GRZYL Beata 1 System zarządzania bezpieczeństwem pracy i ochrony zdrowia na placu budowy WSTĘP Co roku w wyniku zaniedbań w zakresie zapewnienia bezpiecznych warunków pracy podczas wykonywania robót na placach budów ginie kilkadziesiąt osób. Do zasadniczych przyczyn takiej sytuacji należy m.in.: brak stosowania środków ochrony indywidualnej, brak nadzoru i przeszkolenia pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz tolerowanie przez personel sprawujący samodzielne funkcje techniczne w budownictwie oraz współpracowników licznych odstępstw od przepisów bhp [1, s. 5]. Oczywistym jest jednocześnie fakt, iż ryzyko wypadków na placu budowy można ograniczyć lub nawet w niektórych przypadkach wyeliminować poprzez odpowiednie zarządzanie bezpieczeństwem pracy i ochrony zdrowia na placu budowy. 1. RYZYKO ZAWODOWE Zgodnie z art. 207 i 304 Kodeksu pracy [3], pracodawca powinien chronić życie i zdrowie pracowników zapewniając im bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Jako organizator procesu pracy jest on zobowiązany do zapewnienia pracownikom bezpiecznych warunków pracy, obejmujących przestrzeganie ogólnie obowiązujących norm w tym zakresie [6, 7, 11] lecz także uwzględnienia indywidualnych przeciwwskazań związanych ze stanem zdrowia danego pracownika. Zgodnie z art. 226 Kodeksu pracy [3], obowiązkiem pracodawcy jest: dokonywanie oceny i dokumentowanie ryzyka zawodowego, związanego z wykonywaną pracą, stosowania niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających ryzyko, informowanie pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą oraz zasadach ochrony przed zagrożeniami. Celem, dla którego przeprowadza się ocenę ryzyka zawodowego, jest dążenie do poprawy warunków pracy i wzmożona ochrona życia i zdrowia pracowników. Powinna ona skutkować zastosowaniem środków profilaktycznych, metod oraz organizacji pracy zapewniających zwiększenie poziomu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników [14]. Pojęcie "ryzyko zawodowe" zostało zdefiniowane w 2 pkt 7 ogólnych przepisów bhp [5, 8]. Ryzyko zawodowe określane jest poprzez prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienie u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub związanych ze sposobem wykonywania pracy [14]. Zgodnie z wytycznymi Międzynarodowej Organizacji Pracy, ryzyko zawodowe to kombinacja prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia zagrażającego i ciężkości urazu lub pogorszenia stanu zdrowia pracownika, spowodowanego tym zdarzeniem [13]. Dnia 21 czerwca 2007 r. weszły w życie zmiany dotyczące ogólnych przepisów w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy [5, 8]. Zostały one wprowadzone rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dn. 2 marca 2007 r. [5], zmieniającym rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy [8]. Obecnie, zgodnie z postanowieniami powyższego rozporządzenia, pracodawca musimy m.in. dokładnie badać i oceniać ryzyko zawodowe. Zgodnie z 39 ust. 1 rozporządzenia [5], pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownikom bezpieczeństwo i 1 Politechnika Gdańska, Wydział Inżynierii Lądowej i Środowiska; 80-233 Gdańsk; ul. Narutowicza 11/12. Tel: + 48 58 347-20-83, Fax: + 48 58 347-10-47, E-mail: beata.grzyl@wilis.pg.gda.pl 576
higienę pracy, przede wszystkim poprzez ograniczanie ryzyka zawodowego w wyniku właściwej organizacji pracy i stosowania odpowiednich środków profilaktycznych, a także informowania i szkolenia pracowników. W rozporządzeniu [5] szczegółowo określone są zasady badania ryzyka zawodowego. Działania zmierzające do ograniczenia ryzyka zawodowego, powinny być podejmowane na podstawie ogólnych zasad dotyczących zapobiegania wypadkom i chorobom związanym z pracą m.in. poprzez [5]: przeprowadzanie oceny ryzyka zawodowego, ograniczanie ryzyka zawodowego, instruowanie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, likwidowanie zagrożeń u źródeł ich powstawania, zapewnienie organizacji i stanowisk pracy w sposób zabezpieczający pracowników przed zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych dla zdrowia i uciążliwości przy uwzględnieniu możliwości psychofizycznych pracowników, dostosowanie warunków i procesów pracy do możliwości i kwalifikacji pracowników, poprzez właściwe przygotowanie i organizowanie stanowisk pracy, dobór maszyn, urządzeń technicznych, narzędzi pracy, metod produkcji i pracy, przy uwzględnieniu zmniejszenia uciążliwości pracy (szczególnie pracy monotonnej i w dużym tempie) oraz ograniczenie negatywnego wpływu pracy na zdrowie pracowników, stosowanie nowych rozwiązań technicznych niepowodujących zagrożeń lub znacznie je ograniczających, zastępowanie niebezpiecznych materiałów (np. preparatów chemicznych, biologicznych, rakotwórczych i mutagennych), substancji, procesów technologicznych i urządzeń w miarę możliwości bezpiecznymi lub mniej szkodliwym i mniej niebezpiecznymi, nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony indywidualnej. Stosowane w efekcie dokonanej oceny ryzyka zawodowego środki profilaktyczne, metody i organizacja pracy powinny być zintegrowane z działalnością prowadzoną przez pracodawcę na wszystkich poziomach struktury organizacyjnej firmy i zapewniać całościowe zwiększenie poziomu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników [9, 10]. Pracodawca jest zobowiązany do dokumentowania prowadzonej oceny ryzyka zawodowego i zastosowanych środków profilaktycznych. Dokument potwierdzający dokonanie powyższej oceny powinien zawierać przede wszystkim [12]: opis ocenianego stanowiska pracy (z wyszczególnieniem osób pracujących na tym stanowisku, stosowanych maszyn, narzędzi i materiałów, wykonywanych zadań, występujących na stanowisku niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników środowiska pracy, stosowanych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej), wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla każdego z czynników środowiska pracy oraz niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko, datę przeprowadzonej oceny oraz dane osoby dokonującej oceny. W uzasadnionych przypadkach, podczas wykonywania prac stwarzających szczególne zagrożenia, do kierowania ludźmi wykonującymi te prace, powinny być stosowane ręczne sygnały bezpieczeństwa lub komunikaty słowne (wg wymagań określonymi w Załączniku nr 1 do rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bhp [5]). W przypadku zagrożeń, przed którymi pracowników chronić będą środki ochrony indywidualnej, pracodawca jest zobowiązany poinformować ich o istniejących zagrożeniach oraz przekazać informacje o tych środkach i zasadach ich stosowania (szczegółowe zasady stosowania środków ochrony indywidualnej określone są w Załączniku nr 2 do rozporządzenia w spawie ogólnych przepisów bhp [5]). Zgodnie z art. 237 11a Kodeksu pracy [3], pracodawca ma obowiązek konsultowania z pracownikami (lub ich przedstawicielami) wszelkich działań mających związek z bezpieczeństwem pracy, w tym dotyczących oceny ryzyka zawodowego występującego przy wykonywaniu określonych prac i informowania o tym ryzyku. 577
Istotnym elementem oceny ryzyka zawodowego w firmie jest poinformowanie pracownika o ryzyku, jakie wiąże się z pracą wykonywaną na danym stanowisku oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami. Informacja ta powinna precyzować: rodzaj i poziom czynników szkodliwych i uciążliwych dla zdrowia, choroby zawodowe, na które narażony jest pracownik, metody ochrony przed zagrożeniami. Informacje dotyczące ryzyka zawodowego mogą być przekazywane ustnie lub na piśmie. Forma ustna jest jednak dopuszczalna w przypadku gdy stopień ryzyka jest nieznaczny. Przyjmuje się, że powinna być stosowana pisemna forma informowania pracowników o zagrożeniach (m.in. ze względów dowodowych). Orzecznictwo sądowe w zakresie odpowiedzialności pracodawców za wypadki przy pracy i choroby zawodowe wskazuje wyraźnie, iż brak informacji o zagrożeniach wynikających ze środowiska pracy i o obowiązku przestrzegania przez pracownika przepisów bhp, może wpłynąć na zakres odpowiedzialności pracodawcy za wypadek [12]. 2. BEZPIECZEŃSTWO PRACY NA PLACU BUDOWY Zasadnicze działania, które powinny być podejmowane przez każdą firmę budowlaną, w celu zapewnienia bezpiecznych warunków pracy polegają na [2, s. 55]: ustaleniu ogólnej polityki i celów kierownictwa firmy w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników, zapewnieniu niezbędnych informacji umożliwiających wdrożenie powyższej polityki, uwzględnienie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników w zarządzaniu i podejmowaniu decyzji na każdym poziomie funkcjonowania firmy, konsultowanie kwestii związanych z bezpieczeństwem pracy z pracownikami, monitorowanie i sprawdzanie efektywności przyjętej polityki i systemu zarządzania firmą w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników. Oczywistym jest fakt, iż efektywne zarządzanie bezpieczeństwem pracy polega przede wszystkim na umiejętności przewidywania i zapobiegania pojawianiu się zagrożeń. Stan bezpieczeństwa pracy w firmie należy na bieżąco monitorować, kontrolować i weryfikować skuteczność prowadzonych działań, a w razie konieczności - korygować. Służą temu przede wszystkim metody proaktywne (np. podejmowane są działania, będące efektem przeprowadzonej kontroli, audytu) [2, s. 56-57]. Celem zaś kontroli jest potwierdzenie, że przyjęty system zarządzania bezpieczeństwem pracy funkcjonuje prawidłowo (lub nie) i w razie potrzeby podjęcie szybkich działań korygujących. W praktyce stosowane są także metody reaktywne (np. podejmowane są działania, będące efektem wniosków wynikających z okoliczności i przyczyn zaistniałych wypadków przy pracy) [2, s. 56-57]. Szczegółowa analiza konkretnego wypadku przyczynia się do zidentyfikowania jego zasadniczych przyczyn i wskazuje ewentualne wady systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy. 3. ETAPY SYSTEMU ZARZĄDZANIA BEZPIECZEŃSTWEM PRACY I OCHRONY ZDROWIA NA PLACU BUDOWY Najskuteczniejszym sposobem zapewnienia odpowiednio wysokiego poziomu bezpieczeństwa pracy na placu budowy jest właściwe zarządzanie bezpieczeństwem pracy uwzględniające ocenę, dokumentowanie i informowanie pracowników o ryzyku zawodowym, związanym z wykonywaną pracą. W toku przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego na placu budowy i dokonywania jej aktualizacji wyodrębnia się pięć zasadniczych etapów [2, s. 56-58]: dokonanie identyfikacji zagrożeń, określenie kto, w jaki sposób i w jakim stopniu może być zagrożony, dokonanie oceny i oszacowania wielkości ryzyka oraz ustalenie stosowanych na danym stanowisku pracy środków zapobiegawczych, podsumowanie i zarejestrowanie spostrzeżeń, monitorowanie i aktualizacja oceny ryzyka. 578
W efekcie realizacji powyższych działań powstaje system zarządzania bezpieczeństwem pracy i ochrony zdrowia na budowie przyczyniający się w istotny sposób do ograniczenia zagrożeń ludzkiego zdrowia i życia podczas realizacji prac budowlanych. 3.1. Identyfikacja zagrożeń W celu dokonania kompleksowej identyfikacji ryzyka zawodowego, należy ustalić wszystkie stanowiska pracy, występujące na placu budowy oraz dokonać ich przeglądu w aspekcie ryzyka. Szczególnie istotne, w kontekście zagrożenia bezpieczeństwa i zdrowia ludzi, są następujące rodzaje działań [2, s. 56-57]: roboty budowlane, przy których występuje możliwość przysypania gruntem lub upadku z wysokości, roboty budowlane prowadzone w pobliżu linii wysokiego napięcia lub czynnych linii komunikacyjnych, prace budowlane prowadzone w studniach, pod ziemią, w tunelach i z użyciem materiałów wybuchowych, prace budowlane związane z montażem i demontażem ciężkich elementów prefabrykowanych (np. wielkowymiarowych elementów konstrukcji stalowych, żelbetowych, drewnianych), prace budowlane prowadzone na powierzchniach, na których istnieje możliwość poślizgnięcia się lub upadku (np. podesty, rusztowania), roboty budowlane wykonywane w sposób mechaniczny, przy których występują ruchome elementy maszyn i urządzeń (np. żurawie, koparki, spycharki, środki transportowe), prace budowlane, przy wykonywaniu których występują ostre krawędzie i wystające elementy (np. zbrojenie), prace budowlane realizowane przy niedostatecznym oświetleniu, o zmroku, w porze nocnej, prace wykonywane przy instalacjach i urządzeniach elektrycznych, przy których istnieje możliwość ich mechanicznego uszkodzenia, prace budowlane, przy których występuje duże zapylenie (np. roboty rozbiórkowe, demontaż elementów azbestowych, przeładunek cementu lub wapna luzem), prace budowlane, przy wykonywaniu których powstaje hałas i drgania (np. roboty kafarowe, z wykorzystaniem młotów udarowych, ubijaków wibracyjnych, zagęszczarek ręcznych), roboty budowlane, przy realizacji których stosuje się substancje chemiczne (np. impregnaty, farby, lakiery, kleje, rozpuszczalniki, materiały bitumiczne), roboty budowlane stwarzające niebezpieczeństwo pożaru i wybuchu (np. prace spawalnicze wykonywane w pobliżu elementów palnych). Cennym narzędziem, pomocnym przy identyfikacji zagrożeń mogących wystąpić na placu budowy są np. listy kontrolne opracowane dla działu budownictwo przez Państwową Inspekcję Pracy [15]. 3.2. Ustalenie kto, w jaki sposób i w jakim stopniu może być zagrożony W celu ustalenia powyższych informacji należy dokonać przeglądu, pod kątem możliwych zagrożeń, stanowisk pracy pracowników własnych i zatrudnionych przez firmy podwykonawcze. Potencjalne niebezpieczeństwo zidentyfikowane podczas przeglądu stanowisk pracy jednego wykonawcy może dotyczyć jego pracowników, lecz także pracowników, których stanowiska sąsiadują ze stanowiskami zagrożonymi lub znajdują się w ciągach komunikacyjnych innych pracowników. W przypadku ustalenia zagrożeń, które mogą dotyczyć także innych pracowników (innych wykonawców, podwykonawców) należy ich o nich poinformować. 3.3. Ocena i szacowanie wielkości ryzyka oraz przypisanie środków i metod zapobiegawczych do zastosowania na stanowiskach pracy Ocena ryzyka zawodowego polega na szczegółowym przeanalizowaniu przebiegu wykonywania pracy, miejsca i warunków, a następnie ustaleniu jakie czynniki (np. maszyny, narzędzia, materiały, substancje chemiczne, hałas, zapylenie lub inne czynniki środowiska pracy) mogą mieć niekorzystny wpływ na bezpieczeństwo oraz zdrowie osoby pracującej na tym stanowisku. Kolejnym działaniem jest oszacowanie i określenie czy ryzyko związane z wykonywaniem pracy na 579
danym stanowisku przy uwzględnieniu dostrzeżonych niekorzystnych czynników jest dopuszczalne czy niedopuszczalne [12]. Przyjmuję się, że ryzyko jest na poziomie dopuszczalnego w przypadku gdy zastosowano wystarczające środki chroniące pracownika przed oddziaływaniem niekorzystnych czynników. W przypadku stwierdzenia ryzyka na poziomie niedopuszczalnym należy zastosować dodatkowe, skuteczne środki ochrony. Do oceny i szacowania ryzyka zawodowego w miejscu pracy stosuje się wiele metod np. matrycę ryzyka, wstępną analizę zagrożeń (PHA), wskaźnik ryzyka (RISC SCORE), analizę bezpieczeństwa pracy JSA (Job Safety Analysis), listę kontrolną. Dokonując oceny ryzyka zawodowego i szacując jego wielkość można posłużyć się jedną z metod zaproponowanych w serii Polskich Norm o numeracji 18000. Należą do nich [12]: PN-N-18001:2004 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wymagania. PN-N-18002:2000 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego. PN-N-18004:2001 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wytyczne. Uzupełniające zastosowanie ma norma PN-EN-1050:1999 Maszyny. Bezpieczeństwo. Zasady oceny ryzyka. I tak np. posługując się metodyką wg normy PN-N-18002:2000 (Systemy zarządzania bezpieczeństwem pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego), wykorzystuje się dwa parametry ryzyka: ciężkość następstw tj. skutków zagrożeń występujących na stanowisku pracy oraz prawdopodobieństwo z jakim następstwa te tj. urazy, choroby itp. mogą wystąpić. Szacowania prawdopodobieństwa wystąpienia możliwych następstw zagrożeń oraz ciężkości ich następstw dokonuje się na trzech poziomach: małym, średnim i dużym dla każdego występującego zagrożenia. Po oszacowaniu parametrów ryzyka następuje określenie poziomu ryzyka w skali trójstopniowej (małe, średnie i duże). W metodzie wg normy PN-N-18002:2000 poszczególnym poziomom ryzyka są przypisane określone działania profilaktyczne. I tak: dla ryzyka małego o poziomie dopuszczalnym zaleca się podjęcie działań zapewniających, że ryzyko zawodowe pozostanie co najmniej na tym samym poziomie, dla ryzyka średniego o poziomie dopuszczalnym zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań, których celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego, dla ryzyka dużego o poziomie niedopuszczalnym wskazuje się, w przypadku gdy ryzyko zawodowe jest związane z już wykonywaną pracą, aby działania w celu jego zmniejszenia zostały podjęte natychmiast (np. poprzez zastosowanie środków ochronnych), a zaplanowana praca nie była rozpoczęta do czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu dopuszczalnego. Wśród licznych działań zmierzających do zmniejszenia ryzyka zawodowego na placu budowy wymienia się [2, s. 58]: likwidację "bałaganu" na stanowiskach pracy, likwidację prowizorycznie wykonanych instalacji (np. elektrycznej) oraz podłączeń urządzeń elektrycznych, a także zabezpieczenie instalacji przed uszkodzeniami mechanicznymi, przestrzeganie i bezwzględne egzekwowanie stosowania przez pracowników przydzielonych im środków ochrony indywidualnej (np. kasków ochronnych, obuwia, sprzętu zabezpieczającego przed upadkiem z wysokości). 3.4. Podsumowanie i rejestrowanie spostrzeżeń W procedurze oceny ryzyka zawodowego na placu budowy istotnymi działaniami są: rejestrowanie, gromadzenie, przechowywanie i przekazywanie wszystkich spostrzeżeń powstałych w toku realizacji jej kolejnych etapów. Każda budowa jest w pewnym sensie niepowtarzalna i specyficzna (charakteryzuje się innym zakresem działań, dużą zmiennością frontu robót, innym czasem realizacji prac, przypisaniem innych zasobów), jednak dokumentacja z dokonanej na niej oceny ryzyka zawodowego może być w przyszłości bardzo pomocna. Wskazuje m.in. na jakie aspekty zagrożeń należy obecnie zwrócić szczególną uwagę. (np. wyselekcjonowane zostają obszary ryzyka, które podlegać będą szczególnie nasilonemu monitorowaniu, z uwagi na fakt, iż nie można dla nich 580
zaproponować żadnej metody zaradczej), czy jakie były rezultaty zastosowanych środków zaradczych dla konkretnych zagrożeń. 3.5. Monitorowanie i aktualizacja oceny ryzyka Działania podejmowane w tym etapie polegają na sprawdzeniu czy zastosowana strategia zmierzająca do wyeliminowania lub zredukowania ryzyka przyniosła oczekiwane rezultaty. W praktyce, na placu budowy działania te mogą polegać na [2, s. 59]: przeprowadzeniu pomiarów kontrolnych skuteczności ochrony przed porażeniem prądem elektrycznym (np. przy spawarkach, betoniarkach), sprawdzeniu stanu maszyn, urządzeń i narzędzi (np. rusztowań, zawiesi montażowych, drabin), sprawdzeniu stanu oznakowania i zabezpieczenia miejsc niebezpiecznych (np. otworów, krawędzi wykopów, balustrad przy pracach na wysokości), skontrolowaniu czy pracownicy zostali przeszkoleni w zakresie bhp oraz czy stosują właściwą odzież i środki ochrony indywidualnej (np. kaski ochronne, szelki chroniące przed upadkiem z wysokości). WNIOSKI W celu zweryfikowania poprawności funkcjonowania systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy w firmie oraz dokonania jego aktualizacji, pracodawca powinien dokonać jego oceny np. poprzez zastosowanie listy kontrolnej, składającej się z szeregu szczegółowych pytań. Poniżej prezentuje się przykładowe pytania kontrolne [2, s. 59]: 1. Czy w firmie są opracowane jasne i czytelne procedury postępowania i odpowiedzialności w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia? 2. Czy każdy pracownik (bez względu na zajmowane stanowisko i pełnioną funkcję) zna dotyczące go procedury i zakres jego odpowiedzialności? 3. Czy w firmie znane są i stosowane przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy? 4. Czy zidentyfikowano zasadnicze zagrożenia oraz podejmowane są działania w celu ich wyeliminowania lub zredukowania? 5. Czy pracownicy zostali wyposażeni w niezbędne środki ochrony indywidualnej i przeszkoleni w zakresie posługiwania się nimi (w przypadku gdy nie ma innej możliwości uniknięcia ryzyka zawodowego)? 6. Czy pracownicy zostali poinformowani o ryzyku zawodowym występującym na ich stanowisku pracy i możliwościach unikania zagrożeń? 7. Czy pracownicy uczestniczą w konsultacjach na temat bezpieczeństwa i ochrony zdrowia prowadzonych w firmie? 8. Czy pracownicy zostali poinformowani kogo i w jaki sposób poinformować o niebezpiecznych warunkach pracy i zaistniałych wypadkach? 9. Czy w firmie przeprowadzane są regularne kontrole miejsc pracy w zakresie stosowania przez pracowników obowiązujących procedur bezpieczeństwa i higieny pracy? 10. Czy w firmie funkcjonuje system monitoringu poprawności funkcjonowania procedury w zakresie bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia? Budownictwo należy do sekcji gospodarki o jednym z najwyższych wskaźników statystycznych wypadkowości. Przyczynia się do tego m.in. duża specyfika prowadzonych robót. Najskuteczniejszym sposobem zapewnienia odpowiednio wysokiego poziomu bezpieczeństwa pracy na budowie jest właściwe zarządzanie bezpieczeństwem pracy uwzględniające ocenę, dokumentowanie i informowanie pracowników o ryzyku zawodowym. Dlatego też proponuje się wdrożenie kompleksowego systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy i ochrony zdrowia na placu budowy. Istotą systemu jest ochrona zdrowia i życia pracowników a także zapobieganie chorobom zawodowym i ewentualnym wypadkom przy pracy. Większość przedsiębiorstw zaangażowanych na placach budowy stanowią małe wykonawcze i podwykonawcze firmy budowlane. Mają one zasadniczy wpływ na kształtowanie stanu 581
bezpieczeństwa na budowach. Odnosi się to m.in. do doboru odpowiedniego wyposażenia stanowiska roboczego, przeszkolonych i wykwalifikowanych pracowników, identyfikacji zagrożeń i oceny ryzyka zawodowego oraz stosowania właściwych środków ochrony zdrowia i życia. W praktyce jednak obserwuje się często liczne zaniedbania w tym zakresie: brak nadzoru i przeszkolenia pracowników w zakresie bhp, tolerowanie przez pracodawców, pracowników i współpracowników odstępstw w zakresie stosowania środków ochrony zbiorowej i indywidualnej. Zasadniczych przyczyn takiej sytuacji można upatrywać w braku pełnej świadomości konsekwencji wynikających z niestosowania zasad bezpieczeństwa i ochrony zdrowia na placu budowy, niekiedy trudnej sytuacji ekonomicznej firm wykonawczych/podwykonawczych i chęci ograniczenia wydatków. Należy jednak podkreślić, iż identyfikowanie zagrożeń, informowanie o nich pracodawcy oraz przestrzeganie przepisów bhp, w odniesieniu do samego siebie jak i współpracowników realizujących zadania na sąsiednich stanowiskach pracy, jest jednym z podstawowych obowiązków pracownika. Streszczenie W artykule prezentuje się m.in. następujące zagadnienia: bezpieczeństwo pracy na placu budowy, ryzyko zawodowe związane z pracą na placu budowy, etapy systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy i ochrony zdrowia na placu budowy. The system of work safety management and health protection at the construction site Abstract The article presents, among others, the following issues: safety at the construction site, occupational risk related to the work at the construction site, the stages of work safety management system and health protection at the construction site. BIBLIOGRAFIA 1. Kupka D., Budownictwo. O bezpiecznej pracy na budowie - materiał szkoleniowy. Państwowa Inspekcja Pracy, Główny Inspektorat Pracy, Warszawa 2013. 2. Wieczorek Z., Budownictwo. Wymagania bezpieczeństwa pracy. Państwowa Inspekcja Pracy, Główny Inspektorat Pracy, Departament Prewencji i Promocji, Warszawa 2011. 3. Ustawa z dn. 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy Dz. U. 1974 nr 24, poz. 141 (Obwieszczenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dn. 23 grudnia 1997 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy - Kodeks pracy, Dz. U. 1998 nr 21, poz. 94). 4. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dn. 9 października 2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy Dz. U. 2007 nr 196, poz. 1420. 5. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dn. 2 marca 2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy Dz. U. nr 49, poz. 330. 6. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dn. 28 czerwca 2005 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy Dz. U. 2005 nr 116, poz. 972. 7. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dn. 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy Dz. U. 2004 nr 180, poz. 1860. 8. Obwieszczenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dn. 28 sierpnia 2003 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy Dz. U. 2003 nr 169, poz. 1650. 9. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dn. 23 czerwca 2003 r. w sprawie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia Dz. U. nr 120, poz. 1126. 582
10. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dn. 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywaniu robot budowlanych Dz. U. nr 47, poz. 401. 11. Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów Dz. U. 1996 nr 60, poz. 279. 12. www.bhpex.pl/webpage/ryzyko-zawodowe-metoda-pn-n-18002.html, data dostępu: 14 sierpnia 2014 r. 13. www.ciop.pl/ciopportalwar/file/19272/r11.pdf, data dostępu: 14 sierpnia 2014 r. 14. www.vademecumbhp.pl/artykul_narzedziowa,284,0,2175,ryzyko-zawodowe.html, data dostępu: 15 sierpnia 2014 r. 15. www.pip.gov.pl; data dostępu: 15 sierpnia 2014 r. 583