tle trochę mogą dziwić odpowiedzi młodzieży z Bartoszyc, że w mniejszym lub większym stopniu odpowiada im atmosfera panująca w szkole. Jednak być może ogólna atmosfera jest dobra, ale od czasu do czasu zdarzają się sytuacje złe. Poniżej, na wykresie 3 przedstawiono przyczyny, dla których młodzi ludzie zostali niesprawiedliwie potraktowani. Wykres 4. Przyczyny, dla których młodzi ludzie zostali niesprawiedliwie potraktowani Przyczyny, dla których młodzi ludzie zostali niesprawiedliwie potraktowani były bardzo zróżnicowane. Najczęstszą odpowiedzią było nie wiem (46%) badanych, co oznacza, że mogły być to zdarzenia przypadkowe. Z drugiej strony ten rodzaj odpowiedzi mógł oznaczać niechęć do udzielenia prawdziwej odpowiedzi. Druga grupa: inne przyczyny nie zostały określone. Jedyne klucze dla poznania przyczyn niesprawiedliwego potraktowania to wygląd (16%) i wiek (10% wskazań). Nie są to jednak przyczyny dominujące. Jeżeli chodzi o wygląd, nie da się ukryć, iż w polskich szkołach uczniowie dyskryminują innych uczniów ze względu na wygląd, co jest najczęściej związane z otyłością czy nadwagą, niskim wzrostem czy ubraniem postrzeganym, jako gorsze niż ubrania rówieśników. Tego typu dyskryminacja może wynikać z nietolerancji i niewiedzy a także z przyzwalania na dyskryminację, które funkcjonuje w sferze publicznej. Wielu uczniów z nadwagą cierpi na różnego rodzaju schorzenia i pomimo głodzenia się nie są oni w stanie zrzucić wagi. Niski wzrost może być procesem przejściowym i młody człowiek w kolejnym okresie może rosnąć szybciej niż przedtem. Zwracanie uwagi na skromy (tani) strój ucznia przez innych uczniów świadczy o braku poszanowania dla ludzi mniej zamożnych czy biednych. W tym zakresie 29