Scenariusz lekcyjny - klasy IV-VI Dobra zabawa i Dokuczacz

Scenariusz lekcyjny - klasy IV-VI Dobra zabawa i Dokuczacz SCENARIUSZ ZAJĘĆ POMAGAJĄCY UCZNIOM I UCZENNICOM ODRÓŻNIĆ ZABAWĘ OD DOKUCZANIA. KRÓTKI OPIS SCENARIUSZA: Podczas zajęć uczniowie i uczennice dowiadują się, czym różni się dokuczanie od zabawy i jak reagować w sytuacjach, kiedy ktoś im dokucza. Uczniowie i uczennice, poprzez aktywizujące ćwiczenia, opisują swoje zachowania oraz oceniają swoje reakcje i emocje na sytuacje związane z zabawą oraz dokuczaniem. Zagadnienia: Koleżeństwo, dokuczanie, emocje i reakcje na różne sytuacje Czas: 45 minut Pytanie kluczowe: Czym jest dokuczanie? Czym jest zabawa? Jak się czuję, gdy ktoś mi dokucza? Jak radzić sobie z dokuczaniem? Jak reagować gdy widzimy, że ktoś komuś dokucza? Jak odróżnić dokuczanie od zabawy? Cele lekcji: Uczniowie i uczennice: rozumieją, jak odróżnić i po czym poznać, że coś jest zabawą, a coś dokuczaniem; opisują swoje reakcje i emocje związane z sytuacjami radosnymi (zabawą) i przykrymi (dokuczaniem); rozumieją, jakie konsekwencje przynosi dokuczanie; potrafią określić, jak mogą się zachować/zareagować w sytuacji, kiedy ktoś im dokucza; wyjaśniają, czym jest cyberprzemoc. 01

Związek z podstawą programową: Kształcenie ogólne w szkole podstawowej ma na celu: 1) wprowadzanie uczniów w świat wartości, w tym ofiarności, współpracy, solidarności, altruizmu, patriotyzmu i szacunku dla tradycji, wskazywanie wzorców postępowania i budowanie relacji społecznych, sprzyjających bezpiecznemu rozwojowi ucznia (rodzina, przyjaciele); 3) formowanie u uczniów poczucia godności własnej osoby i szacunku dla godności innych osób; 11) kształtowanie postawy otwartej wobec świata i innych ludzi, aktywności w życiu społecznym oraz odpowiedzialności za zbiorowość; Najważniejsze umiejętności rozwijane w ramach kształcenia ogólnego w szkole podstawowej to: 5) rozwiązywanie problemów, również z wykorzystaniem technik mediacyjnych; 6) praca w zespole i społeczna aktywność; Zajęcia można prowadzić podczas godzin wychowawczych w ramach realizacji zadań wychowawczo-profilaktycznych szkoły, odwołując się do celów i treści szkolnego programu wychowawczo-profilaktycznego. Metody: burza pomysłów, symulacja: wejście w rolę, metody aktywizujące, praca z obrazkami, praca plastyczna Formy pracy: Środki dydaktyczne i materiały: tablica, kreda, flamastry, kredki, kartki a4, duże czyste kartki fiszki karta pracy nr 1 karta pracy nr 2 praca indywidualna praca grupowa praca w parach 02

Przebieg zajęć: MODUŁ 1: WPROWADZENIE. DOBRA ZABAWA I DOKUCZACZ 1. Wprowadź uczniów i uczennice w temat zajęć, zapowiadając im, że podczas dzisiejszej lekcji będą im towarzyszyć dwie postacie: Dobra Zabawa i Dokuczacz. Powiedz uczniom i uczennicom, że z pewnością każdy i każda z nich posiada nieco inne wyobrażenie o zabawie i dokuczaniu. Te dwie na razie wciąż symboliczne i niewidoczne postacie pomogą uczniom i uczennicom przyjrzeć się tematowi dokuczania, jak również lepiej zrozumieć, czym różni się zabawa od dokuczania. 2. Podziel klasę na grupy 4-osobowe (np. za pomocą odliczania, losowania puzzli, wg cech charakterystycznych typu kolor spodni, butów czy plecaków). Rozdaj każdej grupie dwie duże, czyste kartki. Wyjaśnij uczniom i uczennicom, że jedna kartka reprezentuje Dobrą Zabawę, a druga Dokuczacza. Podczas tego ćwiczenia uczniowie i uczennice będą mieli za zadanie określenie, czym jest postać Dobrej Zabawy, a czym Dokuczacz. 3. Poproś wszystkie grupy, aby wspólnie zapisywały na jednej kartce wszystkie swoje skojarzenia związane z zabawą, a na drugiej z dokuczaniem. Uczniowie i uczennice powinni zapisywać jak najwięcej skojarzeń w jak najkrótszym czasie. To mogą być rzeczy charakterystyczne dla zabawy i dokuczania: cechy, miejsca, emocje, uczucia, zachowania. Powiedz uczniom i uczennicom, aby na kartkach zapisywali wszystko, co przychodzi im do głowy. Na burzę pomysłów i zapisywanie skojarzeń uczniowie i uczennice mają 4 minuty. 4. Gdy wszystkie grupy zakończą wykonywanie zadania, poproś aby przedstawiciele każdej grupy na forum klasy podzielili się z innymi osobami swoimi skojarzeniami. 03

5. Podsumowując to ćwiczenie zastanówcie się wspólnie: Które cechy charakteryzujące zabawę i dokuczanie powtarzają się najczęściej? Spróbujcie odnaleźć te najczęściej zapisywane przez grupy skojarzenia i podkreślcie je lub zapiszcie na tablicy. Czy istnieją cechy, uczucia, które pojawiają się zarówno w zabawie, jak i dokuczaniu? 6. Wyjaśnij uczniom i uczennicom, że istnieje cienka granica pomiędzy obydwoma zachowaniami, łatwo ją przekroczyć i łatwo pomylić zabawę z dokuczaniem. Podaj przykład śmiechu, który często towarzyszy zarówno zabawie, jak i dokuczaniu. Różnica polega na tym, że śmiech towarzyszący zabawie jest radosny i potrafi rozbawić wszystkich jej uczestników, natomiast śmiech towarzyszący dokuczaniu jest złośliwy i zawsze w takiej sytuacji jedna z osób uczestniczących ofiara nie śmieje się, jest jej przykro, czuje się pokrzywdzona. (10 min) 04

MODUŁ 2: ZABAWA Z WEJŚCIEM W ROLĘ 1. Powiedz uczniom i uczennicom, że Dokuczacz i Dobra Zabawa lubią się ruszać. Zachęć ich do tego, aby także się rozruszali. Poproś dzieci, aby wstały i odsunęły krzesła i ławki na bok. Uczniowie i uczennice mogą zająć teraz swobodne miejsce gdzieś na środku sali. Ich zadanie polega na tym, aby ustawili się w wężyka według daty urodzenia przy tablicy stają osoby urodzone w styczniu, a na drugim końcu sali uczniowie i uczennice urodzeni w grudniu. Wyjaśnij uczniom i uczennicom, że ustawiając się w wężyku nie mogą się ze sobą komunikować za pomocą słów, nie mogą używać głosu. Dzieci powinny ustalać datę swoich urodzin wyłącznie za pomocą gestów, min i mowy ciała. 2. Kiedy wężyk jest gotowy, uczestnicy po kolei wypowiadają daty swoich urodzin. Podziękuj uczniom i uczennicom za sprawne ustawienie się, nagródź ich brawami. Podkreśl, że kiedy mają wspólny cel i uważnie obserwują się nawzajem to nawet początkowo bardzo trudne zadanie staje się wykonalne. 3. Powiedz uczniom i uczennicom, że często, bawiąc się, dzieci przyjmują różne role, stają się kimś innym. Szczególnie w sytuacjach, kiedy się komuś dokucza to nie zawsze jest się sobą. Poinformuj uczniów i uczennice, że w dalszej części tej zabawy w wężyka oni również staną się kimś innym. Następnie poproś uczniów i uczennice, aby wylosowali sobie fiszki z rolami kartę pomocniczą nr 1 (np. rozłóż je odwrócone na biurku). Poproś, aby uczniowie i uczennice zapoznali się z instrukcją na kartce i nikomu nie ujawniali swojej roli. Zanim przejdziesz do kolejnego ćwiczenia, poproś dzieci, aby zamknęły na chwilę oczy i wyobraziły sobie kim są, jak czuje się taka osoba, co myśli i jak się zachowuje. Poinformuj dzieci, że od tego momentu będą grać osoby opisane na karteczkach, zgodnie z instrukcją. 4. Ponownie zaproś klasę do stworzenia wężyka: najpierw poproś uczniów i uczennice, aby odgrywając swoje role ustawili się w kolejności od najniższej osoby (przy tablicy) do najwyższej (na drugim końcu sali). Następnie poproś ich, aby ustawili się według imion zgodnie z literami alfabetu. W końcu zaproponuj ustawienie w wężyka według godziny pobudki przed dniem szkolnym przy tablicy ustawiają się dzieci budzące się najwcześniej, na końcu sali te, które wstają najpóźniej. Co jakiś czas przypominaj uczniom i uczennicom, że mają zachowywać się w zabawie zgodnie z rolami, instrukcjami określonymi na karteczkach. Po skończonej zabawie zaproś dzieci do podsumowania. 05

Karta pomocnicza nr 1 fiszki do wycięcia i rozdania uczniom i uczennicom Przeszkadzasz sąsiadowi w zabawie, odwracasz jego uwagę Zawsze musisz być na pierwszym miejscu Pomagasz innym Zwracasz na siebie uwagę Przeszkadzasz sąsiadowi w zabawie, odwracasz jego uwagę Komentujesz co chwila to, co robią inni Komentujesz co chwila to, co robią inni Zwracasz uwagę, gdy ktoś przeszkadza Rozpiera cię energia, ciągle się ruszasz Jesteś życzliwy/a Hałasujesz Masz ochotę bawić się w coś innego, przeszkadzasz innym albo marudzisz Pilnujesz, aby wszyscy przestrzegali zasad Pomagasz innym Jesteś milczkiem, nie patrzysz nikomu w oczy i nic nie mówisz Zachęcasz innych do wspólnej zabawy Odmawiasz udziału w zabawie 06

5. Porozmawiajcie na forum klasy o przebiegu zabawy w wężyka o tym, jaka była atmosfera zabawy na początku, zanim uczniowie i uczennice zaczęli zachowywać się zgodnie z instrukcjami, a jak to się zmieniło, kiedy dzieci zaczęły odgrywać różne role. Zadaj uczniom i uczennicom kilka pytań: Jak się czuliście podczas pierwszej części zabawy, a jak podczas drugiej, po wejściu w rolę? Czy wcielenie w rolę innej osoby było łatwe czy trudne? Czy czuliście się w wylosowanej roli? Dla kogo zabawa była przyjemna, a dla kogo nieprzyjemna? Dlaczego? Czy coś sprawiało wam szczególną trudność podczas drugiej części zabawy? Czy sytuacje z zabawy przypominają wam jakieś sytuacje z życia codziennego? Co można zrobić, aby zawsze zabawa przebiegała sprawnie i w miłej atmosferze? (15 min) 07

MODUŁ 3: CO ZA HISTORIA! 1. Wyjaśnij uczniom i uczennicom, że po przeprowadzeniu dwóch pierwszych ćwiczeń widać wyraźnie, że zabawę z dokuczaniem można łatwo pomylić. Zapowiedz, że w tej chwili wszyscy przyjrzycie się sytuacjom, w których dokuczanie pomieszało się z zabawą, a następnie zastanowicie się wspólnie, jak radzić sobie w przykrych sytuacjach i jak pomóc Dokuczaczowi zamienić się w Dobrą Zabawę. 2. Podziel klasę na grupy 4-/5-osobowe (mogą być to zespoły z pierwszego ćwiczenia, możesz też zachęcić uczniów i uczennice do stworzenia nowych zespołów). Każda grupa losuje jedną ilustrację z karty pomocniczej nr 2 przedstawiającą sytuację dokuczania. Uczniowie i uczennice wspólnie analizują rysunek i układają do niego historię, odpowiadając w grupie na pytania: Co się mogło wydarzyć? Co robią główni bohaterowie obrazka? Jak zachowują się inne dzieci narysowane na obrazku? Co mogą czuć osoby narysowane na obrazku? Jak czuje się osoba pokrzywdzona i jak osoba/-y, która/-e jej dokucza/-ją? Jak wybrnąć z takiej sytuacji? Co może zrobić w takiej sytuacji bohater obrazka i jak powinni zareagować jego przyjaciele, którzy chcą mu pomóc? 3. Aby zdynamizować to ćwiczenie możesz zastosować rotację obrazków między grupami. Po ułożeniu i spisaniu krótkiej historii, każdy zespół przekazuje kartkę kolejnej grupie zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Dzięki temu uczniowie i uczennice proponują rozwiązania do wszystkich historii zilustrowanych na obrazkach. 4. Gdy wszystkie grupy ukończą zadanie, poproś ich przedstawicieli o zaprezentowanie na forum klasy swojego obrazka (lub obrazków), opowiedzenie historii, jaką dopisali do obrazka (lub obrazków) oraz swoich odpowiedzi na pytania pomocnicze. 5. Po przedstawieniu wszystkich historii, porozmawiajcie na forum klasy o zaprezentowanych na obrazkach sytuacjach związanych z dokuczaniem. Zapytaj uczniów i uczennice: Czy widzą jakieś podobieństwa w tych historiach? Co je różni? Czy spotkali się z podobnymi sytuacjami w klasie, szkole, na podwórku? Jak wtedy zareagowali? Jak powinni zareagować? 08

6. Jeśli to ostatnie pytanie jest za trudne, podpowiadaj dzieciom różne rozwiązania: Możecie krótko i stanowczo powiedzieć, że nie zgadzacie się na takie traktowanie. Pokażcie, że jesteście pewni siebie: wyprostowani, z podniesioną głową. Taka postawa sprawi, że będziecie wyglądać na odważną osobę, która poradzi sobie w każdej sytuacji. Nie przejmujcie się i po prostu opuśćcie grupę, wyjdźcie z tej zabawy. Zignorujcie dokuczanie: odejdźcie od osoby, która wam dokucza, zmieńcie ławkę lub miejsce na korytarzu, zacznijcie się bawić z innymi osobami, itp. Pokażcie swoje poczucie humoru: obróćcie w żart rzeczy, które słyszycie. Śmiech zawsze rozbraja trudne sytuacje. Jeśli uda się wam roześmiać w trudnej sytuacji, to pokażecie drugiej osobie, że się nie przejmujecie, że dokuczanie nie przynosi żadnych rezultatów. Jeśli ktoś zaczyna stosować wobec was przemoc, jeśli zaczyna was bić lub wyrządzać wam krzywdę, spróbujcie głośno i stanowczo powiedzieć: Nie, nie chcę, nie zgadzam się na takie traktowanie. Jeśli to nie wystarczy, należy jak najszybciej odejść od atakującej osoby, uciec. Następnie należy opowiedzieć komuś dorosłemu o tym, co się stało. Pamiętajcie, że w sytuacji, kiedy została wam wyrządzona krzywda, zawsze macie prawo prosić o pomoc informowanie innych, także dorosłych, o tym, że ktoś was rani, a wy nie potraficie sobie z tym poradzić, że jest to dla was trudna sytuacja nie jest skarżeniem, tylko szukaniem pomocy. 7. Zwróć szczególną uwagę na obrazek dotyczący cyberprzemocy. Zapisz na tablicy słowo: CYBERPRZEMOC i zapytaj uczniów i uczennice, czy kiedykolwiek słyszeli to słowo? Jak je rozumieją? Wyjaśnij uczniom i uczennicom, że cyberprzemoc to połączenie dwóch słów: cyber, czyli w internecie/za pomocą internetu oraz przemoc, czyli zachowanie, które krzywdzi drugiego człowieka. Osoby, które stosują cyberprzemoc krzywdzą innych, używając do tego celu internetu albo telefonów komórkowych. W przeciwieństwie do przemocy fizycznej, cyberprzemoc nie zostawia śladów na ciele i nie widać jej gołym okiem. Osoby, które doświadczyły cyberprzemocy czują się zranione i bardzo przeżywają to, co je spotkało, boją się, są zawstydzone, zezłoszczone. Cyberprzemocą może być np. publikowanie czyjegoś zdjęcia bez jego zgody w internecie, obrażanie kogoś poprzez pisanie różnych brzydkich komentarzy na temat tej osoby pod zdjęciem, straszenie czy wyśmiewanie kogoś za pomocą telefonu komórkowego czy 09

internetu właśnie. 1 8. Porozmawiajcie chwilę o cyberprzemocy. Zapytaj uczniów i uczennice, czy spotkali się już z takimi trudnymi sytuacjami w sieci lub kiedy ktoś, bez ich wiedzy lub zgody, ich nagrywał? Jak wtedy zareagowali? Jak należy reagować w takiej sytuacji? Podpowiedz dzieciom różne rozwiązania: mogą natychmiast porozmawiać z osobą, która dokonuje cyberprzemocy i powiedzieć jej stanowczo, że nie życzą sobie takiego traktowania, że im się to nie podoba, że to ich rani; mogą odejść szybko z miejsca, w którym np. inna osoba ich nagrywa telefonem (podkreśl, że uczniowie i uczennice powinni powstrzymywać się od próby zabierania osobie ich atakującej telefonu, że nie powinni reagować agresywnie i ze złością) lub skasować niemiłe komentarze; jeśli sytuacja z cyberprzemocą się powtarza i staje się natrętna powinni o tym porozmawiać z kimś dorosłym. (20 min) 1 Definicja cyberprzemocy pochodzi ze strony: https://116111.pl/problemy/czym-jest-cyberprzemoc,aid,53 10

MODUŁ 4: PODSUMOWANIE 1. Podziękuj uczniom i uczennicom za zaangażowanie i twórczą pracę podczas lekcji. Podkreśl, że wiedzą już dużo więcej o Dokuczaczu i Dobrej Zabawie. Wyjaśnij, że mimo, że nie narysowali dzisiaj żadnej z tych postaci (ponieważ mogą one wyglądać przeróżnie), to je opisali i scharakteryzowali. Wszyscy w klasie na pewno wiedzą już o nich naprawdę dużo. 2. Zapytaj uczniów i uczennice, z kim wolą spędzać czas: z Dobrą Zabawą czy z Dokuczaczem? Dlaczego? Czy uczniowie i uczennice mają może pomysł na to, jak pomóc Dokuczaczowi stać się Dobrą Zabawą, czyli jak zamienić dokuczanie na zabawę? Materiał przygotowany przez Gretę Droździel-Papugę z Centrum Edukacji Obywatelskiej w ramach kampanii społecznej Cartoon Network "Bądź kumplem, nie dokuczaj". 11

Karta pomocnicza nr 2 INSTRUKCJA Przyjrzyjcie się uważnie ilustracji i opiszcie historię, która się wydarzyła. Odpowiedzcie na pytania: Co się mogło wydarzyć? Co robią główni bohaterowie obrazka? Jak zachowują się inne dzieci narysowane na obrazku? Co mogą czuć osoby narysowane na obrazku? Jak czuje się osoba pokrzywdzona i jak osoba/-y, która/-e jej dokuczają? Jak wybrnąć z takiej sytuacji? Co może zrobić w takiej sytuacji bohater obrazka i jak powinni zareagować jego przyjaciele, którzy chcą mu pomóc? ILUSTRACJA NR 1 m Jeste rem fraje 12

Karta pomocnicza nr 2 INSTRUKCJA Przyjrzyjcie się uważnie ilustracji i opiszcie historię, która się wydarzyła. Odpowiedzcie na pytania: Co się mogło wydarzyć? Co robią główni bohaterowie obrazka? Jak zachowują się inne dzieci narysowane na obrazku? Co mogą czuć osoby narysowane na obrazku? Jak czuje się osoba pokrzywdzona i jak osoba/-y, która/-e jej dokuczają? Jak wybrnąć z takiej sytuacji? Co może zrobić w takiej sytuacji bohater obrazka i jak powinni zareagować jego przyjaciele, którzy chcą mu pomóc? ILUSTRACJA NR 2 13